El sabio oye consejos
1 Más vale ser pobre y honrado,
que ser necio y tramposo.

2 No es bueno actuar sin pensar;
la prisa es madre del error.

3 El tonto fracasa en todo,
y luego dice:
«¡Dios tiene la culpa!»

4 El rico tiene muchos amigos;
el pobre no tiene ninguno.

5 No hay testigo falso
que salga bien librado;
todo mentiroso recibe su castigo.

6 A los ricos les sobran amigos;
todo el mundo busca su amistad
por los regalos que dan.

7 Al pobre ni sus hermanos lo quieren;
¡mucho menos lo buscan sus amigos!
Cuando más los necesita,
no están para ayudarlo.

8 Si en verdad te aprecias, estudia.
Bien harás en practicar lo aprendido.

9 No hay testigo falso
que salga bien librado;
todos los mentirosos serán destruidos.

10 No hay nada más absurdo
que un tonto viviendo entre lujos,
y un esclavo gobernando a reyes.

11 Es de sabios tener paciencia,
y es más honroso perdonar la ofensa.

12 Cuando el rey se enoja,
grita como león furioso.
Cuando el rey está contento,
reanima como fresca lluvia.

13 El hijo tonto arruina a su padre,
y la mujer peleona
poco a poco arruina al marido.

14 La casa y el dinero
son regalo de los padres;
la esposa inteligente
es un regalo de Dios.

15 Tanto duerme el perezoso
que acaba pasando hambre.

16 El que respeta una orden
se respeta a sí mismo;
el que deja de cumplirla
dicta su sentencia de muerte.

17 Prestarle al pobre
es como prestarle a Dios.
¡Y Dios siempre paga sus deudas!

18 Corrige a tu hijo
antes de que sea muy tarde;
no te hagas culpable de su muerte.

19 Quien fácilmente se enoja
sufrirá las consecuencias;
no tiene caso calmarlo,
pues se enciende más su enojo.

20 El que oye consejo
y acepta que lo corrijan
acabará siendo sabio.

21 El hombre propone,
y Dios dispone.

22 Todo el mundo quiere tener
a alguien en quien confiar;
todo el mundo prefiere al pobre
más que al mentiroso.

23 Obedece a Dios y vivirás;
así dormirás tranquilo
y no tendrás ningún temor.

24 Hay gente tan perezosa
que hasta de comer se cansa.

25 El tonto solo aprende
a través del castigo;
al que es sabio le basta
con solo ser reprendido.

26 No hay hijo más malo
ni más sinvergüenza
que el que roba a su padre
y echa a la calle a su madre.

27 Querido jovencito,
si no aceptas la corrección,
te apartarás de los sabios consejos.

28 Un testigo malvado
se burla de la justicia;
su alimento es la maldad.

29 Para el malcriado, el castigo;
para el tonto, los azotes.
1 Iporãve ñane mboriahu
ha ñande reko potĩ,
ñande tavy
ha ñande japúgui.

2 Naiporãi katupyry
arandu'ỹre,
oiko pya'eséva oñepysãnga.

3 Ñande reko tavykue
ñande reraha vai,
upéi ñande pochyse Ñandejára ndive.

4 Imba'e retávape heta ohayhu.
Imboriahúvagui katu
ojere maymáva.

5 Oñe'ẽ reíva hapicháre
ndopyta rei chéne,
ha ijapúva
ndoho mombyrýi chéne.

6 Heta oñemoĩ porãséva
ipojeráva ndive,
opavavénte oikose iñirũrõ.

7 Imboriahúvagui
ipehẽngue jepe ojere,
ko'yteve oheja chupe iñirũ.

8 Ejehecha kuaa
ha eñemoarandu,
ne akã reiporu ramo
resẽ porãta.

9 Oñe'ẽ reíva hapicháre
ndopyta rei mo'ãi,
ha ijapúva omanóne.

10 Itavývare
ndo'ái jeiko porã,
ha tembiguáire
oisãmbyhy poguasúpe.

11 Iñakã guapýva
ipochy jera,
ha ombotuicha chupe
oheja reírõ oje'éva hese.

12 Mburuvicha ipochy ramo
jaguaretéicha okororõ,
imba'e porãngue katu
ysapýicha kapi'ipére.

13 Mitã itavýva
itúvape omyakã rasy,
kuña ipochy reíva katu
óga otyky mante vaicha.

14 Ñande ru oheja ñandéve
hóga ha heta mba'e,
Ñandejára katu ome'ẽ ñandéve,
kuña iñakã guapýva. 15 Iñate'ỹva hopehyipa rei,
ha ipituáva
ohasa ñembyahýi.

16 Tupã rembiapoukapy
ojapóva
oikovéta,
omboykéva katu omanóta.

17 Oipytyvõva mboriahúpe
Ñandejára rehe ojapo,
ha'ete voi
omyengoviáta hembiapokue.

18 Imitãme
eheko mbo'e nde ra'ýpe,
ha ani pochýpe reinupã vai.

19 Ipochy reíva pochykue
hesénte opẽta,
rejokose ramo katu
ipochy eteve.

20 Ehendu oje'éva ndéve
ha ejapo,
péicharõ ne arandúta.

21 Ñane akãme
jareko jajaposéva,
ha amo ipahápe,
Ñandejára oipotávante oiko.

22 Hi'ã niko
ñande rapicháre jajerovia,
iporãve ñane mboriahu
ha ani ñande apeguy pegua.

23 Ñamomba'érõ Ñandejárape
jaikovéta,
pyhare jakéta jakyhyje'ỹre.

24 Iñate'ỹva
ipojái so'o akytãre,
ha ndaikatúi
ijurúpe omoguahẽ.

25 Einupã oñembotuichávape
péicharõ
mitã aky iñakã guapýta,
emongavaju iñarandúvape
ha oikuaavéta.

26 Itúva rehe oñemoĩva
ha isýpe omosẽva,
oporomotĩ ha oporoheja vai.

27 Che ra'y, reñehundíta
na ne ñe'ẽ rendúi ramo
ndereikuaáigui mba'eve.

28 Hapicháre oñe'ẽ reíva
oñembohory teko jojáre,
iñañáva ivaívante voi
ohechase.

29 Iñe'ẽ guasúva apére
opẽta yvyra
ha itavývare katu
ho'áta tukumbo.