Mente sana en cuerpo sano
1 La mujer sabia une a su familia;
la mujer tonta la desbarata.

2 La gente honrada obedece a Dios;
la gente malvada lo desprecia.

3 Es de tontos hablar con orgullo;
es de sabios ser de pocas palabras.

4 Sin las herramientas apropiadas,
el trabajo no da fruto;
con buenas herramientas
se saca mejor provecho.

5 El testigo verdadero dice la verdad;
el testigo falso siempre dice mentiras.

6 El malcriado quisiera ser sabio,
pero jamás llegará a serlo;
en cambio, el entendido
muy pronto gana conocimientos.

7 Aléjate de los tontos,
que nunca aprenderás nada de ellos.

8 El que es sabio lo demuestra
en que piensa bien lo que hace,
pero el tonto vive engañado
por su propia estupidez.

9 A los necios no les importa
si Dios los perdona o no,
pero la gente buena
quiere el perdón de Dios.

10 Nadie más que tú
conoce realmente
tus tristezas y tus alegrías.

11 La familia del malvado
será destruida,
pero el hogar del bueno
prosperará.

12 Hay cosas que hacemos
que nos parecen correctas,
pero que al fin de cuentas
nos llevan a la tumba.

13 La mucha risa causa dolor;
hay alegrías que acaban en tristeza.

14 La gente tonta
es feliz con su mala conducta;
la gente buena es feliz
con sus buenas acciones.

15 La gente tonta cree
todo lo que le dicen;
la gente sabia piensa bien
antes de actuar.

16 El sabio conoce el miedo
y se cuida del peligro,
pero el tonto es atrevido
y se pasa de confiado.

17 El que pronto se enoja
pronto hace tonterías,
pero el que piensa en lo que hace
muestra gran paciencia.

18 La recompensa de los tontos
es su propia estupidez;
el premio de los sabios
consiste en saber cómo actuar.

19 Los malvados no resisten
la justicia de los buenos.

20 Si eres pobre,
ni tus amigos te buscan;
si eres rico,
todo el mundo es tu amigo.

21 No debes despreciar al amigo;
¡si eres bueno con los pobres,
Dios te bendecirá!

22 Los que piensan hacer lo malo
cometen un grave error;
los que procuran hacer lo bueno
reciben el gran amor de Dios.

23 Todo esfuerzo vale la pena,
pero quien habla y no actúa
acaba en la pobreza.

24 La riqueza del sabio es su sabiduría;
la pobreza del tonto es su estupidez.

25 El testigo que dice la verdad
salva a otros de la muerte,
pero hay testigos mentirosos.

26 El que obedece a Dios
ya tiene un poderoso protector
para él y para sus hijos.

27 El que obedece a Dios
tiene larga vida;
ha escapado de la muerte.

28 Para el rey es un orgullo
gobernar a un pueblo numeroso;
¡qué vergüenza es para él
no tener a quién gobernar!

29 El sabio domina su enojo;
el tonto no controla su violencia.

30 Mente sana en cuerpo sano;
por eso la envidia
te destruye por completo.

31 Quien le quita todo al pobre
ofende a Dios, su creador;
quien obedece a Dios
trata bien al pobre.

32 El malvado fracasa por su maldad;
pero el hombre bueno
confía en Dios hasta la muerte.

33 En la mente del sabio
hay lugar para la sabiduría;
pero la gente tonta
no llega a conocerla.

34 El orgullo de un pueblo
es que se haga justicia;
la desgracia de los pueblos
es que se cometa pecado.

35 El ayudante inteligente
se gana el aprecio del jefe,
pero el empleado sinvergüenza
provoca su enojo.
1 Kuña iñarandúva
hóga omopu'ã,
itavýva katu
ipo rupiete ohundi.

2 Heko katúva
omomba'e Ñandejárape,
heko vaíva katu
ndoikuaaséi chugui mba'eve.

3 Itavýva jurúgui
osẽ jejapo,
iñarandúva ñe'ẽ
chupe omo'ã.

4 Ndaiporihápe guéi
ndaipóri kokue,
ha peteĩnte jepe oĩrö
opu'ã ñemitỹ.

5 Omba'e mombe'u porãva
ndaijapúi,
henda'ỹmegua he'íva katu
ijapu.

6 Ojejapóva oheka arandu
ha ndojuhúi,
iñakã porãvape katu
upéva ndahasýi.

7 Ejeheja tapicha tavýgui,
arandu nderejuhu mo'ãi
hendive.

8 Ikatupyrýva
oiporavo kuaa haperã,
ivýrova katu
oñembotavy ha'ete.

9 Itavýva rehe
ndoguapýi hembiapo vaikue,
heko potĩvape katu
Tupã ohecha kuaa.

10 Ñande py'a oikuaa
mba'épa iñembyasy,
ha oikuaa'ỹvape
nomboja'ói ivy'a.

11 Heko añáva róga
oñehundíne,
heko potĩva róga katu
opu'ãne.

12 Oime tape ikarẽ'ỹvaicha,
ha ijapýpe katu jajuhu mano.

13 Japukahápe jepe
ikatu ñañembyasy,
vy'a katu opa vy'a'ỹme.

14 Heko vaívape
oñemyengoviáne hembiapokue,
ha imba'e porãvape
ojapo vaekue.

15 Ivýrova oguerovia
opa mba'e ohendúva,
iñakã guapýva katu
oikuaa mamópa opyrũ.

16 Iñarandúva
okyhyje ivaívagui
ha ojei chugui,
itavýva katu ojerovia ijehe
ha mba'eve ndoikuaaséi.

17 Ipochy reíva ojapo
oime raẽva mba'e,
ikarai guasúva katu
ojejoko kuaa.

18 Itavýva
tavy jeýnte ohupyty,
iñakã guapývape katu
mba'e kuaa ombojegua.

19 Heko vaíva oñesúne
imba'e porãva renondépe,
ha iñañáva
heko jojáva rokẽme.

20 Imboriahúvare
hapicha kuéra jepe ndaija'éi,
imboriahu'ỹvare ojeréva katu
heta hetave.

21 Hapicháre ojahéiva
ojapo ivaíva.
Ha ovy'áne umi
oiporiahurerekóva mboriahúpe!

22 Ndojavýi nga'u piko hape
umi mba'e vai ojaposéva?
Umi mba'e porã ohekávare
ojejerovia ha ojehayhu.

23 Opaichagua tembiapógui
ñanohẽ hepykue,
ñe'ẽngatu rei katu
ogueru tekotevẽ.

24 Mba'e kuaa ombojegua
iñarandúvape,
ha itavývare katu
tavy mante ojehecha.

25 Oñe'ẽ porãva hapicháre,
oporomoingove,
umi ijapúva katu
ndaha'éi jeroviaha.

26 Ñamomba'érõ Ñandejárape
ha jajerovia hese,
ñane mitã nguéra oñemo'ãne
ipepo guýpe.

27 Ñamomba'érõ Ñandejárape
jaikove ha ñande pe'áne
mano po guýgui.

28 Mburuvicha guasu tuicha
heta ramo hetãgua,
tetãgua mbovy katu
tendota mokangyha.

29 Hasýpe ipochýva
ohechauka iñaranduha,
ipochy reíva katu itavyha.

30 Py'a guapy
ñande rete omohesãi,
mba'e pota rei katu
ñande kanguére okaru.

31 Imboriahúvape ojopýva
ndohayhúi Ijapohare,
oporoporiahurerekóva katu
ombotuicha chupe.

32 Iñañávape
heko aña ohundi,
heko jojávape katu
omo'ã hembiapokue porã.

33 Imba'e porãva akãme
ojaitypo arandu,
itavýva apytépe katu
upéva ndojejuhúi.

34 Teko joja
omyakã rapu'ã tetã,
angaipa katu omomboriahu.

35 Hembiguái katupyrývandi
mburuvicha imba'e porã,
oja'yveréva hendive katu
oñandu ipochykue.