Bernabé ha Saulo oñepyrũ omba'apo opa rupi
1 Antioquía pegua iglésiape oĩ maranduhára*f** ha mbo'ehára kuéra. Umíva Bernabé, Simón (oñembohérava avei Kamba), Lucio Cirenegua. Menahem (okakuaa vaekue Herodes, upe Galiléa sãmbyhyhare ndive) ha Saulo. 2 Peteĩ ára, omomba'e guasu aja hikuái Ñandejárape ohasa jave hikuái karu'ỹme, Espíritu Santo he'i: “Pemboyke chéve Bernabé ha Saulo. Areko niko hembiaporã nguéra.”
3 Ha ñembo'e ha karu'ỹme ohasa rire, omoĩ hikuái ipo hi'ári kuéra ha omondo.
Ñemoñe'ẽ Chíprepe
4 Espíritu Santo omondógui chupe kuéra Bernabé ha Saulo oho Seléuciape. Upégui oho Chipre gotyo. 5 Oguahẽvo upe várko oñembojaha, Salamínape, oñepyrũ hikuái omyerakuã Ñandejára Ñe'ẽ umi judío tupaoha rupi. Juan oho avei hendive kuéra ipytyvõha ramo.
6 Oguata hikuái pe Chipre tuichakue ha oguahẽ Páfospe, ha upépe ojuhu peteĩ paje apoha Israel guáva, hérava Bar Jesús, upéva maranduhára*f** gua'u. 7 Ko paje apoha oĩ sãmbyhyhára Sergio Paulo, kuimba'e katupyry rógape. Pe sãmbyhyhára ohenoika Bernabé ha Sáulope, ohenduségui Ñandejára Ñe'ẽ. 8 Pe paje apoha katu, griégo ñe'ẽme hérava Elimas, ojokose ani haguã oguerovia pe sãmbyhyhára. 9 Upérõ Saulo, hérava avei Pablo, henyhẽva Espíritu Sántogui, oma'ẽ hatã hese, 10 ha he'i chupe:
—Tekove japu, mba'e vai apoha, mba'e pochy ñemoñare, nde a'e'ỹva opa mba'e iporãvare! Mba'érepa nderejehejái Ñandejára rape ñemokarẽgui? 11 Ko'ágã Ñandejára ne nupãta, repytáta ne resatũ ha are ndaikatu mo'ãvéi rehecha kuarahy resape.
Upete vove Elimas opyta pytũmby etépe, ha oheka oisãmbyhy vaerã chupe ipógui opytágui hesatũ. 12 Ohechávo kóva upe sãmbyhyhára, oguerovia ohecha ramógui Ñandejára remimbo'e.
Antioquía Pisidia guápe ñemoñe'ẽ
13 Pablo ha iñirũ nguéra ojupi várkope Páfospe ha oho Perge Panfilia guápe. Juan katu oheja chupe kuéra ha ojevy Jerusalénpe. 14 Pérgegui ohasa hikuái Antioquía Pisidia guápe. Upépe, pytu'uha árape oike hikuái umi judío kuéra tupaópe ha oguapy. 15 Omoñe'ẽ rire hikuái tembiapoukapy ha maranduhára kuéra, upépe omyakãva he'i chupe kuéra:
—Che pehẽngue kuéra, pereko ramo peje vaerã peporomokyre'ỹ haguã, peje ko'ágã.
16 Upérõ Pablo opu'ã ha omokirirĩvo ipópe, he'i chupe kuéra:
—Pehendu peẽ Israelguáva ha avei peẽ mombyryguáva pembyajéva Tupãme. 17 Tupã Israel Jára oiporavo vaekue ñande ru kuéra ypykuépe, ojapo chugui kuéra tetã guasu, oikórõ gueteri mombyrygua ramo Egíptope, ha upéi ipokatúpe oguenohẽ chupe kuéra upe tetãgui. 18 Tupã ogueropu'aka ijepokuaa vai kuéra yvy ojeiko'ỹháme 40 áño pukukue, 19 ha ohundi 7 tetã Canaán yvýpe ome'ẽ haguã ijyvy kuéra ñande ru kuéra ypykuépe. 20 Opa ko'ã mba'e hi'are 450 áño rupi.
Upéi ome'ẽ umívape tendota kuéra, maranduhára Samuel ára peve. 21 Upérõ ha'e kuéra ojerure peteĩ mburuvicha guasu oisãmbyhy haguã chupe kuéra, ha Tupã 40 áño aja ome'ẽ chupe kuéra mburuvicha guasúrõ Quis ra'y Saúlpe, Benjamín ñemoñaréva. 22 Upéi Tupã omongúi Saúlpe ha omoĩ mburuvicha guasúrõ Davídpe, ha'e he'i hague: ‘Ajuhu David Jesé ra'y, ha'eha kuimba'e arovy'áva, ha oĩva ojapo haguãicha che rembipota. 23 Peteĩ David ñemoñarévagui, Tupã ombou vaekue Jesús oipysyrõ haguã Israélpe iñangaipágui, ome'ẽ haguéicha iñe'ẽ. 24 Jesús ou mboyve, Juan omyerakuã vaekue iñe'ẽ opa Israel guápe, he'ívo ojevy vaerãha Tupã gotyo ha oñemongaraika. 25 Ha Juan, hi'aguĩma ramo hi'ára guahẽ, he'i vaekue: ‘Che ndaha'éi upe peẽ peimo'ãva: che rire katu ou peteĩ, chéve ija'ỹva ajora ipy reheguánte jepe.’
26 Che pehẽngue kuéra Abraham ñemoñare, ha peẽ mombyrygua pembyajéva Tupãme, ko ñepysyrõ omombe'úva, ñandéve guarã hína. 27 Umi Jerusalénpe oikóva ha huvicha kuéra niko ndoikuaái Jesúspe, ha ndoikuaái maranduhára ñe'ẽ oñehendukáva, judío kuéra tupaópe pytu'uha árape. Upéicha ha'e kuéra voi, ojerurévo Jesús ojejuka haguã, ojapo umi maranduhára he'i vaekue. 28 Ha ndojuhúi ramo jepe hese, mba'érepa ojukáta, ojerure Pilátope ojukauka haguã. 29 Upéi, ojapopa rire opa mba'e oje'éva hese Tupã kuatia ñe'ẽme, omboguejy kurusúgui ha oñotỹ. 30 Tupã katu omoingove jey chupe. 31 Ha heta ára aja Jesús ojekuaauka, umi omoirũ vaekuépe chupe Galiléagui Jerusalénpe. Ha ko'ágã ha'e kuéra umi Jesús rechahare tetãgua renondépe.
32 Aipórõ ore romyerakuã hína peẽme ko marandu porã. Upe ñe'ẽ Tupã ome'ẽ vaekue ñande ru kuéra ypykuépe, 33 Péicha Tupã omoañete ñande ita'ýrape omoingove jeývo Jesúspe, oĩháicha salmo mokõiháme: ‘Nde hína che Ra'y, che romoñemoña ko árape.’ 34 Tupã omyerakuãma vaekue omoingove jeytaha, ani haguã hete oñembyai, he'ívo ikuatia ñe'ẽme: ‘Ajapóta umi ñe'ẽ marangatu añetegua ame'ẽ vaekue Davídpe.’ 35 Upévare he'i avei ambue hendápe: ‘Nderehejái chéne oñembyai ne rembiguái marangatu rete.’ 36 David añete oipytyvõ vaekue hetã guápe, Tupã he'i haguéicha chupe ha upéi omano ha oñembyaty itúva kuéra ndive, ha hete oñembyai. 37 Upe Tupã omoingove vaekue rete katu, noñembyaíri. 38-39 Aipórõ, che pehẽngue kuéra, peikuaa vaerã Jesús rupi oñemyerakuãha peẽme peñepysyrõ haguã pene angaipágui, ha ikatu'ỹ vaekue guive oñembohekojoja Moisés rembiapoukapy rupive Jesús rehe ojeroviáva guive hekojoja. 40 Peñeñangarekóke aipórõ, ani ho'a pende ári umi ohai vaekue maranduhára kuéra:
41 ‘Cháke, peẽ peporoapo'íva,
peñemondýi ha pejeíke,
ajapótagui pende árape
mba'e peẽ peroviase'ỹtava
oĩrõ omombe'úva.’”
42 Pablo ha iñirũ nguéra osẽ rire pe judío kuéra tupaógui, ojerure hikuái chupe upe pytu'uha ára ambuépe oñe'ẽ jey haguã chupe kuéra ko'ã mba'ére. 43 Opa rire upe ñembyaty, pe judío kuéra tupaópe, heta judío ha umi ojeroviáva Tupãre judío kuéraicha, oho Pablo ha Bernabé ndive. Ha ha'e kuéra oñemoñe'ẽ oñemohatã haguã upe jerovia Tupã mborayhu ohenoihápe chupe kuéra.
44 Upe pytu'u ára ambuépe haimete opa tavagua oñembyatypa ohendu haguã Ñandejára ñe'ẽ. 45 Umi Israelgua katu, ohechávo heta etereiha umi oñembyatýva, ojepicha eterei, ha oñepyrũ oñe'ẽ api Páblope ha oñe'ẽ reity chupe. 46 Upérõ Pablo ha Bernabé oñe'ẽ kyhyje'ỹre ha he'i chupe kuéra:
—Ore romyerakuã vaerã kuri Ñandejára Ñe'ẽ peẽme raẽ, peẽgui Israelgua. Ko'ágã katu peẽ pemboyke ha ndapeikuaaséigui mba'eve upe jeikove opa'ỹvagui, rohóta Israelgua'ỹvape. 47 Upéicha niko he'i vaekue oréva Ñandejára, he'írõ guare:
‘Romoĩ tetã nguéra
resapehárõ,
reraha haguã ñepysyrõ
che aguerúva,
yvy pahaite peve.’
48 Ohendúvo kóva, umi Israelgua'ỹva ovy'a ha oñepyrũ he'i Ñandejára ñe'ẽ iporãha, ha oguerovia umi ojeporavo vaekuéva ohupytytaha jeikove opave'ỹva. 49 Upéicha oñemyasãi Ñandejára ñe'ẽ opa upe tetãpýre. 50 Israelguáva katu oñe'ẽ kuñakarai iñembo'e rayhúva ndive, ha ombohuguy raku chupe kuéra opu'ã haguã Saulo ha Bernabére, ha omosẽ upégui. 51 Upérõ ha'e kuéra oityvyro yvy tĩmbo ipýgui, techaukahárõ chupe kuéra, ha oho hikuái Icóniope. 52 Umi oguerovia vaekue katu henyhẽmba vy'águi ha Espíritu Sántogui.
Bernabé y Saulo comienzan su primer viaje misionero
1 Había entonces en la iglesia que estaba en Antioquía, profetas y maestros: Bernabé, Simón el que se llamaba Niger, Lucio de Cirene, Manaén el que se había criado junto con Herodes el tetrarca, y Saulo. 2 Ministrando estos al Señor, y ayunando, dijo el Espíritu Santo: Apartadme a Bernabé y a Saulo para la obra a que los he llamado. 3 Entonces, habiendo ayunado y orado, les impusieron las manos y los despidieron.
Los apóstoles predican en Chipre
4 Ellos, entonces, enviados por el Espíritu Santo, descendieron a Seleucia, y de allí navegaron a Chipre. 5 Y llegados a Salamina, anunciaban la palabra de Dios en las sinagogas de los judíos. Tenían también a Juan de ayudante. 6 Y habiendo atravesado toda la isla hasta Pafos, hallaron a cierto mago, falso profeta, judío, llamado Barjesús, 7 que estaba con el procónsul Sergio Paulo, varón prudente. Este, llamando a Bernabé y a Saulo, deseaba oír la palabra de Dios. 8 Pero les resistía Elimas, el mago (pues así se traduce su nombre), procurando apartar de la fe al procónsul. 9 Entonces Saulo, que también es Pablo, lleno del Espíritu Santo, fijando en él los ojos, 10 dijo: ¡Oh, lleno de todo engaño y de toda maldad, hijo del diablo, enemigo de toda justicia! ¿No cesarás de trastornar los caminos rectos del Señor? 11 Ahora, pues, he aquí la mano del Señor está contra ti, y serás ciego, y no verás el sol por algún tiempo. E inmediatamente cayeron sobre él oscuridad y tinieblas; y andando alrededor, buscaba quien le condujese de la mano. 12 Entonces el procónsul, viendo lo que había sucedido, creyó, maravillado de la doctrina del Señor.
Pablo y Bernabé en Antioquía de Pisidia
13 Habiendo zarpado de Pafos, Pablo y sus compañeros arribaron a Perge de Panfilia; pero Juan, apartándose de ellos, volvió a Jerusalén. 14 Ellos, pasando de Perge, llegaron a Antioquía de Pisidia; y entraron en la sinagoga un día de reposo y se sentaron. 15 Y después de la lectura de la ley y de los profetas, los principales de la sinagoga mandaron a decirles: Varones hermanos, si tenéis alguna palabra de exhortación para el pueblo, hablad. 16 Entonces Pablo, levantándose, hecha señal de silencio con la mano, dijo:
Varones israelitas, y los que teméis a Dios, oíd: 17 El Dios de este pueblo de Israel escogió a nuestros padres, y enalteció al pueblo, siendo ellos extranjeros en tierra de Egipto, y con brazo levantado los sacó de ella. 18 Y por un tiempo como de cuarenta años los soportó en el desierto; 19 y habiendo destruido siete naciones en la tierra de Canaán, les dio en herencia su territorio. 20 Después, como por cuatrocientos cincuenta años, les dio jueces hasta el profeta Samuel. 21 Luego pidieron rey, y Dios les dio a Saúl hijo de Cis, varón de la tribu de Benjamín, por cuarenta años. 22 Quitado este, les levantó por rey a David, de quien dio también testimonio diciendo: He hallado a David hijo de Isaí, varón conforme a mi corazón, quien hará todo lo que yo quiero. 23 De la descendencia de este, y conforme a la promesa, Dios levantó a Jesús por Salvador a Israel. 24 Antes de su venida, predicó Juan el bautismo de arrepentimiento a todo el pueblo de Israel. 25 Mas cuando Juan terminaba su carrera, dijo: ¿Quién pensáis que soy? No soy yo él; mas he aquí viene tras mí uno de quien no soy digno de desatar el calzado de los pies.
26 Varones hermanos, hijos del linaje de Abraham, y los que entre vosotros teméis a Dios, a vosotros es enviada la palabra de esta salvación. 27 Porque los habitantes de Jerusalén y sus gobernantes, no conociendo a Jesús, ni las palabras de los profetas que se leen todos los días de reposo, las cumplieron al condenarle. 28 Y sin hallar en él causa digna de muerte, pidieron a Pilato que se le matase. 29 Y habiendo cumplido todas las cosas que de él estaban escritas, quitándolo del madero, lo pusieron en el sepulcro. 30 Mas Dios le levantó de los muertos. 31 Y él se apareció durante muchos días a los que habían subido juntamente con él de Galilea a Jerusalén, los cuales ahora son sus testigos ante el pueblo. 32 Y nosotros también os anunciamos el evangelio de aquella promesa hecha a nuestros padres, 33 la cual Dios ha cumplido a los hijos de ellos, a nosotros, resucitando a Jesús; como está escrito también en el salmo segundo: Mi hijo eres tú, yo te he engendrado hoy. 34 Y en cuanto a que le levantó de los muertos para nunca más volver a corrupción, lo dijo así: Os daré las misericordias fieles de David.
35 Por eso dice también en otro salmo: No permitirás que tu Santo vea corrupción. 36 Porque a la verdad David, habiendo servido a su propia generación según la voluntad de Dios, durmió, y fue reunido con sus padres, y vio corrupción. 37 Mas aquel a quien Dios levantó, no vio corrupción. 38 Sabed, pues, esto, varones hermanos: que por medio de él se os anuncia perdón de pecados, 39 y que de todo aquello de que por la ley de Moisés no pudisteis ser justificados, en él es justificado todo aquel que cree. 40 Mirad, pues, que no venga sobre vosotros lo que está dicho en los profetas:
41 Mirad, oh menospreciadores, y asombraos, y desapareced;
Porque yo hago una obra en vuestros días,
Obra que no creeréis, si alguien os la contare.
42 Cuando salieron ellos de la sinagoga de los judíos, los gentiles les rogaron que el siguiente día de reposo les hablasen de estas cosas. 43 Y despedida la congregación, muchos de los judíos y de los prosélitos piadosos siguieron a Pablo y a Bernabé, quienes hablándoles, les persuadían a que perseverasen en la gracia de Dios.
44 El siguiente día de reposo se juntó casi toda la ciudad para oír la palabra de Dios. 45 Pero viendo los judíos la muchedumbre, se llenaron de celos, y rebatían lo que Pablo decía, contradiciendo y blasfemando. 46 Entonces Pablo y Bernabé, hablando con denuedo, dijeron: A vosotros a la verdad era necesario que se os hablase primero la palabra de Dios; mas puesto que la desecháis, y no os juzgáis dignos de la vida eterna, he aquí, nos volvemos a los gentiles. 47 Porque así nos ha mandado el Señor, diciendo:
Te he puesto para luz de los gentiles,
A fin de que seas para salvación hasta lo último de la tierra.
48 Los gentiles, oyendo esto, se regocijaban y glorificaban la palabra del Señor, y creyeron todos los que estaban ordenados para vida eterna. 49 Y la palabra del Señor se difundía por toda aquella provincia. 50 Pero los judíos instigaron a mujeres piadosas y distinguidas, y a los principales de la ciudad, y levantaron persecución contra Pablo y Bernabé, y los expulsaron de sus límites. 51 Ellos entonces, sacudiendo contra ellos el polvo de sus pies, llegaron a Iconio. 52 Y los discípulos estaban llenos de gozo y del Espíritu Santo.