Sẽlésso hempehewaták negyánmagkassesso apméyak egmók
1 Hatte, apxénchek
agkok xép peya
eyánmagkassesek
aqsok apméyak pók,
essenhan megkatnaha
nak apyekpelchémókxa',
2 xeyep apagko'
sa' esexnánékpok:
kasexnenak sa'
ma'a appeywa nak.
3 Hatte,
apkeltamhók sa'
agkok xép elwátessók
yaqwayam eyánmagkassesek
aqsok apméyak pók,
hakte apkelhaxanmeyk
chá'a exchep eyánmagkassesek
apméyak aqsok ma'a pók,
sa' etnehek se'e:
eltekxek aptapnák
ma'a apmonye' nak,
eltennés apkelwátesa
yaqwayam eyánmagkassesek
apméyak aqsok.
4 Nágyoho kawegqoho',
ná ellókas apyampe
yaqwatakxoho enxoho;
5 yenye chá'a heykxa'
aptémól'a popyet
yenyehek apmonye' m'a
apnempaqwayam nak;
yenye chá'a
ektémól'a náta
keyk kelhanma.
Kélpaqhetchesso apkelháxamákpoho nak eltemeykha
6 Énxet,
apháxamákpoho
nak etneykha;
exeg, elanha
aptémakxa m'a pexyegke,
etne m'a aptamheykegkaxa nak:
7 méko eykhe
apkemha apmonye'
apagkok ma'a,
méko eykhe han
kaltennasagkok
yaqwánxa chá'a etnahagkok,
8 yánchásekxak
chá'a aptéyak ma'a
ekmexanmakxal'a exma,
exatmok chá'a kañe'
neyseksa eknakxamáxche'
m'a aqsok kélcheneykekxa'.
9 ¡Wánxa etne apteyenma!
¡Wánxa etne apyetno!
énxet apháxamákpoho
nak etneykha.
10 Neyseksa apyenmeykha
tén han ekyawheykha apqátek,
neyseksa apteyammeykegkokxa
apaktog yaqwayam
kataqmelhok apteyenma,
11 sa' káhapwak
ma'a senteme
nak meyke aqsok,
kaktámegmak sa',
aptémól'a énxet
apmáheyo nak
hegyementók
aqsok egagkok.
Aptémakxa énxet ekmaso nak aptémakxa'
12 Etekkesha chá'a
apmopwána amya'a
m'a énxet ekmaso
nak aptémakxa',
tén han ma'a énxet
ekyeyháxma nak;
13 etenchesha
chá'a apaqtek,
exekmósagkok han
chá'a apmenek,
tén han apophék;
14 asagkek ma'a
ektémakxa apwáxok,
wánxa aqsa kaxének
apwáxok elának ma'a
aqsok ekmaso nak,
etekkessók chá'a
éllámáxche m'a
apmahágkaxa enxoho.
15 Cháxa keñamak
peya sa' katlakkasek aqsa
káhapwak aqsok ekmaso;
ekmanyehe agko' sa'
enaqtawasakpok,
mopwanchek sa'
elwagkasakpok teyp.
Aqsok aptaqnagkamakxa nak Wesse' egegkok
16 Yetneyk siete aqsok
aptaqnagkamakxa apagko'
nak ma'a Wesse' egegkok:
17 énxet apkeleymákpoho,
énxet apkelmopwancha'a amya'a,
énxet apkelnapma nak
chá'a m'a énxet'ák meyke
nak apkeltémakxa',
18 énxet élchetámeykha
nak chá'a apkelwáxok
elanagkok aqsok ekmaso,
énxet ekmanyehe nak
chá'a elanagkok
aqsok ekmaso,
19 énxet apteme nak
apmopwána amya'a
exének pók,
appehésseyam nak
aqsa chá'a pók,
énxet aptekkessesso
nak chá'a apkelenmexamap
nepyeseksa apnámakkok.
Ektémakxa sensexnenagko nentawáseykha sẽlyamhopma
20 Hatte,
etaqmelches ma'a
apkeltémókxa nak
etnehek apyáp,
nágkalwánaqmágwom
ektémakxa nak
élxekmósso m'a egken.
21 Epekken chá'a apwáxok,
emakhésha m'a apyespok;
22 kapékessesagkok sa'
chá'a apxega enxoho,
kataqmelchesek sa' nahan
chá'a aptena enxoho,
kapaqhetchesha sa' han
chá'a m'a apxatakha'a enxoho.

23 Máxa cháléwasso
eyápogwate m'a
nélánemáxchexa
nak antéhek
tén han ma'a
sẽlxekmowáseyak nak;
ámay ekyennaqte
egnények ma'a
sẽlpeykessáseyak nak,
tén han ma'a
sẽlpaqhetcháseykha
nak chá'a.
24 Kamyók sa'
kamáwhok kalának
ma'a kelán'a kay'assáxma,
cham'a kelán'a ekmátsa
nak ekpeywa
megkatnaha nak aptáwa'.
25 Nágkatsep
apnények ma'a
ektémakxa nak
ektaqmalma;
¡nágyoho kamok
apwáxok ma'a
ektémakxa nak
élátseykha aqta'ák!

26 Ekyánmaga eyke
aqsa chá'a amenyeyk
ma'a kelán'a
ekyaqmagkáseyak
nak pók énxet
ektegye selyaqye,
keñe m'a kelán'a
apha nak atáwa',
wánxa aqsa
kaltamhok kategkesek
ma'a énxet ektaqmalma
nak aptémakxa'.

27 Appekkenchek agkok
táxa apnények énxet,
emyetek nahan
ma'a aptaxno nak.
28 Apxegkek agkok
énxet néten átex,
kalmétek ma'a
apmagkok nak.
29 Énxet ektáha
enxoho appathetéyak
ma'a megkatnaha
nak aptáwa',
kóllegássesagkohok sa'.

30 Méko kataqnók
emenyexek apto m'a
énxet apmenyexmo nak
eñama eyaqhe meyk;
31 kélwetágkok sa'
agkok apmenyexa,
kéméxcheyk eyeykhássamhok
apkelmeyáseykekxa makham.
Siete sa'
ewagkasek ekyókxoho
apkelyaqmagkáseykekxa,
kawomhok sa' han
apkelmésso m'a ekyókxoho
aqsok apagkok
ekyetnakxa enxoho.

32 ¡Meyke ekxeyenma
apwáxok aqsok ma'a
énxet apkelánesso
nak pók aptáwa'!
¡Apsexnánémap apagko'
etnehek énxet apteme
enxoho xa ektáha nak!
33 Ematñaha sa',
kólyamatchesha sa'
nahan etaqnaweykpok,
megkólmasséssesek
sa' apmegqakto.
34 Hakte máxa
táxa aplo m'a énxet
apkelmeyeykha
nak chá'a aptáwa',
megkapyósegwomek
elanok pók ma'a
apyaqmagkásekxo
enxoho mók
apteméssessamakxa';
35 memhek kólmések
xama enxoho ekyánmaga
ekyaqmageykekxa m'a,
xámok eykhe katnehek
aqsok kélmésso naqsa,
megkamassehek eyke aplo.
Piensa antes de actuar
1 Querido jovencito,
si algún amigo te pide
que respondas por él
y te comprometas
a pagar sus deudas,
2 no aceptes ese compromiso,
pues caerás en la trampa.
3 No dejes que tu amigo te atrape;
¡mejor ponte a salvo!
Te recomiendo que vayas a verlo
y le ruegues que no te comprometa.
4 Que no te agarren de tonto;
5 mejor ponte a salvo,
como huyen del cazador,
las aves y los venados.
No seas perezoso
6 ¡Vamos, joven perezoso,
fíjate en la hormiga!
¡Fíjate en cómo trabaja,
y aprende a ser sabio como ella!
7 La hormiga no tiene jefes,
ni capataces ni gobernantes,
8 pero durante la cosecha
recoge su comida y la guarda.

9 Jovencito perezoso,
¿cuánto más seguirás durmiendo?,
¿cuándo vas a despertar?
10 Te duermes un poco,
te tomas la siesta,
tomas un descansito
y te cruzas de brazos…
11 ¡Así acabarás
en la más terrible pobreza!
No seas mentiroso
12 Hay gente mala y sinvergüenza
que anda contando mentiras;
13 para engañar a los otros,
guiña el ojo,
apunta con los dedos,
y hace señas con los pies.
14 Esa gente solo piensa hacer lo malo,
y siempre anda provocando pleitos.
15 Por eso la desgracia
vendrá sobre ellos de repente;
cuando menos lo esperen,
serán destruidos sin remedio.
No provoques peleas
16 Hay seis clases de gente,
y puede añadirse una más
que Dios no puede soportar:
17 La gente orgullosa,
la gente violenta,
la gente mentirosa,
18 la gente malvada,
la gente ansiosa de hacer lo malo,
19 la gente que miente en un juicio,
y la que provoca pleitos familiares.
Cuidado con la mujer infiel
20 Querido jovencito,
cumple al pie de la letra
con los mandamientos de tu padre
y con las enseñanzas de tu madre.
21 Grábatelos en la memoria,
y tenlos siempre presentes;
22 te mostrarán el camino a seguir,
velarán tu sueño mientras duermes,
y hablarán contigo cuando despiertes.
23 Los mandamientos y las enseñanzas
son como una lámpara encendida;
la corrección y la disciplina
te mostrarán cómo debes vivir;
24 te cuidarán de la mujer infiel,
que con palabras dulces te convence.
25 No pienses en esa malvada;
no te dejes engañar por su hermosura
ni te dejes cautivar por su mirada.
26 Por una prostituta
puedes perder la comida,
pero por la mujer de otro
puedes perder la vida.

27 Si te echas brasas en el pecho,
te quemarás la ropa;
28 si caminas sobre brasas,
te quemarás los pies;
29 si te enredas con la esposa de otro,
no quedarás sin castigo.

30 No se ve mal que un ladrón
robe para calmar su hambre,
31 aunque si lo sorprenden robando
debe devolver siete veces
el valor de lo robado;
a veces tiene que pagar
con todas sus posesiones.
32-33 Pero el que se enreda
con la mujer de otro
comete la peor estupidez:
busca golpes,
encuentra vergüenzas,
¡y acaba perdiendo la vida!
34 Además, el marido engañado
da rienda suelta a su furia;
si de vengarse se trata,
no perdona a nadie.
35 Un marido ofendido
no acepta nada a cambio;
no se da por satisfecho
ni con todo el oro del mundo.