Sẽlyáteyeykegkoho yaqwayam kataqmelhok nenxega
1 Kélketchek, kólyahakxoho
chá'a appeywa kélyáp;
kóltaqmelchesho chá'a
kélháxenmo yaqwayam kólmok
kélyekpelchémo aqsok.
2 Ekméssek ko'o m'a
ektaqmalma séltámeséyak kéxegke,
nágkólyenyaw aqsa m'a
nélxekmowásamáxche ahagkok.
3 Hakte kélketche
axta ko'óxa:
awanhek axta
seyásekhayo m'a méme
4 axta etnehek chá'a
hélxekmósagkok táta s'e:
“Epekken apwáxok
se'e sekpeywa nak;
elána m'a séltamhókxa
enxoho chá'a elána',
keñe sa' kawegqohok apha.
5 Ema negya'áseykegkoho aqsok
tén han negyekpelchémo;
nágkalwánaqmágwom ma'a
sektémakxa nak chá'a sekpeywa.
6 Yásekhoho m'a
ektémakxa nak
negya'áseykegkoho aqsok,
ná eyensem aqsa,
sa' kamyók chá'a exchep xa.
7 Elmeyókasho chá'a
amonye' emok ma'a
negya'áseykegkoho aqsok,
tén han negyekpelchémo.
8 Yásekhoho sa',
keñe sa' katnéssesek
néten kéláyo;
epathet sa',
tén sa' katnéssesek
ekha kélyeheykekxoho;
9 ¡kagkések sa'
kélnatanma ektaqmela,
katchessesek sa'
apqátek apketchesso
apqátek élyenma!”

10 Hatte, yeyxho
chá'a sekpeywa,
ema chá'a takha',
keñe sa' exámekxak
apyeyam apha.
11 Ko'o sa' eyntamok ma'a
ámay ekyetnamakxa nak
negya'ásegwayam aqsok:
wának sa' nahan étlók
ma'a ámay ekpéwomo nak,
12 meykexa nak
chá'a kalya'aksexma
neyseksa apxega,
metlápegwomek sa' chá'a
neyseksa apkenye.
13 Emyow sa' ma'a
sélxekmowáseyak axta,
ná eyenyekxa aqsa;
elána' sa' chá'a,
hakte cháxa yaqwayam
chá'a kagkések
ekyennaqte apnények xa.
14 Ná elyetlawha
apkelmahágkaxa m'a
énxet'ák élmasagcha'a
nak apkeltémakxa',
ná etne han ma'a
aptamheykegkaxa
ekmaso nak.
15 Ná étlow ámay
apagkok nak ma'a;
ná epéwho chá'a,
exeg aqsa,
16 hakte menaqtének
chá'a axta'a melánegko
enxoho aqsok ekmaso m'a;
megkalnáphek tén ma'a
metnéssessekmoho
enxoho chá'a exma
ekmaso xama énxet.
17 ¡Cham'a aptéyak ma'a
ekmaso nak nentémakxa',
keñe apyenéyak ma'a
apkelyennaqtésamakpoho
nak chá'a elanagkok
aqsok ekmaso!

18 Máxa kaxwe
ekteyapma ekhem
élsassóxmal'a ámay
apagkok ma'a énxet'ák
élpéwomo nak apkeltémakxa':
kataqmelchesagkohok
aqsa kalsaksek exma,
ekwokmoho m'a
ekyennaqwokmo
élsassóxma.
19 Kayáqtéshok
eyke exma ámay
apagkok ma'a énxet'ák
élmasagcha'a nak
apkeltémakxa';
¡melya'asagkehek chá'a
m'a ektáha enxoho
élpelápagkasso!

20 Hatte, etaqmelchesho
chá'a apháxenmo sekpeywa;
yeyxho chá'a sektáhakxa
enxoho chá'a seyáneya.
21 Ná elwatés chá'a elanha;
¡epekken apwáxok!
22 Hakte cháxa ekmésso
chá'a élyennaqte apnénya'ák
tén han élyennaqte
apyempe'ék apyókxoho
m'a ektáha nak
chá'a apkelweteykekxa'.
23 Elanagkoho chá'a
élchetámeykha apwáxok,
hakte cháxa éñamakxa
ekyennaqte nak
egnények xa.
24 Ná exén chá'a aqsok
megkamámnaqsoho nak;
étnakhés ma'a ektémakxa
nak negmowána amya'a.
25 Yenmexho aqsa
chá'a apmonye',
nágyaháxehekxa chá'a.
26 Etaqmelchesho
chá'a apkelányo m'a
apmahágkaxa enxoho chá'a,
tén sa' tásek chá'a
katnehek apxega.
27 Ná étnakhágwom
chá'a ámay apagkok;
nágyoho kasógwok apxega.
No hay nada como la sabiduría
1 Queridos jovencitos:
cuando su padre los instruya,
préstenle atención,
si realmente quieren aprender.
2 Yo, como maestro,
les doy este buen consejo:
no abandonen sus enseñanzas.
3 Yo también fui niño;
tuve un padre y una madre
que me trataban con ternura.
4 Mi padre me dio este consejo:
«Grábate bien lo que te digo,
y haz lo que te mando;
así tendrás larga vida.
5 Hazte cada vez
más sabio y entendido;
nunca olvides mis enseñanzas.
¡Jamás te apartes de ellas!
6 Si amas a la sabiduría
y nunca la abandonas,
ella te cuidará y te protegerá.
7 Lo que realmente importa
es que cada día seas más sabio
y que aumentes tus conocimientos,
aunque tengas que vender
todo lo que poseas.
8 Valoriza el conocimiento,
y tu vida tendrá más valor;
si haces tuyo el conocimiento,
todos te tratarán con respeto,
9 y quedarán admirados
de tu gran sabiduría.

10 »Escúchame, jovencito:
hazme caso y vivirás muchos años.
11 Yo, como maestro,
te enseño a vivir sabiamente
y a siempre hacer el bien.
12 Vayas rápido o despacio,
no tendrás ningún problema
para alcanzar el éxito.
13 Acepta mis enseñanzas
y no te apartes de ellas;
cuídalas mucho,
que de ellas depende tu vida.
14 No te juntes con gente malvada
ni sigas su mal ejemplo.
15 ¡Aléjate de su compañía!
¡Aléjate, y sigue adelante!
16 Esa gente no duerme
hasta que hace algo malo;
¡no descansa hasta destruir a alguien!
17 En vez de comer,
se satisface cometiendo maldades;
en vez de beber,
festeja la violencia que comete.

18 »La vida de los hombres buenos
brilla como la luz de la mañana:
va siendo más y más brillante,
hasta que alcanza todo su esplendor.
19 La vida de los malvados
es todo lo contrario:
es como una gran oscuridad
donde no saben ni en qué tropiezan.

20 »Querido jovencito,
escucha bien lo que te digo.
21 Grábate bien mis enseñanzas,
y no te apartes de ellas,
22 pues son una fuente de vida
para quienes las encuentran;
son el remedio para una vida mejor.
23 Y sobre todas las cosas,
cuida tu mente,
porque ella es la fuente de la vida.
24 No te rebajes diciendo
palabras malas e indecentes.
25 Pon siempre tu mirada
en lo que está por venir.
26 Corrige tu conducta,
afirma todas tus acciones.
27 Por nada de este mundo
dejes de hacer el bien;
¡apártate de la maldad!»