Yeyam megkólcheneykekxexa aqsok namyep
1 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok Moisés ma'a egkexe Sinaí. Aptáhak axta apcháneya s'e:
2 “Etne sa' elának israelitas se'e: Kélántáxneyk sa' agkok kéxegke m'a xapop sekmáheyo nak ko'o agkések, kóllókassesek sa' ekyampe xapop kélagkok, ekxeyenma kélwáxok ma'a Wesse' egegkok. 3 Kélwanchek sa' chá'a kólchenekxak aqsok namyep kélagkok ekweykmoho seis apyeyam. Seis apyeyam sa' han katnehek kélyaqténcháseyak aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa', tén han kélnakxo m'a ekyexna, 4 keñe sa' ekwokmo enxoho siete apyeyam, kallókasek sa' ekyampe m'a xapop, ekxeyenweykekxoho kélwáxok ma'a Wesse' egegkok; nágkólchenekxa aqsa namyep kélagkok aqsok xa apyeyam nak, nágkólyaqténchesák nahan aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa. 5 Nágkólyaqtén nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, natámen nak ekpenchásamáxche kélyaqténma, nágkólneyx nahan ekyexna anmen yámet kélcheneykekxa megkólyaqténchesso nak aktegák; kallókashok agko' sa' ekyampe m'a xapop. 6 Aqsok ekteyapma nak neyseksa éllókasso ekyampe xapop, kaxhok sa' yaqwayam kóltók kéxegke, tén han kélláneykha apkelennay'a, tén han kelwán'ák, tén han ma'a apkeltamheykha nak chá'a, tén han ma'a apkeleñama nak mók nekha', apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, 7 tén han ma'a aqsok kélnaqtósso, tén han ma'a aqsok nawha'ák éllo élleykha nak ma'a apchókxa. Nento sa' katnehek ma'a ekyókxoho aqsok ektekkesso nak xapop.
8 “Kólyetsátekxa sa' siete apyeyam por siete, cuarenta y nueve apyeyam sa' katyapok 9 keñe m'a ekhem diez, pelten siete nak, ekteme nak ekhem megkólyaqmagkáseykekxexa nentémakxa', kólaqkahaksek sa' nepkések apkennawók apkepetek ekyókxoho s'e kañe' apchókxa nak. 10 Apyeyam appagkanamap sa' kéxegke kólteméssesek ma'a apyeyam cincuenta nak: katnehek sa' apyeyam kélchexeykekxexa énxet'ák, kóltennaksek sa' kéxegke apyókxoho apheykha nak kélókxa' peya kólchexeykxa'. Apyókxoho énxet sa' chá'a elmeyekxak ma'a ekheykegkaxa nak apnámakkok, elmekxak sa' makham ma'a xapop apagkok axta. 11 Katnehek sa' kéxegke apyeyam kélchexeykekxexa m'a apyeyam cincuenta, megkólchenekxeyk sa' aqsok xa apyeyam nak, megkólyaqtennek sa' nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, megkólyaqténchesagkek sa' nahan aktegák anmen yámet kélcheneykekxa, megkólnakxek sa' nahan ma'a ekyexna nak, 12 hakte apyeyam ekpagkanamaxche kélagkok kéxegke xa, tén han kélchexeykekxa. Kóltawagkok sa' aqsa m'a aqsok ektekkesso agko' nak ma'a xapop.
13 “Kólmekxak sa' makham kéxegke xapop kélagkok kélyókxoho, cháxa apyeyam sẽlchexeykekxexa nak. 14 Apyenyókek sa' agkok xapop apagkok xama énxet, essenhan apmákxo enxoho chá'a xapop apagkok pók, ná etwasagkoho chá'a pók; 15 énxet apma nak xapop, eyánmagkasek chá'a m'a ekwánxa nak ekhem, eyeynamo m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, keñe sa' ma'a ektáha nak chá'a apyamasma, emok sa' chá'a ekyánmaga eyeyméxchexa enxoho makham apyeyam eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna. 16 Awanhek sa' katnehek ekyánmaga m'a apxáma enxoho makham apyeyam eyeyméxko kasawhaxchek eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna; ketsék sa' eyke katnehek ekyánmaga m'a eyeyméxko enxoho apqántawok apyeyam, hakte aqsok kélcheneykekxa chá'a kélyánmagkasso kélyamasma m'a.
17 “Nágkóltawasagkoho chá'a kélmók. Kólxekmós kéláyo Dios kélagkok. Hakte ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok. 18 Kóllána segánamakxa ahagkok, kólyahakxoho m'a seyánamakxa nak kóltéhek. Kólyahakxoho, tén sa' tásek katnehek kélheykha m'a kélókxa'; 19 keyxnések sa' aqsok xapop, keñe sa' kéxegke tásek katnehek kélheykha m'a kañe', kóltawagkok sa' ma'a aqsok ekyexnésso nak, ekwokmoho kélyaqkanakmo.
20 “Lapmaxcheyk kexa katnehek kólmaxneyha kéxegke s'e: ‘¿Yaqsa sa' antók neyseksa siete apyeyam, magkegwagko enxoho agkenekxak aqsok, tén han annakxek ekyexna negkeneykekxa'?’ 21 Apasmok sa' eyke ko'o eyxnéssesek aqsok kélcheneykekxa' neyseksa seis apyeyam, kaxhok sa' apqántánxo apyeyam ma'a aqsok kélcheneykekxa kélnakxo nak; 22 keñe sa' kóltók aqsok aktek ekyexna kélcheneykekxa' kéltaqmelchesso, neyseksa kélcheneykekxa makham ma'a apyeyam ocho, kawomhok sa' han kélto apyeyam nueve m'a aqsok aktek ekyexna kéltaqmelchesso, ekweykmoho kélnakxa makham ma'a aqsok ekyexna kélcheneykekxa'.
23 “Megkólyenyewek sa' chá'a kéxegke xapop kélyamasmo kélagko': ko'o ahagkok xapop, yaqwatakxoho kélheykha eyke aqsa kéxegke kañe' nak, máxa meyk'a ahagkok ko'o. 24 Cháxa keñamak, cham'a ekyókxoho xapop kélagkok nak kéxegke, kéméxcheyk kólmeyásekxak makham yaqwayam emekxak ekha ekyánmaga m'a ektáha axta apagkok nano'.
25 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe apmésa enxoho ekha ekyánmaga xapop apagkok, ey'áwak sa' xama m'a ektáha nak pók apagko', keñe sa' emekxak ma'a xapop apyamasma nak ma'a pók nak.
26 “Méko sa' agkok xama enxoho pók yaqwayam emekxak xapop apagkok apyamasma m'a énxet, keñe sa' apwet'a enxoho ekhawo yaqwayam emekxa', emekxohok sa' apagko', 27 ey'asagkohok sa' ekwánxa axta sekxók eyeynókxa axta apyenyawa, egkeyásekxak sa' makham ekwánxa axta selyaqye apmésso m'a ektáha axta apmeykekxa', exnéshok sa' apmésso m'a ekwánxa enxoho eyeymomáxche' yaqwayam egkések, keñe sa' emekxak makham ma'a xapop apagkok axta. 28 Sa' agkok ewagkásak ekwánxa enxoho yaqwayam emekxak makham ma'a xapop apagkok, etnehek sa' apagkok ma'a ektáha nak apmeykekxa', ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak; yaqwánxa sa' kólyenyekxak makham ma'a xapop nak, keñe sa' ma'a ektáha axta apyamasma, emekxak makham.
29 “Apyenyókek sa' agkok apxagkok xama énxet xama tegma apwányam yetlo nak kélhaxtegkesso nepyáwa', apwanchek sa' emekxak makham ekwokmo enxoho xama apyeyam apyamasma, ekwánxa axta ekhem apyenyawa. 30 Sa' agkok kólyánmagkásekxak makham ma'a tegma nak, ekwokmo enxoho xama apyeyam, etnehek sa' apagkok meyke néxa m'a ektáha nak apma, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Megkólmekxeyk sa' nahan ma'a ekwokmo enxoho apyeyam sẽlchexeykekxexa. 31 Keñe sa' ma'a tegma aphéyak nak tegma apketkók meyke nak kélhaxtegkesso nepyáwa', elxénakpok sa' aphawo m'a ektémól'a m'a xapop ekhéyak la'a yókxexma: kélwanchek sa' kólmekxa', kólmeyásekxak sa' makham ektáha nak apagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak.
32 “Levitas sa' aqsa chá'a apwanchek elmekxak tegma, aphéyak nak tegma apkelyawe apagkok ma'a. 33 Xama levita sa' agkok apmeykekxa, etyapok sa' apxagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, emyekxak sa' ma'a tegma apwányam ekyetnamakxa nak xapop apagkok, hakte wánxa apagkok levitas ma'a apxanák apheykegko nak ma'a tegma apwányam, nepyeseksa nak israelitas. 34 Megkólyenyewek sa' chá'a m'a xapop ektaqmelakxa nak pa'at, apagkok nak tegma apkelyawe apagkok ma'a levitas, hakte apagkok meyke néxa m'a.
35 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe ey'óták xép, epásem sa', apteméssessamól'a m'a énxet apkeñama nak mók nekha apwe nak yaqwatakxoho, exnés sa' apxagkok. 36 Ná elyementem aqsa aqsok apagkok, ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha aqsok apagkok; etne chá'a apcháyo Dios, exnés chá'a apxagkok ma'a apchókxa xamo' nak. 37 Ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha selyaqye apagkok, nágyenátchessesák nahan ekyánmaga apkelmésso m'a nento. 38 Ko'o sekteme Wesse', Dios kélagkok nak kéxegke, sélántekkesso axta Egipto, yaqwayam agkések xapop ma'a Canaán, tén han yaqwayam atnehek Dios kélagkok.
39 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok apha xamo' xép, apmeyásekpek sa' agkok xép ekha ekyánmaga, ná etnésses aqsa yásennaha m'a kélteméssessamól'a kélásenneykha naqsa; 40 etnésses ma'a ektémól'a xama énxet aptamheykha, essenhan ektémól'a meyk'a. Etnéssesha sa' xép ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa, 41 keñe sa' apwanchek etyapok ma'a apxagkok, yetlo apketchek, yaqwayam enxoho epáxaqwakxak makham ma'a aphawóxama, tén han ma'a ekyetnamakxa nak xapop apagkok apyapmeyk nano'; 42 hakte séláneykha ko'o m'a; ko'o axta sélántekkesso Egipto, megkeymexchek kólchexeykxak ekha ekyánmaga, yaqwayam kólteméssesek kélásenneykha naqsa. 43 Ná énnaqtésha apyempehek enaqtawasagkoho'; exekmós apcháyo Dios apagkok.
44 “Apmenyeyk agkok xép exek apkelásenneykha naqsa apkelennay'a, essenhan kelwán'ák, etenyágwom sa' ekha ekyánmaga m'a apheykegkaxa nak pók énxet'ák apheykencha'a nak nepyáwa'. 45 Apwanchek han elmok ma'a énxet apkeleñama nak mók nekha apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, tén han ma'a apketchek appalleyam nak neyseksa apheykha s'e kélókxa nak kéxegke; eyke kélwanchek kéxegke kólmok ekha ekyánmaga xa yaqwayam kóltéhek kélagkok 46 tén han kólnegkenchásekxak aqsok kélagkok ma'a apketchek nak, kéletsapa enxoho kéxegke; kólásennaha sa' chá'a kéxegke xa. Megkólwanchek sa' eyke kéxegke kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkohok ma'a kélpeywomo xamo', kéxegke kélteme nak israelitas.
47 “Xámchek agkok aqsok apagkok xama énxet apkeñama nak mók nekha', apha nak xapop kélagkok, keñe ektáha enxoho meyke aqsok apagkok ma'a kélókxa xamo', apha nak ketók apxagkok ma'a énxet apkeñama nak mók nekha, apmeyásekpek sa' agkok xa énxet apkeñama nak mók nekha, essenhan pók énxet enxoho apkeñama mók nekha, 48 kélwanchek sa' makham kólmekxa', natámen apyenyawamakpekxa' apagko'. Apwanchek sa' emekxak ma'a apkelyáxeg essenhan apkelpepma, 49 essenhan apyaha', essenhan apyaha' apketche nak, essenhan ma'a pók ektáha nak chá'a apnámakkok apagko'; apwanchek eyke han emakpekxohok apagko' ekyetna enxoho yaqwayam elána', 50 elyetsátekxohok sa' xamo' ma'a ektáha axta apma, eyeynamo m'a apyeyam apyenyawákpo axta, ekweykmoho apyeyam sẽlchexeykekxexa nak: kólhéshok sa' ekwánxa ekyánmaga m'a apyeyam kélyamasma, keñe sa' ma'a ekhem aptamheykha, kólyetsátekxak sa' ekweykenxa nak chá'a kélyánmagkasso kélmésso m'a apkeltamheykha nak chá'a. 51 Apxámok sa' agkok makham apyeyam apkeymékpo, eyánmagkasek sa' ekyánmaga apmomakpekxa m'a ekwánxa nak apxawe kélyánmagkasso m'a sekxók axta apyenyawákpo; 52 apqántawók apyeyam sa' agkok apkeymékpok yaqwayam kammok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, egkések sa' ekyaqmageykekxa apmomakpekxa m'a apwánxa enxoho apyeyam apkeymékpo makham. 53 Kólteméssesek sa' ma'a kélteméssessamól'a énxet kélmésso nak chá'a aptamheykha xama apyeyam; nágkólho chá'a kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkoho'.
54 “Sa' agkok kóltáhak kélmeykekxa xa ektáha nak, sa' kólyenyekxak ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, yetlo apketchek, 55 hakte ko'o séláneykha m'a israelitas, séláneykha ahancha'awo'; ko'o axta sélántekkesso m'a Egipto. Ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok.
El descanso del séptimo año
1 En el monte Sinaí Dios ordenó a Moisés 2 que les diera a los israelitas las siguientes instrucciones:

«Cuando entren al territorio que voy a darles, la tierra deberá tener un año de descanso en mi honor. 3 Durante seis años, podrán sembrar sus campos, podar sus viñedos y recoger sus frutos, 4-7 pero al llegar el séptimo año no deberán sembrar sus campos ni podar sus viñedos. Tampoco deberán cosechar los campos ni recoger las uvas que broten después de la última cosecha.
»Lo que la tierra produzca por sí misma el séptimo año alcanzará para que coman ustedes, sus esclavos, sus trabajadores y los refugiados en el país, además de su ganado y los animales salvajes. Así la tierra gozará de un año completo de descanso en mi honor.
El año de liberación
8-13 »Además, deberán multiplicar siete años por siete, lo cual da cuarenta y nueve años, y el año siguiente, es decir, el cincuenta, será declarado año de liberación. En el día diez del mes de Etanim de ese año, que es el día del perdón, harán sonar por todo el país la trompeta y anunciarán la libertad para todos los habitantes del país. En ese año, los que hayan perdido su propiedad podrán recobrarla, y los esclavos quedarán en libertad de volver a sus familias.
»En el año cincuenta no deberán trabajar la tierra en ninguna manera, solo comerán lo que la tierra produzca por sí sola.
14 »Para que nadie haga trampa en la compra o venta de un terreno, 15-16 el precio se fijará según el número de cosechas que se puedan recoger hasta el siguiente año de liberación.
17 »Nadie debe abusar de nadie. Muestren respeto por mí. Yo soy el Dios de Israel. 18 Si ustedes obedecen mis leyes y cumplen mis mandamientos, vivirán tranquilos en el país, 19 la tierra les dará sus frutos, y ustedes disfrutarán de ellos hasta quedar satisfechos.
Dios promete bendecir a su pueblo
20 »Seguramente ustedes se preguntarán: “¿Y qué vamos a comer durante el séptimo año, si no podemos sembrar ni recoger los frutos de la cosecha?” 21 Pues bien, en el sexto año yo los bendeciré tanto que la cosecha bastará para los tres años siguientes. 22 Así, en el octavo año, mientras ustedes estén sembrando, podrán comer del grano que hayan almacenado. Y lo mismo sucederá en el noveno año, mientras llega el momento de recoger la nueva cosecha.
Recuperación de la propiedad familiar
23 »Nadie debe vender de manera definitiva su propiedad familiar. La tierra es mía. Ustedes solo son mis huéspedes y están de paso en ella.
24 »Si acaso compran un terreno, deberán reconocer que el propietario anterior tiene derecho a recuperarlo.
25 »Si algún israelita queda en la miseria y se ve obligado a vender su propiedad, su pariente más cercano tiene el derecho de recuperarla por él, para que la propiedad vuelva a sus manos. 26 Si no tiene ningún pariente cercano, y puede conseguir por sí mismo el dinero para recuperarla, 27 deberá contar cuántas cosechas faltan hasta el siguiente año de liberación, y ese será el precio que deberá pagar.
28 »Si el que vendió no tiene dinero suficiente para recuperar su propiedad, el que compró seguirá siendo el dueño de la propiedad hasta el año de liberación. En ese año, la propiedad quedará liberada, y el dueño original la recuperará.
Recuperación de una casa
29 »Si alguien vende una casa construida en una ciudad protegida con murallas, tendrá un año de plazo para volver a comprarla. 30 Si en ese plazo no logra recuperarla, la casa no le será devuelta en el año de liberación sino que pasará a ser propiedad permanente del comprador y de sus descendientes.
31 »Con las casas construidas fuera de las ciudades, se hará lo mismo que con los terrenos: podrán ser recuperadas y devueltas a sus antiguos dueños en el año de liberación.
Propiedades de la tribu de Leví
32 »Los de la tribu de Leví podrán volver a comprar, en cualquier momento, las casas que construyan en las ciudades de su propiedad. 33 Si alguno de ellos no puede volver a comprarla, podrá recuperarla en el año de liberación. 34 Los terrenos que rodean las ciudades de la tribu de Leví, no podrán ser vendidos jamás, porque son su propiedad permanente.
No se aprovechen del pobre
35 »Cuando algún israelita se quede en la miseria, deberán ayudarlo como si se tratara de un refugiado en el país. 36-37 Si le hacen un préstamo, no deben cobrarle intereses; si le dan de comer, no deben hacerlo por negocio. Muestren respeto por mí, y déjenlo vivir entre ustedes. 38 Yo los saqué de Egipto para darles el país de Canaán y para ser el Dios de ustedes. Yo soy el Dios de Israel.
Los esclavos israelitas
39 »Si algún israelita se queda en la miseria y para sobrevivir se vende como esclavo, no lo traten mal. 40 Él estará al servicio de su amo en calidad de trabajador y de huésped, y trabajará para él solo hasta el año de liberación. 41 En ese año quedará en libertad, y junto con sus hijos podrá volver a vivir con sus parientes, en su propio terreno. 42 Los israelitas me pertenecen. No pueden ser vendidos como esclavos, porque eran esclavos en Egipto y yo les di libertad.
43 »No maltraten a ningún israelita. Muestren respeto por mí.
Los esclavos extranjeros
44 »Si ustedes quieren tener esclavos, cómprenlos en las naciones vecinas, 45-46 o entre los hijos de los extranjeros que han nacido en el país y viven entre ustedes. A ellos sí podrán tenerlos como esclavos, y hasta dejárselos a sus hijos como herencia. Pero no maltraten a ningún israelita.
Libertad de los esclavos israelitas
47 »Si alguno de los extranjeros que viven en el país se hace rico, y un israelita queda en la pobreza, al punto de venderse como esclavo al extranjero rico, 48-49 ese israelita tendrá el derecho a ser rescatado. Esto podrá hacerlo un pariente cercano, y hasta él mismo si cuenta con los medios suficientes. 50-52 El dueño contará los años que faltan para que llegue el año de liberación, y calculará cuánto habría ganado un obrero en todo ese tiempo. Ese será el precio que deberá pagarse por su liberación. 53 Ustedes deben cuidar que ningún extranjero maltrate a un obrero israelita.
54 »Si el israelita que se vende como esclavo no es rescatado de este modo, quedará libre en el año de liberación, lo mismo que sus hijos. 55 Ustedes me pertenecen, porque yo los saqué de Egipto. Yo soy el Dios de Israel.