Abimélec
1 Apmeyákxeyk axta Siquem ma'a Abimélec, Jerubaal axta apketche, yaqwayam elpaqhetchessekxak ma'a egken námakkok. Aptáhak axta apkeláneya s'e:
2 —Éltamhók eykhe ko'o kólmaxneyha énxet'ák Siquem, ektaqmela etnehek xama énxet apkemha apmonye', háwe m'a apyókxoho nak setenta apketchek nak ma'a Jerubaal, hakte méko nélpaxqamáxche' egnámakkok egagko'.
3 Apkelyepetchákxeyk axta han Abimélec, hakte apnámakkok apancha'awók axta, apkelxegkek axta apmako elpaqhetchessekxak ma'a énxet'ák Siquem, yaqwayam enxoho elyetlakxa'. 4 Apkelmágkek axta han setenta selyaqye aktek élmope m'a tegma kélpeykessamókxa axta chá'a Baal-berit, apkelméssek axta m'a Abimélec. Apkelmeyásegkek axta han Abimélec élmasagcha'a nak apkeltémakxa apkeltamho elyetlakxa', cháxa selyaqye nak. Apkelyetlókek axta han xa énxet'ák nak 5 apkelmahágko m'a Ofrá, aphakxa axta m'a apyáp Jerubaal, apkelnapchek axta han setenta apkelyáxeg ma'a Abimélec, cham'a meteymog apnegkenakxa axta chá'a. Wánxa axta aqsa apxeganakmo tén han apwagkásekpo teyp ma'a Jotam, apketche apsexyo axta m'a Jerubaal. 6 Keñe axta apchaqnákxo apyókxoho apkeleñama nak Siquem, tén han Bet-miló m'a ekpayhókxa axta émhakxa yámet encina, tén han ma'a meteymog kéleykmássesso émha axta m'a Siquem, kélteméssessek axta han wesse' apwányam ma'a Abimélec.
7 Xama axta apleg'a amya'a Jotam, apkenátwekxeyk axta m'a egkexe Guerizim. Apyennaqtéssakxeyk axta han appeywa m'a néten nak, yaqwayam enxoho ellegak apyókxoho énxet'ák. Aptáhak axta s'e:
“¡Kóltaqmelchesho sa' kélháxenmo sekpeywa énxet'ák Siquem! ¡Eñohok sa' han kélpeywa kéxegke m'a Dios!
8 “Xama ekhem axta keltémók exek wesse' apwányam agkok ma'a yámet élaqnéyak nak yókxexma, keltémók axta etnehek wesse' apwányam agkok olivo yámet. 9 Keñe axta olivo yámet megkalyaheykekxo, hakte xeyenmeyk axta awáxok kamaskok ekha pexmok égmenek agkok ektáha enxoho wesse' apwányam agkok ma'a yámet élaqnéyak nak yókxexma, kélmeykegko nak chá'a yaqwayam kólpeykeshok ma'a Dios, tén han kóláwhok chá'a énxet'ák.
10 “Tén axta yenta'a élaqnéyak nak yókxexma éltamho katnehek wesse' apwányam agkok ma'a higo yámet. 11 Keñe axta higo yámet megkalyaheykekxo, hakte xeyenmeyk axta awáxok ektáha enxoho wesse' apwányam agkok ma'a yámet élaqnéyak nak yókxexma, kamaskok kaxek ma'a ekyexna ekmátsa nak tén han ektaqmalma.
12 “Tén axta yenta'a élaqnéyak nak yókxexma éltamho katnehek wesse' apwányam agkok ma'a anmen yámet. 13 Keñe axta megkalyaheykekxo m'a anmen yámet, hakte xeyenmeyk axta awáxok ektáha enxoho wesse' apwányam agkok ma'a yámet élaqnéyak nak yókxexma, kamaskok kaxek vino, ekpeykessáseykekxoho nak chá'a apwáxok énxet tén han Dios.
14 “Tén axta yenta'a élaqnéyak nak yókxexma éltamho katnehek wesse' apwányam agkok ma'a yámet ekha nak am'ák. 15 Tén axta yámet ekha nak am'ák ektáha éláneya, kélmenyeyk sa' agkok atnehek wesse' apwányam kélagkok, kélyókxoho sa' kólhakha chá'a kóneg pessesse ahagkok; megkólmenyeyk sa' agkok atnehek wesse' apwányam kélagkok, atekkesek sa' táxa yaqwayam kalwatnek ma'a ekyókxoho cedro yámet élaqnéyak nak Líbano.
16 “Keñe ko'o kaxwo' sektáha sélmaxneyáncha'a s'e: ¿Táseya kéltáhakxa kéxegke kélteméssesa wesse' apwányam ma'a Abimélec? ¿Kélhésawóya ektaqmalma apteméssessamakxa nak chá'a kéxegke m'a Jerubaal tén han ma'a aphawóxama? 17 Axta yeyék chá'a yetsapok táta apkelmasma kéxegke, apmáheyo elmallahanchesek neyseksa apkelma m'a madianitas; 18 kélenmexeykekxeyk kéxegke m'a táta aphawóxama nak, kélnáhakkassegkek han ma'a setenta apketchek, kélnegkenma chá'a m'a kélnegkenmakxa axta chá'a. Kélteméssessegkek han wesse' apwányam ma'a Abimélec, Jerubaal axta apmeykha naqsa étche, hakte kélnámakkok kéxegke m'a. 19 Ektáhak ko'o séláneya sakhem kéxegke s'e: Tásek agkok kélteméssesakxa kéxegke m'a Jerubaal tén han aphawóxama, kalpayhekxak sa' kélwáxok kóllanok ma'a Abimélec, kapayhekxak sa' han apwáxok elanok kéxegke m'a; 20 sa' agkok kóltáhak xa ektáha nak, ¡etekkesek sa' táxa m'a Abimélec, yaqwayam sa' kamasséssók apyókxoho m'a apheykha nak Siquem tén han Bet-miló, keñe sa' han Siquem tén han Bet-miló, yaqwayam sa' kamasséssók ma'a Abimélec!”
21 Apxeganakmek axta Jotam natámen apteme appeywa, apmahágkek axta aphakmo m'a Beer, hakte apchekak axta m'a apepma Abimélec.
22 Apqántánxo apyeyam axta apteme apkemha apmonye' apagkok Abimélec ma'a israelitas, 23 apcháphássessek axta Dios espíritu apmopso m'a Abimélec tén han apheykha nak ma'a Siquem, yaqwayam enxoho yenmexchásekxak ma'a, 24 yaqwayam enxoho kayaqmegekxak ma'a apkelnapma axta setenta apketchek axta Jerubaal ma'a Abimélec, yaqwayam enxoho kayaqmegekxak eñama appasmo m'a apheykha nak Siquem. 25 Apheyáseykha axta han énxet'ák Siquem apkelmenyexmo nak chá'a m'a néten nak egkexe, apkelyexanmomchek axta chá'a m'a, elyementók axta chá'a aqsok apagkok apyókxoho ektáha nak chá'a apkelpéwomo m'a ámay nak. Apleg'ak axta han Abimélec xa.
26 Xama ekhem axta apmahágko Gáal, Ébed axta apketche m'a Siquem, yetlo apkelyáxeg, apchekawók axta apwet'a m'a énxet'ák apheykha nak tegma apwányam, 27 apkelxegkek axta énxet'ák apkelmahágko namyep apnakxégko anmen yámet ekyexna, apkelánegkek axta vino, apkelánegkek axta ekwányam agko' apkelsawássessamo, aptókagkek axta aptéyak, apyenágkek axta han ma'a tegma apkelpeykessamókxa axta chá'a aqsok apcháyókxa, apxénáha axta ekmaso m'a Abimélec. 28 Keñe axta Gáal aptáha s'e: “¿Yaqsa m'a Abimélec? Jerubaal apketche m'a, cha'a appasmeykha chá'a aptamheykha m'a Zebul. Keñe negko'o nentáha nak negheykha Siquem, yaqsa ektéma nentamheykegko nak sẽlásenneykha naqsa nápaqta'awók ma'a, tásek negko'o antéhek sẽlásenneykha m'a Hamor, aptáha axta apxátekhasso m'a Siquem, eyke megkapayhawok antéhek sẽlásenneykha naqsa m'a Abimélec. 29 ¡Kaxtemék ko'o sekteme apkemha apmonye' kélagkok kéxegke, atekkesek ma'a Abimélec!” Aptáhak axta han se'e: “¡Exeg, Abimélec, yánchásekxa sẽlpextétamo apagkok yaqwayam hẽlnapakpok!” 30 Xama axta apleg'a Zebul, aptaqmelchesso axta m'a tegma apwányam, aptáhakxa appaqméteykha m'a Gáal, aplókók apagko' axta, 31 tén axta apcháphássesa appeywa m'a Abimélec, cham'a aphama axta m'a Arumá: “Apwa'ak Gáal, Ébed apketche s'e Siquem yetlo apkelyáxeg'a, apkelyáteyágkok énxet'ák apheykha nak tegma apwányam yenmexekxak xép. 32 Etyep sa' axta'a yetlo sẽlpextétamo apagkok, kólyexánegwom sa' ma'a yókxexma nak. 33 Keñe sa' axto'ók ektepa enxoho ekhem, ektamák sa' ma'a tegma apwányam, apketamokmek sa' agkok Gáal yetlo apkelxegexma'a yaqwayam elnapakpok xép, etnésses sa' ma'a apmakókxa enxoho etnéssesek.”
34 Aptekkek axta axta'a Abimélec yetlo apyókxoho apkelxegexma'a, apkelyexánegwokmek axta m'a neyáwa nak Siquem, apkexpánchesákpek axta cuatro apkelyaqyehéyak. 35 Xama axta aptepa Gáal ma'a átog nak tegma apwányam, aptekkek axta Abimélec yetlo apkelxegexma'a m'a apkelyexánegwánxa axta. 36 Xama axta apkelwet'a Gáal, aptáhak axta apcháneya Zebul se'e:
—¡Yenmexho hana egkexe nak, sẽlpextétamo apkelxegakmok!
—Háwe —axta aptáhak Zebul—. Egkexe pessesse agkok neykhe apcháneya nak xép énxet.
37 Tén axta aptáha makham Gáal se'e:
—¡Apkelxegakmek han sẽlpextétamo m'a egkexe éltamhomaxchexa nak ‘Xapop Ataxna'’! ¡Keñe han nápakha apkelpéwo apkelxegakmo m'a ámay éltamhomaxchexa nak yámet Encina apagkok Apkelwetayo nak chá'a aqsok Ekpowásamaxche'!
38 —¡Epaqmet makham, megyésso nak epaqmétek! —axta aptáhak apcháneya m'a Zebul—. ¡Xép axta apxeyenma Abimélec apteme mékoho, tén han kaqhok antéhek apkelásenneykha! Cháxa apkelxegakmo sẽlpextétamo apkelwanyémo axta exchep. ¡Exeg, etyep kaxwo' elnapakpok xa énxet'ák nak!
39 Aptekkek axta Gáal apxega apmonye'e m'a énxet'ák Siquem, yaqwayam elnapakpok ma'a Abimélec. 40 Apyaqmássek axta eyke m'a Abimélec, keñe axta apkenyaha apmonye' Gáal. Apxámok axta apkeletsapma ekweykekxoho m'a átog nak tegma apwányam. 41 Aphákxeyk axta Abimélec ma'a Arumá, keñe axta Zebul aptekkesa Gáal ma'a Siquem yetlo apkelyáxeg.
42 Mók ekhem axta apkelántepa énxet'ák Siquem ma'a yókxexma. Xama axta apleg'a Abimélec, 43 apkexpánchessek axta ántánxo apkelyaqyeyáseyak sẽlpextétamo apagkok, apkelyexánegwokmek axta m'a yókxexma; xama axta apwet'a apkelántepa tegma apwányam ma'a énxet'ák Siquem, apkelántekkek axta m'a apkelyexánegwánxa axta keñe apketámegko. 44 Apketámegkek axta Abimélec yetlo apkelxegexma'a apchaqnágwokmo apkelánencha'a m'a átog nak tegma apwányam, keñe axta m'a nápakha apketámegko apkelnapa m'a apkelmahéyak axta yókxexma; 45 apkelnápekpek axta Abimélec énxet'ák Siquem ekwokmoho ektaxnakmo, tén axta apma m'a tegma apwányam. Aptawáseyha axta m'a tegma apwányam, apkelnapchek axta apyókxoho énxet'ák apheykha axta m'a, apkexpaqháha axta han yásek ma'a nepyeseksa nak tegma apwányam.
46 Xama axta apkelleg'a amya'a énxet'ák Migdal-siquem, ektáhakxa aqsok apkelane m'a Abimélec, apkelmeyákxeyk axta apkelyexánegwákxo m'a tegma kélpeykessamókxa axta chá'a El-berit, cham'a tegma apyennaqte nak. 47 Xama axta apleg'a Abimélec apchaqnákxo apyókxoho m'a, 48 apmahágkek axta yetlo apyókxoho apkelxegexma'a m'a egkexe Salmón, póte axta apyaqtennak chá'a xama yámet aktog; appatmeykxeyk axta, apkeltamhók axta elpekhésha etnahágkok apyókxoho m'a aptáhakxa. 49 Apyókxoho axta apkelyaqtennágkok yámet aktegák, keñe apkelyetlawa m'a Abimélec ekweykekxoho m'a tegma apyennaqte, kélpeykessamókxa axta chá'a aqsok kéláyókxa, apchánchesákxeyk axta ekyókxoho yámet aktegák, keñe apwatna, cháxa ektáhakxa axta apkelnapa apyókxoho m'a apheykha nak Migdal-siquem, mil axta apwokmok apyókxoho, énxet tén han kelán'ák.
50 Keñe axta apmeyákxo Abimélec ma'a tegma apwányam nak Tebés. Apkelánékxeyk axta aptáhakxa yaqwayam ektamagkok, keñe apma. 51 Apyetnegkek axta han tegma apyennaqte nepyeseksa xa tegma apwányam nak, axta apkelyexánegwákxak apyókxoho apheykha nak ma'a tegma apwányam, énxet tén han kelán'ák. Apyennaqtésawók axta apchápeykekxa átog tén axta apkelchenátweykxo m'a netno' nak; 52 apwokmek axta Abimélec ma'a átog nak tegma apwennaqte, tén axta apketámegko. Chaqhawók axta han peyakxa ewatnek, 53 ekyenyénto kelán'a xama meteymog ektekxekxo aqsok. Tégwa'akteyk axta apqátek, páxqatchásawok axta. 54 Apwóneyha axta han ekpekhe agko' Abimélec ma'a apkelsókáseykha axta chá'a apkelmeykha, aptáhak axta apcháneya s'e: “Elek sókwenaqte apagkok heyaqhekxa', maltamhók ko'o axénaxchek seyaqhe xama kelán'a.” Apkelyetxaqkak axta sókwenaqte apagkok ma'a apkelsókáseykha axta chá'a apkelmeykha, tén axta apketsapa. 55 Xama axta apkelwet'a israelitas apketsapa m'a Abimélec, yetlókok axta apkeltaqheykekxa apxanák.
56 Cháxa apyaqmagkásekxo axta mók Dios apteméssessamakxa ekmaso apyáp ma'a Abimélec, apkelnapma axta m'a setenta apkelyáxeg. 57 Apkellegassáseykegkók axta Dios énxet'ák Siquem, eñama m'a ekyókxoho aqsok ekmaso apkeláneyak. Temék axta m'a ektáhakxa axta apkeltémo kaltemégwomhok exma m'a Jotam, Jerubaal axta apketche.
Abimélec
1 Abimélec, hijo de Gedeón, se fue a Siquem para hablar con sus parientes, y les dijo: 2 «Convenzan a la gente de Siquem de que es mejor que los gobierne yo, que soy su pariente materno, y no los muchos hijos de Gedeón».
3 Entonces sus parientes se fueron a hablar con los de Siquem. Estos decidieron apoyar a Abimélec, 4 y le dieron mucho dinero, el cual sacaron del templo de Baal-berit para que matara a los otros hijos de Gedeón. Abimélec alquiló a unos bandoleros para que lo acompañaran, 5 y fue al pueblo de su padre. Allí, sobre una misma piedra mató a sus hermanos. El único que se salvó fue Jotam, el hijo menor de Gedeón, porque se había escondido. 6 Entonces toda la gente de Siquem se reunió con la de Bet-miló, junto al roble sagrado que está en Siquem, y nombraron rey a Abimélec.
La fábula de Jotam
7 Cuando Jotam se enteró de que habían nombrado rey a Abimélec, subió a lo más alto del monte Guerizim, y desde allí gritó con voz muy fuerte:

«¡Oigan, gente de Siquem, lo que voy a contarles! ¡Así tal vez Dios los oiga a ustedes!

8 »En cierta ocasión los árboles salieron a buscar a alguien que reinara sobre ellos. Le pidieron al olivo que fuera su rey, 9 pero el olivo les respondió: “Para ser rey de los árboles tendría que dejar de producir aceite, el cual se usa para honrar a los dioses y a los hombres”.
10 »Le pidieron entonces a la higuera que reinara sobre ellos, 11 pero la higuera les respondió: “Para reinar sobre los árboles tendría que dejar de dar higos dulces y sabrosos”.
12 »Luego le pidieron a la planta de uvas que reinara sobre ellos, 13 pero ella les respondió: “Para reinar sobre los árboles tendría que dejar de producir vino, el cual alegra a los dioses y a los hombres”.
14 »Entonces todos los árboles le pidieron al pequeño arbusto que fuera su rey, 15 pero el arbusto, que estaba lleno de espinas, les respondió: “Si de veras quieren que sea yo su rey, vengan a refugiarse bajo mi sombra. De lo contrario, aunque soy pequeño, de mí saldrá fuego y consumirá a todos los grandes cedros del Líbano”.

16 »¿Les parece que fueron ustedes honestos y sinceros cuando nombraron rey a Abimélec? ¿Han sido leales a Gedeón, y han tratado bien a su familia, como él los trató a ustedes? 17 Mi padre peleó por ustedes y arriesgó su vida cuando los rescató de los madianitas. 18 En cambio, ustedes se han rebelado hoy contra la familia de mi padre al matar sobre una misma piedra a sus hijos. Además, han nombrado rey de Siquem a Abimélec, solo porque es pariente materno de ustedes. 19 Si lo que hicieron hoy con Gedeón y su familia fue en verdad honesto y sincero, alégrense con Abimélec, y que él también esté contento con ustedes. 20 Pero si no es así, que salga de Abimélec un fuego que devore a la gente de Siquem y de Bet-miló, y que de estas dos ciudades salga un fuego que lo destruya a él.»

21 Cuando Jotam terminó de decir esto, huyó y se fue a vivir a un pueblo llamado Pozo, porque tenía miedo de su hermanastro Abimélec.
Rebelión contra Abimélec
22 Después de que Abimélec había reinado tres años, 23 Dios hizo que la gente de Siquem se rebelara contra Abimélec. 24 Así Abimélec recibió su merecido por haber matado a sus hermanos, y también los de Siquem fueron castigados por haberlo ayudado. 25 Algunos de Siquem se escondieron en las montañas, dedicándose a robar a todos los que pasaban por allí. Y Abimélec se enteró de esto.
26 En cierta ocasión, Gáal hijo de Ébed pasó por Siquem con sus hermanos y se ganó la confianza de los de esa ciudad, 27 los cuales salieron al campo y recogieron uvas para hacer vino. Hicieron una gran fiesta, donde además de maldecir a Abimélec, comieron y bebieron en el templo de su dios. 28 Y Gáal dijo:

«¿Quién se cree Abimélec? ¿Por qué los de Siquem tenemos que ser sus esclavos? Se cree mucho por ser hijo de Gedeón, pero la verdad es que tanto Gedeón como Zebul fueron simples ayudantes de Hamor, el verdadero jefe de Siquem. ¡Así que nosotros serviremos a Hamor, pero no a Abimélec! 29 Si yo fuera jefe de ustedes, echaría de aquí a Abimélec y le diría que reúna a todos los soldados que pueda para pelear contra mí».

30 Cuando Zebul, gobernador de la ciudad, oyó lo que decía Gáal, se enojó mucho. 31 Entonces le envió este mensaje a Abimélec, que estaba en Arumá:

«Gáal y sus hermanos han llegado a Siquem, y están alborotando a la gente y poniéndola en contra tuya. 32 Ven con tus soldados esta noche y escóndete en el campo, 33 y ataca la ciudad al amanecer. Y cuando Gáal y sus hombres salgan a pelear contra ti, haz con ellos lo que te parezca mejor».

34 Así que Abimélec y todos los que estaban con él salieron esa noche y, divididos en cuatro grupos, se escondieron alrededor de Siquem. 35 Cuando Gáal salió al portón de la ciudad, Abimélec y sus hombres salieron de sus escondites. 36 Gáal los vio y le dijo a Zebul:

—¡Mira! ¡Por los cerros viene bajando gente!

Zebul le respondió:

—No es gente. Son las sombras de los cerros.

37 Gáal volvió a decirle:

—¡Mira bien! ¡Son hombres los que vienen bajando por el cerro central! ¡Y por el camino del roble de los adivinos viene otro grupo!

38 Entonces Zebul le dijo:

—¿Y ahora qué me dices? ¿No decías que Abimélec no era nadie para hacernos sus esclavos? ¡Ahí están los hombres que despreciaste! ¡Sal a combatirlos!

39 Gáal salió entonces al frente de la gente de Siquem, y peleó contra Abimélec. 40 Pero Abimélec lo persiguió, y Gáal salió huyendo. Muchos cayeron heridos a lo largo del camino, hasta el portón de la ciudad. 41 Zebul, por su parte, echó a Gáal y a sus hermanos, y no los dejó vivir en Siquem. Abimélec se quedó en Arumá.
42 Al día siguiente, Abimélec se enteró de que los de Siquem saldrían al campo. 43 Dividió entonces a sus hombres en tres grupos, los cuales se escondieron en los campos. Cuando Abimélec vio que los de Siquem salían de la ciudad, salió él también de su escondite y los atacó. 44 Rápidamente Abimélec y el grupo que estaba con él fueron a apoderarse del portón de la ciudad, mientras los otros dos grupos atacaban a todos los que estaban en los campos y los mataban. 45 Abimélec siguió peleando todo ese día, hasta que se apoderó de la ciudad, y mató a la gente que estaba allí. Luego destruyó la ciudad y esparció sal sobre las ruinas.
46 Cuando los que estaban en la Torre de Siquem se enteraron de lo que había sucedido, se refugiaron en el templo de El-berit. 47 Abimélec supo que los de la Torre de Siquem se habían refugiado allí, 48 así que se fue con toda su gente al monte Salmón. Con un hacha cortó unas ramas, se las colocó sobre el hombro, y les dijo a sus hombres que hicieran lo mismo con rapidez. 49 Todos cortaron ramas y fueron con Abimélec hasta el refugio del templo, allí pusieron las ramas y les prendieron fuego. Así quemaron la torre, y murieron todos los que estaban dentro de ella, que eran unas mil personas, entre hombres y mujeres.
50 Después Abimélec se fue a Tebés, la rodeó y la capturó. 51 Dentro de la ciudad había una torre muy bien protegida. Todos los hombres y las mujeres de la ciudad se refugiaron allí. Cerraron bien las puertas y se fueron al techo. 52 Abimélec se acercó a la puerta de la torre para atacarla, pero cuando se preparaba para incendiarla 53 una mujer le arrojó una piedra de molino. La piedra le cayó en la cabeza y le rompió el cráneo. 54 Rápidamente llamó Abimélec a su ayudante de armas, y le dijo: «Saca tu espada y mátame. No quiero que se diga que una mujer me mató».
Entonces su ayudante le clavó la espada, y Abimélec murió. 55 Cuando los israelitas se enteraron de que había muerto, regresaron a sus casas.
56 De esta manera Dios castigó a Abimélec por el crimen que había cometido contra su padre, al matar a sus hermanos. 57 También Dios hizo que los de Siquem pagaran por todos sus crímenes, tal como lo había dicho Jotam cuando los maldijo.