Dios apwóneykha m'a Gedeón
1 Asagkek axta eyke apkeltémakxa nápaqtók Wesse' egegkok ma'a israelitas, siete apyeyam axta han apkeltémo elmok Wesse' egegkok ma'a madianitas. 2 Yágweykmók axta apnaqtawáseykegkoho madianitas ma'a israelitas, tén axta apkelyexánegweykmo m'a neyseksa egkexe nak, meteymog áxwa, tén han ma'a megkalapwagkexa nak eltahanyekxa', hakte apkeláyak axta m'a madianitas. 3 Apkenákxeyk axta agkok chá'a aqsok ma'a israelitas, tén axta ektámenták chá'a m'a madianitas, tén han ma'a amalecitas, apheykha axta m'a ekteyapmakxa ekhem. 4 Elpakxenwaták axta chá'a m'a xapop apagkok nak Israel, etwasha axta chá'a aqsok kélcheneykekxa, ekweykekxoho m'a Gaza, megyeygkesek axta chá'a aptéyak yaqwayam enxoho etawagkok ma'a israelitas, nepkések, weyke tén han yámelyeheykok. 5 Elántaxnéssak axta chá'a apnaqtósso m'a xapop nak Israel, elpakxenagkok axta han chá'a, etwasha axta m'a ekyókxoho nak. Elxegmak axta chá'a yetlo yányátnáxeg apxámokma apagko', aptémól'a sawa' apxámokma. 6 Meyke aqsok axta tamheykegkok israelitas eñama m'a madianitas, tén axta apkeltémo epasmok ma'a Wesse' egegkok.
7 Xama axta apkeltamho israelitas elwagkasek teyp Wesse' egegkok, neyseksa apkelma m'a madianitas, 8 apcháphássessek axta xama Dios appeywa aplegasso. Aptáhak axta apkeláneya s'e: “Keso aptáhakxa exchek Wesse' egegkok Dios nak Israel: ‘Ko'o axta sélántekkesso kéxegke m'a Egipto, kélheykegkaxa axta kéltéma kélásenneykha naqsa, 9 Háwe axta wánxa kéxegke sélwagkassama teyp neyseksa apkelma m'a egipcios, weykekxók axta sélwagkasso teyp kéxegke nepyeseksa m'a apnaqtawáseykegkoho axta chá'a. Élántekkessegkek axta ko'o kélmonye'e kéxegke m'a, keñe sekmésa kéxegke m'a xapop apagkok axta xa énxet'ák nak. 10 Éltennassegkek axta han ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok, tén han maltémo kóleyk ma'a aqsok apcháyókxa nak amorreos, kélheykegkaxa nak kaxwók kéxegke m'a xapop apagkok; axta eyke hélháxenmók ko'o kéxegke.’”
11 Tén axta apxegakmo Wesse' egegkok apchásenneykha, apha'ak axta kóneg yámet encina, émha axta m'a Ofrá, ektáha axta apagkok ma'a Joás, Abiézer axta apnámakkok. Apyexanmawók axta apkexakkasa apyempe'ék hótáhap apaktek ma'a Gedeón, Joás axta apketche, cham'a kélteyammomakxa axta chá'a anmen yámet, yaqwayam kalanaxchek vino, yaqwayam enxoho han métyehek ma'a madianitas.
12 Apxekmowásekpók axta m'a Wesse' egegkok apchásenneykha, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Wesse' egegkok xép apxegexma, énxet apyennaqte megyeye nak emhagkok eyesagkexa'!
13 Tén axta Gedeón aptáha apchátegmowágko s'e:
—Wesse' ahagkok, apheyk agkok negko'o negyeseksa Wesse' egegkok, ¿yaqsa eyke ektéma sentéma nak negko'o s'e ekyókxoho aqsok nak? ¿Háxko ektémakxa m'a aqsok sempelakkasso sẽltennassama axta chá'a negko'o m'a ẽlyapmeyk nano', sẽltennassama nak chá'a Wesse' egegkok sẽlántekkessama m'a Egipto? Egkexakhamchek negko'o m'a Wesse' egegkok, ẽlméssegkek ma'a madianitas.
14 Apkelanawók axta Wesse' egegkok, keñe aptáha apcháneya s'e:
—Emha sa' xa apyennaqte nak, yaqwayam ey'ammok elwagkasek teyp ma'a israelitas, neyseksa apkelma m'a madianitas. Ko'o sektáha seyáphasso exchep.
15 Apchátegmowágkokxeyk axta makham Gedeón:
—Wesse', ¿háxko ko'o atnehek alwagkasek teyp énxet'ák Israel? Apkelyelqákpók apagko' ko'o énxet'ák ahagkok nepyeseksa m'a Manasés énxet'ák apagkok, mékoho ahagko' nahan ko'o nepyeseksa m'a sekhawóxama.
16 Apchátegmowágkek axta Wesse' egegkok:
—Apwanchek elwagkasek teyp, hakte ko'o sa' atnehek sekxegexma. Emenxenek sa' ma'a énxet'ák Madián, máxa sa' etnéssesek emenxenek ma'a aptémól'a eyaqmaksek xama énxet.
17 Tén axta Gedeón aptáha s'e:
—Taqmeláha agkok xép apwáxok sélano, hexekmós xama aqsok magkenatchesso, ektáha naqsók ko'o sepaqhetchesso exchep. 18 Héleyx sa' aqsa s'e ekwokmoho sekwa'akto makham asantagkasek xama aqsok sekmésso naqsa, sekmako nak agkések.
Tén axta aptáha Wesse' egegkok:
—Aleyxek sa' aqsa s'e ekwokmoho apwa'akto.
19 Aptaqháwok axta Gedeón apchaqhegwákxo yát'ay apketkok, apkelanak axta han pán meyke kempáseyak veinte kilos hótáhap; tén axta apxatma ápetek xama hówenaq apxagkok, keñe yegmenáta apyetma weygke, apkelsákxeyk axta ekyókxoho m'a émhakxa nak yámet encina. 20 Apkeltamhók axta epekkenek néten meteymog ápetek ma'a Dios apchásenneykha, tén han ma'a pán meyke nak kempáseyak, tén han eyegkenek yegmenáta m'a néten. Aptemék axta han Gedeón ma'a apkeltamhókxa axta etnehek, 21 apkeltekxekkek axta ápetek naw'a yámet apmeykha axta m'a Dios apchásenneykha tén han ma'a pán. Keñe ektepa táxa m'a meteymog nak, kelwatneyk axta m'a ápetek tén han pán; keñe axta apxeganakmo aqsa m'a Wesse' egegkok apchásenneykha. 22 Xama axta apya'ásegwokmo Gedeón aptáha Wesse' egegkok apchásenneykha m'a. Aptáhak axta s'e:
—¡Hay Wesse'! ¡Ekwet'ak ko'o ahaqta'ák ahagko' ma'a Wesse' egegkok apchásenneykha!
23 Aptáhak axta apchátegmowágko Wesse' egegkok se'e:
—Nágkatneykha aqsa apwáxok, megyetsepek sa'. Ema sa' meyke ektáhakxa egwáxok eñama nak ko'o.
24 Tén axta Gedeón apkelánesa xama aqsok ekwatnamáxchexa Wesse' egegkok ma'a, apteméssessek axta ekwesey “Wesse' egegkok apteme meyke ektáhakxa egwáxok”. Makhemek makham ekyetno Ofrá xa ekwatnamáxchexa nak aqsok, tegma apwányam apagkok nak ma'a Abiézer apnámakkok.
25 Chaqhawók axta xa axta'a nak, aptáhakxa axta apcháneya Wesse' egegkok ma'a Gedeón:
—Ema sa' xama apyáp aptósso weyke kennawo', tén han mók weyke kennawo' ekwayam nak siete apyeyam agkok, eyaqnegkes sa' ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal, apagkok nak ma'a apyáp. Eyaqtén sa' nahan ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, émha nak ma'a nekha nak kélwatnéssamakxa chá'a aqsok ma'a Baal, 26 keñe sa' elanaksek Dios Wesse' apagkok xama aqsok ekwatnamáxchexa xa néten nak meteymog. Keñe sa' yaqhek weyke kennawo', cham'a mók nak, hegkés sa' ko'o yaqwayam hewatnések, sa' elmaha yaqwayam elwatnek ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, apyaqnegkesa enxoho.
27 Tén axta Gedeón apnaqlákxo diez apkelásenneykha, apkelanak axta ekyókxoho m'a apkeltamhókxa axta etnehek Wesse' egegkok; axta'a axta eyke apkelanak, axta elanak ekhem, eñama apkeye m'a apyáp aphawóxama, tén han ma'a énxet'ák apheykha nak tegma apwányam. 28 Keñe axta axto'ók apnaqxétekhágko énxet'ák ma'a tegma apwányam, apkelwet'ak axta kélyaqnegkesa m'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal, tén han ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, émha axta m'a nekha nak ekwatnamáxchexa aqsok, apkelwet'ak axta han weyke kennawók kélwatno m'a néten nak axnagkok kélwatnamakxa aqsok. 29 Aptáhak axta apkelmaxneyáncha'a chá'a pók se'e: “¿Yaqsak kexa élane s'e aqsok nak?”
Ahóxek axta étamsamáxche tén han kélmaxneyeykha chá'a, kélya'ásegwokmo ektáha apkelane m'a Gedeón, Joás axta apketche. Tén axta apkelya'aweykxo aptáha apcháneya Joás se'e:
30 —Etekkes sa' apketche, agaqhek sa' negko'o. ¡Apyaqnegkessek ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal, apyaqténchek han ma'a yámet kéleykmássesso nak Asera, émha nak ma'a nekha nak ekwatnamáxchexa aqsok!
31 Aptáhak axta Joás apchátegmowágko ektáha axta apwakhegwayam se'e:
—¿Péya kólmeyók kéxegke m'a Baal, keñe han kólpasmekxak kólnapaxche'? ¡Yetsapok sa' amonye' élseye ektáha enxoho apmasma m'a Baal! Dios sa' agkok ma'a Baal, kólho aqsa kamyawaxkohok agko', hakte agkok ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok kélyaqnegkesa nak.
32 Cháxa eyeynókxa axta kélteme Jerubaal ma'a Gedeón, hakte axta aptáhak énxet'ák apxéna s'e: “Baal sa' kanmexekxa'”, hakte apyaqnegkessek Gedeón ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok Baal.
33 Tén axta apyókxoho madianitas tén han amalecitas, tén han ma'a énxet'ák apheykha axta teyapmakxa ekhem apyepetchákxo pók, apkeltámeyákxeyk axta m'a wátsam Jordán, apkelpakxenwokmek axta m'a ekyapwátegweykenxa nak xapop Jezreel. 34 Tén axta Gedeón ektaxna apwáxok Wesse' egegkok apmopwána, appáwássek axta nepkések apkennawók apkepetek, yaqwayam enxoho epásegwaták ma'a Abiézer apnámakkok nak. 35 Apkeláphássek axta han apkelásenneykha yaqwayam yának epásegwaták Manasés énxet'ák apagkok. Apkeláphássek axta han apkelásenneykha apkeltamho enaqlósakwakxak Aser énxet'ák apagkok, Zabulón, tén han Neftalí énxet'ák apagkok, apkelxegakmek axta han peya epásegwata'.
36 Keñe axta Gedeón aptáha apcháneya m'a Dios: “Naqsók sa' agkok peya heyásenneykxak yaqwayam alwagkasek teyp ma'a énxet'ák Israel, cham'a aptáhakxa nak xép appeywa, 37 apekkenek sa' ko'o xama nepkések apyempehek kélchexakkassamakxa nak chá'a apyempe'ék hótáhap apaktek. Yássessek sa' agkok yálye axto'ók ma'a néten nak nepkések apyempehek, keñe keymáwhok ma'a xapop, ay'asagkohok sa' ko'o naqsók agko' peya heyásenneykxak xép yaqwayam alwagkasek teyp ma'a énxet'ák Israel, cham'a aptáhakxa nak xép appeywa.”
38 Temék axta han ma'a. Axto'ók axta apxatakha'a Gedeón, apkelpexyeynchekmek axta m'a nepkések apyempehek, aplánésawók axta han xama egheykok yálye eñama m'a nepkések apyempehek. 39 Aptáhak axta makham Gedeón: “Náhetaqnow aqsa ko'o sélmaxneyákxo enxoho makham. Éltamhók eykhe hexekmósek makham mók aqsok magkenatchesso. Yána sa' keymáwhok ma'a nepkések apyempehek, keñe sa' yálye kayássesek ma'a xapop nak.”
40 Aptemék axta han Dios xa ektáha nak, cháxa axta'a nak. Yamakawók axta han élsaka m'a nepkések apyempehek, keñe axta ekyókxoho xapop ekyássesa yálye.
Gedeón
1 Después los israelitas volvieron a pecar contra Dios, así que durante siete años Dios permitió que los madianitas los dominaran. 2 Como los madianitas los maltrataban, los israelitas se escondían en los cerros, entre cuevas y escondites. 3 Cada vez que los israelitas tenían algo sembrado, venían los madianitas, los amalecitas y la gente del este, y los atacaban; 4-6 acampaban en los territorios de los israelitas y destruían sus cosechas, y además se llevaban sus ovejas, sus bueyes y sus burros. No les dejaban nada que comer. Eran tantos los que venían con sus camellos, que no se podían contar. Parecían una plaga de saltamontes, pues todo lo destruían y hacían sufrir mucho a los israelitas. Esto mismo pasaba en la región de la costa cercana a Gaza.
7 Entonces los israelitas le suplicaron a Dios que los salvara del poder de los madianitas, 8 y Dios les envió un profeta para que les dijera:

«El Dios de Israel los sacó de Egipto, donde eran esclavos. 9 No solo los libró de los egipcios sino también de todas las otras naciones que los maltrataban y robaban. A medida que ustedes avanzaban, él iba echando fuera a esas naciones para darles a ustedes esos territorios. 10 Dios les dijo que él es el único Dios verdadero, y que ustedes no debían adorar a los dioses de los amorreos, en cuyo territorio ahora viven. Pero no le hicieron caso».

11 Luego vino el ángel de Dios y se sentó bajo el roble que está en Ofrá. Ese árbol pertenecía a Joás, que era descendiente de Abiézer. En ese momento, Gedeón hijo de Joás, estaba limpiando trigo, a escondidas de los madianitas, en el lugar donde se pisaban las uvas para hacer vino. 12 El ángel de Dios se le apareció a Gedeón y le dijo:

—¡Qué fuerte y valiente eres! ¡Por eso Dios está contigo!

13 Gedeón le respondió:

—Perdón, señor, pero si Dios está con nosotros, ¿por qué nos pasa todo esto? ¿Por qué no hace milagros como cuando nos libró de Egipto? Nuestros antepasados nos han contado las maravillas que Dios hizo antes; pero ahora nos ha abandonado, nos ha dejado caer en manos de los madianitas.

14 Entonces Dios mismo miró a Gedeón y le dijo:

—Pues eres tú quien va a salvar a Israel del poder de los madianitas. Además de tus propias fuerzas, cuentas con mi apoyo.

15 Gedeón le preguntó a Dios:

—Pero mi Dios, ¿cómo podré librar a los israelitas? Mi grupo familiar es el más pobre de la tribu de Manasés, y yo soy el menos importante de toda mi familia.

16 Y Dios le contestó:

—Podrás hacerlo porque yo estaré contigo para ayudarte. Derrotarás a los madianitas como si derrotaras a un solo hombre.

17 Entonces Gedeón se dirigió al ángel y le dijo:

—Si cuento con la aprobación de Dios, dame una señal de que realmente es él quien me ha hablado. 18 Por favor, no te vayas de aquí hasta que yo vuelva. Quiero ofrecerte de comer.

El ángel de Dios le aseguró:

—Esperaré aquí hasta que regreses.

19 Gedeón se fue a su casa. Preparó un cabrito, y con diez kilogramos de harina hizo panes sin levadura. Luego puso la carne en una canasta y el caldo en una olla. Lo llevó todo hasta el roble y se lo ofrendó a Dios. 20 El ángel le ordenó que pusiera la carne y los panes sobre una piedra, y que echara el caldo encima. Y Gedeón obedeció. 21 Por su parte, el ángel, con la punta del bastón que tenía en la mano, tocó la carne y los panes sin levadura. Enseguida salió fuego de la piedra y quemó toda la carne y los panes; luego el ángel de Dios desapareció. 22 En ese momento Gedeón se dio cuenta de que se trataba del ángel de Dios, y lleno de miedo exclamó:

—Dios mío, de seguro moriré, pues he visto a tu ángel cara a cara.

23 Pero Dios le dijo:

—No tengas miedo, no te vas a morir. Al contrario, he venido a darte paz.

24 Entonces Gedeón edificó allí un altar a Dios, y le puso por nombre «Dios es paz». Hasta el momento en que este relato se escribe, este altar todavía está en Ofrá, ciudad del grupo familiar de Abiézer.
25 Esa misma noche, Dios le dijo a Gedeón:

«Ve al ganado de tu padre y toma el mejor toro. Derriba el altar de Baal que tiene tu padre, y destruye la estatua de la diosa Aserá, que está junto al altar de Baal. 26 Luego, con piedras labradas, edifica un altar en mi honor en la parte alta de la colina. Toma el toro y ofrécemelo como sacrificio, usando como leña la estatua que destruiste».

27 Así que esa noche Gedeón se llevó a diez de sus sirvientes e hizo lo que Dios le había ordenado. No se atrevió a hacerlo de día por miedo a su familia y a gente de la ciudad.
28 A la mañana siguiente, cuando los habitantes de la ciudad se levantaron, vieron que el altar de Baal había sido derribado, y que habían destruido la estatua de Aserá. Vieron, además, que el mejor toro había sido sacrificado sobre el nuevo altar. 29 Unos a otros se preguntaban: «¿Quién habrá hecho esto?»
Después de buscar y averiguar, se enteraron de que Gedeón lo había hecho. 30 Entonces buscaron al padre de Gedeón y le dijeron:

—¡Trae aquí a tu hijo! Lo vamos a matar, porque ha derribado el altar de Baal y destruido la estatua de la diosa Aserá.

31 Pero Joás les dijo a todos:

—¡Ahora resulta que ustedes están de parte de Baal, y lo quieren defender! ¡Pues cualquiera que lo defienda, que muera antes del amanecer! Si Baal es dios, que se defienda a sí mismo. Después de todo, el altar derribado era suyo.

32 Desde entonces le cambiaron el nombre a Gedeón y lo llamaron Jerubaal, porque Joás había dicho: «¡Que Baal se defienda a sí mismo! El altar derribado era suyo».
33 Después de esto, todos los madianitas se unieron a los amalecitas y a los pueblos del este. Cruzaron el río Jordán y acamparon en el valle de Jezreel. 34 Pero Gedeón, guiado por el espíritu de Dios, tocó la trompeta para que se le uniera la gente de Abiézer. 35 Mandó mensajeros por todo el territorio de la tribu de Manasés, para que también esta tribu se les uniera. Además, envió mensajeros a las tribus de Aser, Zabulón y Neftalí, y todos se le unieron.
36 Y Gedeón le dijo a Dios:

«Quiero saber si de veras me vas a usar para liberar a los israelitas, tal y como me dijiste. 37 Voy a poner esta lana de oveja en el lugar donde se limpia el trigo. Si por la mañana la lana está mojada de rocío, pero el suelo alrededor está seco, sabré que de veras me vas a usar para salvar a los israelitas».

38 Y eso fue lo que ocurrió. Al día siguiente muy temprano, cuando Gedeón se levantó, exprimió la lana y sacó tanta agua que llenó un tazón. 39 Después Gedeón le dijo a Dios: «¿No te enojas si te digo algo? Déjame, por favor, hacer una prueba más. Que esta vez la lana quede seca y el rocío caiga sólo sobre el suelo».
40 Y eso fue lo que Dios hizo aquella noche. A la mañana siguiente la lana estaba seca, pero el suelo estaba todo mojado.