Magya'ásseyam
1 Ekha magya'ásseyam ma'a negya'áseykegkoho nak ekmáheyo anxawak ma'a aqsok nélháxanma nak; tén han nenteméssesso nak naqsók ma'a aqsok magwetayo nak. 2 Apkelmomchek axta takha' Dios ma'a ẽlyapmeyk nanók axta, hakte aptamheykegkek axta melya'ásseyam.
3 Magya'ásseyam negko'o keñamak negya'ásegkoho apkeláneya Dios ekyókxoho aqsok ekheykegko nak eñama m'a appeywa. Kelánamáxcheyk axta aqsok magmowána nak agweta', keso negwet'awo nak kaxwo'.
4 Mey'ásseyam axta keñamak Abel apméssama Dios ektaqmela aqsok apwatno, axta kaxnawok aqsok apwatno m'a Caín, axta keñamak apxeyenma Dios apteme appéwomo m'a Abel, tén han apmoma takha' m'a aqsok apmésso naqsa. Apketsepmeyk eykhe m'a Abel, makke kamassegweykmok sẽlpaqhetchesso eñama m'a mey'ásseyam.
5 Mey'ásseyam axta keñamak Henoc kélya'áseykekxo apyókxoho apagko' néten neyseksa megyetsapma, yaqwayam enxoho megyetsepe', axta nahan éteyamakpekxa', hakte Dios axta apyentameykekxa'. Xeyenmeyk nahan eknaqtáxésamaxche, cham'a amonye' axta kélyentameykekxa Henoc, appeykessáseykekxo chá'a apwáxok Dios. 6 Mogwanchek negko'o ampeykessásekxak apwáxok Dios méko enxoho magya'ásseyam, hakte negmakók agkok negko'o agyepetchegwakxohok ma'a Dios kéméxcheyk magya'assók sekxo' apha, tén han apméssamo chá'a aqsok ekyaqmageykekxa apmésso naqsa m'a ektáha nak chá'a apkelchetamso.
7 Mey'ásseyam axta keñamak Noé apkelyaheykekxoho m'a aptémakxa axta appeywa apmésso Dios, apkeltennassama axta ekmáheyo katnehek ma'a aqsok megkóteyamaxko axta makham, apkeláneyak axta yántakpayhe yaqwayam elwagkasek teyp ma'a ekheykha apxagkok. Axta keñamak nahan Noé apxekmóssama ekmaso apkeltémakxa énxet'ák xa mey'ásseyam nak, apxeyenmeyk axta nahan Dios apteme ekpéwomo aptémakxa eñama m'a ektémakxa nak mey'ásseyam.
8 Mey'ásseyam axta keñamak Abraham apkelyaheykekxoho m'a apwóneykencha'a axta Dios, apteyepmeyk axta apmáheyo emhagkok ma'a yókxexma apkeltennassamakxa axta Dios egkések. Apteyepmeyk axta apchókxa neyseksa mey'áseyak apmaheykegkaxa, 9 mey'ásseyam axta keñamak aptéma máxa apkeñama mók nekha apheykmo m'a yókxexma apkeltennassamakxa axta m'a Dios. Appakxenweykmek axta nahan ma'a, yetlo Isaac tén han ma'a Jacob, appekkencháseykekxo axta nahan appeywa m'a Dios. 10 Hakte axta apkelhaxanmak Abraham ma'a tegma apwányam memassegwayam nak, apkelane axta yaqweykenxa etnehek apkelánamap ma'a Dios, tén han apkelane.
11 Mey'ásseyam axta nahan keñamak Abraham, neyseksa eykhe megkamowána kótak étchek ma'a Sara, apwányamók apagko' axta nahan ma'a Abraham, apxawáyak axta eyke yaqwayam étak apketche, hakte axta ey'ásseykmok Dios megkatnehek melane m'a ektémakxa axta appekkencháseykekxa appeywa. 12 Axta keñamak, ketók axta eykhe yaqweykenxa kamassegwók apweynchámeykha m'a Abraham, apweteya apxámokma apagko' aptawán'ák neptámen, cham'a apweykenxal'a yaw'a apxámokma m'a néten, tén han xóp ánek ma'a neyáwa wátsam ekwányam magmowánal'a ólyetsetek.
13 Apsawhomakpók axta apkeletsapma neyseksa melxawéyak aqsok apkeltennassama axta egkések Dios xa énxet'ák nak; makhawók axta eyke aqsa apkelweteyk, hakte melya'ásseyam axta eghak, kelpayheykekxeyk axta nahan apkelwáxok apkelxeyenma aptamheykegko máxa apkelwe yaqwatakxoho keso náxop. 14 Énxet apteme nak chá'a apkelpeywa xa ektáha nak, henxekmósek chá'a aptegyeykegko makham ma'a apchókxa apagkok apagko' nak. 15 Kaxtemeyk axta élxénwayam apkelwáxok ma'a xapop apkeleñémekxa axta apkelánteyapma, apwanchek axta elmeyekxak makham ma'a; 16 akke apmenyeyk elwetak ma'a apkelókxa ektaqmela agko' nak, cham'a negókxa ekyetnama nak néten. Cháxa keñamak memegqaktama nak Dios apxénamakpo apteme Dios apagkok xa énxet'ák nak, hakte yetneyk apkelánésso xama tegma apwányam ma'a.
17 Mey'ásseyam axta keñamak Abraham apmoma axta Isaac apmáheyo yaqhek, cham'a apyepkónma axta Dios. Appenchessegkek axta nahan yaqwayam egkések Dios ma'a apketche xama apagko', neyseksa axta eykhe apteme appekkencháseykekxa appeywa Dios se'e: 18 “Isaac sa' kañék apwete exchep aptawán'ák neptámen.” 19 Hakte apya'áseykegkók axta Abraham ekyetnama apmopwána Dios enaqxétekhássók ma'a apkeletsapma axta; axta keñamak ektéma máxa apxátekhágwayam apketche m'a Abraham apxaweykekxo makham.
20 Mey'ásseyam axta keñamak Isaac, apkeltennassama apketchek, cham'a Jacob tén han Esaú apmáheyo epasmok Dios ma'a egmonye' sa'.
21 Mey'ásseyam axta keñamak Jacob, apkelmaxnéssessama axta chá'a xama xama m'a José apketchek apkeltémo kataqmelek apheykha, cham'a amonye' axta apketsapma, apmeykegkek axta apkenmeykencha'a naw'a aptasqapeykha apkelpeykessamo Dios.
22 Mey'ásseyam axta keñamak José apxeyenma axta elántépok israelitas yókxexma Egipto, appekkencháseykekxo axta nahan appeywa apkeltémókxa kólteméssesek ma'a apexchakkok.
23 Megkalya'ásseyam axta keñamak Moisés chána ekpóssama m'a sekxók axta apteyékmo ekweykmoho apqántánxo pelten; hakte wetayak axta apteme sakcha'a aptaqmalma, axta nahan kalayeyk ma'a apkeltémo axta chá'a wesse' apwányam kólnápok ma'a sakcha'a apkelennay'a.
24 Mey'ásseyam axta keñamak Moisés meltémo kóltéhek faraón apketche étche, cham'a aptéma axta apwányam; 25 apmenyeyk axta aqsa eñegkohok xamók ma'a Dios énxet'ák apagkok, mopmenyeyk axta nahan kamok apwáxok ma'a ektémakxa nak negyespagko mólya'assáxma, ekmanyehe nak chá'a kamassegwók. 26 Apmenyeyk axta aqsa kawakxohok ma'a ektémakxa nak kélwanyémo Mesías, mopmenyeyk axta kapeykessásekxak apwáxok ma'a aqsok éltaqmela ekhéyak axta m'a Egipto; hakte wánxa axta apkenmexmo m'a aqsok apxeyenma axta egkések Dios ekyaqmageykekxa.
27 Mey'ásseyam axta keñamak Moisés apteyapma yókxexma Egipto meyke apkeye m'a wesse' apwányam aplo; axta eyenseykmok ma'a ektémakxa axta ekxeyenma apwáxok yaqweykenxa etnehek, máxa axta entemék apwetaya enxoho m'a Dios méteymap nak. 28 Mey'ásseyam axta keñamak Moisés apcheynamo apkelane ekhem melwagqayam Pascua, tén apkeltémo kóltexnágkok chá'a éma m'a ekyókxoho tegma apatña'ák, yaqwayam enxoho megyaqhek chá'a Dios apchásenneykha tekyawa yáp xama enxoho m'a apketchek átnaha apketkók nak ma'a israelitas.
29 Melya'ásseyam axta keñamak israelitas apkelyeykheykekxo m'a Wátsam Ekwányam Ekyexwase, ektémól'a ekyamáyóxma xapop; keñe axta apmáheyo eykhe nahan etnahagkok ma'a egipcios, apkelwéweykegkek axta.
30 Melya'ásseyam axta nahan keñamak élyaqneneykegko aqsa meteymog kélhaxtegkesso axta nepyáwa m'a tegma apwányam Jericó, cham'a ekweykmo axta siete ekhem aphaxnencheyam israelitas ma'a nepyáwa'. 31 Megkay'ásseyam axta keñamak Rahab, megkatsapmo xamo' ma'a énxet'ák meyke axta apkelyaheykekxoho Dios, cham'a Rahab ekteme axta ekyaqmagkáseyak pók énxet ekpathetéyak ekma chá'a ekyánmaga, hakte kelmomchek axta takha' élápeykencha'a m'a énxet'ák Israel apteyánegweykmoho axta yókxexma.
32 ¿Yaqsa eyéméxko ko'o axének? Méko ko'o ekhem ahagkok yaqwayam axének ma'a Gedeón, Barac, Sansón, Jefté, David, Samuel tén han ma'a apkellegasso nak Dios appeywa. 33 Melya'ásseyam axta keñamak apkelmoma apkelókxa, apkelánegkek axta apkeltémakxa ekpéwomo, apkelxaweykegkek axta m'a apkeltennassama axta elmésagkok ma'a Dios, apkeláhakkáseykekxeyk axta atña'ák ma'a yámakméwa, 34 apsapanchessegkek axta m'a táxa eyáléwe ekyawe axta, apkelegketamakpek axta ketók kélyetxeykegkaxa sókwenaqte, apkelyenneykekxók axta, massegkek axta apkelyelqamap, apkelyennaqte kempakhakma axta aptamheykegkok, apmenxanmeyk axta m'a sẽlpextétamo apkelenmexma axta. 35 Yetneyk axta anhan kelán'ák élxaweykekxa chá'a ekhawóxama kélnaqxétekhásseyam axta chá'a apkeletsapma.
Nápakha axta nahan chá'a apkeletsapmak kélnaqtawáseykegkoho, megkalmopmenyého axta kólchexeykxa', yaqwayam enxoho elwetak ektaqmelwayam apheykha natámen apnaqxétekhágwayam. 36 Nápakha axta nahan chá'a apkelesmésamakpok, tén han kélnápeykha, weykmók axta anhan chá'a kélpextete cadenas tén han kélxatméyak kañe' sẽlpextétamakxa. 37 Nápakha axta anhan chá'a apkeletsapmak kélyetne meteymog, tén han kélpáxqatma chá'a nepyeseksa m'a yaqtónma sawo', keñe anhan nápakha apkeletsapma eñama kélyetxéyak sókwenaqte; apkelweynchámeykha axta aqsa wánxa apkelántaxno m'a nepkések apyempehek tén han ma'a yát'ay apyempehek; apyósekak axta, kellegeykegkok axta apkelwáxok, kélnaqtawáseykegkók axta anhan. 38 Axta kapayhémok epaxqaha énxet'ák apheykha nak náxop xa énxet'ák ektaqmalma nak apkeltémakxa, apkelweynchámeykha axta aqsa m'a yókxexma meykexa énxet nak, tén han ma'a neyseksa xóp élekhahéyak élyawe nak, tén han ma'a neyseksa meteymog áxwa'a nak, tén han ma'a máxek élmattawóneg nak.
39 Axta eyke exkeyk xama enxoho m'a aqsok apkeltennassama axta elmésagkok ma'a Dios, leklamók axta eyke apwáxok Dios eñama m'a ektémakxa axta melya'ásseyam; 40 entaqmelchessessegkek axta eyke negko'o aqsok ektaqmalma agko' ma'a Dios, eñama ekxeyenma apwáxok negko'o, yaqwayam enxoho wánxa m'a segyepetchákxo enxoho negko'o kólteméssesek ma'a ekpayhawo nak etnahagkok.
La confianza en Dios
1 Confiar en Dios es estar totalmente seguro de que uno va a recibir lo que espera. Es estar convencido de que algo existe, aun cuando no se pueda ver. 2 Dios aceptó a nuestros antepasados porque ellos confiaron en él. 3 Y nosotros creemos que Dios creó el universo con una sola orden suya. Lo que ahora vemos fue hecho de cosas que no podían verse.
4 Abel confió en Dios, y por eso le ofreció un sacrificio mejor que el de Caín. Por eso Dios consideró que Abel era justo, y aceptó sus ofrendas. Y aunque Abel ya está muerto, todavía podemos aprender mucho de la confianza que él tuvo en Dios.
5 Henoc confió en Dios y, por eso, en vez de morir, Dios se lo llevó de este mundo y nadie volvió a encontrarlo. La Biblia dice que, antes de que Henoc fuera llevado, fue obediente, y eso le agradó a Dios. 6 Porque a Dios no le gusta que no confiemos en él. Para ser amigos de Dios, hay que creer que él existe y que sabe premiar a los que buscan su amistad.
7 Noé confió en Dios y, por eso, cuando Dios le avisó que sucederían cosas que todavía no podían verse, obedeció y construyó una casa flotante para salvar a su familia. Por su confianza en Dios, Noé recibió las bendiciones que Dios da a todos los que lo obedecen. También por su confianza en Dios, Noé hizo que la gente de este mundo fuera condenada.
8 Abraham confió en Dios, y por eso obedeció cuando Dios le ordenó que saliera de su tierra para ir al país que le daría, aun cuando no sabía hacia dónde iba. 9 Abraham confió tanto en Dios que vivió como un extranjero en el país que Dios le había prometido. Vivió en tiendas de campaña, igual que Isaac y Jacob, a quienes Dios también les había prometido ese país. 10 Abraham confiaba en que algún día vería la ciudad que Dios había planeado y construido sobre bases firmes.
11 Abraham confió en Dios y, por eso, aunque su esposa Sara no podía tener hijos y él era ya muy viejo, Dios le dio fuerzas para tener un hijo. Y es que Abraham confió en que Dios cumpliría su promesa. 12 Por eso Abraham, aun cuando ya iba a morir, pudo tener tantos descendientes como las estrellas del cielo y como la arena que hay a la orilla del mar. ¡Nadie puede contarlos!
13 Todas las personas que hemos mencionado murieron sin recibir las cosas que Dios les había prometido. Pero como ellos confiaban en Dios, las vieron desde lejos y se alegraron, pues sabían que en este mundo ellos estaban de paso, como los extranjeros. 14 Queda claro, entonces, que quienes reconocen esto todavía buscan un país propio, 15 y que no están pensando en volver al país de donde salieron, pues de otra manera hubieran regresado allá. 16 Lo que desean es tener un país mejor en el cielo. Por eso Dios les ha preparado una ciudad, y no tiene vergüenza de que le llamen su Dios.
17 Abraham confió en Dios cuando Dios quiso probar si él lo obedecería o no. Por eso Abraham tomó a su hijo Isaac para ofrecerlo como sacrificio. No le importó que fuera su único hijo, 18 ni que Dios le hubiera prometido que por medio de Isaac tendría muchos descendientes. 19 Abraham sabía que Dios tiene poder para hacer que los muertos vuelvan a vivir. Esa confianza hizo que Abraham no tuviera que matar a su hijo; y fue como si Isaac hubiera vuelto a vivir.
20 Isaac confió en Dios, y por eso les prometió a sus hijos Jacob y Esaú que Dios los iba a bendecir.
21 Jacob confió en Dios y, por eso, cuando ya estaba por morir, les prometió a los hijos de José que Dios los iba a bendecir. Luego, se apoyó en la punta de su bastón y adoró a Dios.
22 José confió en Dios y, por eso, poco antes de morir, anunció que los israelitas saldrían libres de Egipto, y dejó instrucciones para que supieran qué hacer con sus huesos.
23 Los padres de Moisés confiaron en Dios y, por eso, cuando Moisés nació, lo escondieron durante tres meses. El rey de Egipto había ordenado que se matara a todos los niños israelitas, pero ellos vieron que Moisés era un niño hermoso y no tuvieron miedo, porque confiaban en Dios.
24 Moisés confió en Dios y, por eso, cuando ya fue hombre, no quiso seguir siendo hijo adoptivo de la hija del rey. 25 No quiso disfrutar de lo que podía hacer y tener como egipcio, pues era pecado. Prefirió que los egipcios lo maltrataran, como lo hacían con el pueblo de Dios. 26 En vez de disfrutar de las riquezas de Egipto, Moisés decidió que era mejor sufrir, como también iba a sufrir el Mesías, pues sabía que Dios le daría su premio.
27 Moisés confió en Dios y, por eso no le tuvo miedo al rey ni se rindió nunca. Salió de Egipto, y actuó como si estuviera viendo a Dios, que es invisible. 28 Moisés confió en Dios, y por eso celebró la Pascua. También mandó rociar con sangre las puertas de las casas israelitas. Así, el ángel enviado a matar no le hizo daño a ningún hijo mayor de las familias israelitas.
29 Los israelitas confiaron en Dios, y por eso cruzaron el Mar de los Juncos como si caminaran sobre tierra seca. Pero cuando los egipcios quisieron pasar, todos ellos se ahogaron.
30 Los israelitas confiaron en Dios y, por eso, cuando marcharon alrededor de la ciudad de Jericó durante siete días, los muros de la ciudad se vinieron abajo.
31 Rahab, la prostituta, confió en Dios y trató bien a los espías de Israel. Por eso no murió junto con los que habían desobedecido a Dios en Jericó.
32 ¿Qué más les puedo decir? No me alcanzaría el tiempo para hablarles de la confianza en Dios de Gedeón, de Barac, de Sansón, de Jefté, de David, de Samuel y de los profetas. 33 Ellos confiaron en Dios, y por eso conquistaron países; y como actuaron con justicia, recibieron lo que Dios les había prometido. Cerraron la boca de leones y 34 apagaron grandes incendios. Escaparon de que los mataran con espada, recibieron fuerzas cuando más débiles estaban, y en la guerra fueron tan poderosos que vencieron a los ejércitos enemigos.
35 Algunas mujeres confiaron en Dios, y por eso Dios hizo que sus familiares muertos volvieran a vivir.
Algunos confiaron tanto en Dios que no quisieron que los dejaran en libertad. Al contrario, dejaron que los mataran, porque sabían que volverían a vivir y así estarían mucho mejor. 36 Mucha gente se burló de ellos y los maltrató, y hasta los metió en la cárcel. 37 A otros los mataron a pedradas, los partieron en dos con una sierra, o los mataron con espada. Algunos anduvieron de un lugar a otro con ropas hechas de piel de oveja o de cabra. Eran pobres, estaban tristes, y habían sido maltratados. 38 La gente de este mundo no merecía personas tan buenas, que anduvieron sin rumbo fijo por el desierto, por las montañas, por las cuevas y las cavernas de la tierra.
39 Dios estaba contento con todas estas personas, pues confiaron en él. Pero ninguna de ellas recibió lo que Dios había prometido. 40 Y es que Dios tenía un plan mucho mejor, para que nosotros también recibiéramos lo prometido. Dios solo hará perfectas a esas personas cuando nos haya hecho perfectos a nosotros.