Isaac apmahéyak Guerar
1 Tamheykekxeyk axta makham meyke nento xa yókxexma nak, ektéma axta m'a apyennaqtamakxa axta makham Abraham. Axta keñamak apmaheykegko Isaac ma'a Guerar, aphamakxa axta Abimélec, wesse' apwányam apagkok axta m'a filisteos. 2 Cha'a apxekmowáseykpexa axta han Wesse' egegkok ma'a. Aptáhak axta apcháneya s'e: “Ná emhók Egipto, exnekxa aqsa m'a séltamhókxa enxoho exek xép, 3 exa sa' aqsa sekxók makham se'e yókxexma nak, axek sa' chá'a ko'o xamo' xép, kataqmalmakha sa' chá'a ewáxok alano', hakte agkések sa' ko'o exchep se'e ekyókxoho xapop nak, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Keñe sa' alának ma'a séltennassama axta alának ma'a apyáp nano' Abraham. 4 Apxámokma apagko' sa' atnéssesek ma'a aptawán'ák neptámen, apweykenxal'a apxámokma yaw'a m'a néten, agkések sa' nahan ko'o ekyókxoho s'e xapop nak, apkeleñémo sa' kólteméssesagkok ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha nak keso náxop, eñama m'a aptawán'ák neptámen, 5 hakte élyaheykekxók axta ko'o m'a Abraham, apkeláneyak axta han ma'a séltémókxa nak chá'a etnehek, seyánamakxa axta chá'a etnehek, tén han segánamakxa ahagkok nak, keñe han ma'a nélxekmowásamáxche ahagkok nak.”
6 Tén axta Isaac aphakmo m'a Guerar, 7 apkelmaxneyáha axta han Isaac énxet'ák apheykha axta m'a yókxexma nak, cham'a Rebeca, apkekak axta eyke Isaac exének ektáha aptáwa', apxénchek axta aqsa ektáha apyáxeg. Tásók agko' axta han ma'a Rebeca, xénchek axta apwáxok Isaac kasexnenak yaqhek ma'a énxet'ák apheykha axta m'a yókxexma nak.
8 Wenaqtegkek axta han apha m'a. Xama ekhem axta han apkelteyányeyncha'a Abimélec ma'a átog étkok nak, apwet'ak axta Isaac apkelaxñáseyncha'a aptáwa' Rebeca. 9 Keñe axta apkeltamho kólyentawakxések ma'a Isaac. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Aptáwa' neyke exchep ma'a kelán'a nak, ¿naqsóya? ¿Yaqsa axta eyke ektáha apxéna ektáha apyáxeg?
—Xénchek axta eyke ko'o ewáxok hesexnenak amátog —axta aptáhak Isaac.
10 Aptáhak axta apcháneya Abimélec se'e:
—¿Yaqsa ektáha senteméssesa nak xa ektáha nak? Hakte enxama exchek kexa katnehek epathetagkok ma'a aptáwa' nak, keñe exchep hẽlsexnenak ólanagkok mólya'assáxma.
11 Keñe axta Abimélec aptáha apkeláneya apyókxoho énxet'ák apagkok se'e:
—Apteméssessekmók sa' agkok exma ekmaso xama énxet se'e énxet nak, essenhan ma'a aptáwa' nak, ematñekxak sa'.
12 Apkeneykekxeyk axta aqsok Isaac xa apyeyam nak, cháxa yókxexma nak, xámok agko' axta han apnakxo ekyexna aqsok apkeneykekxa, hakte appasmomchek axta m'a Wesse' egegkok, 13 wesse' axta aptemék, xámokmeyk agko' axta aqsok apagkok. 14 Apxámokmeyk axta han nepkések apnaqtósso, tén han weyke, apxámokmeyk axta han ma'a apkelásenneykha, apnathayak axta m'a filisteos. 15 Apkelmetmeykegkek axta han máxek Abraham apkeláneykha, cham'a apyennaqtamakxa axta makham ma'a apyáp Abraham; keñe axta filisteos apkelápeykekxo xapop apkelwánaqteyáseykekxo. 16 Tén axta Abimélec aptáha apcháneya Isaac se'e:
—Etyep sa' se'e, egyeykhássekmok kaxwók xép apteme wesse'.
17 Apxegkek axta m'a Isaac, appakxenwokmek axta m'a yókxexma xapop ekyapwate nak Guerar, aphakmek axta m'a. 18 Apkelmetmékxeyk axta makham yámelchet kélmétegkáseyak axta m'a apyáp apyennaqtamakxa axta, apkelápeykekxa axta m'a filisteos, natámen apketsapma axta apyáp, aptemessáseykekxeyk axta han élwesey m'a nanók apteméssessamakxa axta m'a apyáp. 19 Apmetmeyk axta han Isaac apkeláneykha xama yámelchet ma'a xapop ekyapwate nak, apchaqhawók axta han ekteyapmakxa yegmen. 20 Apkelátegmoweykpek axta han apkeláneykha nepkések nak xapop ekyapwate Guerar ma'a apkeláneseykha axta Isaac nepkések apnaqtósso, hakte apxénchek axta ektáha apagkok ma'a yegmen nak. Axta keñamak Isaac apteméssessama ekwesey “Nélátegmómaxchexa'” cháxa yámelchet nak, hakte apkelátegmoweykpek axta m'a. 21 Tén axta apkeláneykha apkelmetmégkokxo makham mók yámelchet, keñe axta éllókásekxo makham ma'a, tén axta Isaac apteméssesa ekwesey xa yámelchet nak. “Nélenmexamaxchexa'.”
22 Tén axta apxegeykekxo m'a Isaac apheykmo makhawók agko', apmétaweykmek axta makham mók yámelchet ma'a. “Meyke Sẽlya'assóxma”, axta aptemessásak ekwesey, hakte massék axta éllókasa. Keñe axta aptáha s'e: “Egméssek kaxwók Wesse' egegkok meyke sẽlya'assóxma s'e yókxexma nak, yaqwayam anxátekhaksek negheykegkaxa'.”
23 Axta apxeghok Isaac xa, apmahágko m'a Beerseba. 24 Apxekmowáseykpek axta han Wesse' egegkok xa axta'a nak. Aptáhak axta apcháneya s'e:

“Ko'o sekteme
Dios apagkok ma'a
apyáp axta Abraham.
Nágye aqsa,
ekheyk ko'o xamo' xép.
Apasmok sa',
axámássesagkok sa' han
aptawán'ák neptámen,
eñama m'a
séláneykha Abraham.”

25 Apkelanak axta han Isaac xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a, apkelpeykásawók axta Wesse' egegkok. Appakxenwokmek axta m'a yókxexma nak, keñe apkeláneykha apmetma xama yámelchet.
Isaac tén han Abimélec aphéssamo mók apkelpaqmeyesma
26 Apkexyekmek axta Abimélec apkeñama m'a Guerar apya'aweykto Isaac peya epaqhetchesek. Apkelyetlánteyk axta han ma'a apnámakkok, cham'a Ahuzat, tén han Ficol, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo apagkok. 27 Aptáhak axta Isaac apkeláneya s'e:
—Élenmexmeyk ko'o kéxegke, éltekkessegkek ma'a xapop kélagkok nak, ¿yaqsa ektáha sélya'aweykto nak?
28 Aptáhak axta apkelátegmowágkokxo s'e:
—Negweteyak negko'o aphama exchep xamo' ma'a Wesse' egegkok, xénchek eykhe negko'o egwáxok néltamho exchep aghéshok mók nélpaqhetchásamáxkoho. Sa' katnehek neghéssamo mók nélpaqhetchásamáxkoho s'e: 29 mehenteméssessamók sa' exma ekmaso exchep negko'o, hakte axta ólya'assók chá'a negko'o exma exchep. Tásek chá'a katnehek nenteméssesakxa, negyenyeykekxeyk axta aqsa yetlo meyke ektáhakxa egwáxok, keñe kaxwók appasma m'a Wesse' egegkok.
30 Tén axta Isaac apkelánesa ekyawe agko' ektámáxche', aptókagkek axta han aptéyak yetlo apyenéyak. 31 Keñe axta axto'ók apnaqxétekhágko, apmésa chá'a appeywa pók ekmámnaqsoho agko'. Tén axta Isaac apkelpeykeságkokxo, keñe axta apkeltaqháwo m'a aptáha kaxwók apkelásekhayókxa'.
32 Chaqhawok axta han xa ekhem nak, apkelwákxexa axta Isaac apkeláneykha, apkeltennássekxo apwet'a yegmen ma'a yámelchet apmeta. 33 Apteméssessek axta han Isaac ekwesey Sebá xa yámelchet nak. Cháxa keñamak ektéma nak makham apwesey Beerseba xa tegma apwányam nak.
34 Apmomchek axta Esaú m'a Judit, ekweykmo axta cuarenta apyeyam apagkok, apketche axta m'a Beerí, apteme axta hitita. Apmomchek axta han ma'a Basemat, apketche axta m'a pók hitita apwesey axta Elón. 35 Yentaxnéssessegkek axta apwáxok Isaac tén han Rebeca xa ánet kelán'ák nak.
Isaac y Abimélec
1-6 En aquel tiempo llegó a faltar comida en toda la región de Canaán, tal como había pasado en tiempos de Abraham. Era tan grave la falta de alimentos que Isaac pensó en irse a Egipto. Pero Dios se le apareció a Isaac y le dijo:

«No vayas a Egipto. Es mejor que te vayas por algún tiempo a Guerar, donde vive Abimélec, rey de los filisteos. Yo prometo estar siempre contigo, y bendecirte en todo. Además, a ti y a tus descendientes voy a darles todas estas tierras. Así cumpliré el juramento que le hice a tu padre Abraham. Voy a hacer que tus descendientes sean tan numerosos como las estrellas del cielo. Por medio de ellos bendeciré a todas las naciones de la tierra, porque Abraham me obedeció y cumplió con todo lo que le ordené».

Fue así como Isaac fue a Guerar para hablar con Abimélec, y se quedó a vivir allá. 7 Cuando los hombres de aquel lugar le preguntaban por Rebeca, él decía que era su hermana y no su esposa. Y es que tenía miedo, porque pensaba: «Rebeca es muy hermosa; los hombres de este lugar son capaces de matarme para quedarse con ella».
8 Un día, Abimélec estaba mirando desde su ventana, y vio que Isaac estaba acariciando a Rebeca. 9-10 Entonces lo mandó a llamar y le reclamó:

—¡Tú no me puedes engañar! ¡Esta mujer no es tu hermana, es tu esposa! ¿Por qué nos has hecho esto? ¡Si alguno de mis hombres hubiera tenido relaciones sexuales con ella, tú nos habrías hecho culpables a todos!

Isaac se disculpó:

—Es que tuve miedo de que me mataran para quedarse con ella.

11 Enseguida Abimélec le ordenó a todo el pueblo:

—Cualquiera que moleste a este hombre o a su mujer, será condenado a muerte.

12 Ese mismo año, Dios le dio a Isaac una cosecha tan abundante, que produjo cien veces más de lo que había sembrado en aquella tierra. 13 Así ganó Isaac mucho dinero, y llegó a ser muy rico y poderoso. 14 Llegó a tener tantas ovejas y vacas, y tantos sirvientes, que despertó la envidia de los filisteos. 15 Por eso los filisteos taparon con tierra todos los pozos que Abraham había mandado abrir. 16 Hasta Abimélec llegó a decirle: «Vete de aquí, pues ya eres más poderoso que nosotros».
17 Isaac se fue de Guerar, pero se quedó a vivir en el valle. 18 Cuando Abraham aún vivía, había mandado abrir unos pozos allí, pero después de su muerte los filisteos los habían vuelto a tapar. Isaac volvió a abrirlos y les puso los mismos nombres que les había puesto su padre.
19 Un día, los sirvientes de Isaac estaban abriendo un pozo en el valle y descubrieron un manantial. 20 Pero los pastores de Guerar se pelearon con los pastores de Isaac, pues decían que esa agua les pertenecía. Por eso Isaac llamó a ese pozo «Pelea». 21 Hicieron otro pozo, pero también pelearon por él, por lo que Isaac le puso por nombre «Pleito». 22 Luego se alejó de allí y volvió a abrir otro pozo, y ya nadie peleó. Entonces lo llamó «Libertad», pues dijo: «Al fin Dios nos ha dado libertad para prosperar en este lugar».
23 De allí, Isaac se fue a otro lugar, que luego sería conocido como Beerseba. 24 Esa misma noche Dios se le apareció y le dijo: «Yo soy el Dios de tu padre Abraham, y por él te voy a bendecir y a aumentar el número de tus descendientes. No tengas miedo, pues yo te ayudaré en todo».
25 Entonces Isaac hizo allí un altar para adorar a Dios. En ese mismo lugar plantó su tienda de campaña, y sus sirvientes abrieron otro pozo. 26 Cuando Abimélec lo supo, salió de Guerar para hablar con Isaac. Lo acompañaban Ahuzat, que era su consejero personal, y Ficol, jefe de su ejército. 27 Isaac les preguntó:

—¿Para qué vienen a verme, si me han tratado tan mal y hasta me echaron de su país?

28 Y ellos le contestaron:

—Ya hemos visto que Dios está de tu parte. Por eso queremos hacer un trato contigo. Y lo vamos a hacer, pero bajo juramento. 29 Nosotros nunca quisimos molestarte. Al contrario, siempre te tratamos bien y hasta nos despedimos como amigos. Ahora tú, comprométete a no hacernos ningún daño, ya que Dios te ha bendecido tanto.

30 Entonces Isaac les ofreció un banquete, y ellos comieron y bebieron. 31 A la mañana siguiente se levantaron muy temprano, y tanto Isaac como Abimélec juraron no hacerse ningún daño. Luego Isaac despidió a sus visitantes, y ellos se marcharon en paz.
32 Ese mismo día vinieron los sirvientes de Isaac y le dijeron que habían encontrado agua en el pozo que estaban abriendo. 33 A ese pozo Isaac le puso por nombre «Juramento», y hasta el día de hoy, la ciudad donde está ese pozo se llama Beerseba, que significa «Pozo del juramento».
Esaú se casa
34 Cuando Esaú tenía cuarenta años, se casó con Judit, que era hija de un hitita llamado Beerí. También se casó con Basemat, hija de otro hitita llamado Elón. 35 Estas dos mujeres llegarían a causarles muchos problemas a Isaac y a Rebeca.