Kéméxcheyk ólmeyókashok amonye' m'a aqsok ektaqmalma agko' nak
1 Ektaqmalma nenxénamaxche
yeykhágweykmók ma'a
ekwánxa nak ekmátsa
ekpaqneyam sokmátsa.

Tásek ekhem nétsapmakxa
megkaxnawok ma'a
ekhem nenteyeykemxa nak.

2 Tásek agmahagkok ma'a
éllapwámegkaxa nak énxet,
eñama apketsapma pók,
megkaxnawok agmahagkok ma'a
élpayheykxexa nak apkelwáxok énxet;
hakte nétsapma ekteme
ekweykekxoho apyókxoho énxet,
kéméxcheyk chá'a kaxének
apkelwáxok ma'a énxet'ák
meletsapa nak makham.

3 Tásek anlekxagwaha,
megkaxnawok ma'a
néktegmeykha nak,
hẽtsagkassesek eykhe chá'a négát,
ektaqmalma egwáxok eyke
chá'a henteméssesho'.

4 Énxet ekha nak apya'áseyak aqsok,
kaxénmakha chá'a apwáxok nétsapma,
keñe eyke m'a énxet ekyeyháxma nak,
wánxa aqsa kaxénmakha apwáxok
etegyaha ekpayheykekxa apwáxok.

5 Tásek hempaqhetchesek
ekyennaqte m'a énxet
ekha nak apya'áseyak aqsok,
megkaxnawok senxéneykha
ektaqmela m'a énxet ekyeyháxma nak.

6 Máxa pa'at élmeyesma éllól'a
apkektegmeykha m'a
énxet ekyeyháxma nak,
cháxa ektáha han
aqsok eyaqhémo agwetak xa.

7 Apyennaqteyáseykpók agkok
chá'a énxet apya'áseykegkoho nak aqsok,
kayeykesek chá'a exma,
tén han apma enxoho selyaqye
yaqwayam enxoho mexénhek
ektemegweykmohóxma,
katwássesha chá'a aptémakxa.

8 Tásek ampenaksek
nenlane aqsok,
megkaxnawok ageynekxohok
makham nenlane aqsok.

Tásek antéhek
mampekhésamaxche',
megkaxnawok ma'a
negyennaqte nak.

9 Ná etne aqsa ekmanyehe elwok, hakte énxet ekyeyháxma apagkok ma'a nenlo nak.
10 Ná etne aqsa epaqmésmakha s'e: ¿Yaqsa axta ektéma ektaqmalma negheykha m'a nanók axta? Hakte cháxa ektáha nélmaxneyeykha segyeyháxma, nentáha enxoho xa ektáha nak.
11 Tásek ma'a ekha nak negya'áseykegkoho aqsok, hempasmok chá'a negko'o negheykha nak keso náxop, negyepetchesa enxoho m'a aqsok ekxámokma nak nenxaweykekxa. 12 Hentaqmelcheshok chá'a m'a negya'áseykegkoho nak aqsok, hawók ma'a selyaqye nak, yeykhágweykmók eyke m'a negya'áseyak nak aqsok, hakte awanchek kagkések apyennaqte m'a énxet ekha nak apya'áseykegkoho aqsok.
13 Etaqmelchesho hana apkelányo aqsok apkelane nak Dios: ¿yaqsa awanchek kapékásekxak aptaqhesso nak ma'a? 14 Tásek agkok apha, kapayhekxa apwáxok xa neyseksa nak ektaqmalma apha; asagkek agkok han apha, kaxén apwáxok ektáha éleñama Dios xa ánet aqsok nak, mey'asagkehek eyke chá'a énxet yaqwánxa katnehek ma'a egmonye' nak.
15 Ékeso sekweteya nak chá'a neyseksa sekweynchámeykha s'e, ektáha nak aqsok eyaqhémo agweta': emassegwomhok chá'a m'a énxet'ák élpéwomo nak apkeltémakxa, neyseksa apteme élpéwomo apkeltémakxa, keñe m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, neyseksa eykhe apkeláneyak apkeltémakxa ekmaso, exmakha chá'a ekwenaqte agko'.

16 Ná etne hó
kataqmelek aptémakxa,
essenhan hó agya'asagkohok aqsok.
Kaqhok xép etwasakpohok apagko'.

17 Ná etne hó ekmaso aptémakxa,
essenhan hó segyeyháxma.
Kaqhok xép yetsapok
megkaw'akxa nak
makham apketsapma.

18 Ektaqmelakxoho exchep
emagkok ekyennaqte s'e aqsok nak,
meyke apyenyeykekxa
apméyak ma'a mók aqsok nak.

Énxet apteme nak apcháyo Dios,
emallánek chá'a xa ekyókxoho
aqsok nak.

19 Kagkéshok chá'a apyennaqte
negya'áseykegkoho nak aqsok ma'a
énxet ekha nak apya'áseyak aqsok,
kaxnók ma'a diez
apkeltaqmelchesso nak
chá'a xama tegma apwányam
asextók chá'a katnehek apkelyennaqte.

20 Méko xama énxet appéwomo apagko' keso náxop, meyétekkesseyam nak chá'a apkelane aqsok ektaqmela, tén han melane nak mey'assáxma.
21 Nágyeyxho aqsa m'a ekyókxoho apxénamap nak xép, keñe sa' megyeyxók chá'a m'a ekyókxoho apxéneykha ekmaso nak xép apkeláneykha. 22 Ekhawo nak xép xa, apya'ásegkok, hágkaxwe axta exchep xa exénmakha chá'a ekmaso pók.
Negya'áseyak aqsok negketamso
23 Ektaqmelchessamók axta ko'o sélányo xa ekyókxoho nak yetlo sekya'áseykegkoho, hakte ekxeyenmeyk axta chá'a ko'o atnehek énxet ekha apya'áseyak aqsok; axta eyke athanyeykekxa'. 24 May'ásegweykmok ahagko' ma'a ekyókxoho aqsok élánteyapma nak, askohok agko' nahan agya'asagkoho', méko nahan awanchek kay'ásegwók.
25 Ekwasqápeykekxók axta séltémo atnehek ekha sekyekpelchémo, tén han altámesaxchek ektémakxa aqsok, tén han aktamok ma'a éleñémeykxa nak. Ekyekpelchágweykmek axta ko'o ektáha ekmaso antéhek segyeyháxma, tén han antéhek magya'áseyak exma.
26 Ekwetayak axta ko'o xama aqsok ektáha ekmáske agko', megkaxnawo m'a nétsapma nak: cham'a kelán'a ekmomól'a egwáxok hentawasha, sempekkeneykhal'a chá'a awáxok hegmok. Énxet ekleklamo nak apwáxok Dios, megyohok sa' kamok apwáxok ma'a, keñe sa' eyke m'a énxet mey'assáxma nak, kamok sa'.
27 Ko'o Séltenneykencha'awól'a, élenxáneykmók axta ótekxak ma'a ektémakxa nak chá'a aqsok, keñe sekya'ásegweykmo 28 móteyeykekxo makham ma'a sétamsama nak. Xama axta aqsa sekwet'a énxet appéwomo nepyeseksa m'a apxámokma nak, keñe kelán'a ekpéwomo mót'a xama enxoho m'a neyseksa nak ekyókxoho kelán'ák. 29 Wánxa axta aqsa sekwetákxo s'e: Dios apteméssessama ekpéwomo aptémakxa énxet, keñe eyke énxet apteméssesamakpo apagko' apsexnánémap.
Nueva escala de valores
1 Más vale ser respetado
que andar bien perfumado.

Más vale el día en que morimos
que el día en que nacemos.

2 Más vale ir a un entierro
que a una fiesta,
pues nos hace bien recordar
que algún día moriremos.

3 Más vale llorar que reír;
el llanto nos hace madurar.

4 En un funeral
los sabios saben cómo portarse,
pero los tontos
solo se ríen y hacen chistes.

5 Más vale una reprensión de sabios
que una alabanza de tontos.

6 Qué hueca es la risa del tonto,
pronto se apaga,
como la paja en el fuego.

7 El sabio actúa como un tonto
cuando abusa de su poder
y acepta dinero
a cambio de favores.

8 Más vale un buen final
que un buen principio.
El que tiene paciencia
llega a la meta;
el orgulloso habla mucho,
pero no logra nada.

9 Si ya enojarse es malo,
guardar rencor es peor.

10 Hay quienes se quejan de que «todo tiempo pasado fue mejor». Pero esas quejas no demuestran mucha sabiduría.
11 En esta vida ser sabio es bueno, pero ser sabio y rico es mejor. 12 La sabiduría protege, y el dinero también, pero la sabiduría nos permite llegar a viejos.
13 Fíjate en lo que Dios ha hecho, y verás que nadie puede enderezar lo que él ha torcido. 14 Por eso, cuando vengan los buenos tiempos, disfrútalos; pero cuando lleguen los tiempos malos ponte a pensar que todo viene de Dios, y que nunca sabemos lo que nos espera.
15 En esta vida sin sentido que me ha tocado vivir, he visto lo siguiente: hay gente buena, que por su bondad acaba en la ruina, y hay gente malvada, que a pesar de su maldad vive muchos años. 16 Yo creo que no hay que exagerar. ¡Ni tan bueno ni tan sabio que acabes en la ruina! 17 ¡Ni tan malo ni tan tonto que mueras antes de tiempo! 18 No te vayas a los extremos. Respeta a Dios y todo te saldrá bien.
19 Una ciudad está mejor protegida con la sabiduría de un hombre sabio que con la fuerza de diez gobernantes. 20 Sin embargo, no hay en este mundo nadie tan bueno que siempre haga el bien y nunca peque.
21 No hagas caso de los chismes, y así no sabrás cuando tu empleado hable mal de ti; 22 aunque tú bien sabes que muchas veces también has hablado mal de otros.
El por qué de las cosas
23 Como yo quería ser sabio, traté de entender todo esto haciendo uso de mi inteligencia, pero era más de lo que yo podía entender. 24 Todo lo que existe es muy difícil de comprender, y entenderlo está fuera de mi alcance. En realidad, no hay nadie que pueda entenderlo.
25 Entonces decidí investigar todo lo que pudiera acerca de la sabiduría y llegar a una conclusión. Así pude darme cuenta de que ser malo es una tontería, y que ser tonto es una locura. 26 También pude darme cuenta de que una mala mujer causa más amargura que la muerte; cuando te abraza, lo que realmente quiere es atraparte. Si tú obedeces a Dios, te librarás de ella; pero si no lo obedeces, caerás en sus redes.
27 Después de estudiar con cuidado todas las cosas, yo, el Predicador, he llegado a esta conclusión: 28 ¡todavía no he encontrado lo que busco! He encontrado un hombre bueno entre mil, pero no he encontrado una sola mujer buena. 29 Lo que sí he llegado a entender es que Dios nos hizo perfectos, pero nosotros lo enredamos todo.