Ezequías apteme wesse' apwányam Judá
(2 Cr 29.1-2)
1 Apcheynamók axta apteme wesse' apwányam Ezequías, Ahaz axta apketche, wesse' apwányam axta Judá, ekweykmo axta apqántánxo apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, Elá axta apketche, wesse' apwányam axta Israel. 2 Veinticinco apyeyam apagkok axta Ezequías, veintinueve apyeyam axta apteme wesse' apwányam Jerusalén. Abí axta ekwesey egken, Zacarías axta apketche kelwána. 3 Leklamók axta apwáxok Wesse' egegkok ektémakxa aqsok apkelane m'a Ezequías, ekhawo ektémakxa axta ekyókxoho aqsok apkelane m'a David, apyáp nano' axta. 4 Axta apmassésseyam ma'a kélpeykessamókxa axta chá'a kéleykmássesso, nekha'a étkók axta aptemessáseykekxak ma'a meteymog kéláyókxa', apkelekkexeykekxeyk axta m'a kéleykmássesso nak Aserá, apkelpáxqátekxeyk axta m'a yéwa kéleykmássesso élánamáxche nak sawo ekyexwase, Moisés axta apkelane, apkelwatnamakxa nak makham aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok ma'a israelitas, keñe apteméssessama ekwesey Nehustán.
5 Axta ey'ásseykmok Wesse' egegkok ma'a Ezequías, Dios nak Israel. Méko axta aphawo m'a, axta exnémok ma'a apmonye'e apkelwesse'e apkelwányam axta Judá, tén han ma'a neptámen axta. 6 Axta eyenseykmok apyetleykha Wesse' egegkok, axta han eyámasmak xama enxoho, apkeláneyak axta ekyókxoho segánamakxa apagkok, apkeltémókxa axta etnehek Wesse' egegkok ma'a Moisés. 7 Axta keñamak appasmoma chá'a Wesse' egegkok, aptaqmelchessessegkek axta chá'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a.
Apkenmexeykekxeyk axta Ezequías ma'a wesse' apwányam nak Asiria, apxénchek axta metnehek apkeláneykha. 8 Apmenxenmeyk axta han ma'a filisteos ekweykmoho m'a Gaza, tén han ma'a ektemegwánxa nak néxa xapop apagkok, eyeynmo m'a tegma netno', apchaqneykegkaxa nak apkelhaxneykha, ekweykekxoho m'a tegma apkelyawe apkelyennaqte nak.
Tegma apwányam Samaria apmomap
9 Apwakhegweykmek axta tegma apwányam Samaria m'a Salmanasar, wesse' apwányam axta Asiria yetlo sẽlpextétamo apagkok, apketámegkek axta, cham'a ekweykmo axta cuatro apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ezequías, ektéma axta han siete apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, Elá axta apketche, wesse' apwányam axta Israel, 10 keñe axta ektéma apqántánxo apyeyam apmoma. Chaqhawók axta apmomakpo Samaria ekweykmo axta seis apyeyam apteme wesse' apwányam Ezequías, keñe nueve apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas ma'a Israel. 11 Apkelántekkessek axta wesse' apwányam Asiria apheykegkaxa israelitas apnaqleykekxo m'a Asiria, keñe apkelhésseykmo m'a Halah, yókxexma nak Habor, wátsam nak ma'a Gozán, tén han tegma apkelyawe apagkok axta medos. 12 Temegkek axta xa ektáha nak, hakte axta elyeheykekxohok ma'a Dios Wesse' apagkok, aptawáseykha axta aqsa m'a ekhémo mók apkelpaqhetchásamákpoho, axta elyeheykekxohok ekyókxoho apkeltémókxa axta etnahagkok ma'a Moisés, apteme axta Wesse' egegkok apkeláneykha, axta han eláneykegkok.
Senaquerib aptaxnegwayam yókxexma Judá
(2 Cr 32.1-19Isa 36.1-22)
13 Apketámeykegkek axta wesse' apwányam Senaquerib wesse' apwányam axta m'a Asiria apyókxoho tegma apkelyawe apkelyennaqte axta m'a Judá, cham'a ekweykmo axta catorce apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ezequías. Apkelmomchek axta nahan. 14 Keñe axta Ezequías, wesse' apwányam nak Judá, apcháphássesa amya'a m'a wesse' apwányam Asiria, apha nak ma'a Laquis. Axta aptáhak appeywa apcháphássesso s'e: “Asagkek ko'o sektáhakxa'. Etyep sa' makham se'e seyókxa nak, ayánmagkasek sa' ko'o m'a ekwánxa enxoho apkeltamho ayánmagkasek.”
Tén axta wesse' apwányam Asiria apkeltamho eyánmagkasek chá'a Ezequías, wesse' apwányam nak Judá, nueve mil novecientos kilos sawo ekmope ekmomnáwa, keñe novecientos noventa kilos ma'a sawo ekyátekto ekmomnáwa. 15 Keñe axta Ezequías apkelmésa ekyókxoho sawo ekmope ekmomnáwa ekheykegko axta m'a Wesse' egegkok nak tegma appagkanamap apagkok, keñe han ma'a aqsok élmomnáwa ekheykegko axta m'a apxagkok nak wesse' apwányam. 16 Apkelhaxyawássek axta han Ezequías ma'a atña'ák nak Wesse' egegkok tegma appagkanamap apagkok, tén han ma'a nekhaw'ék nak, apkelyepetchesso apagko' axta m'a sawo ekyátekto ekmomnáwa, tén axta apkelmésa m'a wesse' apwányam Asiria.
17 Tén axta wesse' apwányam Asiria apcháphasa xama sẽlpextétamo ekyawe kéláyo aphakxa m'a wesse' apwányam Ezequías, cham'a apkeláneykha apcháyo axta chá'a, keñe han pók sẽlpextétamo apkemha apmonye', apnaqlo m'a sẽlpextétamo apxámokma, axta apkelmahágkok ma'a Jerusalén, apkeleñama Laquis yaqwayam ektamagkok. Xama axta apkelwokmo m'a Jerusalén, keñe apkelpakxenwokmo m'a nekha yegmen atamnek ekmeyeykekxa nak ma'a néten kélyátamakxa yegmen, cham'a ámay ekmahéyak nak Kélyexwássessamakxa Apáwa. 18 Tén axta apwónéncha'a m'a wesse' apwányam, tén han Eliaquim, Hilquías axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' m'a tegma apyawe nak, keñe han ma'a Sebná, apteme axta weykcha'áhak aptáxésso, tén han Joah, Asaf axta apketche, apteme axta appasmeykha aptamheykha wesse' apwányam, apkelántekkek axta apkelanyexakmo. 19 Cha'a aptáhakxa axta han apkeláneya sẽlpextétamo apkemha apmonye' asirios:
—Kóltennés sa' Ezequías se'e wesse' apwányam appeywa nak, wesse' apwányam nak Asiria: ‘¿Yaqsa apcháyo exchep megkatnaheykencha'a chá'a apwáxok? 20 ¿Xeyenmeyk enxeykel'a exchep apwáxok nempeywa ektaqmela ekhawo m'a ektémakxa nak ektaqmalma nenláneykekxa nentáhakxa, tén han negyennaqte yaqwayam agmallánek ma'a kempakhakma? ¿Yaqsa apchásenneykekxo exchep apmáheyo nak hénmexek ko'o? 21 Ekweteyak ko'o exchep apchásenneykekxo m'a Egipto. Máxa eyke yámámok énté m'a Egipto, aptasqapáha agkok xama énxet, kalyetxa', kamallahanwomhok nahan apmek. Cháxa apteméssessamakxa apyókxoho ektáha nak chá'a apyepetchegwayam ma'a faraón, wesse' apwányam nak ma'a Egipto. 22 Kéltemék agkok séláneya kéxegke s'e: Akke negko'o negáyók ma'a Dios Wesse' egegkok, ¿háweya Ezequías apmassésseykmo nak ma'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios tén han ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok? ¿háweya apkeltémo elpeykeshok wánxa xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a énxet'ák Judá tén han ma'a Jerusalén, cham'a ekwatnamáxchexa nak aqsok ma'a Jerusalén? 23 Elpaqhetchesakpoho wesse' ahagkok, wesse' apwányam nak Asiria: almések sa' ko'o exchep dos mil yátnáxeg, apwet'a enxoho m'a yaqwayam elchántek. 24 Mopwanchek xép emenxenek sẽlpextétamo asirios mékcha'awo apagko' nak, ¿apkelhaxneyk enxeykel'a exchep elxawak yátnáxeg tén han yaqwayam nak elchántek apkeleñama m'a Egipto? 25 ¿Apkeneykeya nahan axñekmok ko'o meyke Wesse' egegkok yaqwayam aktámegma', tén han amasséssók se'e apchókxa nak? ¡Neykhe apkeltémo ko'o aktámegmak kéxegke m'a tén han amasséssók!’
26 Aptáhak axta Eliaquim, Sebná tén han Joah apchátegmowágkokxo sẽlpextétamo asirios se'e:
—Hẽlpaqhetches arameo appeywa, anleghok negko'o m'a. Náhẽlpaqhetches hebreo appeywa, hakte aphaxnawók apyókxoho énxet'ák apheykha nak ma'a néten meteymog kélhaxta nepyáwa tegma.
27 Tén axta sẽlpextétamo asirios aptáha s'e:
—Háwe wesse' apagkok, háwe nahan wánxa kéxegkáxa, apkeltémo altennaksek ko'o wesse' apwányam Asiria s'e aqsok nak. Apyókxoho énxet'ák apheykha nak ma'a néten meteymog kélhaxta nepyáwa tegma, hakte kélhawók kéxegke m'a, kóltewekxak sa' kélye', kólyenagkokxak sa' nahan ma'a yegmen kélagkok.
28 Tén axta apkempákxo néten ma'a sẽlpextétamo apwesse', apyennaqtéssek axta appeywa appaqmeta hebreo appeywa, aptáhak axta s'e:
—Kóleyxho aptáhakxa exchek appeywa apcháphássesso m'a wesse' apwányam, wesse' apwányam nak Asiria: 29 ‘Nágkólho elyexanchesha m'a Ezequías; mopwanchek elwagkasek teyp neyseksa sélmá kéxegke.’ 30 Apkeltamhók sa' agkok kóltéhek kéláyo Wesse' egegkok ma'a Ezequías, aptáha enxoho elának se'e: ‘Naqsók sa' hẽlwagkasek teyp ma'a Wesse' egegkok; megkéshek sa' yaqwayam emok wesse' apwányam Asiria s'e tegma apwányam nak’, 31 nágkólyahakxa aqsa. Eyáphássek xeyk ko'o wesse' apwányam Asiria altennássak kéxegke yaqwayam enxoho kólyepetchekxa', tén han kólmésaxche aqsa, keñe sa' kélxama kélwanchek chá'a kóltawagkok ma'a anmen yámet ekyexna eñama nak ma'a neyseksa anmen yámet kélcheneykekxa, tén han ma'a higo yámet, kólyenagkok sa' nahan yegmen ma'a yámelchet kélagkok kélagko' nak. 32 Keñe sa' enaqlakxak ma'a xama apchókxa ekhémo nak ma'a kélókxa nak kéxegke, xama apchókxa apkemhakxa nak ma'a hótáhap tén han ma'a anmen yámet, yaqwayam sa' kóllanagkok ma'a kelpasmaga tén han vino, ekyetnamakxa nak han pexmok égmenek agkok ma'a olivo yámet, tén han ma'a yányawhéna'. Keñe sa' tásek katnehek kélheykha megkóletsepek sa'. Eyke nágkólyahakxoho m'a Ezequías, hakte apkelyexancháseyha apkeltennasa peya elwagkasek teyp ma'a Wesse' kélagkok. 33 ¿Yetnéya chá'a xama aqsok kéláyókxa mók apchókxa ekmowána kawagkasek teyp eyókxa neyseksa apma m'a wesse' apwányam Asiria? 34 ¿Háxko élmaheykegkaxa m'a aqsok kéláyókxa axta Hamat tén han ma'a Arpad? ¿Háxko élmaheykegkaxa m'a aqsok kéláyókxa axta Sefarvaim, Hená tén han Ivá? ¿Awancha'aya kalwagkasek teyp énxet'ák Samaria neyseksa apkelma m'a wesse' apwányam Asiria? 35 ¿Yaqsa axta aqsok kéláyókxa ekmowána kawagkasek teyp eyókxa neyseksa apkelma m'a wesse' apwányam Asiria? ¿Yaqsa eyke ektéma ekxeyenma nak kélwáxok Wesse' egegkok apwanchek ewagkasek teyp ma'a Jerusalén?
36 Apkelwanmeyágkek axta m'a énxet'ák nak, axta yátegmowágkok xama enxoho, hakte apkeltamhók axta megyátegmowagkehek xama enxoho m'a wesse' apwányam. 37 Tén axta m'a Eliaquim, apkemha apmonye' axta m'a tegma apyawe; ekweykekxoho m'a Sebná aptáxésso axta chá'a weykcha'áhak, tén han ma'a Joah appasmeykha axta chá'a aptamheykha m'a wesse' apwányam, apkelyepta apkelnaqta apkellegágkoho ekyentaxno apkelwáxok, yetlókok axta han apkelmeyeykekxa aphakxa m'a Ezequías, apkeltennássekxo aptáhakxa apcháneya m'a sẽlpextétamo ekyawe kéláyo.
Ezequías, rey de Judá
(2 Cr 29.1-2)
1-2 Ezequías hijo de Ahaz comenzó a reinar en Judá a los veinticinco años, cuando Oseas hijo de Elá tenía ya tres años de gobernar en Israel. La capital de su reino fue Jerusalén, y su reinado duró veintinueve años. Su madre se llamaba Abí hija de Zacarías.
3 Ezequías obedeció a Dios en todo, tal como lo había hecho su antepasado David. 4 Quitó los pequeños templos de las colinas en donde la gente adoraba a los dioses, y destruyó todas las imágenes de Astarté. También hizo pedazos a la serpiente de bronce que había hecho Moisés, porque los israelitas la trataban como a un dios, pues le quemaban incienso y la llamaban Nehustán.
5 Ezequías confió en el verdadero Dios de Israel. Ni antes ni después hubo en Judá otro rey como él. 6 Siempre fue fiel a Dios, y obedeció todos los mandamientos que Dios le había dado a Moisés. 7 Por eso Dios siempre lo ayudaba y permitía que le fuera bien en todo.
Un día Ezequías se puso en contra del rey de Asiria, y le dijo que no seguiría bajo su dominio. 8 También venció a los filisteos que estaban en los pequeños poblados y en las ciudades, hasta Gaza y sus fronteras.
Los asirios conquistan Samaria
9-10 Durante el cuarto año del reinado de Ezequías, llegó Salmanasar, rey de Asiria, y rodeó la ciudad de Samaria. Era el séptimo año del reinado de Oseas en Israel. Después de mantener rodeada la ciudad durante tres años, Salmanasar se apoderó de ella.
11 Luego Salmanasar llevó a los israelitas a Asiria y los ubicó en Halah, junto al río Habor, en la región de Gozán, y en las ciudades de los medos. 12 Esto sucedió porque los israelitas no obedecieron la ley que Dios les había dado por medio de Moisés, ni fueron fieles al pacto que habían hecho con él.
El rey de Asiria invade Judá
(2 Cr 32.1-19Is 36.1-22)
13 Ezequías tenía ya catorce años gobernando, cuando el nuevo rey de Asiria, llamado Senaquerib, atacó todas las ciudades fortificadas de Judá y las conquistó. 14 Ezequías mandó entonces un hombre a Laquis, donde estaba el rey de Asiria, con el siguiente mensaje: «Hice mal en negarme a pagar los impuestos. Retírate de mi país, y te pagaré lo que me pidas».
Entonces Senaquerib le pidió a Ezequías un impuesto de nueve mil novecientos kilos de plata y novecientos noventa kilos de oro. 15 Ezequías le dio toda la plata que encontró en el templo de Dios y en los tesoros del palacio. 16 También quitó el oro de las puertas del templo y de sus marcos que él mismo había mandado poner, y se lo entregó a Senaquerib.
17 Después Senaquerib envió desde Laquis a tres de sus oficiales de confianza al frente de un poderoso ejército para atacar Jerusalén. Cuando llegaron, acamparon junto al canal del estanque de Siloé, por el camino que va a los talleres de los teñidores de telas, y mandaron a llamar a Ezequías. 18 Pero el rey no salió, sino que envió a Eliaquim, encargado del palacio, y a Sebná y a Joah, sus dos secretarios.
19 Entonces uno de los oficiales asirios les dio este mensaje para Ezequías:

«El gran rey de Asiria quiere saber por qué te sientes tan seguro de ganarle. 20 Para triunfar en la guerra no bastan las palabras; hace falta un buen ejército y un buen plan de ataque. ¿En quién confías, que te atreves a luchar contra el rey de Asiria? 21 ¿Acaso confías en Egipto? Ese país y su rey son como una caña astillada que se romperá si te apoyas en ella, y te herirá. 22 Y si me dices que confías en tu Dios, entonces por qué has quitado todos los altares y ordenaste que tu pueblo lo adore solamente en Jerusalén.
23 »Tú no tienes con qué atacarme. Es más, si ahora mismo me muestras a dos jinetes yo te doy los caballos. 24 Y si estás esperando a los egipcios, déjame decirte que los caballos y carros de combate de Egipto no harán temblar ni al más insignificante de mis soldados. 25 Además, hemos venido a destruir este país, porque Dios nos ordenó hacerlo».

26 Eliaquim, Sebná y Joah le dijeron al oficial asirio:

—Por favor, no nos hable usted en hebreo. Háblenos en arameo, porque todos los que están en la muralla de la ciudad nos están escuchando.

27 El oficial asirio les respondió:

—El rey de Asiria me envió a hablarles a ellos y no a ustedes ni a Ezequías, porque ellos, lo mismo que ustedes, se van a quedar sin comida y sin agua. Será tanta el hambre y la sed que tendrán, que hasta se comerán su propio excremento, y se beberán sus propios orines.

28 Después el oficial asirio se puso de pie y gritó muy fuerte en hebreo:

«Escuchen lo que dice el gran rey de Asiria: 29 “No se dejen engañar por Ezequías, porque él no puede salvarlos de mi poder. 30 Si les dice que confíen en Dios porque él los va a salvar, 31 no le crean. Hagan las paces conmigo y ríndanse. Entonces podrán comer las uvas de su propio viñedo, los higos de sus árboles y beber su propia agua. 32 Después los llevaré a un país parecido al de ustedes, donde hay trigo, viñedos, olivos y miel. Allí podrán vivir bien y no morirán. No escuchen a Ezequías, pues él los engaña al decirles que Dios los va a salvar. 33-35 A otras naciones, sus dioses no pudieron salvarlas de mi poder. Ni los dioses de Hamat, Arpad, Sefarvaim, Ivá y Hená pudieron salvar a Samaria de mi poder. Así que, ¡no esperen que el Dios de ustedes pueda salvar a Jerusalén!”»

36 La gente se quedó callada, porque el rey les había ordenado no contestar. 37 Después Eliaquim, Sebná y Joah rompieron su ropa en señal de angustia, y fueron a contarle al rey Ezequías lo que había dicho el oficial asirio.