Senaquerib aptaxnegwayam yókxexma Judá
(2 Re 18.13—19.37Isa 36—37)
1 Keñe axta natámen xa, tén han natámen apxekmósso meyenseyam apyetleykha Wesse' egegkok ma'a Ezequías, apwa'a m'a Senaquerib, wesse' apwányam axta m'a Asiria, apkelántaxnegwa'ak axta m'a Judá, apwakhegwa'ak axta m'a tegma apkelyawe élyennaqte axta kélhaxtegkesso nepyáwa', apmakók axta emok.
2 Xama axta apwet'a Ezequías apwa'a Senaquerib apmako han ektamagkok ma'a Jerusalén, 3 apkelmaxneyáha axta m'a apkelámha apmonye'e apagkok, tén han sẽlpextétamo, apkeltamho elapagkokxak ma'a élánteyapmakxa nak chá'a yegmen, ekhéyak axta m'a teyp tegma apwányam, leyawók axta apkelwáxok aptáhakxa apkeláneya. 4 Tén axta apchaqnákxo apxámokma apagko' énxet, apkelápegkokxeyk axta ekyókxoho élánteyapmakxa yegmen, tén han ma'a atamnek nak chá'a yegmen, ekyetno nak kañe' xapop, yaqwayam enxoho melwetyehek ekyawe yegmen apkelwa'a enxoho m'a apkelwesse'e apkelwányam nak Asiria.
5 Apyennaqteyásekxók axta apwáxok Ezequías, apkelánekxeyk axta m'a kélhaxtegkesso nak nepyáwa tegma, apkelánekxeyk axta han tegma apkelwenaqte m'a néten nak, tén han xama kélhaxtegkesso m'a yókxexma nak. Apyennaqtéssek axta han aphaxtegkesso m'a ámay kélekhesso nak xapop nenchántamakxa m'a David Tegma Apwányam apagkok, apkelanak axta han ekxámokma agko' ma'a sawhéwa tén han kéláhakkásamáxche'. 6 Tén axta apnegkena chá'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' apagkok ma'a énxet'ák, apchánchesákxeyk axta m'a ekyawakxa nak exma, átog nak ma'a tegma apwányam, apkelwasqakkásekxók axta aptáha apkeláneya s'e: 7 “¡Kólyennákxoho sa'! ¡Kólyennaqteyásekxoho sa' kélwáxok! Nágkóle, nágkólyelqaxche apmonye' m'a wesse' apwányam Asiria, tén han ma'a apyókxoho sẽlpextétamo apxámokma apkelxegexma'a nak, nenxámok negko'o kaxnók ma'a apqántawo'. 8 Énxet apkelyennaqte apchásenneykekxak ma'a, keñe negko'o apheyk Dios Wesse' egegkok yaqwayam hempasmok némpakhe.” Xama axta eklegáxko appeywa m'a wesse' apwányam Ezequías, apkelyennákxók axta m'a énxet'ák.
9 Tén axta m'a wesse' apwányam Senaquerib, apkeñama axta m'a Asiria, apketámegko axta m'a Laquis yetlo m'a apyókxoho sẽlpextétamo apagkok, apkeláphasa nápakha sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok ma'a Jerusalén, yaqwayam eltennaksek Ezequías, wesse' apwányam axta m'a Judá, keñe han ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha axta m'a Jerusalén, keso amya'a nak:
10 “Aptáhak apcháphássesa appeywa Senaquerib, wesse' apwányam nak Asiria s'e: ‘¿Yaqsa ektáha megkatnaháncha'a nak kélwáxok, kélháncha'a nak aqsa Jerusalén neyseksa kélwakhamaxche'? 11 Apkeltennássek sa' agkok kéxegke Ezequías elwagkasek teyp Dios Wesse' kélagkok neyseksa sekmáheyo almok, cháxa apkelyexanchásencha'a xa, tén han peya yának kólmaskok kéxegke meyk élnapma, keñe han hem élnapma. 12 ¿Háwe enxeykel'a Ezequías apmasséseykmo nak ma'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios tén han ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok? ¿Háweya apkeltémo elpeykeshok tén han elmések aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam wánxa xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a énxet'ák Judá tén han Jerusalén? 13 ¿Yagkólya'ásegkok kéxegke ko'o tén han élyapmeyk nano', nenteméssessamakxa axta negko'o apyókxoho énxet'ák apheykha nak mók apkelókxa? ¿Kelwagkassegkeya axta chá'a teyp aqsok apcháyókxa xa énxet'ák nak sélmoma chá'a ko'o? 14 ¡Méko axta xama enxoho aqsok apcháyókxa nak xa énxet'ák nak, apmassésseykmo axta élyapmeyk nano', yaqwayam kawagkasek teyp ma'a eyókxa' sekmomakxa axta chá'a ko'o! ¿Yaqsa ektáha ekxéna nak kélwáxok elwagkasek teyp ma'a Dios kélagkok? 15 Nágkólho elyexanchesha Ezequías; nágkóltemésses naqsók ma'a aptáhakxa enxoho apkeláneya, hakte méko axta xama aqsok kéláyókxa apagkok axta m'a énxet'ák ekmowána kalwagkasek teyp énxet'ák agkok sélmoma axta ko'o, tén han apkelmoma axta m'a élyapmeyk nano', ¡ekyágwánxa agkok mopwanchek elwagkasek teyp ma'a Dios kélagkok sélma enxoho ko'o kéxegke!’”
16 Apxegkásegkók axta aqsa makham apxéneykha apkenmexeyncha'a Dios Wesse' egegkok ma'a apkelámha apmonye'e apagkok axta m'a wesse' apwányam Asiria, keñe han apkenmexeyncha'a m'a apkeláneykha Ezequías. 17 Aptáxéssek axta han Senaquerib weykcha'áhak apwanyeyncha'a m'a Wesse' egegkok, Dios apagkok nak Israel, aptáhak axta appeywa s'e: “Mopwanchek elwagkasek teyp énxet'ák apagkok ma'a Dios apagkok nak Ezequías sélmá enxoho ko'o, ekhawo ektémakxa axta aqsok apcháyókxa énxet'ák ma'a mók apkelókxa megkamowagko axta kalwagkasek teyp sélmoma ko'o.”
18 Apkelpaqhetchessek axta ekyennaqte agko' Senaquerib apkelámha apmonye'e apagkok ma'a énxet'ák Jerusalén, apchaqneyncha'a axta m'a néten nak meteymog kélhaxtegkesso tegma, apkelyennaqtéssek axta apkelpeywa apkelpaqmeta hebreo appeywa peya elyegwakkasek, tén apkeltamho yé', keñe emok ma'a tegma apwányam nak. 19 Axta aptáhak apkelxénáncha'a Dios nak Jerusalén ma'a aptáhakxa axta apkelxéneykha m'a aqsok apcháyókxa axta m'a pók énxet'ák, aqsok kéláyókxa apkeláneyak apagko' axta m'a énxet'ák.
20 Tén axta wesse' apwányam Ezequías tén han Dios appeywa aplegasso Isaías, Amós axta apketche, aptamhágko nempeywa nélmaxnagko apkeltamho epasmok ma'a Dios. 21 Keñe axta Wesse' egegkok apcháphasa xama apchásenneykha, apsawhawók axta apkelnapa m'a apyókxoho sẽlpextétamo, keñe han sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e tén han ma'a sẽlpextétamo apkelwesse'e apheykenxa axta m'a wesse' apwányam Asiria, apmegqágweykxók apagko' axta aptaqháwo makham ma'a apchókxa'. Xama axta aptaxnegwákxo m'a apkelpeykessamókxa axta chá'a aqsok apcháyókxa, axta apchaqhegwakxohok han apketchek apagko' nak ma'a.
22 Cháxa ektáhakxa axta apkelwagkasa teyp Wesse' egegkok ma'a Ezequías tén han ma'a apheykha nak Jerusalén, neyseksa apmáheyo elmok ma'a Senaquerib, wesse' apwányam axta m'a Asiria, keñe han neyseksa apmáheyo elmok ma'a apyókxoho pók apkelenmexma nak, meyke ektáhakxa apheykha axta aptemessásak ma'a apyókxoho apheykha nak nepyáwa'. 23 Apxámok axta énxet apkelseykenta Jerusalén aqsok apkelmésso naqsa Wesse' egegkok, tén han aqsok apkelmésso naqsa élmomnáwa m'a Ezequías, wesse' apwányam nak Judá. Cháxa eyeynókxa axta apxénamap ektaqmela ekyókxoho apheykegkaxa énxet'ák.
Ezequías apháxamap tén han aptaqmelwayam
(2 Re 20.1-11Isa 38.1-22)
24 Cháxa eyaqhémókxa axta han apháxamákpo ekyentaxno agko' Ezequías xa ekhem nak; apkelmaxnagkamchek axta eyke Wesse' egegkok, apchátegmowágkek axta apxekmósa xama aqsok magkenatchesso. 25 Axta eyke egkéssók ekxeyenma apwáxok Ezequías ma'a Wesse' egegkok, eñama ektaqmalma apteméssessamakxa', apmomchek axta aqsa ekyawe agko' eyeymáxkoho apwáxok, axta keñamak aptaqnagkama m'a Wesse' egegkok, keñe han apkeltaqnaweykegko m'a énxet'ák nak Judá tén han Jerusalén.
26 Chaqhegkek axta apwáxok aptémakxa eyeymáxkoho apwáxok nápaqtók Dios ma'a Ezequías, aptamhágkek axta han ma'a apyókxoho apheykha nak Jerusalén. Massegkek axta apkeltaqnawéyak, neyseksa apha makham ma'a Ezequías.
Ezequías ekxámeykekxa aqsok apagkok
27 Xámeykekxeyk axta aqsok apagkok Ezequías, ekha kéláyo axta aptemék, apxámáseykekxeyk axta sawo ekmope élmomnáwa, sawo ekyátekto élmomnáwa, meteymog élmomnáwa éltaqmalma, sokmátsa, kéláhakkásamáxche' tén han mók ektémakxa nak chá'a aqsok élmomnáwa. 28 Apkeláneyak axta han tegma apwáxok apyawe yaqwayam kólxatmok ma'a hótáhap apaktek, anmen yámet égmenek tén han pexmok égmenek, keñe han kélnaqtósso axanák yaqwayam kólyáqkasek chá'a m'a mók ektémakxa nak kélnaqtósso, tén han nepkések apkelleykegkaxa, yaqwayam ellawha chá'a m'a nepkések. 29 Apkeltémok axta han elanakpok tegma apkelyawe, xámokmeyk axta weyke apnaqtósso, tén han nepkések, hakte apkelméssegkek axta Dios ekxámokma agko' aqsok apagkok.
30 Ezequías axta han apkeltémo kólápekxak ekteyapmakxa axta chá'a yegmen ma'a Guihón, cham'a eñama axta m'a néten, apya'ásenteyk axta atamnek ma'a kóneg, ekpayho nak taxnegwánxa ekhem ma'a David Tegma Apwányam apagkok. Tásek axta ekteyapma ekyókxoho aqsok apkelane m'a Ezequías.
Ezequías apkelma takha' kélapháseykha apkeleñama axta Babilonia
(2 Re 20.12-19Isa 39.1-8)
31 Apyenyeykekxeyk axta apxakkók Dios ma'a Ezequías yaqwayam enxoho épkónek, tén han ékpelkohok ektémakxa élchetamso apwáxok, cham'a apkeláphassama axta nápakha apkelásenneykha m'a apkelwesse'e nak Babilonia, yaqwayam enxoho ey'ammok tén han eltennaksek ma'a aqsok sempelakkasso nak agweta', ekteyapma axta m'a apchókxa nak.
Ezequías apketsapma
(2 Re 20.20-21)
32 Ektémakxa axta apweynchámeykha Ezequías, tén han aptamheykha eñama nak ekxeyenma apwáxok Dios, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok axta m'a kelwesse'e apkelwányam axta Judá tén han Israel. 33 Xama axta apketsapma Ezequías, kélátawanyegwákxeyk axta m'a kélátawanyamakxa axta chá'a David apnámakkok, cham'a kañe' ekyetno nak néten. Apyókxoho énxet'ák Judá tén han Jerusalén axta kellapwámegkok apketsapma; keñe apyaqmagkasa apteme wesse' apwányam ma'a apketche Manasés.
Senaquerib ataca Judá
(2 R 18.13—19.37Is 36—37)
1 Después de que Ezequías hizo todo esto, con lo que demostró su obediencia y fidelidad a Dios, vino Senaquerib, rey de Asiria, e invadió el territorio de Judá. Y aunque las ciudades tenían murallas, las rodeó para conquistarlas.
2 Cuando Ezequías se dio cuenta de que Senaquerib había decidido atacar también a Jerusalén, 3 reunió a los principales jefes del pueblo y a sus soldados más valientes, y les propuso tapar los pozos que estaban fuera de la ciudad. De esa manera los asirios no tendrían agua para beber. Todos estuvieron de acuerdo en hacerlo, 4 y de inmediato reunieron a mucha gente para tapar todos los pozos, y cortar el paso del río que cruzaba la ciudad. Así, cuando el rey de Asiria llegara, no tendría suficiente agua.
5 Luego, Ezequías cobró ánimo y mandó reparar la muralla de la ciudad. Construyó torres sobre ella, y también edificó otra muralla exterior. Además, fortaleció el relleno de tierra del lado este de la Ciudad de David, y fabricó una gran cantidad de lanzas y escudos. 6 Luego puso a los jefes del ejército al mando del pueblo, y los reunió en el patio principal que estaba frente a la entrada de la ciudad para darles ánimo. Les dijo:

7 «¡Tengan confianza y sean valientes! ¡No se desanimen ni les tengan miedo al rey de Asiria y a su gran ejército! Nosotros somos más poderosos. 8 El rey de Asiria confía en su ejército; pero nosotros tenemos a Dios de nuestra parte, y él peleará por nosotros».

Al oír al rey, el pueblo cobró valor.
9 Mientras Senaquerib, rey de Asiria, atacaba con todas sus tropas la ciudad de Laquis, envió mensajeros a Jerusalén para que dieran este mensaje a Ezequías y a toda la gente de Judá:

10 «¿Cómo pueden estar tan tranquilos? ¡Los tengo rodeados con mi ejército! ¿A qué se atienen? 11 ¿No será que Ezequías los ha engañado al decirles que su Dios los librará de mi poder? Lo único que Ezequías hará es matarlos de hambre y de sed.
12 »¿No cometió Ezequías el error de quitar los altares donde adoraban a Dios? ¿No fue él quien les ordenó que solamente lo adoraran en un altar?
13 »¿Acaso no se han enterado de lo que yo y mis antepasados hemos hecho con todas las naciones? ¡Ningún dios ha podido detenernos! 14-15 ¿Qué les hace pensar que su Dios sí podrá hacerlo? Si ninguno de esos dioses pudo librar a su pueblo de mi poder, ¡mucho menos podrá hacerlo el Dios de ustedes! ¡No se dejen engañar por Ezequías!»

16 Estos y muchos insultos más lanzaron los mensajeros del rey de Asiria contra Dios y contra su servidor Ezequías. 17-18 Los insultaban a gritos y en el idioma de Judá, para meterles miedo a los que estaban en la muralla de Jerusalén. Pensaban que así sería más fácil conquistar la ciudad.
Además, Senaquerib escribió cartas en las que también insultaba al Dios de Israel. En ellas decía: «Si los dioses de las demás naciones no pudieron librarlas de mi poder, mucho menos podrá el Dios de Ezequías librar a su pueblo».
19 Senaquerib y sus mensajeros pensaban que Dios era como los dioses de las naciones de la tierra, que son fabricados por los hombres.
20 Ante esta situación, el rey Ezequías y el profeta Isaías hijo de Amós, clamaron a Dios y le pidieron ayuda. 21 En respuesta, Dios envió un ángel que mató a los valientes soldados y jefes del ejército del rey de Asiria. A Senaquerib no le quedó más remedio que regresar a su país lleno de vergüenza. Y cuando entró al templo de su dios, sus propios hijos lo mataron.
22 Así fue como Dios libró a Ezequías y a los habitantes de Jerusalén del poder de Senaquerib, rey de Asiria. También los libró del poder de todos sus enemigos, y les permitió vivir en paz con los pueblos vecinos.
23 En agradecimiento por todo eso, muchos llevaron a Jerusalén ofrendas para Dios, y valiosos regalos para el rey Ezequías. Desde ese día, el rey se hizo muy famoso en todas las naciones.
Ezequías se enferma gravemente
(2 R 20.1-11Is 38.1-22)
24 En esos días, Ezequías se puso tan enfermo que estaba a punto de morirse. Sin embargo, le pidió a Dios que lo sanara, y Dios le dio una señal de que así lo haría.
25 Pero Ezequías fue tan orgulloso que no le dio gracias a Dios por su ayuda. Entonces Dios se enojó tanto que decidió castigar a Ezequías, y también a todos los de Judá y de Jerusalén.
26 Sin embargo, Ezequías y los que vivían en Jerusalén se arrepintieron de su orgullo. Así, mientras Ezequías estuvo con vida, Dios dejó en paz a los habitantes de Judá y de Jerusalén.
Las riquezas de Ezequías
27-29 Dios permitió que Ezequías llegara a tener grandes riquezas y honores. Y fue tanto lo que llegó a poseer, que se construyó lugares para guardar las enormes cantidades que tenía de oro, plata, piedras preciosas, perfumes, escudos y objetos valiosos.
También construyó bodegas para almacenar los cereales, el vino y el aceite. Ordenó construir establos para las muchas clases de ganado que tenía, y también hizo corrales para los rebaños. Además, ordenó construir varias ciudades.
30 Ezequías también mandó tapar el paso del agua que salía del pozo de Guihón, y luego hizo construir un canal para llevar el agua hasta el lado oeste de la Ciudad de David.
Todo lo que Ezequías hizo tuvo éxito.
Ezequías recibe a los enviados de Babilonia
(2 R 20.12-19Is 39.1-8)
31 En cierta ocasión, los líderes de Babilonia enviaron gente para averiguar lo que había pasado con Ezequías y la señal que Dios le había dado. Entonces Dios dejó que Ezequías atendiera ese asunto por sí mismo, pues quería saber si lo respetaba y obedecía.
Muerte de Ezequías
(2 R 20.20-21)
32 La historia de Ezequías y de cómo obedeció a Dios, está escrita en el libro del profeta Isaías hijo de Amós, y en el libro de la historia de los reyes de Israel y de Judá.
33 Cuando Ezequías murió, lo enterraron en el cementerio de los reyes, en una tumba especial para los reyes más respetados por el pueblo. Toda la gente de Judá, y los que vivían en Jerusalén, hicieron un gran funeral en su honor. Manasés, su hijo, reinó en su lugar.