Ektemegwánxa néxa appeywa David appaqhetchesso m'a Salomón
1 Chágketwokmek axta yaqweykenxa yetsapok ma'a David. Axta keñamak aptáha apcháneya m'a apketche Salomón: 2 “Peyk ko'o aweygképok kaxwo', ektéma nak chá'a m'a apyókxoho énxet'ák. Ewasqápekxoho sa', etne sa' aptémakxal'a énxet. 3 Elyahakxoho sa' ma'a apkeltémókxa nak etnehek Dios Wesse' apagkok, elának ma'a apmopmenyého nak chá'a, tén han segánamakxa apagkok, apkeltémókxa nak antéhek, tén han ma'a apchánamakxa nak antéhek, ekhawo ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche m'a Moisés segánamakxa apagkok, yaqwayam sa' kataqmelek chá'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a, tén han ma'a apmahágkaxa enxoho chá'a. 4 Yaqwayam enxoho han elának Wesse' egegkok ma'a séltennassama axta ko'o elána', apxeyenma megkameykehek chá'a énámakkok apteme wesse' apwányam ma'a Israel, cham'a apkelánegkoho enxoho chá'a ektémakxa aqsok apkelánéyak ma'a étchek, ektaqmela enxoho chá'a aptamhágkaxa nápaqtók ma'a, ekweykmoho kañók agko' apkelwáxok tén han élchetámeykegkaxa nak apkelwáxok.
5 “Apya'ásegkok xeyep setnéssessamakxa axta m'a Joab, Seruiá axta étche, cham'a apteméssessamakxa axta m'a apqánet sẽlpextétamo apkelwesse'e israelitas: apkelnapma axta m'a Abner, Ner axta apketche, tén han Amasá, Jéter axta apketche, cham'a ekmassegweykmo axta kempakhakma, aphéssessamo mók ma'a apkelnapma nak énxet'ák neyseksa kempakhakma, sesexnenagkama ko'o sephewaya ekyetno sekyógkexma. 6 Elána sa' aqsok yetlo apya'áseykegkoho, nágyoho kataqmelek apketsapma. 7 Keñe sa' ma'a Barzilai apketchek, apkeñama nak Galaad, kataqmalmakha sa' apwáxok elano', epásem sa' chá'a apto, hakte etaqmelchessegkek axta ko'o sényahama axta seyáya m'a apepma' Absalón. 8 Apheyk makham xamo' xép ma'a Simí, Guerá apketche, apteme nak benjaminita, apkeñama nak Bahurim. Cha'a apkeltémo axta ko'o hetnégwomhok exma ekmaso sekmaheykegko axta m'a Mahanaim. Keñe axta natámen sélanyexeykegko semoma takha' m'a wátsam nak Jordán, tén axta ko'o sekteméssesa naqsók agko' yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey magwaqhehe'. 9 Nágkapyósho aqsa elano'. Apwanchek xép aqsok, ey'asagkoho sa' yaqwánxa etnéssesek. Yának sa' emátog ekmaso agko'.”
David apketsapma
(1 Cr 29.26-30)
10 Apketsekkek axta David, keñe kélátawanyegwákxo kélpáxaqtessákxo m'a apyapmeyk nanók axta, ekpayho nak David Tegma Apwányam apagkok. 11 Cuarenta apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam ma'a Israel, siete apyeyam axta apteme wesse' apwányam ma'a Hebrón, keñe treinta y tres apyeyam ma'a Jerusalén. 12 Keñe axta aptéma wesse' apwányam Salomón, apyaqmagkasa m'a David, apyáp axta, méko axta han ektemegweykmoho exma m'a aptémakxa nak wesse' apwányam.
Adonías apmassegwayam yetlo apkelxegexma'a
13 Apya'aweykxeyk axta Betsabé m'a Adonías, Haguit axta étche, cham'a Salomón egken. Kelmaxneyáha axta m'a:
—¿Ya eláwak apmeyánto s'e?
—Éhay —axta aptáhak apchátegmowágko. 14 Keñe axta aptáha makham se'e—: Yetneyk ko'o xama aqsok yaqwayam altennaksek xeye'.
—Héltennés —axta entáhak eyátegmowágko m'a kelán'a.
15 Ya'ásegkók xeye', ko'o axta eykhe payhawók atnehek wesse' apwányam, kelhaxnamáxchek han ekyókxoho Israel atnehek ko'o wesse' apwányam, axta aptáhak Adonías. Keñe apxaka yaqwayam etnehek wesse' apwányam ma'a eyáxeg, hakte nanók axta apxeyenma Wesse' egegkok etnehek ma'a. 16 Yetneyk eyke xama aqsok yaqwayam almaxneyha. Hegkés sa'.
—Exén —axta entáhak eyátegmowágko m'a kelán'a.
17 Aptáhak axta s'e:
—Éltamhók eykhe kalmaxneyha wesse' apwányam Salomón hegkések ko'o m'a Abisag, ekteme nak kelán'a sunamita yaqwayam atnehek etáwa'. Memyewek xeye' kalmaxnak ma'a.
18 —Táse', almaxnéssesek sa' xeyep wesse' apwányam ma'a —axta entáhak eyátegmowágko Betsabé.
19 Keñe axta ekxega Betsabé ekpaqhetchessákxo m'a wesse' apwányam Salomón, éltennássesa m'a Adonías. Apchampákxeyk axta néten wesse' apwányam apma takha' m'a egken, apháxahánteyk axta amonye'. Tén axta aphákxo makham ma'a néten aptaháno, apkeltamhók axta han kólsantagkasek taháno m'a egken; heyk axta m'a ekpayhókxa apkelya'assamakxa', 20 keñe axta ektáha eyáneya:
—Peykhe almaxnak xama aqsok. Hélyahakxoho sa'.
—Méme, hélmaxneyha sa' ekmakókxa enxoho hélmaxna', agkések sa', —axta aptáhak apchátegmowágko wesse' apwányam.
21 —Yoho sa' exkak apepma' Adonías yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Abisag, ekteme nak sunamita —axta entáhak eyáneya.
22 —¿Yaqsa ektáha sélmaxneya nak Abisag, ekteme nak sunamita, yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Adonías? —axta aptáhak apchátegmowágko egken ma'a wesse' apwányam—. ¡Yaqsa ektáha mehélmaxneya nak kának agkeyásekxak ma'a sektémakxa nak wesse' apwányam, hakte eyapma' átnaha apketkok ko'o m'a, apxegexma han aptemék ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar tén han Joab, Seruiá étche nak!
23 Tén axta apteméssesa naqsók agko' appeywa wesse' apwányam Salomón yetlo apxeyenma apwesey Wesse' egegkok: “¡Heñássesagkohok sa' ko'o Dios ekyentaxno agko' megyetsapa enxoho Adonías, eñama xa aptémakxa nak appeywa. 24 Naqsók ko'o ektemessásak yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey, setnéssesso axta ko'o wesse' apwányam sekyaqmagkasso m'a táta David, segkéssama axta megkatnégwayam néxa' yaqwayam etnahagkok kelwesse'e m'a étawán'ák nak, yetsapok sa' sakhem ma'a Adonías!”
25 Yetlókok axta han apmésso appeywa m'a Benaías, Joiadá apketche, yaqwayam yaqhek ma'a Adonías, apxegkek axta keñe apchaqha. 26 Keñe axta wesse' apwányam aptáha apcháneya m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar: “¡Emyekxa Anatot apkeñémekxa axta! Payhawók eykhe exchep yetsapok, magwaqhek sa' eyke, hakte apseykha axta chá'a m'a Wesse' egegkok yántéseksek apagkok apmonye' m'a David, táta axta, hémók axta han aplegeykegkoho ektémakxa axta aplegeykegkoho m'a.” 27 Cháxa apkelwátéssessamakxa axta Salomón apteme apkelmaxnéssesso Wesse' egegkok énxet'ák apagkok ma'a Abiatar, temék axta m'a aptémakxa axta apkenagkama Wesse' egegkok ma'a yókxexma Siló, apxeyenma axta m'a Elí apketchek.
28 Appasmeykekxeyk axta Joab ma'a Adonías, keñe axta mepasmoma m'a Absalón; xama axta apleg'a amya'a Joab ma'a ektáhakxa axta, yetlókok axta apkenye apmahágko m'a Wesse' egegkok kélpakxanma appagkanamap apagkok, apyexánegwokmek axta m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. 29 Kéltennássekxeyk axta eyke wesse' apwányam Salomón apkenyaha Joab apmahágko m'a Wesse' egegkok kélpakxanma appagkanamap apagkok, apyexánegwokmo m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. Tén axta Salomón apcháphasa m'a Benaías, Joiadá axta apketche, apkeltamho ey'ammok yaqhegwók, 30 apmahágkek axta Benaías ma'a kélpakxanma appagkanamap, aptáhak axta apcháneya m'a Joab:
—Apkeltamhók xép etyapok ma'a wesse' apwányam.
Apchátegmowágkek axta Joab:
—¡Matyepe'! ¡Sa' watsapok se'e!
Aptaqháwok axta Benaías apmeyákxo aphakxa wesse' apwányam, apkeltennássekxo aptáhakxa appeywa m'a Joab. 31 Tén axta aptáha apchátegmowágko wesse' apwányam:
—Anteméssesek sa' ma'a apkeltamhókxa nak anteméssesek. Yaqha, keñe sa' yátawanyek, tén sa' kamassésaxchek táta aptawán'ák neptámen apxagkok, tén han ko'óxa m'a nélsexnánémaxche', sẽlsexnenagko ekyetno apyógkexma m'a Joab. 32 Wesse' egegkok sa' yának kaphewakxak apsexnánémap apagko' emátog ma'a Joab, hakte apkelnapmeyk axta Joab apqánet énxet meyke apkeltémakxa, tén han megkaxnémo axta aptémakxa, meyke apya'áseyak ma'a táta: cham'a Abner, Ner axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo israelitas, tén han Amasá, Jéter axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo m'a Judá. 33 Kápekxak sa' Joab apsexnánémap eñama apketsapma, ekweykekxoho m'a aptawán'ák neptámen meyke néxa. Tén sa' David keytek chá'a meyke ektáhakxa apha, eñama nak Wesse' egegkok, ekweykekxoho aptawán'ák neptámen, tén han yaqwayam nak etnahagkok chá'a kelwesse'e.
34 Keñe axta apxega Benaías apchaqhegwokmo m'a Joab. Kélátawanyegwákxeyk axta han Joab ma'a apxagkok, meykexa nak énxet. 35 Keñe axta wesse' apwányam apteméssesa Benaías sẽlpextétamo apkemha apmonye' apyaqmagkasso m'a Joab, keñe axta m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, apyaqmagkasso m'a Abiatar. 36 Tén axta apkeltamho kólyentawakxak ma'a Simí, axta aptáhak apcháneya s'e:
—Elána sa' apxagkok se'e Jerusalén, yaqwayam sa' exek. Ná etyapho aqsa emhagkok mók nekha, 37 hakte aptekkek sa' agkok apyeykhákxo enxoho m'a alwáta' nak Cedrón, ey'asagkoho sa' peya yetsapok, apsexnánémap apagko' sa' etnehek.
38 Apchátegmowágkek axta Simí m'a wesse' apwányam:
—Táse'. Atnehek sa' xa apkeltamhókxa nak atnehek wesse'.
Ahóxek axta apha Simí m'a Jerusalén. 39 Keñe axta aptéma apqántánxo apyeyam, apkelxegánegkessama apqánet apkelásenneykha naqsa, apkelheykmek axta xamo' ma'a Aquís, apketche nak Maacá, wesse' apwányam axta m'a Gat. Xama axta kéltennássekxo Simí apkelweykmo apqánet apkelásenneykha naqsa m'a Gat, 40 yetlókok axta apkempeykekxa néten apkeltahanchesa yámelyeheykok apchánte, apxegkek axta apmahágko m'a Gat, aphakxa axta Aquís, apkelchetama m'a apkelásenneykha naqsa. Xama axta apwákxo makham Simí apkeñama m'a Gat yetlo apkelásenneykha naqsa, 41 keñe apleg'a Salomón aptepa Simí m'a Jerusalén apmahágko Gat, keñe apwa'akto makham. 42 Tén axta wesse' apwányam apkeltamho kólyentawakxak ma'a Simí, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¿Ya axta ko'o altamhok etnéssesek naqso' appeywa yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey, aptepa enxoho exchep emhagkok mók nekha yetsapok? ¿Ya axta etnahak heyának se'e: Táse'? ¿Ya axta exénak hélyahakxoho'? 43 ¿Yaqsa ektáha melana m'a apteméssesa axta naqso' yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey? ¿Yaqsa ektáha melyahákxo nak séltamhókxa axta etnehek? 44 Apya'ásegkok xeyep ma'a apteméssessamakxa axta ekmaso m'a David, táta axta ko'o. Cháxa keñamak apkeltamho nak Wesse' egegkok kápekxak xeyep ma'a aqsok ekmaso apkelane. 45 Kataqmalmakha sa' eyke chá'a ko'o apwáxok hélanok ma'a Wesse' egegkok, ko'o Salomón, sektáha nak wesse', etnahágkok sa' chá'a apkelwesse'e nápaqtók Wesse' egegkok ma'a David aptawán'ák neptámen.
46 Yetlókok axta appaqhetchesso wesse' apwányam ma'a Benaías, Joiadá apketche, apxegkek axta keñe apchaqha m'a Simí. Cháxa ektémakxa axta aptéma wesse' apwányam Salomón meyke élya'assóxma.
Últimas instrucciones de David
1 Cuando le faltaba poco para morir, David le encargó a su hijo Salomón lo siguiente:

2 «Tarde o temprano, la muerte nos llega a todos, y a mí me falta poco para morir. Sé valiente y compórtate como hombre. 3 Obedece todos los mandamientos de nuestro Dios, y todas las leyes que nos dio por medio de Moisés. Si haces esto, te va a ir bien en todo lo que hagas y en cualquier lugar a donde vayas. 4 Dios prometió que el trono de Israel será siempre ocupado por mis descendientes, si ellos se portan bien y le son completamente fieles. Así que pórtate bien para que Dios cumpla su promesa.
5 »Además, como tú bien sabes, el general Joab mató a Abner hijo de Ner, y a Amasá hijo de Jéter. Estos dos eran generales del ejército de Israel, pero Joab los asesinó en tiempos de paz, para vengar las muertes que hubo durante la guerra. Luego me hizo responsable de ese doble crimen, pero él es el culpable. 6 Así que la decisión es tuya, aunque yo te aconsejaría que no lo dejes con vida mucho tiempo.
7 »Trata bien a los descendientes de Barzilai, el de la región de Galaad, y hazte amigo de ellos, porque ellos me protegieron cuando yo escapaba de tu hermano Absalón.
8 »También está contigo Simí, el hijo de Guerá, el de la tribu de Benjamín, y que nació en Bahurim. Él me maldijo de una manera terrible cuando yo iba a Mahanaim. Pero después fue al río Jordán a recibirme y tuve que jurarle por Dios que no lo mataría. 9 No lo perdones. Eres lo suficientemente sabio para saber que debes matarlo. Procura que tenga una muerte violenta».
Muerte de David
(1 Cr 29.26-30)
10 David murió y lo enterraron junto a la tumba de sus antepasados, en la ciudad que llevaba su nombre. 11 Fue rey de Israel durante cuarenta años. Siete de esos años reinó en Hebrón, y treinta y tres años, en Jerusalén. 12 Después de él, reinó Salomón, quien logró hacer de Israel una nación muy poderosa.
Muerte de Adonías
13 Después de la muerte de David, Adonías fue a ver a Betsabé, la madre de Salomón. Ella le preguntó:

—¿Vienes como amigo o como enemigo?

Él contestó:

—Vengo como amigo, 14 y quiero pedirte un favor.

Betsabé le dijo:

—Dime de qué se trata.

15 Entonces Adonías le respondió:

—Tú sabes que el reino de Israel era para mí. Todo el país esperaba que yo fuera el rey. Pero ahora el rey es mi hermano Salomón, porque así Dios lo ha querido. 16 Solo quiero pedirte un favor. No me lo niegues.

Ella le dijo:

—¿Qué es lo que quieres?

17 Él le contestó:

—Te ruego que le pidas al rey Salomón que me dé como esposa a Abisag, la joven de Sunem. Estoy seguro de que él no se opondrá.

18 Betsabé dijo:

—Está bien. Voy a hablar con él.

19 Así que Betsabé fue a hablar con el rey Salomón. El rey se levantó para recibir a su madre y, en señal de respeto, se inclinó delante de ella. Después se sentó en su trono, y mandó que trajeran un sillón para Betsabé. Ella se sentó a la derecha de Salomón, que es el lugar más importante, 20 y le dijo:

—Quiero pedirte un pequeño favor; no me digas que no.

El rey le contestó:

—Madre, pídeme lo que quieras que yo te lo daré.

21 Ella le dijo:

—Deja que tu hermano Adonías se case con Abisag, la del pueblo de Sunem.

22 El rey Salomón le contestó a su madre:

—¿Por qué me pides eso? Él es mi hermano mayor, y además el sacerdote Abiatar y el general Joab están de su parte. ¿No quieres que también le dé el reino?

23 Después el rey Salomón hizo este juramento: «Que Dios me castigue para siempre si Adonías no muere por haberme hecho esa petición. 24 ¡Hoy mismo morirá! Lo juro por Dios, que me dio un reino poderoso, y prometió que mis descendientes reinarán después de mí».
25 Entonces el rey Salomón le ordenó a Benaías que matara a Adonías. Y Benaías fue y lo mató.
Expulsión del sacerdote Abiatar
26 Luego, el rey le dijo al sacerdote Abiatar: «Vete a Anatot, tu tierra. Mereces morir, pero no te mataré ahora, porque tú fuiste quien llevaba el cofre del pacto de Dios cuando mi padre David lo trajo a Jerusalén, y además lo acompañaste en los momentos más difíciles».
27 De esta manera, Salomón expulsó a Abiatar del servicio sacerdotal. Así se cumplió lo que Dios había dicho en Siló acerca de la familia de Elí, de que no seguirían siendo sacerdotes.
Muerte de Joab
28 El general Joab estaba de parte de Adonías, aunque no había apoyado a Absalón. Cuando Joab se enteró de lo que dijo Salomón, huyó al santuario de Dios y se agarró de los cuernos del altar en busca de protección. 29 Le informaron al rey Salomón que Joab había escapado al santuario de Dios, y se había refugiado en el altar. Entonces Salomón le dijo a Benaías: «Ve y mata a Joab».
30 Benaías fue al santuario de Dios y le dijo a Joab:

—El rey ordena que salgas.

Pero Joab contestó:

—Si voy a morir, que sea aquí mismo.

Entonces Benaías fue a contarle al rey lo que había dicho Joab. 31 El rey le contestó:

—Haz como él dijo. Mátalo y entiérralo. De esa manera ya no seremos culpables por los asesinatos que Joab cometió contra gente inocente.
32 »Dios hará que Joab sea el culpable de su propia muerte. Porque él atacó y mató a dos hombres más justos y mejores que él, sin que lo supiera mi padre David. Mató a Abner hijo de Ner, que era jefe del ejército israelita, y a Amasá hijo de Jéter, que era jefe del ejército de Judá. 33 Joab y su familia serán culpables de la muerte de ellos para siempre. Pero David y sus descendientes, y todo Israel, disfrutarán siempre de la paz que Dios da.

34 Entonces Benaías fue y mató a Joab. Luego fueron a la casa de Joab, en el desierto, y allí lo enterraron. 35 Después el rey nombró a Benaías como general del ejército, en lugar de Joab, y al sacerdote Sadoc, en lugar de Abiatar.
Muerte de Simí
36 Luego Salomón mandó llamar a Simí y le dijo:

—Construye una casa para ti en Jerusalén, y vive allí. No salgas a ningún lado. 37 Porque si sales y cruzas el arroyo Cedrón, ten la seguridad de que vas a morir, y yo no respondo por tu muerte.

38-40 Simí le contestó al rey:

—Está bien. Haré lo que ha ordenado Su Majestad.

Simí vivió en Jerusalén tres años. Pero un día, se vio obligado a ir a Gat en busca de dos esclavos que se le habían escapado. Estaban con Aquís hijo de Maacá, rey de Gat. Cuando Simí volvía de Gat, montado en su burro y con sus dos esclavos, 41-42 Salomón se enteró. Entonces lo mandó a llamar y le dijo:

«¡Yo te advertí que no debías salir de Jerusalén, y que si lo hacías ibas a morir! Tú estuviste de acuerdo, y me juraste por Dios que obedecerías. 43 ¿Por qué no cumpliste tu juramento ni seguiste las órdenes que te di? 44 Acuérdate de todo el daño que le hiciste a mi padre. Ahora Dios te va a hacer sufrir como hiciste sufrir a mi padre. 45 En cambio, a mí me va a bendecir, y los descendientes de mi padre reinarán para siempre».

46 Después el rey le ordenó a Benaías que matara a Simí. De esta manera, Salomón tomó completo control de su reino.