La parábola de los labradores malvados
(Mt 21.33-46Lc 20.9-19)
1 Jesús comenzó a enseñarles por medio de parábolas. Les dijo: «Un hombre plantó un viñedo y le puso un cerco; preparó un lugar para hacer el vino y construyó una torre para vigilarlo todo. Luego alquiló el terreno a unos labradores y se fue de viaje. 2 A su debido tiempo, mandó a un siervo a pedir a los labradores la parte de la cosecha que le correspondía. 3 Pero ellos lo agarraron, lo golpearon y lo enviaron con las manos vacías. 4 Entonces el dueño mandó a otro siervo, pero a este lo hirieron en la cabeza y lo insultaron. 5 Mandó a otro, y a este lo mataron. Después mandó a muchos otros; y a unos los golpearon y a otros los mataron.
6 »Cuando ya no le quedaba nadie más a quien enviar, sino a su hijo amado, decidió mandarlo, pues pensó: “Sin duda, respetarán a mi hijo.” 7 Pero los labradores se dijeron unos a otros: “Este es el que va a recibir la herencia; matémoslo, y la herencia será nuestra.” 8 Así que lo agarraron y lo mataron, y luego arrojaron el cuerpo fuera del viñedo.
9 »¿Qué creen ustedes que hará el dueño del viñedo? Pues irá y matará a esos labradores, y dará el viñedo a otros.
10 »¿Acaso no han leído ustedes las Escrituras? Porque dicen:
“La piedra que los constructores desecharon,
se ha convertido en la piedra principal.
11 ¡Esto lo ha hecho el Señor!
¿Acaso no es una maravilla?”»
12 Pero ellos intentaron arrestar a Jesús porque comprendieron que la parábola iba dirigida contra ellos. Pero como tenían miedo de la gente, lo dejaron y se fueron.
La pregunta sobre los impuestos
(Mt 22.15-22Lc 20.20-26)
13 Los fariseos y los del partido de Herodes enviaron a algunos de los suyos con la intención de atrapar a Jesús en algo que él dijera. 14 Estos fueron y le preguntaron:
—Maestro, sabemos que tú dices la verdad, y no te preocupa lo que diga la gente, porque no te guías por las apariencias, sino que enseñas con verdad el camino de Dios. ¿Está bien que paguemos impuestos al emperador romano, o no? ¿Debemos o no debemos pagarlos?
15 Pero Jesús, que conocía su hipocresía, les dijo:
—¿Por qué me tienden trampas? Tráiganme una moneda de denario para que la vea.
16 Cuando se la llevaron, Jesús les dijo:
—¿De quién es esta cara y el nombre que aquí está escrito?
—Del emperador —le contestaron.
17 Entonces Jesús les dijo:
—Pues den al emperador lo que es del emperador, y a Dios lo que es de Dios.
Y se quedaron muy admirados por su respuesta.
La pregunta sobre la resurrección
(Mt 22.23-33Lc 20.27-40)
18 Entonces algunos saduceos fueron a ver a Jesús. Ellos afirman que no hay resurrección; por eso le presentaron este caso:
19 —Maestro, Moisés nos dejó escrito que si un hombre casado muere sin haber tenido hijos con su mujer, el hermano del difunto deberá tomar por esposa a la viuda para darle hijos al hermano que murió. 20 Pues bien, había una vez siete hermanos, el primero de ellos se casó, pero murió sin dejar hijos. 21 Entonces el segundo se casó con la viuda, pero él también murió sin dejar hijos. Lo mismo pasó con el tercero, 22 y con los siete; pero ninguno de ellos dejó hijos. Finalmente murió también la mujer. 23 Así que en la resurrección, cuando todos resuciten, ¿de cuál de ellos será esposa esta mujer, ya que los siete estuvieron casados con ella?
24 Jesús les contestó:
—¡Qué equivocados están todos ustedes! ¡No conocen las Escrituras ni el poder de Dios! 25 Cuando los muertos resuciten, ni los hombres ni las mujeres se casarán, pues serán como los ángeles que están en el cielo. 26 Y en cuanto a que los muertos resucitan, ¿no han leído ustedes en el libro de Moisés el pasaje de la zarza que ardía? Dios le dijo a Moisés: “Yo soy el Dios de Abrahán, de Isaac y de Jacob.” 27 ¡Dios no es un Dios de muertos, sino de vivos! ¡Ustedes están muy equivocados!
El mandamiento más importante
(Mt 22.34-40)
28 Uno de los maestros de la ley, que había estado escuchando la discusión, al ver lo bien que Jesús les había contestado, se acercó a él y le preguntó:
—De todos los mandamientos, ¿cuál es el más importante?
29 Jesús le contestó:
—El mandamiento más importante es: “Oye, Israel: el Señor, nuestro Dios, es el único Señor. 30 Ama al Señor tu Dios con todo tu corazón, con toda tu alma, con toda tu mente y con todas tus fuerzas.” 31 Y el segundo en importancia es: “Ama a tu prójimo como a ti mismo.” Ningún mandamiento es más importante que estos.
32 El maestro de la ley le dijo:
—Muy bien, Maestro. Es verdad lo que dices: hay un solo Dios, y fuera de él no hay más. 33 Y amar a Dios con todo el corazón, con todo el entendimiento y con todas las fuerzas, y amar al prójimo como a uno mismo vale más que todos los holocaustos y todos los sacrificios que se queman en el altar.
34 Al ver Jesús que el maestro de la ley le contestó con sabiduría, le dijo:
—No estás lejos del reino de Dios.
Y ya nadie se atrevía a hacerle más preguntas.
¿De quién desciende el Mesías?
(Mt 22.41-46Lc 20.41-44)
35 Jesús estaba enseñando en el templo, y preguntó:
—¿Por qué dicen los maestros de la ley que el Mesías desciende de David? 36 Porque David mismo, inspirado por el Espíritu Santo, dijo:
“El Señor dijo a mi Señor:
Siéntate a mi derecha,
hasta que yo ponga a tus enemigos
debajo de tus pies.”
37 ¿Cómo, entonces, puede el Mesías ser su hijo, si David mismo lo llama Señor?
La gente, que era mucha, lo escuchaba con agrado.
Jesús denuncia a los maestros de la ley
(Mt 23.1-36Lc 11.37-54Lc 20.45-47)
38 En su enseñanza, Jesús decía: «Cuídense de los maestros de la ley, pues les gusta pasearse con largas ropas, y que los saluden en las plazas delante de todos; 39 además, buscan los asientos de honor en las sinagogas, y los mejores lugares en los banquetes. 40 Pero estos son los que despojan de sus bienes a las viudas y, para disimularlo, hacen largas oraciones. Por eso el castigo que recibirán será mayor.»
La ofrenda de la viuda pobre
(Lc 21.1-4)
41 En cierta ocasión, Jesús estaba sentado frente a los cofres de las ofrendas, y miraba cómo la gente echaba en ellos sus monedas. Y muchos ricos echaban mucho dinero. 42 En esto, llegó una viuda pobre, y echó dos moneditas de cobre, de muy poco valor. 43 Jesús llamó entonces a sus discípulos, y les dijo:
—Les aseguro que esta viuda pobre ha dado más que todos los que han echado dinero en los cofres; 44 pues todos han dado de lo que les sobra, pero ella, en su pobreza, dio todo lo que tenía para sobrevivir.
Jesús apyetcháseykekxoho énxet'ák apkeltamheykha ekmasagcha'a apkeltémakxa
(Mt 21.33-46Lc 20.9-19)
1 Apcheynamók axta apkeltennáseykha Jesús aqsok apyetcháseykekxoho. Axta aptemék apkelanagkama s'e: “Apkeneykekxeyk axta anmen yámet xama énxet, aphaxtegkessegkek axta anhan neyáwa'; apkeláneyak axta anhan apkeláneykxa vino, apkeláneyak axta anhan xama tegma netno' yaqwayam enxoho elanha. Keñe axta apmássáseykencha'a xapop apagkok ma'a énxet'ák ekha nak apkeltamheykha, tén axta apxegama apmaheykegko mók nekha. 2 Keñe axta ekweykmo ekhem eknakxamáxchexal'a ekyexna, apcháphassegkek axta xama apkeláneykha apkeltémo elmaxnegwakxak ektáha axta apkeltamheykha namyep ma'a ekyexna ekpayhémo axta yaqwayam emekxak ma'a wesse'. 3 Apmomchek axta eyke appathetma m'a énxet'ák nak, apchaqheykha axta anhan, tén axta apchápháseykekxo makham etaqhohok meyke apseykha. 4 Tén axta m'a wesse' apchápháseykekxo makham pók apkeláneykha, kélyensássessegkek axta eyke nahan apqátek ma'a, tén axta apméssama chá'a appeywa ekmaso. 5 Apchápháseykekxeyk axta makham pók, tén axta apchaqhama m'a. Tén axta apkelápháseykekxo makham pók apxámokma; nápakha axta nahan chá'a apkelnápeykha, nápakha axta han chá'a apkelnapmak.
6 “Xama axta makham apkeymomákpok: ektáha axta apketche apagko', apchásekhayo apagko' axta chá'a. Axayók axta apcháphassók xa apketche nak, hakte axta entemék élchetamso apwáxok se'e: ‘Megkatnehek sa' megyeymap ko'o hatte.’ 7 Tén axta m'a apkeltamheykha nak namyep aptéma chá'a apkenagkama pók se'e: ‘Cháxa ekmáheyo nak exkekxak xapop xa; agaqhek, keñe sa' negko'o antéhek egagkok xapop.’ 8 Appathetmeyk axta, apchaqhegkek axta han, apyenseykmek axta nahan aphápak teyp kélcheneykekxexa anmen yámet.
9 “¿Yaqsa ekxéna kélwáxok kéxegke elának ma'a ektáha nak apagkok anmen yámet? Ey'ókxak sa', elnápok sa' nahan xa énxet'ák apkeltamheykha nak, keñe sa' egkeyásekxak pók énxet'ák ma'a anmen yámet apkeneykekxa nak.
10 “¿Yagkólyetseteyk kéxegke eknaqtáxésamaxche'? Temék se'e:
‘Tamhákxeyk kaxwók meteymog
kélmámenyého kólmaha m'a
meteymog apyamasma axta énxet'ák
apkeláneyak nak tegma.
11 Cháxa apkeláneya axta
Wesse' egegkok xa,
tásek axta nahan nenlányo
negweteya negko'o.’”
12 Tén axta apmáheyo eykhe emok ma'a Jesús, hakte apkelyekpelchágweykmek axta apkelxeyenma apmeyncha'a xa aqsok apyetcháseykekxoho nak. Apkelwátéseykegkek axta eyke aqsa apmáheyo emok tén axta apkeltaqheykekxo, hakte énxet'ák axta apkelayeyk.
Ekxénamaxche selyaqye élmomaxche
(Mt 22.15-22Lc 20.20-26)
13 Kéláphássegkek axta aphakxa Jesús nápakha fariseos, tén han ma'a Herodes axta apkelxegexma'a, yaqwayam enxoho etekkessesek aqsa appeywa ekmowána enxoho kasexnena'. 14 Apkelxegamchek axta xa, axta aptemék apkenagkama s'e:
—Sẽlxekmósso, negya'ásegkók negko'o exchep ektéma chá'a ekmámnaqsoho aqsok apxeyenma, meyke apkenmexmo m'a ektémakxa nak apkelpaqmeyesma énxet, hakte mepaqmétek chá'a exchep yaqwayam enxoho elpeykessásekxak apwáxok ma'a énxet'ák. Naqsók chá'a exchep apkelxekmóssama m'a apkeltémókxa nak antéhek Dios ¿Táseya agmések selyaqye m'a wesse' Roma, asagkek enxeykel'a? ¿Payhawóya agmések enxeykel'a kapayhawo'?
15 Keñe axta m'a Jesús apyekpelchémo axta ektémakxa aptamhéyak apkelmeyókásamákpoho apagko' aptémakxa aptéma apkelanagkama s'e:
—¿Yaqsa ektáha kélmako nak hélyepkónek? Hélsantagkas ko'o xama selyaqye aktek denario, yaqwayam enxoho ko'o alano'.
16 Kélsókassegkek axta, tén axta Jesús aptéma apkelanagkama s'e:
—¿Yaqsa nát se'e tén han ekwesey ekyetnama nak kéltáxésso s'e?
Axta aptemék apkelátegmoweykegko s'e:
—Wesse' apwányam Roma.
17 Keñe axta Jesús aptéma apkelanagkama s'e:
—Kólmés wesse' Roma m'a ektáha nak apagkok, kólmés nahan Dios ma'a ektáha nak apagkok.
Kelwanmeyáseykegkek axta m'a aptémakxa axta apchátegmowéyak.
Jesús kélmaxneyeykha ektémakxa nennaqxétekhágwayam
(Mt 22.23-33Lc 20.27-40)
18 Tén axta apkelxegama nápakha saduceos apkelya'eykekxo m'a Jesús. Hakte elxénhok axta chá'a menaqxétekhágweykmo m'a apkeletsapma nak; axta keñamak aptéma apkenagkama s'e:
19 —Sẽlxekmósso, empekkencháseykekxeyk axta negko'o Moisés ektáxésamaxche weykcha'áhak, apketsapa enxoho chá'a xama énxet ekha nak aptáwa', meyke apwetasso étchek ma'a aptáwa', keñe apyáxeg enxoho m'a ektáha nak apketsapma emekxak ma'a aptáwa' axta, yaqwayam enxoho etaksek apketchek ma'a apepma' apketsapma axta. 20 Apheykha axta énxet siete apkelyáxeg xamo', kelyamhopmeyk axta m'a átnaha apketkok axta, apketsepmeyk axta eyke meykexho apwete apketchek. 21 Keñe axta m'a apyáxeg aptétéyak axta apmeykekxo m'a apepma' aptáwa' axta, apketsepmeyk axta eyke nahan meykexho apwete apketchek ma'a. Hawók axta nahan ektémakxa m'a pók apyáxeg aptáhakxa axta apqántánxo, 22 ekweykekxoho m'a aptáhakxa axta siete; méko axta eyke apkelwete apketchek xama enxoho. Keñe axta étsapma nahan ma'a kelán'a nak. 23 Keñe sa' ekwokmo enxoho ekhem nennaqxétekhágwayam, cham'a apnaqxétekhágwokmo sa' makham xa énxet'ák nak, ¿yaqsa sa' katnehek atáwa' nepyeseksa xa énxet'ák nak, hakte apsawhomákpók axta aptéma aptáwa' xa siete nak?
24 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—Megkólaqhémók kéltémakxa kéxegke, hakte megkólya'áseykegkok ma'a Eknaqtáxésamaxche nak weykcha'áhak, tén han ma'a Dios apmopwána. 25 Apnaqxétekhágwokmek sa' agkok ma'a apkeletsapma axta, kamaskok sa' kalyamhopagkok énxet, tén han ma'a kelán'ák, hakte sa' etnahagkok ma'a apkeltémakxa nak Dios apkelásenneykha apheykencha'a nak ma'a néten. 26 Keñe m'a ekxeyenma nak apnaqxétekhágwayam chá'a m'a apkeletsapma axta, ¿yagkólyetseteyk kéxegke m'a Moisés axta weykcha'áhak apagkok ekxeyenma nak ma'a eyáléwoma axta maktek? Axta aptemék Dios apkenagkama Moisés se'e: ‘Ko'o sekteme Abraham Dios apagkok, Isaac, tén han ma'a Jacob.’ 27 ¡Háwe énxet'ák apkeletsapma Dios apagkok ma'a, wánxa m'a énxet'ák meletsapma nak! Awanhek megkólaqhémo kéxegke.
Segánamakxa ekyawakxa nak
(Mt 22.34-40)
28 Xama axta apkelweteya ekpayhémo aptémakxa apchátegmowéyak ma'a Jesús, apya'áyekmek axta xama m'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, apháxenmo axta ektémakxa apkelpaqmeyesma. Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa ektáhakxa amonye' segánamakxa neyseksa m'a ekyókxoho apkeltémókxa nak antéhek Dios?
29 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—Keso ektáhakxa nak amonye' neyseksa ekyókxoho apkeltémókxa nak antéhek Dios se'e: ‘Kóleyxho énxet'ák Israel: Dios Wesse' egegkok apteme wánxa xama Wesse'. 30 Yásekhoho Dios Wesse' apagkok ekweykmoho kañók agko' apwáxok, tén han ekweykmoho apwanmagko, tén han ekweykmoho m'a élchetámeykegkaxa nak apwáxok, tén han ekweykmoho m'a apyennaqte nak.’ 31 Yetneyk eyke han mók ektétéyak ektéma nak se'e: ‘Yásekhoho pók ekhawo ektémakxa nak apchásekhamakpekxoho apagko'.’ Méko xama enxoho apkeltémókxa nak antéhek Dios ekhawo xa ánet nak.
32 Tén axta apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa aptéma apkenagkama s'e:
—Sẽlxekmósso, táse'. Naqsók xa aptáhakxa nak appeywa: wánxa xama m'a Dios, méko pók. 33 Tásók agko' xa negásekhayo nak Dios ekweykmoho kañók agko' egwáxok, tén han ekweykmoho nak ma'a negya'áseykegkaxa nak, tén han ekyókxoho m'a negyennaqte nak, tén han negásekhayo nak egmók, ektémól'a negásekhamaxchekxoho egagkok egagko', kaxnók ma'a ekyókxoho nak aqsok élwatnamáxche, tén han ekyókxoho aqsok ektekyawa kélwatnamól'a m'a néten ekwatnamáxchexa aqsok.
34 Xama axta apweteya Jesús ektaqmela apchátegmowéyak xa apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, axta aptemék apkenagkama s'e:
—Ketók xép aphakxa m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.
Keñe axta méko kaxwók ekmáheyo kalmaxneyha.
¿Yaqsa atáwen natámen ma'a Mesías?
(Mt 22.41-46Lc 20.41-44)
35 Apkelxekmóssegkek axta Jesús énxet'ák ma'a kañe' tegma appagkanamap. Tén axta aptéma apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Yaqsa ektéma apkelxeyenma nak chá'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa Mesías apteme David aptáwen neptámen? 36 Hakte David apagko' axta nahan ma'a aptéma axta appeywa, eñama aptekkessesso apwáxok ma'a Espíritu Santo:
‘Axta aptemék apkenagkama
Wesse' egegkok
Wesse' ahagkok se'e:
Exa sa' ekpayhókxa nak sélya'assamakxa',
ekwokmoho seknegkenchesa
kóneg apmagkok ma'a apkelenmexma.’
37 ¿Háxko eyke katnehek etnehek David aptáwen neptámen ma'a Mesías, hakte David apagko' axta nahan apkeltemek Wesse' apagkok ma'a?
Atsek axta nahan apháxenmo Jesús apkeltenneykha m'a énxet'ák apxámokma axta.
Jesús apkeltennasso megkapayhémo apkeltémakxa m'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa
(Mt 23.1-36Lc 11.37-54Lc 20.45-47)
38 Axta aptemék Jesús apkelxekmósso s'e: “Kóláwho sa' apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, hakte atsek chá'a emáwhok elweynchamha apkelántaxno apkelwenaqte m'a, tén han kólpeykesek chá'a yetlo kéláyo m'a apheykegkaxal'a chá'a énxet'ák. 39 Etegyagkok nahan chá'a apkeltaháno éltaqmalma m'a kañe' apchaqneykekxexa nak judíos, tén han ektaqmalma apheykegkaxa m'a ektámáxchexa nak chá'a nento; 40 elyementamagkok nahan chá'a aqsok agkok ma'a kelán'ák tampe' nak, elwenaqtéshok nahan chá'a aptamhéyak nempeywa nélmaxnagko yaqwayam enxoho megkataxcheyk ma'a aptamhágkaxa. Awanhók agko' sa' katnehek apkelxawéyak kéllegassáseykegkoho xa énxet'ák nak.”
Kelán'a tampe' meyke aqsok ekmésso aqsok Dios
(Lc 21.1-4)
41 Aphegkek axta makham Jesús nekha kélxátamakxa axta chá'a selyaqye kélmésso Dios, apkeláneykha axta ektémakxa apnegkenéyak chá'a selyaqye m'a énxet'ák. Apxámok axta han chá'a énxet'ák ekxámokma aqsok apagkok apnegkenéyak chá'a ekyawe agko' selyaqye apagkok. 42 Weykmek axta anhan xama kelán'a tampe' meyke aqsok ma'a, xátaweykmek axta han ánet sawo selyaqye étkok agkok ma'a kélxátamakxa axta chá'a selyaqye, ketsék agko' axta m'a. 43 Tén axta Jesús apkelwóneykencha'a apkeltáméséyak, axta aptemék apkelanagkama s'e:
—Naqsók ko'o sektáha séláneya kéxegke, cháxa kelán'a tampe' nak ekmésa ekyawe agko', megkaxnawok ma'a ekwánxa nak apxatméyák selyaqye axagkok ma'a apyókxoho nak; 44 hakte apyókxoho énxet chá'a apnegkenak ma'a selyaqye apagkok ekyeykhágweykmoho nak, keñe xa kelán'a nak ekpekkena ekyókxoho selyaqye agkok yaqwayam eykhe kamha neyseksók ekha, neyseksa eykhe ekteme meyke aqsok.