La venida del Espíritu Santo
1 Cuando llegó la fiesta de Pentecostés, todos se encontraban juntos, en un mismo lugar. 2 De repente, un estruendo que venía del cielo, como de un viento huracanado, resonó en toda la casa donde estaban 3 y se les aparecieron como pequeñas llamas en forma de lenguas, que se repartieron y se posaron sobre cada uno de ellos. 4 Y todos fueron llenos del Espíritu Santo, y comenzaron a hablar en otras lenguas, según el Espíritu les concedía expresarse.
5 En Jerusalén vivían judíos piadosos, que habían venido de todas partes del mundo. 6 Al oír aquel estruendo, la gente se juntó sin saber qué pensar, porque cada uno los oía hablar en su propia lengua. 7 Estaban tan sorprendidos y asombrados, que decían:
—Miren: ¿Acaso no son galileos todos estos que están hablando? 8 ¿Cómo es que los oímos hablar en nuestra propia lengua? 9 Aquí hay gente de Partia, Media, Elam, Mesopotamia, Judea, Capadocia, el Ponto y la provincia de Asia; 10 también de Frigia y de Panfilia, de Egipto y de las regiones de Libia cercanas a Cirene. Hay también gente de Roma que vive aquí; 11 unos son judíos de nacimiento y otros se han convertido al judaísmo. También hay quienes han venido de Creta y de Arabia. ¡Y los oímos hablar en nuestra propia lengua acerca de las maravillas de Dios!
12 Todos estaban asombrados, sin saber qué pensar; y se preguntaban:
—¿Qué significa todo esto?
13 Pero algunos se burlaban y decían:
—¡Es que están borrachos!
Discurso de Pedro
14 Entonces Pedro se puso en pie, junto con los otros once apóstoles, y con fuerte voz dijo: «Judíos, y ustedes, habitantes de Jerusalén, pongan atención a lo que les voy a decir. Sepan bien 15 que estos no están borrachos, como ustedes creen. ¡Si apenas son las nueve de la mañana! 16 Al contrario, aquí se cumple lo que anunció el profeta Joel:
17 “En los últimos días, dice Dios,
derramaré mi Espíritu sobre toda la humanidad,
y sus hijos e hijas profetizarán;
los jóvenes verán visiones,
y los ancianos soñarán sueños.
18 En aquellos días también derramaré mi Espíritu
sobre mis siervos y mis siervas, y profetizarán.
19 Mostraré en el cielo grandes maravillas,
y en la tierra habrá señales:
sangre, fuego y nubes de humo.
20 Y antes de que llegue el día del Señor,
día grande y glorioso,
el sol se oscurecerá
y la luna se teñirá de sangre.
21 Y quienes invoquen el nombre del Señor
alcanzarán la salvación.”
22 »Así que, israelitas, escuchen bien esto que les digo: Dios demostró ante ustedes su poder cuando, por medio de Jesús de Nazaret, hizo grandes maravillas, milagros y señales. Esto ustedes lo saben muy bien. 23 Y a ese hombre, que conforme a los planes y propósitos de Dios fue entregado, ustedes lo mataron, lo crucificaron por medio de hombres malvados. 24 Pero Dios lo resucitó y lo liberó de los dolores de la muerte, porque era imposible que la muerte pudiera retenerlo. 25 Al referirse a Jesús, el rey David dijo:
“Todo el tiempo veía al Señor delante de mí;
con él a mi derecha, nada me hará caer.
26 Por eso se alegra mi corazón,
y mi lengua canta llena de gozo.
Todo mi ser vivirá confiadamente,
27 porque no me abandonarás en el sepulcro
ni dejarás que se descomponga
el cuerpo de tu santo siervo.
28 Me mostraste el camino de la vida,
y me llenarás de alegría con tu presencia.”
29 »Hermanos, permítanme decirles con franqueza que el patriarca David murió y fue enterrado, y que su sepulcro está todavía entre nosotros. 30 Pero David era profeta y sabía que, bajo juramento, Dios le había prometido que pondría por rey a uno de sus descendientes. 31 Así que, al ver anticipadamente la resurrección del Mesías, David habló de ella y dijo que el Mesías no se quedaría en el sepulcro ni su cuerpo se descompondría. 32 Pues bien, Dios ha resucitado a ese mismo Jesús, y de ello todos nosotros somos testigos. 33 Después de que Jesús fue enaltecido y colocado por Dios a su derecha, y de que recibió del Padre el Espíritu Santo que nos había prometido, él a su vez lo derramó sobre nosotros. Eso es lo que ustedes han visto y oído. 34 Porque no fue David quien subió al cielo, ya que él mismo dijo:
“El Señor dijo a mi Señor:
Siéntate a mi derecha,
35 hasta que yo haga de tus enemigos
el estrado de tus pies.”
36 »Sepa bien bajo juramento todo el pueblo de Israel, y con toda seguridad, que a este mismo Jesús a quien ustedes crucificaron, Dios lo ha hecho Señor y Mesías.»
37 Cuando todos oyeron esto, se afligieron profundamente y preguntaron a Pedro y a los otros apóstoles:
—Hermanos, ¿qué debemos hacer?
38 Pedro les contestó:
—Vuélvanse a Dios y bautícese cada uno en el nombre de Jesucristo, para que Dios les perdone sus pecados; entonces Dios les dará el Espíritu Santo. 39 Porque esta promesa es para ustedes y para sus hijos, y también para quienes están lejos; es decir, para aquellos a quienes el Señor nuestro Dios quiera llamar.
40 Con estas y otras palabras, Pedro les hablaba y les aconsejaba. Les decía:
—¡Apártense de esta gente perversa!
41 Fue así como, quienes hicieron caso de su mensaje fueron bautizados; y aquel día se unieron a los creyentes unas tres mil personas. 42 Y se mantenían fieles en la enseñanza de los apóstoles, en el compartir lo que tenían, en reunirse para partir el pan, y en la oración.
La vida de los primeros cristianos
43 Todos estaban asombrados por los muchos milagros y señales que Dios hacía por medio de los apóstoles. 44 Y quienes habían creído se mantenían muy unidos y compartían sus bienes entre sí; 45 vendían sus propiedades y todo lo que tenían, y repartían el dinero según las necesidades de cada uno. 46 Todos los días se reunían en el templo, y en las casas partían el pan y comían juntos con alegría y sencillez de corazón. 47 Alababan a Dios y eran estimados por todos; y cada día el Señor hacía crecer la comunidad con los llamados a la salvación.
Apweykxa axta Espíritu Santo
1 Xama axta ekweykmo ekhem kélessawássessamókxa megkólwagqayam kéltéma nak Pentecostés apchaqneykekxeyk axta apyókxoho énxet'ák melya'ásseyam nak Dios ma'a xama tegma. 2 Pelakkassegkek axta eklegamaxko éxtegyawa eñama néten ektémól'a kaxtegyók éxchahayam ekyennaqte, kextegyawomchek axta m'a tegma apheykegkaxa axta. 3 Kelánteyepmeyk axta ekhó táxa éláléwe étkók, máxa axta kélaxkok, payheykekxeyk axta ekhagweykmo chá'a apyetseksa'ák xama xama xa énxet'ák nak. 4 Apyókxoho axta nahan apkelláneykegkohok apkelwáxok ma'a Espíritu Santo, yetlómók axta nahan chá'a apkelpaqmeyesma mók ektémakxa apkelpeywa, cham'a ektémakxa axta chá'a apmésso Espíritu Santo yaqweykenxa katnehek apyaqmaga m'a mók amya'a.
5 Apheykha axta nahan Jerusalén, Judíos apkeláneykegkoho axta chá'a m'a apkelánémakpexa nak chá'a etnahagkok ma'a apcháyo nak Dios, apkeleñama axta apkelwaya m'a ekyókxoho yókxexma nak keso náxop. 6 Apchaqneykekxeyk axta énxet'ák apkellegaya xa éxtegyawa nak, axta eyke elya'áseykegkok ektémakxa, hakte xama xama axta chá'a apkellegeyk apkelpaqmeyesma apkelpeywa apagko' ma'a énxet'ák melya'ásseyam nak Dios. 7 Kelpelakkassamók agko' axta apkelweteya xa énxet'ák nak, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—¿Háwe enxeykel'a énxet'ák Galilea apyókxoho xa apkelpaqmeta nak? 8 ¿Yaqsa ektáha nenleg'a nak negko'o apkelpaqmeta m'a nélpeywa nak? 9 Apháha nahan énxet'ák apkeleñama nak Partia s'e, tén han Media, Elam, Mesopotamia, Judea, Capadocia, Ponto, tén han ma'a apkeleñama nak yókxexma Asia, 10 Frigia tén han ma'a Panfilia, Egipto tén han ma'a apkeleñama nak Libia keto nak Cirene. Apháha nahan énxet'ák apkeleñama nak Roma apheykencha'a nak se'e; 11 judíos apancha'awók nahan chá'a nápakha, keñe nahan nápakha apkelma nak chá'a aptamheykegkaxa apkelpeykessamo Dios ma'a judíos. Apháha nahan ma'a apkeleñama nak Creta tén han Arabia. ¡Nenleg'ak nahan apkelpaqmeta m'a nélpeywa nak negko'o apkelxéna ektaqmalma agko' ma'a ektémakxa nak Dios aptamheykha!
12 Kelpelakkassamók agko' axta apkelweteya apyókxoho xa, meyke apkelya'áseyak ektémakxa; keñe axta aptéma chá'a apkelmaxneyeykencha'a pók se'e:
—¿Yaqsa aqsok xa ektéma nak?
13 Nápakha énxet axta eyke apkesmessók chá'a, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—¡Anmen kelnápak!
Pedro apkeltenneykha
14 Tén axta Pedro apkempeykekxo néten yetlo m'a once kélápháseykha. Axta aptemék apyennaqtéssamo appeywa s'e: “Judíos, tén han kélyókxoho kélheykha nak Jerusalén, kólya'asagkoho sa' kéxegke s'e sekmako nak altennaksek, tén han kóltaqmelchesho sa' kélháxenmo. 15 Megkalnápak anmen se'e, kéláneya nak kéxegke kalnápak anmen, hakte las nueve axto'ók kaxwók entáhak se'e kaxwo' nak. 16 Akke entáhak kaxwók ma'a ektémakxa axta apkeltenneykha Joel, apteme axta Dios appeywa aplegasso, aptéma axta apkeltenneykha s'e:
17 Aptáhak Dios se'e:
‘Katnehek sa' amonye'
ektemegwánxa néxa,
almésagkok sa' ko'o Espíritu ahagkok
apyókxoho énxet'ák;
eltennaha sa' amya'a
eñama nak ko'o m'a
kélketchek apkelennay'a nak kéxegke,
tén han ma'a kélketchek kelwán'ák nak,
elwetak sa' chá'a aqsok
kélxekmóssamo m'a wokma'ák,
keñe sa' elwetak chá'a apkelwanmagko
m'a apkelwányam nak.
18 Almésagkok sa' nahan
Espíritu ahagkok
séláneykha apkelennay'a,
tén han kelwán'ák xa ekhem nak,
kaltennaha sa' nahan amya'a
eñama nak ko'o.
19 Axekmósek sa' ko'o aqsok
sempelakkasso agko' nak
agwetak ma'a néten,
keñe sa' éma, tén han táxa,
éten ekpánma keso náxop.
20 Kapeysemekxak sa' ma'a ekhem,
keñe sa' pelten
etnekxak máxa éma,
amonye' ekwayam ma'a
Wesse' egegkok ekhem apagkok,
ekhem ekyawe apagkok
tén han apcheymákpoho.
21 Keñe sa' ma'a apyókxoho énxet
sewóneykha nak chá'a ko'o,
sekteme nak Wesse' egegkok
elwetak sa' apkelwagkásamap teyp.’
22 “Israelitas, kóleyxho hana s'e sekmako nak altennaksek kéxegke: Kélya'ásegkok kéxegke apxekmóssama axta Dios kélnápaqta'awók kéxegke apmopwána m'a Jesús apkeñama nak Nazaret, apkeláneya axta aqsok éltaqmalma agko' tén han ma'a aqsok sempelakkasso nak agweta', tén han ma'a magkenatchesso nak agweta' eñama m'a Jesús. 23 Kélméssegkek axta énxet'ák élmasagcha'a apkeltémakxa xa énxet nak, ekhawo ektémakxa axta apkeláneykekxa yaqweykenxa etnéssesek tén han apmopmenyého m'a Dios, kélaqhegkek axta kéxegke, kélyepetchessegkek axta aqsok ektegyésso eñama apyepetchesso m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa. 24 Apxátekhásseykmek axta eyke m'a Dios, apmallahanchessegkek axta m'a ektémakxa nak ekmowána nétsapma, hakte yawanchek katnéssásekxak kóneg ma'a ektémakxa nak nétsapma. 25 Axta aptemék wesse' apwányam David apxeyenma Jesús se'e:
‘Óthok axta chá'a ko'o
emonye' m'a Wesse' egegkok;
aphegkek ekpayho nak sélya'assamakxa'
méko kawának hetegkesek.
26 Cháxa keñamak
ekpayheykekxo nak ewáxok,
tén han sekmeneykmassama
yetlo ekmátsa agko' ewáxok.
Méko sa' katnehek ektáhakxa sekyókxa,
27 hakte meheyensemek sa' xép ma'a
kañe' takhaxpop,
megyohok sa' nahan kasók
sekyókxa, ko'o sektáha nak
xép apkeláneykha ektaqmalma sektémakxa'.
28 Exekmóssegkek axta exchep ámay
ekyennaqtéssamo nak egnények,
heyánchesseshok sa' nahan
ekpayheykekxa ewáxok,
nápaqtók xép.’
29 “Élyáxeg, hélho hana sekxók altennaksek kéxegke yetlo sekpékessessamo m'a apketsapma axta egyáp nanók David, tén han kélátawañama axta, tén han ekyetnama makham takhaxpop apagkok se'e negyeseksa nak negko'o. 30 Dios appeywa aplegasso axta eyke m'a David, apya'ásegkók axta nahan m'a ektémakxa axta appekkencháseykekxa appeywa Dios yetlo apteméssesso ekmámnaqsoho agko' apmáheyo etnéssesek wesse' apwányam xama m'a aptáwen neptámen. 31 Nanók axta apwete David apxátekhágwayam ma'a Mesías amonye' ekteme axta xa, apkeltenneykha axta, apxeyenmeyk axta Mesías ekmáheyo métek chá'a m'a kañe' takhaxpop, tén han megkasagkehek ma'a apyókxa nak. 32 Apxátekhásseykmek axta Dios ma'a Jesús, negyókxoho axta nahan negko'o ektáha negweteykegkoho. 33 Kélya'áseykekxeyk axta néten Jesús eñama Dios apmopwána, kélhésseykekxeyk axta m'a ekpayhókxa nak apkelya'assamakxa Dios Apyáp apméssama axta Espíritu Santo, apkeltennassama axta egkések, keñe segméssama negko'óxa. Cháxa kélweteya nak kéxegke xa, tén han kéllegaya nak. 34 Háwe eyke David ma'a apmeyeykekxo axta néten; hakte David apagko' axta nahan ma'a aptéma axta appeywa s'e:
‘Aptáhak Wesse' egegkok
apcháneya Wesse' ahagkok se'e:
Exa ekpayhókxa nak sélya'assamakxa
35 ekwokmoho seknegkenchesa kóneg apmagkok ma'a apkelenmexma nak.’
36 “Kólya'ásegwakxoho hana kélyókxoho kéxegke kélteme nak énxet'ák Israel, cháxa Jesús kélyepetchessama axta kéxegke aqsok ektegyésso, Dios axta apteméssessók Wesse' tén han Mesías.”
37 Xama axta apkellegaya ektáha axta apchaqneykekxa m'a, kelyaqhápeykekxók agko' axta apkelwáxok, keñe axta aptéma apkelmaxneyeykencha'a Pedro s'e, tén han ma'a pók kélapháseykha nak:
—Ẽlyáxeg, ¿yaqsa eyéméxko anlának negko'o?
38 Axta aptemék Pedro apchátegmoweykegko s'e:
—Kólyo'ókxa makham Dios, kóltegye nahan yaqpassama yegmen eñama nak Jesucristo apwesey, yaqwayam enxoho meyaqmagkásekxeyk Dios ma'a kéltémakxa megkólya'assáxma, keñe sa' elmésagkok kéxegke m'a Espíritu Santo. 39 Hakte kéxegke appekkencháseykekxa Dios xa appeywa nak, tén han ma'a kélketchek, tén han ma'a apyókxoho apheykha nak makhawo'; cham'a apyókxoho apmakókxa enxoho chá'a ewónmakha m'a Dios Wesse' egegkok.
40 Cháxa amya'a tén han ma'a mók amya'a apkeltennáseykencha'a axta m'a Pedro, tén han apkelxekmóssama axta m'a, axta aptemék apkelanagkama s'e:
—¡Nágkólpaxqaha aqsa xa énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa'!
41 Kélyaqpassásegkek axta yegmen ma'a ektáha axta melya'ásseyam apkeltenneykha Pedro; tres mil axta apweykmok apxámeykekxa énxet'ák melya'ásseyam nak Dios xa ekhem nak. 42 Axta nahan elyenseykmok ektémakxa axta apkelxekmósso m'a kélapháseykha nak, emlassakpohok axta chá'a aqsok apagkok ekyetnakxa enxoho, etnahagkohok axta nahan chá'a nempeywa nélmaxnagko, yaqnekxohok axta nahan chá'a aptókagko enxoho aptéyak.
Apkeltémakxa axta m'a apmonye'e axta melya'ásseyam Cristo
43 Pelakkassamók agko' axta apkelweteya apyókxoho énxet, eñama m'a ekxámokma aqsok sempelakkasso nak agweta', tén han ma'a aqsok magkenatchesso nak agweta' apkelane axta Dios eñama apkelásenneykekxa apkeltémo elanagkok ma'a apkelápháseykha nak. 44 Apyepetcheykekxók apagko' axta pók apyókxoho m'a énxet'ák melya'ásseyam nak, emlassakpohok axta chá'a m'a aqsok apagkok; 45 apkexeykekxeyk axta ekha ekyánmaga xapop apagkok tén han ma'a ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak, tén axta emlassakpohok chá'a m'a selyaqye, cham'a ekwánxa enxoho chá'a eyeyméxchexa m'a xama. 46 Yókxoho ekhem axta chá'a yaqnekxak ma'a kañe' tegma appagkanamap, keñe axta apxanák etawagkok chá'a aptéyak, epasmekxak axta chá'a etawagkok yetlo élpayheykekxa apkelwáxok tén han yetlo megkaleymáxkoho apkelwáxok. 47 Elteméssesek axta chá'a apcheymákpoho Dios, apyókxoho énxet nahan elásekhoho'; yókxoho ekhem axta nahan apxámáseyak Wesse' egegkok ma'a énxet'ák melya'ásseyam, apmáheyo axta elwónmakha yaqwayam elwagkasakpok teyp.