Los pueblos que se quedaron en Canaán
1 Estos son los pueblos que el Señor dejó en la región para poner a prueba a los israelitas que aún no habían nacido cuando se luchó por conquistar Canaán. 2 El Señor los dejó para que aprendieran a luchar los que nunca habían estado en el campo de batalla. 3 Quedaron los cinco jefes filisteos, todos los cananeos, los sidonios y los jivitas que vivían en los montes del Líbano, desde el monte de Baal Hermón hasta el paso de Jamat. 4 Con ellos el Señor quiso poner a prueba a los israelitas, para ver si obedecían los mandamientos que él había dado a sus antepasados por medio de Moisés.
5 Fue así como los israelitas vivieron entre los cananeos, hititas, amorreos, ferezeos, jivitas y jebuseos, 6 y, a través de matrimonios, empezaron a mezclarse con esos pueblos y a rendir culto a sus dioses.
Otoniel libera a Israel de Cusán Risatayin
7 Los hechos de los israelitas fueron malos a los ojos del Señor, pues se olvidaron de él y adoraron a las diferentes representaciones de Baal y de Asera. 8 Por esto el Señor se enojó contra ellos y los entregó al poder de Cusán Risatayin, rey de Mesopotamia. Durante ocho años los israelitas fueron sus esclavos, 9 hasta que le suplicaron al Señor y él hizo que surgiera alguien para salvarlos. Este caudillo fue Otoniel hijo de Cenaz, hermano menor de Caleb. 10 El espíritu del Señor vino sobre Otoniel, quien se convirtió en jefe militar de los israelitas; salió a la batalla, y el Señor le dio la victoria sobre Cusán Risatayin. 11 Después de eso, hubo paz en la región durante cuarenta años.
Aod libera a Israel de Moab
Después de la muerte de Otoniel, 12 los israelitas volvieron a hacer lo malo a los ojos del Señor, y por eso el Señor dio a Eglón, rey de Moab, más poder que a Israel. 13 Eglón hizo una alianza con los amonitas y los amalecitas, y atacó a Israel, y tomó posesión de la ciudad de las palmeras. 14 Durante dieciocho años los israelitas tuvieron que servir a Eglón, 15 hasta que le suplicaron al Señor, quien envió a Aod hijo de Gera, de la tribu de Benjamín, para que los salvara. Aod era zurdo.
Un día, los israelitas enviaron el tributo a Eglón por medio de Aod, 16 quien antes de salir se hizo una daga de doble filo, como de medio metro de largo, se la ciñó al lado derecho y la escondió debajo de su capa. 17 Con esto, se fue a llevarle el tributo a Eglón, que era muy gordo. 18 Después de entregarle a Eglón el tributo, Aod salió con los que habían ido con él, 19 pero al llegar cerca de Gilgal, donde estaban las estatuas de los ídolos, Aod regresó a donde estaba Eglón y le dijo:
—Tengo algo que darle a Su Majestad, pero debo dárselo en privado.
El rey ordenó entonces a los que estaban a su servicio que guardaran silencio y salieran de su presencia. 20 En cuanto Aod se quedó a solas con Eglón, que estaba sentado en la sala de verano, se acercó a él y le dijo:
—Lo que traigo para Su Majestad es de parte de Dios.
Al oír esto, Eglón se levantó de su trono. 21 Aod se llevó la mano izquierda al lado derecho, sacó la daga y se la clavó a Eglón en el vientre. 22 Se la clavó tan fuerte que la daga se quedó atorada en su gordura, pues Eglón era muy gordo, y hasta le reventó los intestinos. 23 Después Aod cerró las puertas con el cerrojo, y salió por la ventana.
24 Cuando los que estaban al servicio del rey regresaron y vieron las puertas cerradas, pensaron que el rey se había encerrado en la sala de verano para hacer sus necesidades. 25 Pero después de mucho esperar y ver que el rey no salía, empezaron a preocuparse. Entonces tomaron la llave y, al abrir, encontraron a su amo tendido en el suelo.
26 Mientras aquellos perdían tiempo, Aod huyó, y después de pasar cerca de las estatuas que estaban en Gilgal, se refugió en Seirat. 27 Cuando llegó a territorio israelita, dio un toque de trompeta en los montes de Efraín para llamar a los israelitas, y todos ellos bajaron de los montes, con Aod a la cabeza. 28 Aod les dijo que lo siguieran, pues el Señor les daría la victoria sobre sus enemigos los moabitas. Entonces ellos lo siguieron y tomaron posesión de los vados del Jordán, y no dejaron pasar a nadie. 29 En aquella ocasión mataron a unos diez mil moabitas, todos ellos soldados valientes y fornidos. Ni uno solo escapó con vida. 30 Así fue como los israelitas derrotaron a Moab. Después de eso, hubo paz en la región durante ochenta años.
Samgar libera a Israel de los filisteos
31 El siguiente caudillo fue Samgar hijo de Anat, que mató a seiscientos filisteos con una aguijada. Samgar también salvó a Israel.
Énxet'ák apheykekxa axta m'a yókxexma Canaán
1 Keso énxet'ák apchahayo axta elhekxak Wesse' egegkok ma'a yókxexma nak, yaqwayam enxoho elyepkeynek chá'a m'a israelitas, mepalleykemxa axta makham apkelnápomákpo axta énxet'ák yaqwayam emok ma'a Canaán. 2 Axta apteméssessók Wesse' egegkok xa ektáha nak, yaqwayam enxoho kaltámeyagkok apkelnápomap ma'a melnápomákpo axta makham. 3 Apkeleymomákpek axta cinco apkelámha apmonye'e filisteos, tén han apyókxoho cananeos, sidonios, keñe han heveos apheykencha'a axta m'a egkexe élekhahéyak nak Líbano, eyeynamo m'a egkexe nak Baal-hermón, ekweykekxoho m'a nempéwomókxa nak antexek ma'a Hamat. 4 Apkelásenneykekxeyk axta Wesse' egegkok xa énxet'ák nak apmáheyo elyepkeynek ma'a israelitas, yaqwayam enxoho ey'asagkohok elyahakxohok kexa m'a apkeltémókxa nak etnahagkok, apmésso axta m'a apyapmeyk nano', apchásenneykekxo axta m'a Moisés. 5 Cháxa ektémakxa axta apheyncha'a nepyeseksa israelitas ma'a cananeos, hititas, amorreos, ferezeos, heveos tén han jebuseos, 6 apkelmeykegkek axta han aptamheykegko apnaqteyegka'a apketchek apkelennay'a, tén han kelwán'ák israelitas, apketchek apkelennay'a tén han kelwán'ák nak xa énxet'ák nak, apkelpeykessamók axta han ma'a aqsok apcháyókxa nak.
Otoniel apkelwagkasso teyp énxet'ák Israel neyseksa apkelma Cusán-risataim
7 Asagkek axta eyke apkeltémakxa nápaqtók Wesse' egegkok ma'a israelitas, hakte axta kaxeyenmak apwáxok ma'a, apkelpeykessamók axta m'a mók ektémakxa nak chá'a kéleykmássesso Baal, tén han Aserá. 8 Axta keñamak apkeltaqnaweykegko Wesse' egegkok ma'a, keñe apkelméssama m'a Cusán-risataim, wesse' apwányam axta m'a Mesopotamia. Ocho apyeyam axta apkeltemessáseykha israelitas ma'a Cusán-risataim, 9 ekwokmoho apwóneykencha'a m'a Wesse' egegkok, keñe axta apkeltémo etyapok xama yaqwayam elwagkasek teyp. Otoniel axta m'a yaqwayam elwagkasek teyp, Quenaz axta apketche, apyáxeg apsexyók axta m'a Caleb: 10 aptaxnegwa'ak axta han apwáxok Wesse' egegkok espíritu apagkok ma'a Otoniel, cha'a aptáha axta han apkemha apmonye' apyennaqte apagkok ma'a israelitas; apkelmallanchek axta neyseksa kempakhakma, apkelwagkassek axta teyp ma'a Wesse' egegkok neyseksa apkelma m'a Cusán-risataim. 11 Tén axta natámen xa, ektaqmeleykekxo makham apheykha énxet'ák ma'a yókxexma, ekweykmoho cuarenta apyeyam.
Ehud apkelwagkasso teyp énxet'ák Israel neyseksa apmáheyo elmok ma'a wesse' apwányam Moab
Keñe axta natámen apketsapma Otoniel, 12 apkeláneykegkokxo makham aqsok ekmaso nápaqtók Wesse' egegkok ma'a israelitas. Axta keñamak apméssama Wesse' egegkok Eglón, wesse' apwányam axta m'a Moab, apyennaqte apagko', mexnawo nak ma'a Israel. 13 Aphésawók axta mók apkelpaqhetchásamákpoho Eglón ma'a amonitas, tén han ma'a amalecitas, tén axta apketámegko m'a Israel, apmeyk axta m'a tegma apwányam élámhakxa nak áxa. 14 Dieciocho apyeyam axta weykmok apkelásenneykha israelitas ma'a Eglón, 15 ekwokmoho apwóneykencha'a m'a Wesse' egegkok, keñe axta apkeltémo etyapok xama yaqwayam elwagkasek teyp. Nepsagqalwa axta xa yaqwayam nak elwagkasek teyp apwesey axta Ehud, Guerá axta apketche, apkeñama axta nepyeseksa m'a Benjamín énxet'ák apagkok.
Xama ekhem axta apcháphássesa israelitas selyaqye apkelmésso axta chá'a m'a Eglón, Ehud axta eyke apchásenneykxa'. 16 Apkelanak axta Ehud sókwenaqte ánet ahamtek, náxet metro ekwenaqte, apkexneyk axta nepxet apketchesa kóneg aptaxno ekpayho nak apkelya'assamakxa; 17 tén axta apxega apsákxésa selyaqye eknegkenamaxche Eglón, apmel'awók apagko' axta han ma'a Eglón. 18 Natámen apmésso axta selyaqye eknegkenamaxche Eglón, keñe aptepa makham Ehud yetlo m'a ektáha axta apkelyetlo. 19 Xama axta apkelwokmo m'a eyaqneykegkaxa axta kéleykmássesso, keto' nak Guilgal, apmeyánteyk axta makham Ehud ma'a aphakxa nak Eglón, keñe aptáha apcháneya s'e:
—Yetneyk xama amya'a yaqwayam altennaksek xép wesse', apxakkók sa' eyke.
Tén axta wesse' apwányam apkeltamho elwanmeyekxak sekxók ma'a ektáha axta apkeltamheykha aphakxa', tén han elántépok ma'a aphakxa nak. 20 Xama axta aphákxo apxakkók Ehud yetlo m'a Eglón, cham'a aphakxa nak chá'a ekmáxaqxamakxa nak exma, apyepetchegwokmók axta m'a keñe aptáha apcháneya s'e:
—Amya'a seksántegkesa nak xép wesse', keñamak ma'a Dios.
Yetlókok axta han apkempeykekxa néten Eglón néten aptaháno apleg'a xa, 21 keñe axta Ehud apya'ásekxo apmek ekpayho nak apkelya'assamakxa, hakte nepsagqalwa axta m'a, aplekwákxeyk axta sawo apagkok, keñe axta apkelyetxaya apwokmo m'a Eglón. 22 Aptaxnéssekmók axta apkelyetxaya, taxnegwokmók axta m'a apakxak nak sawo apagkok, chápeykxeyk axta aphápetek ma'a sawo, hakte apmel'ak axta m'a Eglón, axta han elchak sawo m'a Ehud. 23 Keñe axta Ehud apkelápegkokxo átog apkelyennaqteyásegkokxo, keñe aptepa átog étkok.
24 Xama axta aptaqháwo makham ma'a, tén axta wesse' apwányam apkeláneykha apkelmeyánto makham ma'a, xama axta apkelwetágwa'akto átog kélápeykegkokxa', apkeneykek axta elápegkokxak átog wesse' apwányam aphakxa m'a kañe' ekmáxaqxamakxa nak exma, apkeneykek axta etyáseyha. 25 Keñe axta ekwegqa apkelhaxanma, yetlókok axta élyetnakhayo apkelwáxok apkelwet'a metyapa m'a wesse' apwányam. Apketchessek axta ketchessam'átog apleya, xama axta apmeykesa, apwet'ak axta wesse' apagkok apyetna náxop.
26 Apkenyeyk axta han Ehud apkelyentamákpoho apkelhaxnakxa etyapok wesse' apagkok ma'a énxet'ák, xama axta apyeykhágweykxo élaqneykegkaxa axta kéleykmássesso m'a Guilgal, keñe apyexánegwákxo m'a yókxexma nak Seirat. 27 Xama axta apwákxo m'a yókxexma apagkok nak ma'a israelitas, apchaqkahássessek axta apchaqkahasso m'a egkexe nak Efraín, yaqwayam enxoho elwónmakha m'a israelitas, apyókxoho axta han apkelweywenták apkeleñama m'a egkexe nak, Ehud axta eyke apxega apmonye'. 28 Apkeltamhók axta kólyetlók ma'a Ehud, hakte Wesse' egegkok sa' elmallanchesek neyseksa apkelenmexma m'a moabitas. Keñe axta xa énxet'ák nak apkelyetlawa, apchaqnágwokmek axta m'a éttakhexa nak Jordán, apmeyk axta m'a, axta han ya'awok chá'a eyeykhak xama énxet enxoho. 29 Cháxa ekhem apkelnapakxa axta han diez mil moabitas, sẽlpextétamo apkelyennaqte axta han apyókxoho, tén han megyeye elmahagkok eyesagkexa'. Méko axta xama enxoho apkeymomap. 30 Axta temék israelitas apmoma m'a Moab. Natámen axta xa ektaqmeleykekxo makham apheykha m'a yókxexma nak, ekweykmoho ochenta apyeyam.
Samgar apkelwagkasso teyp Israel nepyeseksa filisteos
31 Samgar axta apteyapmak pók apkemha apmonye' apyennaqte, Anat axta apketche, cham'a apkelnapma axta seiscientos filisteos apmeykha xama yámet láwa naw'a. Samgar axta han apkelwagkasso teyp ma'a énxet'ák Israel.