La reunión en Jerusalén
1 Por aquel tiempo, algunos que habían llegado de Judea a Antioquía comenzaron a enseñar a los hermanos que no podían salvarse si no se circuncidaban conforme a la práctica establecida por Moisés. 2 Pablo y Bernabé tuvieron una fuerte discusión con ellos, pero finalmente se acordó que Pablo, Bernabé y algunos otros fueran a Jerusalén para tratar este asunto con los apóstoles y ancianos de la iglesia de aquella ciudad.
3 Enviados, pues, por los de la iglesia de Antioquía, al pasar por las regiones de Fenicia y Samaria contaron cómo los no judíos habían decidido seguir a Dios, y todos los hermanos se alegraron mucho con estas noticias.
4 Cuando Pablo y Bernabé llegaron a Jerusalén, fueron recibidos por la iglesia y por los apóstoles y ancianos; allí contaron todo lo que Dios había hecho con ellos. 5 Pero algunos fariseos que ya eran creyentes se levantaron y dijeron:
—Hay que exigir a los creyentes no judíos que se circunciden y cumplan la ley de Moisés.
6 Entonces los apóstoles y los ancianos se reunieron para estudiar este asunto, 7 y después de mucho discutir, Pedro se levantó y les dijo:
—Hermanos, ustedes saben que hace tiempo Dios me escogió de entre ustedes para anunciar la buena noticia a los no judíos, para que ellos crean. 8 Y Dios, que conoce los corazones, dio muestra de que los aceptaba porque les dio a ellos el Espíritu Santo, lo mismo que a nosotros. 9 Dios no ha hecho ninguna diferencia entre ellos y nosotros, ya que también ha purificado sus corazones por medio de la fe. 10 Ahora pues, ¿por qué desafían a Dios e imponen sobre estos discípulos una carga que ni nosotros ni nuestros antepasados hemos podido llevar? 11 Nosotros creemos que somos salvados por la gracia infinita del Señor Jesús, lo mismo que ellos.
12 Cuando Bernabé y Pablo comenzaron a hablar de las señales y milagros que por medio de ellos Dios había hecho entre los no judíos, todos guardaron silencio para escucharlos. 13 Y cuando terminaron de hablar, Santiago dijo:
—Hermanos, escúchenme: 14 Simón nos ha explicado ya cómo Dios desde el principio había mostrado su interés en los no judíos, para tomar de entre ellos un pueblo para sí mismo. 15 Esto concuerda con lo dicho por los profetas; como está escrito:
16 “Después de esto volveré
y restauraré la morada de David;
reconstruiré sus ruinas
y la volveré a levantar,
17 para que el resto de la humanidad
busque al Señor,
junto con todos los pueblos
consagrados en mi nombre.
18 Así dice el Señor,
que dio a conocer estas cosas
desde tiempos antiguos.”
19 »Por lo tanto, considero que no hay que imponerles cargas innecesarias a aquellos que, no siendo judíos, han decidido seguir a Dios. 20 Basta con escribirles que se abstengan de todo lo contaminado por los ídolos, de la inmoralidad sexual y de comer sangre y carne de animales estrangulados. 21 Porque desde tiempos antiguos hay en cada pueblo quienes predican la ley de Moisés, la cual se lee en las sinagogas cada sábado.»
La carta a los no judíos
22 Los apóstoles y los ancianos, con toda la iglesia, decidieron escoger a algunos de entre ellos y enviarlos a Antioquía, junto con Pablo y Bernabé. Nombraron entonces a Judas, conocido también como Barsabás, y a Silas, hombres de importancia entre los hermanos, 23 y con ellos mandaron la siguiente carta:

«De nosotros, sus hermanos, los apóstoles y los ancianos, a los hermanos no judíos de Antioquía, Siria y Cilicia. Saludos.
24 »Hemos sabido que algunos de entre nosotros han ido de aquí sin nuestra autorización, y los han molestado a ustedes con sus palabras, y los han confundido. 25 Por eso, de común acuerdo, nos ha parecido bien nombrar a algunos de entre nosotros y enviarlos a ustedes, junto con nuestros queridos hermanos Bernabé y Pablo, 26 quienes han puesto sus vidas en peligro por la causa de nuestro Señor Jesucristo. 27 Así que les enviamos a Judas y a Silas, que hablarán con ustedes personalmente para explicarles todo esto. 28 Pues al Espíritu Santo y a nosotros nos ha parecido bien no imponer sobre ustedes ninguna carga, aparte de esto, que debe cumplirse sin falta: 29 que no coman carne de animales ofrecidos en sacrificio a los ídolos, ni sangre ni carne de animales estrangulados, y que eviten toda inmoralidad sexual. Si se abstienen de estas cosas, actuarán correctamente. Que estén muy bien.»

30 Así que ellos, después de despedirse, se dirigieron a Antioquía. Allí reunieron a la congregación y le entregaron la carta. 31 Cuando los hermanos la leyeron, se alegraron mucho por el consuelo que les daba. 32 Y como Judas y Silas también eran profetas, con sus palabras dieron ánimo y consuelo a los hermanos. 33 Al cabo de algún tiempo, los hermanos los despidieron con saludos de paz para que volvieran a quienes los habían enviado. 35 Pero Pablo y Bernabé se quedaron en Antioquía y, junto con otros muchos, siguieron enseñando y anunciando la palabra del Señor.
Pablo se separa de Bernabé
36 Tiempo después, Pablo le dijo a Bernabé:
—Vayamos a visitar otra vez a los hermanos en todas las ciudades donde hemos anunciado la palabra del Señor, para ver cómo están.
37 Bernabé quería llevar con ellos a Juan, conocido también como Marcos; 38 pero a Pablo no le pareció conveniente llevarlo, porque Marcos los había abandonado en Panfilia y no había continuado con ellos en la obra. 39 Fue tan serio el desacuerdo, que terminaron separándose: Bernabé se llevó a Marcos y se embarcó para Chipre, 40 y Pablo, por su parte, escogió a Silas y, encomendado por los hermanos a la gracia del Señor, salió de allí, 41 y pasó por Siria y Cilicia, animando a los hermanos en las iglesias.
Apchaqneykekxa énxet tegma apwányam Jerusalén
1 Apcheynamók axta apkelxekmósso ẽlyáxeg'a nápakha énxet'ák apkelxegama axta apkeleñama Judea apkelweykmo m'a Antioquía apkeltennassama megkalmopwagko elwagkasakpok teyp melánegko enxoho m'a kélyenyekhamól'a nekha egyempehek, ekhawo éltémókxa nak antéhek ma'a Moisés segánamakxa apagkok. 2 Kayhek axta apkelátegmomap énxet'ák ma'a Pablo tén han Bernabé, keñe axta kélyéseykencha'a Pablo tén han Bernabé, tén han pók xam'a énxet'ák yaqwayam elmahagkok Jerusalén elánekxak amya'a xamo' ma'a énxet'ák kélápháseykha, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak kélaqneykekxexa m'a tegma apwányam nak.
3 Apkelxegamchek axta m'a kélapháseykha apkeleñama axta m'a apchaqneykekxexa énxet'ák Antioquía. Xama axta apkelyeykhágweykmo m'a yókxexma Fenicia tén han ma'a Samaria, apkeltennáseykha axta énxet'ák ektémakxa apkexeykegko nanók apcháyókxa m'a énxet'ák metnaha nak judíos yaqwayam elyetlakxak ma'a Dios. Kelpayheykekxók agko' axta nahan apkelwáxok apyókxoho ẽlyáxeg'a apkellegaya xa amya'a nak.
4 Xama axta apkelweykekxo Pablo tén han Bernabé m'a Jerusalén, apkelmomchek axta takha' m'a énxet'ák apkeleñama axta m'a apchaqneykekxexa énxet'ák, tén han ma'a énxet'ák kélápháseykha nak, tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak. Apkeltennáseykha axta nahan ekyókxoho m'a apteméssessamakxa axta m'a Dios. 5 Keñe axta nápakha fariseos ektáha axta aptamhéyak melya'ásseyam, apkelchampeykekxo néten, axta aptemék apkelpaqmeyesma s'e:
—Payhawók agyenyekhássesek nekha apyempehek ma'a énxet'ák melya'ásseyam metnaha nak judíos, tén han agának elanagkok ma'a éltémókxa nak antéhek Moisés segánamakxa apagkok.
6 Apchaqneykekxeyk axta m'a énxet'ák kélápháseykha, tén han apkelámha apmonye'e yaqwayam elpaqmétek elxének xa amya'a nak. 7 Wegqak axta apkelpaqmeyesma apkelxeyenma, apkempeykekxo néten Pedro, keñe aptéma apkelanagkama s'e:
—Élyáxeg, kélya'ásegkok kéxegke sélyéseykencha'a axta ko'o Dios kélnepyeseksa kéxegke yaqwayam atnehek seklegasso amya'a ektaqmela énxet'ák metnaha nak judíos ma'a nanók axta, yaqwayam enxoho etnahagkok melya'ásseyam. 8 Apxekmóssegkek axta Dios ekleklamo apwáxok xa énxet'ák nak, cham'a Dios apya'áseykegkoho nak ektémakxa egwáxok, hakte apkelmeyáseykegkek axta Espíritu Santo xa énxet'ák nak ekhawo senteméssessamakxa axta nahan negko'óxa. 9 Axta etnéssessók Dios negyeykhamaxche egmók negko'o xamo' xa énxet'ák nak, hakte apchaxñássessegkek axta nahan apkelwáxok xa énxet'ák nak eñama melya'ásseyam. 10 ¿Yaqsa eyke ektéma kélmáheyo nak kéxegke kólyepkónek Dios kélméssama aqsok ekyentaxno xa énxet'ák melya'ásseyam magmowagko nak negko'óxa ólpatmaha, tén han megkalmopwagko axta elpatmaha m'a ẽlyapmeyk nanók axta? 11 Neganagkamchek negko'o ólwagkásamáxchek teyp eñama segmésso naqsa segásekhayo m'a Wesse' egegkok Jesús, ekhawo nahan xa énxet'ák nak.
12 Apyókxoho énxet axta apkelwanmeyeykegkok tén han apháxenmók apkeltenneykha Pablo tén han Bernabé apkelxeyenma m'a aqsok magkenatchesso nak agweta', tén han ma'a aqsok sempelakkassamo nak agweta' apkeláneya axta Dios nepyeseksa m'a metnaha nak judíos, apkelásenneykekxo axta m'a Pablo tén han Bernabé. 13 Xama axta apkelwátéseykegko apkeltenneykha, axta aptemék appaqmeyesma Santiago s'e:
—Élyáxeg, héleyxho sekxo'. 14 Ẽltennáseyha exchek negko'o Simón ekwetáxko kaxwo' apkelásekhayo Dios ma'a énxet'ák metnaha nak judíos, apkelyesáncha'a nahan nepyeseksa yaqwayam etnahagkok énxet'ák apagkok. 15 Hawók axta m'a ektémakxa axta apnaqtáxéseyak ma'a Dios appeywa apkellegasso, ektéma nak eknaqtáxésamaxche s'e:
16 ‘Awaták sa' ko'o makham
natámen xa,
alánekxak sa' makham ma'a
David apxagkok
aptéyam axta;
alánekxak sa' makham ma'a
nápakha apketkók,
axátekhásekxak sa' makham,
17 yaqwayam sa' ektamok Dios
ma'a pók énxet'ák nak,
yetlo m'a apyókxoho
pók aptémakxa énxet'ák
kélteméssesso axta
apkelpagkanamap
yaqwayam atnehek ahagkok.
18 Apméssek appeywa m'a Wesse' egegkok,
apkelya'assásegwayam axta
nanók xa aqsok nak.’
19 “Xénchek ko'o ewáxok megkapayhawo agának elpatmok énxet'ák metnaha nak judíos ma'a aqsok ekyentaxno eyaqhémo nak elpatmok, apkelwáteságko nak kaxwók apkelyetleykekxa m'a nanók apcháyókxa yaqwayam elyetlakxak ma'a Dios. 20 Tásek eyke aqsa kóltáxéssesek kólának elyetnakhaksek ma'a ekyókxoho aqsok ekteméssesso nak élmanyása apkeltémakxa m'a aqsok kéleykmássesso, tén han melanagkek ma'a ekmeyámáxkoho nak antéhek negmeykha mansexta, tén han metawagkehek ápetek ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, essenhan ma'a éma. 21 Hakte yetneyk axta chá'a énxet'ák apkeltenneykha Moisés segánamakxa apagkok ma'a nanók axta, cham'a élyetsátamáxko nak han chá'a apchaqneykekxexa judíos ekyókxoho sábado.”
Weykcha'áhak kéláphássesso énxet'ák metnaha nak judíos
22 Keñe axta énxet'ák kélápháseykha tén han apkelámha apmonye'e tén han ma'a apyókxoho énxet'ák apchaqneykekxexa nak aphéssamo mók apkelpaqmeyesma apmáheyo elyésha nepyeseksa pók xam'a yaqwayam kóláphaksek Antioquía xamo' ma'a Pablo tén han Bernabé. Judas axta kélyéseykha, apkeltamhomakpo axta anhan Barsabás, Silas axta anhan, énxet'ák ekha kéláyo axta nepyeseksa m'a apkelyáxeg'a. 23 Kéláphássegkek axta eswok weykcha'áhak kéltáxésso ektéma nak se'e:

“Negko'o nenteme nak sẽlapháseykha, tén han nélámha egmonye'e, kélyapma nak kéxegke, negméssek negko'o ekxeyenma egwáxok kéxegke megkólteme nak judíos kélheykha nak Antioquía, Siria, tén han ma'a Cilicia. 24 Nenlegayak axta negko'o apkelxegama aqsa nápakha énxet meyke néltémo negko'o, tén han megkaleklama kélwáxok kéxegke m'a apkeltenneykha, tén han ektekkessessama exnek élchetámeykha kélwáxok kéxegke. 25 Axta keñamak neghéssamo negko'o mók nélpaqmeyesma ekxeyenma egwáxok ektaqmela ólyésha nápakha énxet negyeseksa negko'o, yaqwayam enxoho elteyánegwakxohok kéxegke yetlo apkelxegexma'a m'a ẽlyapma nélásekhayo, cham'a Pablo tén han Bernabé, 26 melaye nak etekyók elmahagkok eyesagkexa eñama m'a Wesse' egegkok Jesucristo. 27 Cháxa keñamak negko'o negáphássesa nak ma'a Judas tén han Silas: sa' elpaqhetchesek kéxegke m'a yaqwayam epékessásekxak ekyókxoho xa nentáhakxa nak nentáxéssesso. 28 Xénchek apwáxok Espíritu Santo tén han negko'óxa ektaqmela mampátegkesek kéxegke m'a aqsok ekyentaxno, wánxa eyke aqsa s'e eyéméxko nak kóllána': 29 nágkóltaw chá'a ápetek aqsok kélnaqtósso ektekyawa kélmésso nak kéleykmássesso, nágkóltaw nahan éma, tén han ápetek nak ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, nágkóllána nahan ma'a ekmeyámáxkoho nak antéhek negmeykha mansexta. Agkok kóllanak kéxegke xa aqsok nak, tásek sa' katnehek kéltáhakxa. Ekxeyenma egwáxok kéxegke.”

30 Keñe axta natámen apkelpeykáseyak apkelxega apkelmaheykegko m'a Antioquía. Apcháncheseykekxeyk axta énxet'ák apkeleñama nak apchaqneykekxexa, keñe apméssama m'a weykcha'áhak kéláphássesso axta énxet'ák. 31 Xama axta apkelyetsáteykegko ẽlyáxeg'a m'a weykcha'áhak nak, kelpayheykekxók agko' axta apkelwáxok eñama kélmésso éltaqmelwayam apkelwáxok. 32 Keltaqmelchessásekxeyk axta nahan apkelwáxok apxámokma apagkók ẽlyáxeg'a apkelpeywa m'a Judas tén han Silas, hakte Dios appeywa apkellegasso axta anhan ma'a, kelwasqakkásekxók axta nahan. 33 Yáma wenaqtémok axta nahan, apkelápháseykekxo makham ẽlyáxeg'a yetlo apkelmésso élxeyenma apkelwáxok apkeltémo kataqmelhok apkelxega, yaqwayam enxoho elmeyekxak makham ma'a apheykegkaxa nak ektáha apkeláphasso. 34 Xeyenmeyk axta eyke apwáxok Silas tásek exnekxak ma'a. 35 Apheykekxeyk axta eyke Pablo tén han Bernabé m'a Antioquía, apkelenxáneykmók axta apkelxekmósso énxet'ák tén han apkeltennáseykha amya'a ektaqmela, yetlo m'a énxet'ák apxámokma axta.
Pablo apyamasma aptamheykha apxegexma Bernabé
36 Keñe axta Pablo aptéma apkenagkama Bernabé s'e:
—Antemekxak sa' makham meyk'a ẽlyáxeg'a apheykha nak apyókxoho tegma apkelyawe, nenlegassamakxa axta chá'a Wesse' egegkok appeywa, yaqwayam sa' agya'asagkohok ektáhakxa apheykha.
37 Apmáheyók axta eykhe nahan eyentamok Bernabé m'a Juan, apkeltamhomakpo axta nahan Marcos; 38 apxeyenmeyk axta eyke Pablo megkapayhawo kólyentamok, hakte apkexakhagweykmek axta aqsa Marcos ma'a yókxexma Panfilia, axta nahan elenxáneykmohok appasmo m'a apkeltamheykha nak. 39 Awanhek axta megkaxnémo mók apkelpaqmeyesma, apkexpánchásamákpek axta anhan. Apyentamomchek axta Bernabé m'a Marcos, apkelchántegkek axta yántakpayhe apkelmaheykegko m'a Chipre, 40 keñe axta Pablo apkelyéseykencha'a aptéma apxegexma m'a Silas, apkelmaxnéssessegkek axta ẽlyáxeg'a apkeltémo eltaqmelchesek Wesse' egegkok eñama apkelásekhayo, keñe apkelánteyapma, 41 axta apkelpéwomók ma'a ekpayho nak Siria, tén han Cilicia, apkelwasqakkáseykxoho ẽlyáxeg'a apkeleñama nak kélaqneykekxexa.