Pablo y Silas en Tesalónica
1 En su viaje, Pablo y Silas pasaron por Anfípolis y Apolonia, y luego llegaron a Tesalónica, donde había una sinagoga judía. 2 Pablo, conforme a su costumbre, fue a la sinagoga, y cada sábado, durante tres semanas seguidas, discutió con ellos, con base en las Escrituras. 3 Les explicaba que el Mesías tenía que morir, y que después de muerto tenía que resucitar. Les decía: «Este mismo Jesús que yo les anuncio es el Mesías.»
4 Algunos de los judíos creyeron y se unieron a Pablo y a Silas. También creyeron muchos griegos que adoraban a Dios, e incluso un buen número de mujeres distinguidas. 5 Pero otros judíos se llenaron de celos y reunieron a unos de esos maleantes que andan ociosos por la calle, los cuales armaron un tumulto y alborotaron a la ciudad. Como buscaban a Pablo y a Silas, irrumpieron en la casa de Jasón para sacarlos y entregarlos a la gente; 6 pero no los encontraron, así que sacaron a rastras a Jasón y a algunos otros hermanos, y los llevaron ante las autoridades de la ciudad, mientras gritaban: «Estos hombres, que han trastornado el mundo entero, también han venido acá, 7 ¡y Jasón los recibió en su casa! ¡Todos ellos están violando las leyes del emperador, pues dicen que hay otro rey, que es Jesús!»
8 Al oír esto, la gente y las autoridades se inquietaron, 9 pero después los soltaron, no sin antes cobrar la fianza que Jasón y los otros tuvieron que pagar.
Pablo y Silas en Berea
10 En cuanto llegó la noche, los hermanos hicieron que Pablo y Silas partieran inmediatamente hacia Berea. Al llegar, se dirigieron a la sinagoga de los judíos. 11 Estos, que eran de mejores sentimientos que los de Tesalónica, de buena gana recibieron el mensaje, y día tras día estudiaban las Escrituras para ver si era cierto lo que se les decía. 12 De modo que muchos de ellos creyeron, y también entre los griegos creyeron mujeres distinguidas y no pocos hombres. 13 Pero cuando los judíos de Tesalónica supieron que también en Berea Pablo estaba anunciando el mensaje de Dios, fueron allá y empezaron a alborotar y perturbar a la gente. 14 Pero los hermanos hicieron que Pablo saliera sin demora hacia la costa, mientras que Silas y Timoteo se quedaban en Berea. 15 Los que llevaban a Pablo lo acompañaron hasta Atenas. Luego volvieron con instrucciones para que Silas y Timoteo se le reunieran lo más pronto posible.
Pablo en Atenas
16 Mientras Pablo esperaba en Atenas a Silas y a Timoteo, le dolió en gran manera ver que la ciudad estaba llena de ídolos. 17 Por eso discutía en la sinagoga con los judíos y con otros que adoraban a Dios; y cada día discutía en la plaza con la gente que allí se encontraba. 18 Algunos filósofos epicúreos y estoicos comenzaron a debatir con él. Unos decían: «¿De qué hablará este charlatán?» Y otros: «Parece que es propagandista de dioses extranjeros.»
Esto lo decían porque Pablo les anunciaba la buena noticia acerca de Jesús y de la resurrección. 19 Entonces lo llevaron al Areópago, y le preguntaron: «¿Se puede saber qué nueva enseñanza es esta que nos traes? 20 Porque nos hablas de cosas extrañas, y queremos saber qué significan.»
21 Y es que todos los atenienses, como también los extranjeros que allí vivían, no se ocupaban sino de oír y comentar las últimas novedades.
22 En el Areópago, Pablo se puso en medio de ellos, y dijo:
«Atenienses, por lo que puedo ver, es evidente que ustedes son muy religiosos. 23 Porque al mirar los lugares donde ustedes adoran a sus dioses me he encontrado un altar con la inscripción: “A un Dios no conocido”. Pues bien, ese Dios al que ustedes adoran, aun sin conocerlo, es el Dios que yo les anuncio.
24 »Es el Dios que creó el mundo y todo lo que hay en él; es el Señor del cielo y de la tierra. No vive en templos hechos por manos humanas, 25 ni necesita que nadie haga nada por él, pues él es quien da a todos la vida, el aire y todo lo demás.
26 »De un solo ser hizo todo el género humano, para que los distintos pueblos habiten toda la tierra; y les señaló el tiempo y los límites de los territorios donde habrían de vivir. 27 Dios lo hizo así para que lo busquen y, quizá, como a tientas, puedan encontrarlo, aunque lo cierto es que no está lejos de cada uno de nosotros. 28 Porque en Dios vivimos, y nos movemos, y existimos, como también lo han dicho ya algunos poetas de ustedes: “Somos descendientes de Dios.” 29 Y puesto que somos descendientes de Dios, no debemos pensar que Dios sea como las imágenes de oro, plata o piedra, hechas por manos humanas, según su propia imaginación. 30 Dios, que en otros tiempos pasó por alto la ignorancia de la gente, ahora quiere que todos, en todas partes, se vuelvan a él. 31 Porque Dios ha fijado un día en el cual juzgará al mundo con justicia por medio de un hombre al que escogió; y a todos ha dado pruebas de ello al resucitarlo de los muertos.»
32 Al oír esto de la resurrección de los muertos, unos se burlaron y otros dijeron:
—Ya te oiremos hablar de esto en otra ocasión.
33 Entonces Pablo se retiró y los dejó. 34 Sin embargo, algunos se le unieron y creyeron. Entre ellos estaba Dionisio, miembro del Areópago, una mujer llamada Dámaris, y otros más.
Ekyennameykhaxma Tesalónica
1 Apkelyeykhágweykmek axta apkelxegama Pablo tén han Silas ma'a Anfípolis, tén han ma'a Apolonia, keñe apkelweykmo m'a Tesalónica, ekyetnamakxa axta nahan apchaqneykekxexa m'a judíos. 2 Aptaxnegweykmek axta Pablo m'a apchaqneykekxexa axta judíos, ekhawo aptémakxa axta chá'a ekyókxoho sábado, ántánxo semána axta nahan weykmohok apkeltennáseykha énxet'ák, apmeykencha'a chá'a m'a ektémakxa nak Eknaqtáxésamaxche Wesse' egegkok appeywa. 3 Apkeltennáseykha axta chá'a apxénamakpo yetsapok ma'a Mesías, tén han apxénamakpo exátekhágwók ma'a natámen apketsapma. Axta aptemék chá'a apkelanagkama s'e:
—Cháxa Jesús séltennásencha'a nak chá'a kéxegke, cháxa Mesías xa.
4 Nápakha judíos axta anhan melya'ásseykmok xa, apkelyetleykekxeyk axta m'a Pablo tén han Silas. Apxámok axta anhan melya'ásseyam ma'a griegos, apkelpeykessamo axta chá'a m'a Dios, xámok axta anhan ma'a kelán'ák kelwesse'e nak. 5 Apnathayak axta eyke m'a nápakha judíos apkelya'ásseyam axta, apcháncheseykekxeyk axta m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa apkelweynchámeykha axta aqsa chá'a m'a ámay, apkeltémo énnegkesek exma m'a tegma apwányam tén han etekkesek ektemegweykmohóxma. Apketámeykegkek axta anhan ma'a Jasón apxagkok, apkelchetamsama Pablo tén han ma'a Silas, yaqwayam enxoho elántekkesek yókxexma, enaqlakxések ma'a énxet'ák apxámokma. 6 Xama axta melwetágweykmo m'a, keñe axta kélyenyawáseykegkokxo aqsa Jasón kélyentameykekxo, tén han nápakha énxet'ák melya'ásseyam, nápaqta'awók ma'a apkelámha apmonye'e nak tegma apwányam. Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e:
—¡Keso énxet'ák aptekkessama nak chá'a ekyennamáxma ekyókxoho yókxexma, apkelwa'ak nahan se'e, 7 apheyáseykha nahan apxagkok ma'a Jasón! ¡Apyókxoho nahan aptawáseykha m'a wesse' apwányam segánamakxa apagkok, hakte apkelxeyenmeyk chá'a apyetnama pók wesse' apwányam, cham'a kéltéma nak Jesús!
8 Xama axta apkellegaya xa aqsok nak, apyennegkessegkek axta exma énxet'ák tén han ma'a apkelámha apmonye'e nak. 9 Keñe axta m'a Jasón tén han ma'a nápakha nak apyánmagkassama yaqwayam kólchexeykxa', kélchexeykekxeyk axta anhan.
Pablo tén han Silas apkelwayam ma'a Berea
10 Yáqtéssegkek axta, apkeltémók axta elpekhaksohok apkelxega énxet'ák melya'ásseyam Pablo tén han Silas elmahagkok ma'a Berea. Xama axta apkelweykmo m'a, apkelmaheykegkek axta apchaqneykekxexa judíos ma'a. 11 Cháxa énxet'ák judíos éltaqmela axta apkelwáxok, megkaxnémo axta ektémakxa apkelwáxok ma'a énxet'ák apheykha nak Tesalónica, apkelmomchek axta takha' amya'a eñama nak Dios yetlo ekmáyheykegkoho apkelwáxok. Yókxoho ekhem axta anhan chá'a apkelyetsátéyak ma'a ektémakxa nak Eknaqtáxésamaxche yaqwayam enxoho elwetak naqsók kexaha m'a ektémakxa axta kéllegasso. 12 Axta keñamak apxámokma apteme melya'ásseyam, apxámok axta anhan griegos apteme melya'ásseyam, cham'a kelán'ák kelwesse'e nak, tén han ma'a apkelennay'a nak. 13 Xama axta apkellegaya amya'a judíos apheykha axta Tesalónica apkeltenneykencha'a nahan Pablo Dios appeywa m'a Berea, apkelmaheykegkek axta anhan ma'a, aptekkessesseykmek axta nahan apyennegkessóxma énxet'ák ma'a, apkellókassesseykmek axta nahan apkelwáxok. 14 Apkeltémók axta eyke epekhaksohok apteyapma Pablo énxet'ák melya'ásseyam emhagkok ma'a neyáwa wátsam ekwányam, keñe axta Silas tén han Timoteo apkelheykekxo m'a Berea. 15 Apkelyetlamchek axta nahan Pablo ekweykmoho tegma apwányam Atenas ma'a énxet'ák ektáha axta apkelxegexma'a. Keñe axta apkelchexyeykmo makham yetlo apseykentámho Pablo appeywa apkeltémo elpekhaksohok ey'ókxak Silas tén han Timoteo.
Pablo apwayam Atenas
16 Neyseksa apkelhaxanma axta Pablo, Silas tén han Timoteo m'a Atenas, lókassegkek axta apwáxok apweteya ekxámokma kéleykmássesso m'a tegma apwányam nak. 17 Axta keñamak apkelpaqhetchásamákpoho Pablo judíos ma'a apchaqneykekxexa nak, tén han ma'a nápakha apkelpeykessamo axta chá'a Dios. Apkelpaqhetchásamákpók axta nahan chá'a m'a énxet'ák apchaqneykekxoho axta chá'a m'a apkelweynchámeykegkaxa axta chá'a énxet'ák. 18 Nápakha énxet'ák apkelxekmósso apnámakkok axta nahan apkelpaqhetchásamákpohok chá'a Pablo, cham'a epicúreos tén han estoicos. Axta aptemék chá'a apkelpaqmeyesma pók xam'a s'e:
—¿Yaqsa apxeyenma chá'a xa mey'áseyak nak aqsok?
Axta etnehek nahan chá'a apkelpeywa nápakha s'e:
—Aqsok kéláyókxa éleñama mók nekha kexaha apkelxeyenma chá'a.
Axta aptemék apkelpeywa énxet'ák xa ektáha nak, hakte apkeltenneykha axta chá'a Pablo m'a Jesús apwesey, tén han nennaqxétekhágwayam. 19 Keñe axta kélyentameykekxo m'a Areópago. Axta kéltemék kélmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Apwancheya hẽltennaksek, yaqsa nélxekmowásamáxche axnagkok se'e sensókasakmo nak xép? 20 Hakte ẽltennassegkek chá'a m'a aqsok manlegaya nak, néltamhók agya'asagkohok yaqsa ekteme xa.
21 Hakte cham'a apyókxoho énxet'ák apkeleñama nak Atenas, ekhawo nahan ma'a apkeleñama nak mók nekha apheykencha'a nak ma'a, wánxa axta aqsa apmenyeyk chá'a eleyxhok ma'a kaxwe amya'a ekxénamaxche nak tén han elxének chá'a.
22 Apkempeykekxeyk axta néten Pablo nepyeseksa énxet'ák ma'a Areópago. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
“Énxet'ák kéleñama nak Atenas, ekwet'ak ekxáma kéxegke m'a ektémakxa nak kéláyókxa. 23 Ekweynchámeykha axta ko'o sélányo m'a kélpeykessamókxa nak chá'a aqsok kéláyókxa, ekweteyak axta ko'o ekwatnamáxchexa nak aqsok ekyetno kéltáxésso s'e ektéma nak: ‘Dios megkólya'áseyak kélpagkanchesso s'e. Cháxa sekmako nak ko'o altennássak kéxegke xa, kélpeykessamo nak chá'a neyseksa megkólya'áseyak.
24 “Dios apkelane axta keso náxop tén han ekyókxoho aqsok ekhéyak nak awáxok, cham'a Wesse' néten ma'a, tén han keso náxop. Mexmak ma'a kañe' tegma énxet apkelane nak, 25 mopmenyeyk nahan kóllanaksek aqsok, hakte cham'a apteme chá'a segmésso negyókxoho ekyennaqte egnények ma'a, nennama tén han ma'a ekyókxoho aqsok nak.
26 “Xama énxet axta keñamak apxámaseykekxo apyókxoho pók aptémakxa énxet, yaqwayam enxoho esawhekxohok keso náxop; appekkenchessegkek axta nahan chá'a ekwánxa ekhem néxa apheykha tén han ma'a yókxexma yaqweykenxa chá'a exmakha, 27 yaqwayam enxoho ektamok ma'a Dios, máxa apkelpaknameykha sa' eykhe etnehek éteyekxa'. Naqsók chá'a negko'o ketók aphakxa enxama m'a Dios. 28 Hakte Dios negko'o segmésso negyennaqte, tén han negmowána óltaqheykha tén han negweynchámeykha chá'a; ekhawo ektémakxa nak apkelxeyenma m'a énxet'ák kélagkok apnaqtáxéseyak nak chá'a ekteyapma élchetámeykha apkelwáxok ektéma nak se'e: ‘Negko'o nenteme néleñamakxa m'a Dios.’ 29 Negko'o nenteme néleñamakxa m'a Dios, megkeyméxchek negko'o kaxének egwáxok apteme aphémo Dios ma'a sawo ekyátekto ekmomnáwa nak, tén han ma'a sawo ekmope ekmomnáwa nak, essenhan ma'a meteymog apkeleykmassáseykegkohol'a énxet ekxénakxa enxoho apwáxok eleykmássesha. 30 Axta yenmexmók Dios ektémakxa axta melya'áseyak aqsok énxet'ák ma'a nanók axta, keñe kaxwo' apkeltémo negko'o ólyaqmagkasek egwáxok Dios negyókxoho nak, ekweykekxoho m'a ekyókxoho yókxexma nak. 31 Hakte appekkenmeyk axta Dios xama ekhem yaqweykenxa elyekpelkohok apyókxoho énxet'ák keso náxop yetlo ekpéwomo aptémakxa eñama apchásenneykekxa xama énxet ektáha axta apkelyéseykha; cháxa apxekmóssama axta apyókxoho énxet'ák, cham'a apxátekhásseykmo axta.”
32 Xama axta apkellegaya énxet'ák xa apnaqxétekhágwayam nak ma'a apkeletsapma, apkellektegmeykha axta chá'a nápakha, keñe axta nahan nápakha aptéma chá'a apkelpeywa s'e:
—Ageyxhok sa' makham exének mók ekhem xa.
33 Keñe axta apkexakhama Pablo xa énxet'ák nak. 34 Nápakha axta eyke nahan apkelyetlók, tén han aptamheykegko melya'ásseyam. Dionicio axta nahan aphak nepyeseksa xa énxet'ák nak, apkeñama axta xama nepyeseksa m'a apchaqneykekxexa nak énxet Areópago, keñe axta nahan xama kelán'a ekwesey axta Dámaris, tén han ma'a nápakha énxet'ák nak.