Bernabé y Saulo comienzan su trabajo misionero
1 La iglesia de Antioquía tenía profetas y maestros, que eran Bernabé, Simón (conocido también como el Negro), Lucio de Cirene, Manaén (que se había criado junto con Herodes, el que gobernó en Galilea) y Saulo. 2 Un día, mientras ayunaban y celebraban el culto al Señor, el Espíritu Santo dijo: «Sepárenme a Bernabé y a Saulo para la tarea a la cual los he llamado.»
3 Así, pues, después de que oraron y ayunaron, les impusieron las manos y los despidieron.
Bernabé y Saulo en Chipre
4 Enviados por el Espíritu Santo, Bernabé y Saulo se dirigieron a Seleucia, y allí se embarcaron para la isla de Chipre. 5 Al llegar al puerto de Salamina comenzaron a anunciar la palabra de Dios en las sinagogas de los judíos. Juan iba también con ellos, como ayudante.
6 Recorrieron toda la isla y llegaron a Pafos. Allí había un mago y falso profeta judío, llamado Bar Jesús, 7 que mantenía una estrecha relación con el gobernador Sergio Paulo, hombre inteligente, el cual mandó llamar a Bernabé y a Saulo porque deseaba oír la palabra de Dios. 8 El mago, cuyo nombre griego era Elimas, se les opuso y trató de impedir que el gobernador creyera. 9 Pero Saulo, también llamado Pablo, lleno del Espíritu Santo, lo miró fijamente 10 y le dijo:
—¡Embustero y malvado, hijo del diablo y enemigo de todo lo bueno! ¿Por qué insistes en torcer los caminos rectos del Señor? 11 Ahora el Señor te va a castigar: vas a quedarte ciego, y por algún tiempo no podrás ver la luz del sol.
Al instante, Elimas quedó en total oscuridad, y daba vueltas buscando alguien que lo llevara de la mano, porque estaba ciego. 12 Al ver esto, y admirado de la enseñanza acerca del Señor, el gobernador creyó.
Pablo y Bernabé en Antioquía de Pisidia
13 Pablo y sus compañeros se embarcaron en Pafos y viajaron a Perge, en la región de Panfilia; pero Juan los dejó y volvió a Jerusalén. 14 De Perge pasaron a Antioquía de Pisidia, y al llegar el sábado entraron en la sinagoga. Se sentaron, 15 y después de la lectura de la ley y los profetas, los jefes de la sinagoga los invitaron a hablar:
—Hermanos, si tienen algunas palabras de aliento para la comunidad, pueden hablar.
16 Entonces Pablo se levantó, con la mano les pidió que guardaran silencio, y dijo:
—Escuchen, israelitas, y todos los que tienen temor de Dios. 17 El Dios del pueblo de Israel escogió a nuestros antepasados; hizo de ellos un gran pueblo cuando todavía vivían como extranjeros en Egipto, y después, con su gran poder, los sacó de aquella tierra. 18 En el desierto, durante unos cuarenta años, Dios fue paciente con ellos, 19 y en el país de Canaán destruyó a siete pueblos y dio sus tierras a nuestros antepasados. 20 Todo esto sucedió en el curso de unos cuatrocientos cincuenta años.
»Después les dio caudillos hasta los días del profeta Samuel. 21 Entonces ellos pidieron que los gobernara un rey, y durante cuarenta años Dios les dio como rey a Saúl hijo de Cis, de la tribu de Benjamín. 22 Más tarde, Dios quitó de su puesto a Saúl y les dio por rey a David, de quien dijo: “David hijo de Yesé es un hombre que me agrada, y encuentro que está dispuesto a hacer todo lo que yo quiero.” 23 Uno de los descendientes de David fue Jesús, a quien Dios envió para salvar a Israel, como lo había prometido. 24 Antes de que Jesús viniera, Juan anunciaba el mensaje a todo el pueblo de Israel; les decía que debían volverse a Dios y ser bautizados. 25 Y cuando Juan se acercaba al fin de su vida, dijo: “Yo no soy lo que ustedes piensan, pues después de mí viene uno a quien yo ni siquiera merezco desatarle las sandalias de los pies.”
26 »Hermanos descendientes de Abrahán, y ustedes, que tienen temor de Dios, este mensaje de salvación es para nosotros. 27 Quienes vivían en Jerusalén y sus jefes no reconocieron a Jesús ni entendieron las palabras de los profetas, que cada sábado se leen en la sinagoga; ni siquiera se enteraron de que, cuando condenaron a Jesús, ellos mismos dieron cumplimiento a esas profecías. 28 Y aunque no encontraron en él ningún motivo para darle muerte, pidieron a Pilato que lo mandara matar. 29 Luego, cuando ya habían hecho todo lo que se decía de él en las Escrituras, lo bajaron de la cruz y lo sepultaron. 30 Pero Dios lo resucitó de entre los muertos 31 y durante muchos días Jesús se apareció a quienes lo habían acompañado en su viaje de Galilea a Jerusalén. Ahora ellos son, ante el pueblo, testigos de Jesús.
32 »Nosotros también les anunciamos a ustedes la buena noticia que Dios prometió a nuestros antepasados. 33 Dios nos la ha cumplido a nosotros que, al resucitar a Jesús, somos los descendientes, como está escrito en el salmo segundo: “Tú eres mi Hijo; yo te he engendrado hoy.” 34 Y en cuanto a que lo resucitaría para que su cuerpo no se descompusiera, dijo: “Les cumpliré a ustedes las santas y verdaderas promesas que hice a David.” 35 Por eso dice también en otro lugar: “No permitirás que se descomponga el cuerpo de tu santo siervo.” 36 Ahora bien, lo cierto es que David sirvió a los de su tiempo, según Dios se lo había ordenado; después murió y se reunió con sus padres, y su cuerpo se descompuso. 37 Pero el cuerpo de aquel que Dios resucitó no se descompuso. 38 Así pues, hermanos, ustedes deben saber que el perdón de los pecados se les anuncia por medio de Jesús, y que la ley de Moisés no puede hacerlos justos; 39 solo por medio de Jesús, Dios hace justos a todos los que creen. 40 Tengan, pues, cuidado, para que no caiga sobre ustedes lo que escribieron los profetas:
41 “Ustedes, que miran con desdén,
asómbrense y desaparezcan;
porque en sus días haré tales cosas
que si alguien se las contara,
serían incapaces de creerlas.”»
42 Cuando Pablo y sus compañeros salieron de la sinagoga, se les pidió que al sábado siguiente hablaran también de estas cosas. 43 Una vez terminada la reunión en la sinagoga, muchos de los judíos y de los que se habían convertido al judaísmo siguieron a Pablo y a Bernabé, y ellos les aconsejaron que permanecieran firmes y confiados en la gracia de Dios.
44 El sábado de la semana siguiente, casi toda la ciudad se reunió para oír el mensaje del Señor. 45 Pero cuando los judíos vieron tanta gente, se llenaron de celos y comenzaron a contradecir a Pablo y a insultarlo. 46 Sin embargo, Pablo y Bernabé les contestaron con toda valentía:
—Nosotros teníamos la obligación de anunciar la palabra de Dios, en primer lugar a ustedes, que son judíos; pero ya que ustedes la rechazan y no se consideran dignos de la vida eterna, iremos a quienes no son judíos. 47 Porque así nos lo mandó el Señor:
“Te he puesto como luz de los pueblos,
para que lleves mi salvación
hasta el último rincón de la tierra.”
48 Al oír esto, quienes no eran judíos se alegraron y comenzaron a decir que la palabra del Señor era buena; y todos los que estaban destinados a tener vida eterna creyeron. 49 Así la palabra del Señor se iba difundiendo por toda aquella región. 50 Pero los judíos instigaron a algunas mujeres piadosas y honorables, y a los hombres importantes de la ciudad, a que persiguieran a Pablo y a Bernabé hasta echarlos de la región. 51 Entonces ellos, al irse, sacudieron el polvo de sus pies contra aquella gente, en señal de protesta, y se fueron a Iconio. 52 Los discípulos, por su parte, estaban llenos de alegría y del Espíritu Santo.
Bernabé tén han Saulo apcheynamo apkeltamheykha nepyeseksa énxet'ák
1 Apheykha axta nahan Dios appeywa apkellegasso tén han énxet apkelxekmósso nak apnámakkok ma'a apchaqneykekxexa nak énxet ma'a Antioquía. Bernabé axta m'a, tén han Simón, (apkeltamhomakpo axta nahan Appésyam), tén han Lucio apkeñama m'a Cirene, tén han Menahem (apkektegeykegkoho xamo' axta m'a Herodes, aptéma axta wesse' apwányam Galilea), tén han ma'a Saulo. 2 Xama ekhem axta aptemék apkelanagkama Espíritu Santo neyseksa apchaqneykekxa apkelpeykessamo Wesse' egegkok tén han yetlo metéyak aptéyak: “Hélpagkanches sa' ko'o Bernabé tén han Saulo, yaqwayam atnéssesek apkeltamheykha sélwóneykencha'a axta yaqwayam elanagkok.”
3 Keñe axta natámen aptamhéyak nempeywa nélmaxnagko yetlo metéyak aptéyak, kélnegkenmeyk axta kélmék apyetseksa'ák, tén axta kéláphassama.
Énxet'ák seykha amya'a apkelwayam Chipre
4 Apkelmaheykegkek axta Seleucia m'a Bernabé tén han Saulo eñama apkeláphasso m'a Espíritu Santo. Axta apkelchenátweykmok yántakpayhe apkelmaheykegko m'a Chipre egkexe étkok ekyetnama nak neyseksa wátsam ekwányam. 5 Xama axta apkelweykmo m'a Salamina, apcheynamók axta apkeltenneykha Dios appeywa m'a apchaqneykekxexa axta énxet'ák judíos. Apkelyetlamchek axta nahan ma'a Juan yaqwayam epasmaha apkeltamheykha.
6 Apsawheykekxók axta nahan apkelweynchámeykha m'a ekyókxoho nak kañe' egkexe étkok Chipre, apkelweykmek axta m'a nátegma Pafos, apkelwetágweykenxa axta xama judío yohóxma, apwesey axta Barjesús, apkeltemessásamap axta Dios appeywa aplegasso. 7 Sergio Paulo axta nahan apxegexma xa yohóxma nak, cham'a Sergio Paulo apteme axta apkeláneykha apchókxa, apteme axta xama énxet ekmanyehe ey'asagkohok aqsok. Apcháneyeykha axta Bernabé tén han Saulo xa wesse' nak, hakte apmenyeyk axta yeyxhok ma'a amya'a eñama nak Dios. 8 Keñe axta m'a yohóxma kéltéma axta griego appeywa Elimas, apmásseseykegko, apkeltémo eykhe megyeyxók wesse' apkeláneykha apchókxa apkeltenneykha m'a Bernabé tén han Saulo. 9 Tén axta Saulo megyéssama apkelányo yetlo apláneyo apwáxok Espíritu Santo, 10 axta aptemék apkenagkama s'e:
—¡Énxet apmopwána amya'a, ekmaso aptémakxa, kelyekhama' étche, apkenmexma nak ma'a ekyókxoho aqsok ektaqmela! ¿Yaqsa ektéma melwátesseykmo nak apteméssesso megkamámnaqsoho m'a aqsok ekpéwomo apkeltémókxa nak agyetlók ma'a Wesse' egegkok? 11 Wesse' egegkok sa' eñássesagkohok kaxwók xép; meyke apaqta'ák sa' etnehek, kawegqohok sa' mete élsassóxma ekhem.
Yetlómók axta eyáhapwe ekyaqtéssóxma Elimas, aptegyeykha axta énxet yaqwayam emha apmek apyentameykha, hakte meyke apaqta'ák axta temék. 12 Xama axta apweteya wesse' apkeláneykha apchókxa xa, axta ey'ásseykmok. Pelakkassamók agko' axta apweteya m'a nélxekmowásamáxche eñama nak Wesse' egegkok.
Pablo tén han Bernabé apkelwayam ma'a Antioquía nak Pisidia
13 Apchántegkek axta yántakpayhe Pablo m'a Pafos, yetlo apkelxegexma'a apkelmaheykegko m'a Perge, yókxexma nak Panfilia; apkexakhagweykmek axta eyke m'a Juan apmeyeykekxo makham ma'a Jerusalén. 14 Perge axta apkeleñamak apkelweykmo m'a Antioquía nak Pisidia. Apkelántaxnegweykmek axta nahan apchaqneykekxexa judíos ekhem sábado m'a. Apheykha axta anhan ma'a. 15 Keñe axta natámen élyetsátamáxche segánamakxa tén han apnaqtáxésso axta m'a Dios appeywa apkellegasso, apkeltémók axta nahan elxének ekyetnakxa enxoho yaqwayam elxének apkelámha apmonye'e nak apchaqneykekxexa judíos. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
—Élyáxeg, yetneyk agkok aqsok kélxeyenma yaqwayam kólwasqakkásekxohok énxet'ák, kólxén se'e kaxwo' nak.
16 Apkempeykekxeyk axta néten Pablo, apkelya'ásseykha axta nahan néten apmék apkeltémo elwanmeyagkok énxet'ák. Axta aptemék se'e:
—Kóleyxho kéxegke s'e israelitas, tén han kéxegke kéleñama nak mók nekha kélteme nak kéláyo Dios. 17 Apkelyéseykha axta Dios ẽlyapmeyk nano' negko'o, cham'a Israel Dios apagkok nak, énxet apxámokma axta apteméssessók, cham'a apheykegkaxa axta makham aptamheykegko máxa mók nekha apkeleñama m'a Egipto. Tén axta apkelántekkessama yetlo apmopwána m'a yókxexma nak. 18 Cuarenta apyeyam axta weykmok apkelenmáxamákpoho Dios apkeltémakxa m'a yókxexma meykexa nak énxet, 19 tén axta apmassésseykmo siete pók aptémakxa énxet'ák ma'a yókxexma Canaán, yaqwayam enxoho egkeyásekxak xapop apagkok ma'a ẽlyapmeyk nano' axta negko'o. 20 Cuatrocientos cincuenta apyeyam axta weykmok ekteme xa.
“Keñe axta apméssama Dios apkelámha apmonye'e apagkok ekweykmoho m'a aphamakxa axta Dios appeywa aplegasso Samuel. 21 Keñe axta apkelmaxnagkama apkeltémo egkések xama wesse' apwányam apagkok, yaqwayam enxoho etnehek apkeltaqmelchesso. Keñe axta ekweykmo cuarenta apyeyam apméssama Dios yaqwayam etnehek wesse' apwányam apagkok énxet'ák ma'a Saúl, Quis axta apketche, apkeñama axta nepyeseksa m'a Benjamín énxet'ák apagkok. 22 Apkelwátéssessegkek axta Dios apteme wesse' apwányam ma'a Saúl. Keñe axta aptemessáseykekxo wesse' apwányam ma'a David, cham'a aptéma axta apxeyenma Dios se'e: ‘Ekweteyak ko'o xama énxet ekleklamo ewáxok, cham'a David, Jesé apketche. Apmakawók han elának ekyókxoho sekmámenyého nak ko'o elána'.’ 23 Jesús axta aptáwen neptámen ma'a David, cham'a apcháphassama axta Dios yaqwayam elwagkasek teyp énxet'ák Israel, ekhawo m'a apkeltennassamakxa axta etnéssesek. 24 Aplegassegkek axta chá'a amya'a Juan apyókxoho énxet'ák Israel amonye' apwe axta Jesús, apkeltennassama apkeltémo chá'a elyaqmagkasek apkelwáxok tén han kólyaqpássesagkok yegmen. 25 Xama axta eyágketweykmo yaqweykenxa katnégwók néxa apha m'a Juan, axta aptemék se'e: ‘Háwe ko'o m'a kélanagkama nak kéxegke atneyk. Ewak sa' eyke netámen ko'o megkapayhawo nak alhaxyawássesek axát'ák apkeltéto apmagkok.’
26 “Élyáxeg, kélteme nak Abraham aptawán'ák neptámen, tén han kélteme nak kéláyo Dios megkólteme nak Judíos: negko'o segya'awe s'e amya'a nélwagkásamáxche teyp nak. 27 Hakte axta elya'áseykegkok apteme Jesús ma'a énxet'ák apheykencha'a axta Jerusalén tén han ma'a apkelámha apmonye'e apagkok axta, axta anhan elya'áseykegkok amya'a apnaqtáxéseyak axta m'a Dios appeywa apkellegasso élyetsátamáxkoho axta chá'a yókxoho sábado m'a apchaqneykekxexa nak judíos; apkeláneykegkek axta m'a aptémakxa axta apkelxeyenma Dios appeywa apkellegasso apchaqhama axta m'a Jesús. 28 Axta eykhe elweteyk ektémakxa aqsok eksexnenagko yaqwayam yának emátog, apkeltémók axta eyke aqsa yának emátog Jesús ma'a Pilato. 29 Xama axta appencháseykegko apkeláneyak ekyókxoho ektémakxa axta ekxeyenma eknaqtáxésamaxche yaqweykenxa katnehek ma'a Jesús, kélleklegkek axta aphápak néten aqsok ektegyésso, tén axta kélátawanyama. 30 Apxátekhásseykmek axta eyke m'a Dios. 31 Wenaqtémok axta nahan apxekmowásamakpekxoho makham Jesús ma'a énxet'ák apkelyetlama axta apkeleñama Galilea ekweykmoho m'a Jerusalén, cháxa aptamhéyak kaxwók apkelxeyenma m'a Jesús nápaqta'awók énxet'ák.
32 “Nenlegássek negko'o kéxegke xa amya'a ektaqmela nak: Cham'a appeywa appekkencháseykekxa axta Dios ma'a ẽlyapmeyk nano', 33 enlánessegkek negko'o nentáha nak aptawán'ák neptámen. Cháxa apkeláneya axta apxátekhásseykmo axta m'a Jesús, ekhawo ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche Salmo dos se'e: ‘Xép apteme hatte; ektemék kaxwók xép hatte.’ 34 Apxeyenmeyk axta Dios apmáheyo exátekhássók yaqwayam enxoho megkasagkehek ma'a apyókxa, cham'a aptéma axta apxeyenma eknaqtáxésamaxche s'e: ‘Alának sa' ko'o sekpeywa ekpagkanamaxche tén han ekmámnaqsoho sekmésso axta m'a David.’ 35 Cháxa keñamak ekyetnama nak han mók nekha eknaqtáxésamaxche ektéma nak se'e: ‘Megyohok sa' kasók apyókxa m'a apkeláneykha appagkanamap nak.’ 36 Naqsók axta apkelánéssama chá'a aqsok David ma'a apkektegeykegkoho xamo' axta, ekhawo apkeltémókxa axta etnehek ma'a Dios, keñe axta apketsapma, apkeltahanyeykekxeyk axta m'a apyapmeyk nano', masagkeyk axta nahan ma'a apyókxa'. 37 Keñe m'a apxátekhásseykmo axta Dios, axta kamasók apyókxa. 38-39 Élyáxeg, kéméxcheyk kéxegke kólya'asagkohok ektémakxa nak megkólyaqmagkáseykekxa nentémakxa mólya'assáxma kéllegassama nak eñama m'a Jesús. Kéméxcheyk nahan kólya'asagkohok kélmasséssessama chá'a melya'assáxma apyókxoho énxet'ák apteme nak melya'ásseyam eñama aptamheykha m'a Jesús, megkamowagko axta kamasséssesek ma'a Moisés segánamakxa apagkok. 40 Kóláwho sa' kéxegke yaqwayam enxoho megkatnehek ma'a ektémakxa nak apnaqtáxéseyak ma'a Dios appeywa apkellegasso s'e:

41 “Kóllano, kéxegke kélteme nak
kélya'ásseyam,
kólyegwe', kólmassegwom.
Hakte atnéssesek sa
ko'o kéxegke m'a
peya sa' chá'a kólya'assók,
apkeltennáseyncha'a
enxoho chá'a xama énxet.”

42 Xama axta apteyapma Pablo yetlo apkelxegexma'a m'a apchaqneykekxexa nak judíos, kéltémók axta eltennaha makham mók sábado xa ektéma nak amya'a. 43 Xama axta ekpenchásamáxko apchaqneykekxa énxet'ák ma'a apchaqneykekxexa axta chá'a judíos, apxámok axta judíos apyetleykekxa Pablo tén han Bernabé. Keñe axta anhan ma'a énxet'ák apkelyetleykekxa axta ektémakxa apkelpeykessamo Dios ma'a judíos. Apméssegkek axta appeywa apkeltémo melyensemek ma'a kélwóneykha apkelxawéyak axta eñama apkelásekhayo m'a Dios.
44 Xegkessegkek axta esawhakpohok énxet tegma apwányam apchaqneykekxa m'a mók sábado, yaqwayam yeyxhok Wesse' egegkok appeywa. 45 Xama axta apkelweteya judíos énxet apxámokma, apnathayak axta, apxéneykha axta ektáha megkamámnaqsoho appeywa m'a Pablo, apwanyeykha axta anhan. 46 Apkeltenneykha axta eyke Pablo tén han Bernabé meyke apkelaye. Axta aptemék apchátegmoweykegko s'e:
—Negáneymaxcheyk axta negko'o anlegaksek kéxegke kélmonye'e m'a amya'a eñama nak Dios, kélteme nak judíos; sa' eyke kaxwók negko'o ampehewakxak ma'a énxet'ák metnaha nak judíos, hakte megkólmenyeyk kéxegke amya'a eñama nak Dios, xeyenmeyk nahan kéxegke kélwáxok háwe yaqwayam kapayhohok kélxawéyak ma'a ekyennaqte egnények megkatnégwayam néxa nak. 47 Hakte axta aptemék negko'o seganagkama Wesse' egegkok, aptéma axta appeywa s'e:

‘Ekteméssessek ko'o exchep
máxa élseyéxma apagkok
apyókxoho pók aptémakxa énxet'ák,
yaqwayam sa' esawha
nélwagkásamáxche teyp ahagkok
ekweykmoho m'a makhawók agko'
nak keso náxop.’
48 Xama axta apkellegaya xa, kelpayheykekxeyk axta apkelwáxok ma'a metnaha nak judíos, apkelxeyenmeyk axta ektáha ektaqmela m'a Wesse' egegkok appeywa; axta elya'ásseykmok ma'a apyókxoho apkelpagkanamap axta yaqwayam elxawagkok ekyennaqte apnénya'ák. 49 Cháxa ektémakxa axta kéltenneykencha'a Wesse' egegkok appeywa ekyókxoho xa yókxexma nak. 50 Apkelpaqhetchásamákpók axta eyke judíos kelán'ák megkalyenseyam axta élpeykessamo Dios, tén han ekha kéláyo, tén han ma'a kelwesse'e nak tegma apwányam, apkelyáteyeykegkók axta apkeltémo kólchetamagkok ma'a Pablo tén han Bernabé, yaqwayam enxoho kólántekkesek ma'a apchókxa. 51 Tén axta appalchessama xapop élyepetche apmagkok Pablo tén han Bernabé magkenatchesso megkaleklama apkelwáxok apteméssessamakxa m'a énxet'ák, keñe axta apkelmaheykegko m'a Iconio. 52 Kelpayheykekxók agko' axta eyke apkelwáxok ma'a apkeltáméséyak nak, apkelláneykegkók axta apkelwáxok Espíritu Santo.