El año de reposo y el año de liberación
1 El Señor se dirigió a Moisés en el monte Sinaí, y le dijo:
2 «Di a los israelitas lo siguiente: Cuando ustedes hayan entrado en la tierra que les voy a dar, la tierra deberá tener reposo en honor del Señor. 3 Podrán sembrar sus campos durante seis años. También durante seis años podrán podar sus viñedos y recoger sus frutos, 4 pero el séptimo año será de completo reposo de la tierra en honor del Señor; no siembren ese año sus campos ni poden sus viñedos. 5 Tampoco corten el trigo que nazca por sí mismo después de la última cosecha, ni recojan las uvas de su viñedo no podado; la tierra debe tener reposo completo. 6 Lo que la tierra produzca por sí misma durante su reposo alcanzará para que coman ustedes, sus siervos y sus siervas, y los trabajadores y extranjeros que vivan con ustedes, 7 y sus ganados y los animales feroces del país. Todo lo que la tierra produzca les servirá de alimento.
8 »Deben contar siete semanas de años, es decir, siete años multiplicados por siete, lo cual dará un total de cuarenta y nueve años, 9 y el día diez del mes séptimo, que es el Día del Perdón, harán sonar el cuerno de carnero en todo el país. 10 El año cincuenta lo declararán ustedes año santo: será un año de liberación, y en él anunciarán libertad para todos los habitantes del país. Todo hombre volverá al seno de su familia y a la posesión de sus tierras. 11 El año cincuenta será para ustedes año de liberación, y en él no deberán sembrar, ni cortar el trigo que nazca por sí mismo, ni podar los viñedos ni recoger sus uvas, 12 porque es un año santo y de liberación para ustedes. Comerán solamente lo que la tierra produzca por sí misma.
13 »En este año de liberación todos ustedes volverán a tomar posesión de sus tierras. 14 Si alguien vende o compra a otra persona algún terreno, no trate de aprovecharse de ella; 15 el que compra debe pagar según el tiempo transcurrido desde el año de liberación, y el que vende debe cobrar según los años de cosecha que aún falten: 16 cuantos más años de cosecha falten, mayor será el precio; si quedan pocos años, el precio será menor, pues lo que se vende es el número de cosechas.
17 »No abuse nadie de nadie. Muestren reverencia por su Dios, pues yo soy el Señor su Dios. 18 Cumplan mis leyes, pongan en práctica mis decretos. Cúmplanlos y vivirán tranquilos en el país; 19 la tierra dará frutos, y ustedes vivirán tranquilamente en ella y comerán de sus frutos hasta quedar satisfechos.
20 »Tal vez se pregunten ustedes: “¿Y qué vamos a comer durante el séptimo año, si no podemos sembrar ni recoger la cosecha?” 21 Pues bien, yo les enviaré mi bendición durante el sexto año, y la cosecha será suficiente para tres años; 22 así comerán del grano almacenado mientras siembran de nuevo en el año octavo, y aun hasta el año noveno podrán comer del grano almacenado, mientras llega la cosecha.
23 »La tierra no debe venderse a perpetuidad: la tierra es mía, y ustedes solo están de paso por ella como huéspedes míos. 24 Por lo tanto, para cualquier terreno que ustedes tengan en propiedad, deben conceder a los poseedores anteriores el derecho de volver a comprarlo.
25 »Si uno de tus compatriotas se queda en la ruina y te vende alguno de sus terrenos, su pariente más cercano podrá venir y rescatar lo que su pariente haya vendido.
26 »En el caso de alguien que no tenga un pariente que pueda rescatar su propiedad, pero que logre reunir lo suficiente para rescatarla él mismo, 27 calculará el tiempo transcurrido desde que la vendió, devolverá al que la compró la cantidad de dinero que resulte a su favor, y él volverá a tomar posesión de su propiedad. 28 Pero si no logra reunir lo suficiente para rescatar la propiedad, esta se quedará en poder del comprador hasta el año de liberación, durante el cual será liberada la propiedad, y el que la vendió volverá a tomar posesión de ella.
29 »Si alguien vende una vivienda en una ciudad con murallas, tendrá derecho a volver a comprarla durante un año completo a partir de la fecha de venta. 30 Pero en caso de que la vivienda no sea rescatada en el término de un año, se quedará para siempre en poder del que la compró y de sus descendientes. No podrá ser liberada en el año de liberación. 31 En cambio, las casas de pueblos sin murallas serán consideradas igual que los campos: podrán ser rescatadas, y serán liberadas en el año de liberación.
32 »Los levitas tendrán siempre el derecho de volver a comprar las casas que estén dentro de las ciudades de ellos. 33 Si el que rescata es un levita, deberá abandonar la casa en el año de liberación e irse a la ciudad donde tiene su propiedad, porque la única propiedad de los levitas entre los israelitas es la casa que tienen en su ciudad. 34 Las tierras de pastoreo pertenecientes a las ciudades de los levitas no podrán ser vendidas, porque son su propiedad permanente.
35 »Si alguno de tus compatriotas se queda en la ruina y recurre a ti, debes ayudarlo como a un extranjero de paso, y lo acomodarás en tu casa. 36 No le quites nada ni le cargues intereses sobre los préstamos que le hagas; al contrario, muestra temor por tu Dios y acomoda a tu compatriota en tu casa. 37 No le cargues interés al dinero que le prestes, ni aumentes el precio de los alimentos que le des. 38 Yo soy el Señor, el Dios de ustedes, que los sacó de Egipto para darles la tierra de Canaán y para ser su Dios.
39 »Si uno de tus compatriotas se queda en la ruina mientras está contigo, y se vende a ti, no lo hagas trabajar como esclavo; 40 trátalo como a un trabajador o como a un huésped. Trabajará para ti hasta el año de liberación, 41 después del cual podrá abandonar tu casa junto con sus hijos, para volver otra vez a su clan y a sus propiedades familiares; 42 pues ellos son mis siervos; yo los saqué de Egipto, y no deben ser vendidos como esclavos. 43 No los trates con crueldad; al contrario, muestra temor de tu Dios.
44 »Si quieres tener esclavos o esclavas, cómpralos de las otras naciones que te rodean. 45 También puedes comprar a la gente extranjera que vive entre ustedes, y a los hijos que les nazcan mientras estén en el país de ustedes; a ellos pueden comprarlos en propiedad 46 y dejarlos como herencia a sus hijos cuando ustedes mueran; siempre podrán servirse de ellos. Pero ningún israelita debe dominar ni tratar con crueldad a otro israelita.
47 »Si un extranjero que vive en tu tierra se hace rico, y en cambio uno de tus compatriotas, vecino del extranjero, se queda en la ruina y se vende a ese extranjero o a algún otro extranjero, 48 tendrá derecho a que se compre su libertad aun después de haberse vendido. Podrá ser rescatado por uno de sus hermanos, 49 un tío, un primo o cualquier pariente cercano; también podrá rescatarse él mismo, si tiene medios para hacerlo, 50 luego de calcular, con el que lo compró, el precio de venta desde el año en que se vendió hasta el año de liberación. Ese precio deberá corresponder al número de años desde que se vendió, y el tiempo que haya trabajado se calculará según la paga que se da a los trabajadores. 51 Si aún quedan muchos años por delante, dará por su rescate la parte proporcional del dinero que recibió por venderse; 52 pero si falta poco tiempo para el año de liberación, dará por su rescate la cantidad correspondiente a los años que falten. 53 Se lo deberá tratar como a un trabajador contratado por año; no permitas que se lo trate con crueldad.
54 »Si acaso no es rescatado en este tiempo, quedará en libertad en el año de liberación, junto con sus hijos, 55 pues los israelitas son mis siervos, mis propios siervos; yo los saqué de Egipto. Yo soy el Señor su Dios.
Yeyam megkólcheneykekxexa aqsok namyep
1 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok Moisés ma'a egkexe Sinaí. Aptáhak axta apcháneya s'e:
2 “Etne sa' elának israelitas se'e: Kélántáxneyk sa' agkok kéxegke m'a xapop sekmáheyo nak ko'o agkések, kóllókassesek sa' ekyampe xapop kélagkok, ekxeyenma kélwáxok ma'a Wesse' egegkok. 3 Kélwanchek sa' chá'a kólchenekxak aqsok namyep kélagkok ekweykmoho seis apyeyam. Seis apyeyam sa' han katnehek kélyaqténcháseyak aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa', tén han kélnakxo m'a ekyexna, 4 keñe sa' ekwokmo enxoho siete apyeyam, kallókasek sa' ekyampe m'a xapop, ekxeyenweykekxoho kélwáxok ma'a Wesse' egegkok; nágkólchenekxa aqsa namyep kélagkok aqsok xa apyeyam nak, nágkólyaqténchesák nahan aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa. 5 Nágkólyaqtén nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, natámen nak ekpenchásamáxche kélyaqténma, nágkólneyx nahan ekyexna anmen yámet kélcheneykekxa megkólyaqténchesso nak aktegák; kallókashok agko' sa' ekyampe m'a xapop. 6 Aqsok ekteyapma nak neyseksa éllókasso ekyampe xapop, kaxhok sa' yaqwayam kóltók kéxegke, tén han kélláneykha apkelennay'a, tén han kelwán'ák, tén han ma'a apkeltamheykha nak chá'a, tén han ma'a apkeleñama nak mók nekha', apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, 7 tén han ma'a aqsok kélnaqtósso, tén han ma'a aqsok nawha'ák éllo élleykha nak ma'a apchókxa. Nento sa' katnehek ma'a ekyókxoho aqsok ektekkesso nak xapop.
8 “Kólyetsátekxa sa' siete apyeyam por siete, cuarenta y nueve apyeyam sa' katyapok 9 keñe m'a ekhem diez, pelten siete nak, ekteme nak ekhem megkólyaqmagkáseykekxexa nentémakxa', kólaqkahaksek sa' nepkések apkennawók apkepetek ekyókxoho s'e kañe' apchókxa nak. 10 Apyeyam appagkanamap sa' kéxegke kólteméssesek ma'a apyeyam cincuenta nak: katnehek sa' apyeyam kélchexeykekxexa énxet'ák, kóltennaksek sa' kéxegke apyókxoho apheykha nak kélókxa' peya kólchexeykxa'. Apyókxoho énxet sa' chá'a elmeyekxak ma'a ekheykegkaxa nak apnámakkok, elmekxak sa' makham ma'a xapop apagkok axta. 11 Katnehek sa' kéxegke apyeyam kélchexeykekxexa m'a apyeyam cincuenta, megkólchenekxeyk sa' aqsok xa apyeyam nak, megkólyaqtennek sa' nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, megkólyaqténchesagkek sa' nahan aktegák anmen yámet kélcheneykekxa, megkólnakxek sa' nahan ma'a ekyexna nak, 12 hakte apyeyam ekpagkanamaxche kélagkok kéxegke xa, tén han kélchexeykekxa. Kóltawagkok sa' aqsa m'a aqsok ektekkesso agko' nak ma'a xapop.
13 “Kólmekxak sa' makham kéxegke xapop kélagkok kélyókxoho, cháxa apyeyam sẽlchexeykekxexa nak. 14 Apyenyókek sa' agkok xapop apagkok xama énxet, essenhan apmákxo enxoho chá'a xapop apagkok pók, ná etwasagkoho chá'a pók; 15 énxet apma nak xapop, eyánmagkasek chá'a m'a ekwánxa nak ekhem, eyeynamo m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, keñe sa' ma'a ektáha nak chá'a apyamasma, emok sa' chá'a ekyánmaga eyeyméxchexa enxoho makham apyeyam eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna. 16 Awanhek sa' katnehek ekyánmaga m'a apxáma enxoho makham apyeyam eyeyméxko kasawhaxchek eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna; ketsék sa' eyke katnehek ekyánmaga m'a eyeyméxko enxoho apqántawok apyeyam, hakte aqsok kélcheneykekxa chá'a kélyánmagkasso kélyamasma m'a.
17 “Nágkóltawasagkoho chá'a kélmók. Kólxekmós kéláyo Dios kélagkok. Hakte ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok. 18 Kóllána segánamakxa ahagkok, kólyahakxoho m'a seyánamakxa nak kóltéhek. Kólyahakxoho, tén sa' tásek katnehek kélheykha m'a kélókxa'; 19 keyxnések sa' aqsok xapop, keñe sa' kéxegke tásek katnehek kélheykha m'a kañe', kóltawagkok sa' ma'a aqsok ekyexnésso nak, ekwokmoho kélyaqkanakmo.
20 “Lapmaxcheyk kexa katnehek kólmaxneyha kéxegke s'e: ‘¿Yaqsa sa' antók neyseksa siete apyeyam, magkegwagko enxoho agkenekxak aqsok, tén han annakxek ekyexna negkeneykekxa'?’ 21 Apasmok sa' eyke ko'o eyxnéssesek aqsok kélcheneykekxa' neyseksa seis apyeyam, kaxhok sa' apqántánxo apyeyam ma'a aqsok kélcheneykekxa kélnakxo nak; 22 keñe sa' kóltók aqsok aktek ekyexna kélcheneykekxa' kéltaqmelchesso, neyseksa kélcheneykekxa makham ma'a apyeyam ocho, kawomhok sa' han kélto apyeyam nueve m'a aqsok aktek ekyexna kéltaqmelchesso, ekweykmoho kélnakxa makham ma'a aqsok ekyexna kélcheneykekxa'.
23 “Megkólyenyewek sa' chá'a kéxegke xapop kélyamasmo kélagko': ko'o ahagkok xapop, yaqwatakxoho kélheykha eyke aqsa kéxegke kañe' nak, máxa meyk'a ahagkok ko'o. 24 Cháxa keñamak, cham'a ekyókxoho xapop kélagkok nak kéxegke, kéméxcheyk kólmeyásekxak makham yaqwayam emekxak ekha ekyánmaga m'a ektáha axta apagkok nano'.
25 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe apmésa enxoho ekha ekyánmaga xapop apagkok, ey'áwak sa' xama m'a ektáha nak pók apagko', keñe sa' emekxak ma'a xapop apyamasma nak ma'a pók nak.
26 “Méko sa' agkok xama enxoho pók yaqwayam emekxak xapop apagkok apyamasma m'a énxet, keñe sa' apwet'a enxoho ekhawo yaqwayam emekxa', emekxohok sa' apagko', 27 ey'asagkohok sa' ekwánxa axta sekxók eyeynókxa axta apyenyawa, egkeyásekxak sa' makham ekwánxa axta selyaqye apmésso m'a ektáha axta apmeykekxa', exnéshok sa' apmésso m'a ekwánxa enxoho eyeymomáxche' yaqwayam egkések, keñe sa' emekxak makham ma'a xapop apagkok axta. 28 Sa' agkok ewagkásak ekwánxa enxoho yaqwayam emekxak makham ma'a xapop apagkok, etnehek sa' apagkok ma'a ektáha nak apmeykekxa', ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak; yaqwánxa sa' kólyenyekxak makham ma'a xapop nak, keñe sa' ma'a ektáha axta apyamasma, emekxak makham.
29 “Apyenyókek sa' agkok apxagkok xama énxet xama tegma apwányam yetlo nak kélhaxtegkesso nepyáwa', apwanchek sa' emekxak makham ekwokmo enxoho xama apyeyam apyamasma, ekwánxa axta ekhem apyenyawa. 30 Sa' agkok kólyánmagkásekxak makham ma'a tegma nak, ekwokmo enxoho xama apyeyam, etnehek sa' apagkok meyke néxa m'a ektáha nak apma, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Megkólmekxeyk sa' nahan ma'a ekwokmo enxoho apyeyam sẽlchexeykekxexa. 31 Keñe sa' ma'a tegma aphéyak nak tegma apketkók meyke nak kélhaxtegkesso nepyáwa', elxénakpok sa' aphawo m'a ektémól'a m'a xapop ekhéyak la'a yókxexma: kélwanchek sa' kólmekxa', kólmeyásekxak sa' makham ektáha nak apagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak.
32 “Levitas sa' aqsa chá'a apwanchek elmekxak tegma, aphéyak nak tegma apkelyawe apagkok ma'a. 33 Xama levita sa' agkok apmeykekxa, etyapok sa' apxagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, emyekxak sa' ma'a tegma apwányam ekyetnamakxa nak xapop apagkok, hakte wánxa apagkok levitas ma'a apxanák apheykegko nak ma'a tegma apwányam, nepyeseksa nak israelitas. 34 Megkólyenyewek sa' chá'a m'a xapop ektaqmelakxa nak pa'at, apagkok nak tegma apkelyawe apagkok ma'a levitas, hakte apagkok meyke néxa m'a.
35 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe ey'óták xép, epásem sa', apteméssessamól'a m'a énxet apkeñama nak mók nekha apwe nak yaqwatakxoho, exnés sa' apxagkok. 36 Ná elyementem aqsa aqsok apagkok, ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha aqsok apagkok; etne chá'a apcháyo Dios, exnés chá'a apxagkok ma'a apchókxa xamo' nak. 37 Ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha selyaqye apagkok, nágyenátchessesák nahan ekyánmaga apkelmésso m'a nento. 38 Ko'o sekteme Wesse', Dios kélagkok nak kéxegke, sélántekkesso axta Egipto, yaqwayam agkések xapop ma'a Canaán, tén han yaqwayam atnehek Dios kélagkok.
39 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok apha xamo' xép, apmeyásekpek sa' agkok xép ekha ekyánmaga, ná etnésses aqsa yásennaha m'a kélteméssessamól'a kélásenneykha naqsa; 40 etnésses ma'a ektémól'a xama énxet aptamheykha, essenhan ektémól'a meyk'a. Etnéssesha sa' xép ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa, 41 keñe sa' apwanchek etyapok ma'a apxagkok, yetlo apketchek, yaqwayam enxoho epáxaqwakxak makham ma'a aphawóxama, tén han ma'a ekyetnamakxa nak xapop apagkok apyapmeyk nano'; 42 hakte séláneykha ko'o m'a; ko'o axta sélántekkesso Egipto, megkeymexchek kólchexeykxak ekha ekyánmaga, yaqwayam kólteméssesek kélásenneykha naqsa. 43 Ná énnaqtésha apyempehek enaqtawasagkoho'; exekmós apcháyo Dios apagkok.
44 “Apmenyeyk agkok xép exek apkelásenneykha naqsa apkelennay'a, essenhan kelwán'ák, etenyágwom sa' ekha ekyánmaga m'a apheykegkaxa nak pók énxet'ák apheykencha'a nak nepyáwa'. 45 Apwanchek han elmok ma'a énxet apkeleñama nak mók nekha apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, tén han ma'a apketchek appalleyam nak neyseksa apheykha s'e kélókxa nak kéxegke; eyke kélwanchek kéxegke kólmok ekha ekyánmaga xa yaqwayam kóltéhek kélagkok 46 tén han kólnegkenchásekxak aqsok kélagkok ma'a apketchek nak, kéletsapa enxoho kéxegke; kólásennaha sa' chá'a kéxegke xa. Megkólwanchek sa' eyke kéxegke kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkohok ma'a kélpeywomo xamo', kéxegke kélteme nak israelitas.
47 “Xámchek agkok aqsok apagkok xama énxet apkeñama nak mók nekha', apha nak xapop kélagkok, keñe ektáha enxoho meyke aqsok apagkok ma'a kélókxa xamo', apha nak ketók apxagkok ma'a énxet apkeñama nak mók nekha, apmeyásekpek sa' agkok xa énxet apkeñama nak mók nekha, essenhan pók énxet enxoho apkeñama mók nekha, 48 kélwanchek sa' makham kólmekxa', natámen apyenyawamakpekxa' apagko'. Apwanchek sa' emekxak ma'a apkelyáxeg essenhan apkelpepma, 49 essenhan apyaha', essenhan apyaha' apketche nak, essenhan ma'a pók ektáha nak chá'a apnámakkok apagko'; apwanchek eyke han emakpekxohok apagko' ekyetna enxoho yaqwayam elána', 50 elyetsátekxohok sa' xamo' ma'a ektáha axta apma, eyeynamo m'a apyeyam apyenyawákpo axta, ekweykmoho apyeyam sẽlchexeykekxexa nak: kólhéshok sa' ekwánxa ekyánmaga m'a apyeyam kélyamasma, keñe sa' ma'a ekhem aptamheykha, kólyetsátekxak sa' ekweykenxa nak chá'a kélyánmagkasso kélmésso m'a apkeltamheykha nak chá'a. 51 Apxámok sa' agkok makham apyeyam apkeymékpo, eyánmagkasek sa' ekyánmaga apmomakpekxa m'a ekwánxa nak apxawe kélyánmagkasso m'a sekxók axta apyenyawákpo; 52 apqántawók apyeyam sa' agkok apkeymékpok yaqwayam kammok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, egkések sa' ekyaqmageykekxa apmomakpekxa m'a apwánxa enxoho apyeyam apkeymékpo makham. 53 Kólteméssesek sa' ma'a kélteméssessamól'a énxet kélmésso nak chá'a aptamheykha xama apyeyam; nágkólho chá'a kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkoho'.
54 “Sa' agkok kóltáhak kélmeykekxa xa ektáha nak, sa' kólyenyekxak ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, yetlo apketchek, 55 hakte ko'o séláneykha m'a israelitas, séláneykha ahancha'awo'; ko'o axta sélántekkesso m'a Egipto. Ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok.