Leyes para reparar daños
1 1 (21.37) »En caso de que alguien robe un buey o una oveja, y mate o venda al animal, tendrá que pagar cinco reses por el buey y cuatro ovejas por la oveja.
2 2 (1) »Si un ladrón es sorprendido en el momento del robo, y se lo hiere y muere, su muerte no será considerada un asesinato. 3 3 (2) Pero si ya es de día, su muerte sí se considerará un asesinato.
»El que robe tendrá que pagar el precio de lo que haya robado, pero si no tiene dinero, él mismo será vendido para pagar lo robado.
4 4 (3) »Si se le encuentra el animal robado en su poder y con vida, tendrá que pagar el doble, ya sea un buey, un asno o una oveja.
5 5 (4) »Si alguien suelta a sus animales para que pasten en un campo o viñedo, y sus animales pastan en el campo de otro, tendrá que pagar el daño con lo mejor de su propio campo o de su propio viñedo.
6 6 (5) »Si alguien hace fuego, y el fuego se extiende a las zarzas y quema el trigo amontonado o el que está por cosecharse o toda la siembra, esa persona tendrá que pagar los daños causados por el fuego.
7 7 (6) »Si alguien le confía dinero u objetos de valor a otra persona, y a esa persona le roban de su propia casa lo confiado, el ladrón tendrá que pagar el doble, si es que lo encuentran; 8 8 (7) pero si no lo encuentran, entonces el dueño de la casa será llevado ante Dios para ver si no ha echado mano de lo que el otro le confió.
9 9 (8) »Si alguien se apropia de un buey, un asno o una oveja, o de algún vestido o cualquier otra cosa que se haya perdido y que alguien reclame como suyos, el caso de esas dos personas se llevará ante Dios, y el que resulte culpable pagará el doble al otro.
10 10 (9) »Si alguien le confía a otra persona un asno, un buey o una oveja, o cualquier otro animal, y ese animal muere o es lastimado o es robado sin que nadie lo vea, 11 11 (10) esa persona hará un juramento al dueño, en el nombre del Señor, de que no echó mano de lo que el otro le confió. El dueño aceptará su palabra, y el otro no pagará nada. 12 12 (11) Pero si le robaron el animal ante sus propios ojos, tendrá que pagárselo al dueño. 13 13 (12) Si el animal fue despedazado por un animal salvaje, no pagará nada si presenta como prueba los restos del animal muerto.
14 14 (13) »Si alguien pide a otro que le preste un animal, y el animal muere o resulta lastimado sin estar presente el dueño, el que lo pidió prestado tendrá que pagar el daño; 15 15 (14) pero si el dueño está presente, no tendrá que pagar nada. Si el animal había sido alquilado, el costo del alquiler será el único pago.
Leyes morales y religiosas
16 16 (15) »En caso de que alguien seduzca y deshonre a una mujer virgen y no comprometida, tendrá que pagar la compensación acostumbrada y casarse con ella. 17 17 (16) Aun si el padre de la joven no quiere dársela como esposa, tendrá que pagar la dote que se acostumbra dar por una mujer virgen.
18 18 (17) »No dejes con vida a ninguna hechicera.
19 19 (18) »El que se entregue a actos sexuales con un animal será condenado a muerte.
20 20 (19) »El que ofrezca sacrificios a otros dioses, en vez de ofrecérselos solamente al Señor, será condenado a muerte.
21 21 (20) »No maltrates ni oprimas al extranjero, porque ustedes también fueron extranjeros en Egipto.
22 22 (21) »No maltrates a las viudas ni a los huérfanos, 23 23 (22) porque si los maltratas y ellos me piden ayuda, yo iré en su ayuda, 24 24 (23) y con gran furia, a golpe de espada, les quitaré a ustedes la vida. Entonces quienes quedarán viudas y huérfanos serán las mujeres y los hijos de ustedes.
25 25 (24) »Si le prestas dinero a alguna persona pobre de mi pueblo que viva contigo, no te portes con ella como un prestamista, ni le cobres intereses. 26 26 (25) Si esa persona te da su ropa como garantía del préstamo, devuélvesela al ponerse el sol, 27 27 (26) porque esa ropa es lo único que tiene para protegerse del frío. Si no, ¿sobre qué va a acostarse? Y si ese pobre me pide ayuda, en su ayuda iré, porque yo soy misericordioso.
28 28 (27) »Nunca ofendas a Dios, ni maldigas al que gobierna a tu pueblo.
29 29 (28) »No tardes en traerme ofrendas de todas tus cosechas y de todo tu vino.
»Tu primer hijo me lo darás, 30 30 (29) lo mismo que la primera cría de tus vacas y de tus ovejas. Podrán quedarse siete días con su madre, pero a los ocho días de nacidos me los darás.
31 31 (30) »Ustedes deben ser hombres consagrados a mí.
»No coman la carne de animales despedazados por las fieras en el campo; échensela a los perros.
Segánamakxa ekxeyenma nak negyaqmagkáseykekxa mók aqsok nentawassáseykha egmók
1 “Apmeñexchek agkok xama énxet wey essenhan xama nepkések, keñe m'a apchaqha enxoho essenhan apyenyawa enxoho ekha ekyánmaga, eyánmagkasek sa' cinco weyke ekyaqmageykekxa m'a xama wey nak, keñe sa' cuatro nepkések ma'a xama nepkések nak.
2 “Kélwetágkók agkok nahan apmenyexakxa xama énxet apmenyexmo nak chá'a, kélyensássek agkok keñe yetsapok, mexénakpek sa' ektáha apmatñà m'a apketsapa enxoho. 3 Eyke m'a ekhem agko' enxoho ekteme xa ektáha nak, exénakpok sa' ektáha apmatñà.
“Eyánmagkasek sa' nahan ekwánxa enxoho ekyánmaga apmeñexma m'a ektáha nak apmenyexma. Méko sa' agkok selyaqye apagkok ma'a, eyenyawakpohok sa' apagko' yaqwayam eyánmagkasek ma'a aqsok apmeñexma.
4 “Wetáxcheyk sa' agkok nahan kéltósso ekmeñexamaxche apyáqkasso m'a apxagkok, tén han megyaqha enxoho, ánet apyánmagkáseykekxoho sa' etnehek, xama wey sa' eykhe katnehek, essenhan yámelyeheykok, essenhan xama nepkések.
5 “Apkexeykxeyk agkok nahan apnaqtósso xama énxet yaqwayam katawagkok pa'at xama yókxexma essenhan ma'a émhakxa nak anmen yámet, keñe ektáswokmo enxoho pa'at apnaqtósso m'a pók énxet yókxexma apagkok nak, kéméxcheyk eyánmagkasek ekyaqmageykekxa ektawassáseykha yókxexma apagkok ma'a ektaqmelakxa agko' nak yókxexma apagkok essenhan ma'a apkeneykekxexa nak anmen yámet apagkok.
6 “Apkelwatneyk agkok nahan táxa xama énxet, keñe ényaha enxoho táxa m'a nepyeseksa pegke, elmétek ma'a hótáhap apaqtek kéláncheseykekxa nak, essenhan ma'a ketók kélnakxamakxal'a apaktek, essenhan ma'a ekyókxoho kélcheneykekxa nak, cháxa énxet nak, eyánmagkasek sa' ekyánmaga ektawáseykha aqsok ma'a táxa.
7 “Apméssek agkok nahan pók énxet eltamhok etaqmelchessesek selyaqye essenhan ma'a aqsok ekmomnáwa nak, keñe kélmeñexchesa enxoho apxagkok xa énxet nak, ánet apyánmagkáseykekxoho sa' etnehek ma'a ektáha nak apmenyexma, kélwetákxo enxoho; 8 sa' agkok kólwetákxak ma'a ektáha nak apmenyexma, kólyentemekxak sa' nápaqtók Dios ma'a ektáha nak apxagkok ma'a tegma, yaqwayam sa' kólya'asagkohok naqsók memenyexchesa pók aqsok ma'a apkeltémo etaqmelchessesek.
9 “Yetneyk sa' agkok nahan xama énxet apkeltemégwayam aqsa chá'a aptósso xama wey, yámelyeheykok, essenhan nepkések essenhan ma'a xama apáwa nentaxno nak, essenhan ma'a mók aqsok élxegányam nak chá'a, keñe apxéna enxoho xama ektáha apagkok ma'a aqsok nak, kólnaqlakxak sa' nápaqtók Dios xa apqánet énxet nak, keñe sa' ekpehewayam enxoho apteme xa, ánet apyánmagkáseykekxoho sa' etnehek egkések ma'a pók nak.
10 “Apméssek sa' agkok nahan pók xama énxet yának elánesha yámelyeheykok aptósso, essenhan wey essenhan ma'a xama nepkések, essenhan ma'a mók aqsok aptósso nak, keñe étsapa enxoho xa aqsok kéltósso nak, essenhan ekyensa enxoho, essenhan ekmenyexáxko enxoho meyke apweteykegkoho xama énxet enxoho, 11 cháxa énxet nak, egkések sa' appeywa ekmámnaqsoho agko' ma'a ektáha nak ótep, yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey sa' eltennaksek memenyexchesa aqsok apkeltémo elánesha m'a pók. Elyahakxohok sa' nahan aptáhakxa appeywa m'a ektáha nak ótep, keñe sa' ma'a pók nak meyánmagkasek xama enxoho. 12 Eyke m'a apwetágkoho enxoho ekmenyexáxko nápaqtók ma'a kéltósso nak, eyánmagkasek sa' egkések ma'a ektáha nak ótep. 13 Aqsok nawhak eklo sa' agkok nahan eyaqhe m'a xama aqsok kéltósso, elsakxak sa' axchakkok éleymomáxche exekmóssekxak ma'a ótep, yaqwayam enxoho meyánmagkase'.
14 “Apkelmaxnakkek sa' agkok nahan pók xama énxet yának emássesha sekxók xama aptósso, keñe étsapa enxoho m'a kéltósso nak essenhan ekyensa enxoho meyke apweteykegkoho m'a ektáha nak ótep, eyánmagkasek sa' eñama aptawassáseykha pók aptósso m'a ektáha nak apkelmaxneyeykha pók aptósso yaqwayam emássesha sekxo'; 15 meyánmagkasek sa' eyke xama enxoho apwetágkoho enxoho m'a ektáha nak ótep. Ekha ekyánmaga sa' agkok kélmassáseykha m'a kéltósso nak, sa' aqsa eyánmagkasek ma'a ekwánxa enxoho ekyánmaga kélmassáseykha.
Mók segánamakxa
16 “Aplekwokmók agkok xama kelán'a étkok meyke kélteméssesseykmohóxma xama énxet, meyke nak makham ekpagkanma, apteméssessekmók agkok exma, kéméxcheyk eyánmagkasek egkések yáp ma'a ekweykenxa nak chá'a kélyánmagkasso yaqwayam kalyamhápok, keñe emok nahan etnehek aptáwa'. 17 Agkok emakók egkések yáp yaqwayam etnehek aptáwa' m'a kelán'a nak, eyánmagkasek sa' ekweykenxa nak chá'a kélmésso ekyánmaga xama kelán'a étkok meyke kéltemessesseykmohoxma.
18 “Kólnáhap chá'a ekyókxoho m'a kelán'a yohóxma nak.
19 “Énxet apteméssesseykmohoxma enxoho xama aqsok kéltósso, yáneykpok sa' ematñekxa'.
20 “Énxet apkelnáhakkasso enxoho chá'a aqsok kélnaqtósso m'a mók aqsok kéláyókxa nak, ekpayhawo nak eykhe wánxa elmések ma'a Wesse' egegkok, yáneykpok sa' ematñekxa'.
21 “Nágkóltawasagkoho chá'a énxet apkeñama nak mók apkelókxa, nágkólyentaxnésses nahan apha, hakte kéxegke axta nahan kélteme kéleñama mók apkelókxa m'a kélheykencha'a axta Egipto.
22 “Nágkólnaqtawasagkoho m'a kelán'ák xentampe'e nak tén han ma'a élyéheykha nak, 23 hakte kélnaqtawásegkok sa' agkok ma'a, keñe sa' sélmaxneya enxoho ko'o kának apasmok, apasmok sa' nahan, 24 yetlo seklómo ahagko' sa' nahan altekpagagkok sókwenaqte alnápok ko'o kéxegke. Xentampe'e sa' katnahagkok ma'a kélnaqteyegka'a nak, keñe sa' kélketchek katnahagkok élyéheykha.
25 “Kélmassáseyha sa' agkok selyaqye kélagkok xama énxet meyke nak aqsok apagkok énxet ahagkok, apha nak kélnepyeseksa kéxegke, nágkóltemésses aqsa m'a aptémakxal'a elának pók ma'a énxet apmassáseykencha'awól'a chá'a pók selyaqye apagkok, nágkóllána eyánmagkásekxohok mók néten. 26 Apméssek agkok apchaqlamap yaqwayam etnehek sekxók ekyánmaga aqsok apmeykha m'a énxet nak, egkeyásekxa sa' makham ma'a ektaxnakmo enxoho, 27 hakte cháxa apchaqlamap nak, wánxa xama apkenchesso m'a apmopsamáge. Méko agkok xa, ¿yaqsa yaqlakpok ma'a aptena enxoho? Apkeltamhók agkok ko'o apasmok xa, ay'ammok nahan apásegwók, hakte apyósek ko'o alanok énxet.
28 “Nágyenmexmakha chá'a Dios, ná eltamho nahan chá'a katnégwomhok exma ekmaso m'a apkeláneseykha nak chá'a apchókxa.
29 “Hélsantagkas chá'a heykxe ko'o m'a ekyókxoho aqsok sélmésso naqsa aqsok apkeneykekxa nak apnakxo, tén han ma'a ekyókxoho anmen yámet égmenek apagkok nak.
“Hegkések sa' ko'o m'a apkemha apmonye' apwete nak apketche, 30 ekhawo nahan ma'a émha amonye' ekwete nak étkók ma'a weyke apnaqtósso tén han ma'a nepkések. Awanchek sa' sekxók kallawha xamo' egken ekweykmoho siete ekhem, keñe sa' ma'a ekwokmo enxoho ocho ekhem ekpalleyam, hélmések sa'.
31 “Kéméxcheyk kóltéhek kéxegke énxet'ák kélpagkanchásamáxche ko'o.
“Nágkóltaw chá'a kéltósso ápetek eyaqhe nak aqsok nawhak eklo m'a yókxexma; kólchexakkas sa' chá'a semheg.