1 El hedor de una mosca muerta
echa a perder el mejor perfume.

Pesa más la más leve tontería
que la sabiduría más respetable.

2 La mente del sabio se inclina al bien,
pero la del necio se inclina al mal.

3 El necio, en todo lo que hace,
muestra que le falta inteligencia,
y hace gala de necedad.

4 Si el que manda se enoja contigo,
nunca pierdas la cabeza;
el remedio para los grandes errores
es tomar las cosas con calma.

5 He visto un grave mal que se comete bajo el sol, y que tiene su origen en los propios gobernantes: 6 que al necio se le asigna un alto cargo, mientras que a la gente capaz se le asignan puestos inferiores. 7 He visto esclavos andar a caballo, y príncipes andar a pie como si fueran esclavos.

8 Quien cava un hoyo
en él se cae.

Quien derriba un muro
es mordido por una serpiente.

9 Quien talla piedras
se lastima con ellas.

Quien parte leña
corre el riesgo de cortarse.

10 Si el hacha pierde su filo
y no se la vuelve a afilar,
hay que golpear con más fuerza.

Vale más hacer todo bien y con sabiduría.

11 ¿De qué sirve un encantador,
si la serpiente lo muerde antes de ser encantada?

12 Las palabras del sabio le atraen simpatías,
pero las del necio son su propia ruina:
13 comienza diciendo puras tonterías,
y acaba afirmando las peores necedades.
14 ¡Al necio no le faltan las palabras!

¿Quién puede decir lo que va a suceder,
si nadie conoce el futuro?

15 Tanto se cansa el necio trabajando,
que ni sabe cómo ir a la ciudad.

16 ¡Ay del pueblo que tiene por rey a un chiquillo,
y cuyos príncipes amanecen en banquetes!

17 ¡Dichoso el pueblo que tiene un rey honorable,
y cuyos príncipes comen a la hora debida
para reponer sus fuerzas y no para emborracharse!

18 Al holgazán se le cae el techo;
al que no hace nada, toda la casa.

19 El pan es para disfrutarlo,
el vino para gozar de la vida,
¡y el dinero para obtenerlo todo!
20 No critiques al rey
ni siquiera con el pensamiento.
No hables mal del rico, aunque estés a solas,
porque las aves vuelan y pueden ir a contarlo.
1 Ethápok chá'a xama
yápa aphápak,
emasseksohok chá'a ekpaqneyam
sokmátsa ekmátsa nak ekpaqneyam.

Ñohok agko' chá'a kahaxnaxkohok ma'a
amya'a ekyeyháxma mékoho nak,
megkaxnawok ma'a
negya'áseykegkoho nak aqsok
ekpayhawo nak eykhe kóláwho'.

2 Énxet ekha nak apya'áseyak aqsok,
aqsok ektaqmela chá'a
kaxének apwáxok elána',
keñe eyke m'a énxet ekyeyháxma nak,
aqsok ekmaso chá'a
kaxének apwáxok elána'.

3 Énxet ekyeyháxma nak,
exekmóshok chá'a ektáhakxa
mékoho m'a élchetamso nak
apwáxok elána',
elxénmakha eyke chá'a
ektáha élyeyháxma m'a
pók énxet'ák nak.

4 Aptaqnókek agkok xép ma'a
aptaqmelchesso nak apchókxa,
nágkapekhe apwáxok;
mampekhésamaxche'
awanchek kamasseksek ma'a
aqsok ekyawe nak magaqhémo.

5 Ekyekpelchágweykmek ko'o ektémakxa nak megkapéwomo nak élánamáxche aqsok keso náxop, keñamak ma'a kelwesse'e apkeltaqmelchesso nak apchókxa: 6 énxet ekyeyháxma nak, kólmések chá'a ektaqmelakxa aptamheykha, keñe eyke m'a énxet apmopwána nak aqsok, kólmések chá'a aptamheykha mékoho nak. 7 Ekweteyak chá'a ko'o m'a énxet'ák kélásenneykha naqsa nak, yátnáxeg chá'a elchántaha, keñe eyke m'a kelwesse'e nak, náxop chá'a elweynchamha, máxa chá'a etnahagkok ma'a kélásenneykha naqsa nak.

8 Énxet apmeta nak máxek,
etyemekxohok chá'a apagko'.

Énxet appáxqatma nak
tegma kélhaxtegkesso,
yéwa chá'a katakxek.

9 Énxet apkelyaqtónma nak meteymog,
kayensásekxak chá'a.

Énxet apkelpáxqatma nak yántápak,
kaqhekxak chá'a.

10 Méko agkok ahamtek póte,
tén han megkólmaxneyeykha nak chá'a,
kólwasqáphok chá'a kólmaha.

Tásek anlának aqsok ektaqmela
yetlo negya'áseykegkoho.

11 Méko aqsok kagkések
énxet apneykáseykha nak yéwa,
cham'a ektakxa enxoho
amonye' kélneykáseykha.

12 Énxet apya'áseykegkoho nak aqsok,
kalkohok chá'a kélwáxok
aptáhakxa appeywa,
keñe m'a appeywa nak
énxet ekyeyháxma,
kasexnáneykxohok agko' chá'a:
13 appaqmetakxoho chá'a
katyapok appeywa ekyeyháxma,
kasógwomhok agko' chá'a m'a
aptáhakxa enxoho appeywa.
14 ¡Énxet ekyeyháxma nak,
xámok chá'a katnehek appeywa!

¿Yaqsa awanchek kaxének ma'a
yaqwánxa nak katnehek?
Méko ekya'ásegkoho m'a egmonye' nak.

15 Aptamheykha apchaqhamap chá'a
kaqhek apyempehek ma'a
énxet ekyeyháxma nak,
mey'asagkehek chá'a m'a
ámay ekmahéyak nak
tegma apwányam.

16 ¡Apchókxa sa' laye,
apteme nak wesse' apwányam
apagkok sakcha'a,
elessaksohok chá'a
apkelánegkaxa ektámáxche ekyawe
ma'a kelwesse'e apagkok nak!

17 ¡Éleñémo apchókxa apteme nak
wesse' apwányam apagkok
meyke nak aptémakxa,
keñe m'a apkeltaqmelchesso nak apchókxa,
etawagkok chá'a aptéyak ekwákxo enxoho
chá'a apteykegkaxa aptéyak,
yaqwayam elmekxak makham apkelyennaqte,
háwe eyke yaqwayam kalnápok anmen!

18 Énxet megkayaqwayam nak etneykha
katyamok chá'a appakxanma;
keñe m'a melane agko' nak aqsok,
apyókxoho apxagkok chá'a etyamok.

19 Nento ekteme chá'a
ekpeykáseykekxa egwáxok,
keñe vino hegátséssesha chá'a egwáxok,
cham'a ekha enxoho selyaqye.

20 Ná etekkessesha aqsa
apwesey wesse' apwányam,
megkeyxek ma'a élchetámeykha
nak apwáxok.

Ná exén ekmaso m'a énxet
ekxákma nak aqsok apagkok,
megkeyxek ma'a
aphakxa enxoho apxakko',
hakte kampa katnehek náta,
keñe kaltennássekxak ma'a
aptáhakxa enxoho exchep appeywa.