1 Valen más la buena fama y la reputación,
que oro y plata en abundancia.
2 El rico y el pobre tienen algo en común:
a los dos los ha creado el Señor.
3 El prudente ve el peligro y lo evita;
al imprudente no lo detienen las consecuencias.
4 La humildad y la reverencia al Señor
traen como premio riquezas, honores y vida.
5 El camino de la gente malvada está lleno de trampas;
quien protege su propia vida se aleja de ellas.
6 La buena educación del niño de hoy,
jamás la abandonará el viejo de mañana.
7 A los pobres los domina el rey;
a los deudores, el prestamista.
8 Quien siembra maldad cosechará calamidades;
¡el Señor lo destruirá con los golpes de su furia!
9 El que es generoso será bendecido
por compartir su pan con los pobres.
10 Se va el insolente, se va la discordia
y se acaban los pleitos y las ofensas.
11 El rey aprecia al de corazón sincero,
y es amigo del que habla con gracia.
12 El Señor siempre cuida del sabio
y deshace acusaciones mentirosas.
13 El perezoso alega que en la calle
hay un león que lo quiere matar.
14 Los labios de la adúltera son un pozo profundo,
y en él caen los que el Señor rechaza.
15 La necedad es parte de las ideas juveniles,
pero se quita con unos buenos golpes.
16 Quien se hace rico oprimiendo al pobre
o favoreciendo al rico acabará en la pobreza.
Tercera colección: «dichos de los sabios»
17 Presta toda tu atención a los dichos de los sabios;
concéntrate en lo que te enseño.
18 Te agradará guardarlos en tu memoria
y poder repetirlos todos juntos.
19 Hoy te los hago saber
para que pongas tu confianza en el Señor.
20 Yo te he escrito treinta dichos
que contienen consejos y conocimientos,
21 para enseñarte a conocer la verdad,
y así puedas informar con verdad a quien te pregunte.
- 1 -22 No abuses del pobre por ser pobre,
ni oprimas ante los jueces al indefenso,
23 pues el Señor saldrá en su defensa
y oprimirá a quienes los opriman.
- 2 -24 No te hagas amigo ni compañero
de gente violenta y malhumorada,
25 no sea que aprendas sus malas costumbres
y te eches la soga al cuello.
- 3 -26 Nunca te hagas responsable
de las deudas de otra persona,
27 pues si no tienes con qué pagar,
hasta la cama te quitarán.
- 4 -28 No cambies de lugar los linderos
establecidos por tus antepasados.
- 5 -29 El que hace bien su trabajo
estará al servicio de reyes
y no de gente insignificante.
1 Tásek kataqmelek
chá'a nenxénamaxche',
kaxnók anxámasagkok
ma'a aqsok egagkok,
tásek antemhek
ekha sẽláyo,
kaxnók kaxek
ekxámokma m'a
sawo ekyátekto
ekmomnáwa,
tén han ma'a sawo
ekmope ekmomnáwa.
2 Hawók mók
ektémakxa m'a
ekxákma nak
aqsok apagkok
tén han meyke nak
aqsok apagkok:
Wesse' egegkok
axta apkelane xa
apqánet nak.
3 Étak chá'a aqsok
ekmaso m'a énxet
ekha nak chá'a
élchetámeykha apwáxok,
keñe étnakhaksek chá'a;
keñe m'a meyke nak chá'a
élchetámeykha apwáxok,
exog aqsa,
keñe eñegkohok
chá'a ektemégweykmoho
exma ekmaso.
4 Hegwetaksohok
ekxákma aqsok
egagkok ma'a
nenteme nak chá'a
megkeymáxkoho egwáxok,
tén han ma'a nenteme nak
negáyo Wesse' egegkok,
ekha sẽláyo han antéhek,
hegwetaksek han ekwenaqte
negweynchámeykha.
5 Xámok kelhanma
ámay apagkok ma'a énxet
ekmaso nak aptémakxa';
tén han am'ák,
étnakhaksek eyke chá'a
m'a apmeyámakpoho
apagko' nak chá'a.
6 Elxekmós aptémakxa
ektaqmela sakcha'a
aptáhakxa nak
makham ketchetse',
keñe sa' ma'a aptáha
enxoho apwányamo,
megkalwánaqmék chá'a.
7 Ekxákma apkelnaqta
aqsa etnehek wesse' m'a
nepyeseksa nak énxet'ák
meyke aqsok apagkok;
keñe m'a apmassáseykha
nak chá'a selyaqye
apagkok pók,
etnehek apkemha
apmonye' apagkok
ma'a ektáha nak
chá'a apmassáseykha
selyaqye apagkok.
8 Énxet aptekkesso
nak aqsok ekmaso,
kápekxak sa' aqsok
ekmaso aptekkesso;
¡Emasséssók sa'
Wesse' egegkok
yetlo aplómo apagko'!
9 Dios sa'
epasmok ma'a
énxet ektaqmeleykha
nak chá'a apwáxok
elanok apnámakkok,
eñama apkelmésso
chá'a aptéyak ma'a
énxet'ák meyke nak
aqsok apagkok.
10 Kéltekkessek
agkok ma'a énxet
megkeyxnegwayam
nak chá'a appeywa,
kamaskok ma'a
nélenmexamaxche',
nélyamatchásamáxche',
nénlókáseyak egmók.
11 Yásekhohok
wesse' apwányam ma'a
énxet megkeyxamaxkoho
nak chá'a apwáxok elána',
apxegexma chá'a
etnehek ma'a
appaqmeyesma
nak chá'a yetlo
ektaqmeleykha
appeywa elána'.
12 Elanha chá'a
Wesse' egegkok
ma'a énxet
apya'áseykegkoho
nak aqsok,
metnéssesek eyke
chá'a naqso'
aptáhakxa enxoho
m'a énxet apmopwána
nak chá'a amya'a.
13 Etnehek chá'a
epaqmétek énxet
apháxamákpoho nak
chá'a etneykha s'e:
“Yámakméwa
yagqak ámay,
heyaqhek katnehek.”
14 Máxa máxek
ekmattawóneg agko'
ekpeywa m'a kelán'a
apha atáwa' élánegwayam
nak chá'a pók énxet,
apteyeykemxa nak
chá'a m'a énxet
apkeltaqnagko nak
Wesse' egegkok.
15 Aptémakxa apagko'
chá'a apketkók ma'a
élyeyháxma nak,
kamaskok eyke chá'a
kélnókásencha'a enxoho
yetlo kélyekpexcheteykha.
16 Énxet
apnaqtawáseykegkoho
nak meyke aqsok apagkok
yaqwayam exámasagkok
aqsok apagkok,
essenhan han ma'a
apkelmésso nak chá'a
aqsok apagkok ma'a
ekxákma nak aqsok apagkok,
meyke aqsok apagkok
sa' katnehek.
Treinta aqsok apkelxeyenma nak ma'a apkelya'áseykegkoho nak aqsok
17 Etaqmelchesho
apháxenmo ekyókxoho
aqsok apkelxeyenma
nak ma'a
apkelya'áseykegkoho
nak aqsok;
epekken apwáxok
ma'a ektáhakxa
enxoho sélxekmósso.
18 Kalkohok sa'
apwáxok appekkena
enxoho apwáxok,
apwanchek sa'
chá'a exénekxoho'.
19 Sakhem agko' xép
sekya'assásegwokmo
xa aqsok nak,
yaqwayam enxoho
etnehek apcháyo
m'a Wesse' egegkok.
20 Ektáxéssessek
xeyep treinta
ektémakxa amya'a,
ekhágko nak ma'a
sẽlpaqhetchesso nak,
tén han ma'a
negya'áseykegkoho
nak aqsok,
21 yaqwayam enxoho
kalxekmósek ektémakxa
nak negyekpelchémo
ekmámnaqso',
yaqwayam enxoho
kapéwhok apkeltennasso
m'a apkelmaxneyeykha
nak chá'a exchep.
- 1 -22 Ná etwasagkoho
chá'a m'a meyke
nak aqsok apagkok,
eñama apteme
meyke aqsok apagkok,
ná eyaqhap eltamhok
esexnenak nápaqta'awók
segyekpelchémo m'a
meyke nak ekmasma,
23 hakte Wesse' egegkok
sa' epasmok ma'a,
keñe sa' eñássesagkohok
ma'a ektáha nak chá'a
apnaqtawáseykegkoho.
- 2 -24 Ná etne
apkelásekhayókxa
tén han apkelxegexma'a
m'a énxet'ák
apkelyennaqteyáseykha
nak chá'a apyempe'ék,
tén han apkelnatheyáseykha
nak chá'a,
25 kaltamék katnehek
xép xa apkeltémakxa
élmasagcha'a nak ma'a,
apsexnánémap
apagko' etnehek.
- 3 -26 Ná exén chá'a
xama enxoho
eyánmagkassesek
apméyak aqsok
ma'a pók énxet,
27 hakte méko
agkok xép
apyánmagkasso,
kawomhok sa'
kélyementama
m'a aptaháno
apyetnamakxa
nak néten.
- 4 -28 Nágkólxegkásekxoho
chá'a xapop kélagkok
ma'a néxa appekkenmakxa
axta m'a kélyapmeyk
nanók axta kéxegke.
- 5 -29 Énxet aptaqmelchessamo nak
chá'a apkelane aptamheykha,
etnehek sa' aptamheykha m'a
apheykegkaxa nak
apkelwesse'e apkelwányam,
metnehek sa' wesse' apagkok
ma'a meyke nak kéláyo.