1 José fue a darle la noticia al faraón. Le dijo que su padre y sus hermanos habían llegado de Canaán, y que ya estaban en la región de Gosén con sus ovejas y vacas y todo lo que tenían. 2 Escogió a cinco de sus hermanos y se los presentó al faraón, para que los conociera. 3 El faraón preguntó a los hermanos de José:
—¿A qué se dedican ustedes?
Y ellos le contestaron:
—Los servidores de Su Majestad somos pastores de ovejas, igual que nuestros antepasados. 4 Hemos venido para quedarnos en este país, porque hay mucha hambre en Canaán y no hay pasto para nuestras ovejas. Por favor, permita Su Majestad que nos quedemos a vivir en la región de Gosén.
5 Entonces el faraón le dijo a José:
—Tu padre y tus hermanos han venido a reunirse contigo. 6 La tierra de Egipto está a su disposición. Dales la región de Gosén, que es lo mejor del país, para que se queden a vivir allí. Y si sabes que entre ellos hay hombres capaces, ponlos a cargo de mi ganado.
7 José llevó también a su padre Jacob para presentárselo al faraón. Jacob saludó con mucho respeto al faraón, 8 y el faraón le preguntó:
—¿Cuántos años tienes ya?
9 Y Jacob le contestó:
—Ya tengo ciento treinta años de ir de un lado a otro. Han sido pocos y malos años, pues todavía no he alcanzado a vivir lo que vivieron mis antepasados.
10 Jacob se despidió del faraón y salió de allí. 11 Y José les dio a su padre y sus hermanos terrenos en la mejor región de Egipto, para que vivieran allí, tal y como el faraón había ordenado. Así ellos llegaron a tener terrenos en la región de Ramesés. 12 Además, José les daba alimentos a todos sus familiares, según las necesidades de cada familia.
Política agraria de José
13 En ninguna parte del país había trigo, y el hambre aumentaba más y más. Tanto en Egipto como en Canaán la gente se moría de hambre. 14 José recogió todo el dinero que los de Egipto y los de Canaán le habían pagado por el trigo comprado, y lo guardó en el palacio del faraón. 15 Cuando ya no había dinero ni en Egipto ni en Canaán, los egipcios fueron a decirle a José:
—¡Denos usted de comer! No es justo que nos deje morir de hambre, solo porque ya no tenemos dinero.
16 Y José les contestó:
—Si ya no tienen dinero, traigan sus animales y se los cambiaré por trigo.
17 Los egipcios llevaron a José sus caballos, ovejas, vacas y asnos, y a cambio de ellos José les dio trigo durante todo ese año. 18 Pero terminó el año, y al año siguiente fueron a decirle a José:
—No podemos negarle a usted que ya no tenemos dinero; además, nuestros animales ya le pertenecen. No tenemos otra cosa que ofrecerle a usted, que nuestras tierras y nuestros propios cuerpos. 19 Cómprenos usted a nosotros y a nuestras tierras, a cambio de trigo. Seremos esclavos del faraón y trabajaremos nuestras tierras para él, con tal de que usted nos dé semilla para que podamos vivir y para que la tierra no se eche a perder. ¿Por qué tiene usted que dejarnos morir, junto con nuestras tierras?
20 Fue así como José compró todas las tierras de Egipto para el faraón, pues, obligados por el hambre, los egipcios vendieron a José sus terrenos. Así la tierra pasó a poder del faraón, 21 y los egipcios fueron hechos esclavos en todo el país de Egipto. 22 Los únicos terrenos que José no compró fueron los de los sacerdotes, pues ellos no tuvieron que vender sus terrenos porque el faraón les daba cierta cantidad de trigo, así que comían de lo que el faraón les daba.
23 José dijo entonces a la gente:
—Ahora ustedes y sus terrenos son del faraón, pues yo los he comprado para él. Aquí tienen semilla para sembrar la tierra, 24 pero deberán darle al faraón la quinta parte de las cosechas; las otras cuatro partes serán para que siembren la tierra y para que coman ustedes, sus hijos y todos los que viven con ustedes.
25 Y ellos contestaron:
—Usted es muy bondadoso con nosotros, pues nos ha salvado la vida. ¡Seremos esclavos del faraón!
26 Así José puso por ley que en toda la tierra de Egipto se diera al faraón la quinta parte de las cosechas. Esta ley todavía existe, pero los sacerdotes no tienen que pagar nada porque sus tierras nunca llegaron a ser del faraón.
La última voluntad de Jacob
27 Los israelitas se quedaron a vivir en Egipto. Tomaron posesión de la región de Gosén, y allí llegaron a ser muy numerosos. 28 Jacob vivió diecisiete años en Egipto, y llegó a la edad de ciento cuarenta y siete años.
29 Un día Israel sintió que ya pronto iba a morir, así que mandó llamar a su hijo José y le dijo:
—Si de veras quieres hacerme un favor, pon tu mano debajo de mi muslo y júrame que harás lo que voy a pedirte. ¡Por favor, no me entierres en Egipto! 30 Cuando yo vaya a descansar junto con mis antepasados, sácame de Egipto y entiérrame en el sepulcro de ellos.
—Así lo haré —contestó José.
31 —¡Júramelo! —insistió su padre.
José se lo juró, y entonces Israel se inclinó sobre la cabecera de su cama.
1 Apmeyákxeyk axta José aphakxa faraón apkeltennássekxo apwa'a m'a apyáp tén han apkelpepma, apkeleñama Canaán, apkeltennássek axta apheyncha'a m'a yókxexma Gosen, yetlo apnaqtósso nepkések, weyke, tén han ekyókxoho aqsok apagkok ekyetnakxa nak. 2 Apkelyesáha axta cinco apkelpepma, tén axta apnaqlawa m'a aphakxa nak faraón, yaqwayam enxoho elweta'. 3 Aptáhak axta faraón apkelmaxneyáncha'a José apkelpepma s'e:
—¿Yaqsa kéltamheykha kéxegke?
Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Negko'o nenteme nenláneykha nepkések, ekhawo m'a ẽlyapmeyk nano' axta. 4 Nélwa'ak negko'o yaqwayam aghak se'e apchókxa nak, hakte meyk segaqhe teyapmak ma'a Canaán, méko han pa'at yaqwayam etawagkok nepkések nennaqtósso. Hégho sa' negko'o aghakha yókxexma Gosen.
5 Aptáhak axta faraón apcháneya José s'e:
—Apya'aweykteyk xép ma'a apyáp, tén han ma'a apkelpepma nak, yaqwayam exnatámhok xamo'. 6 Apwanchek exmakha m'a xapop Egipto nak. Egkes sa' ma'a yókxexma Gosen ektaqmelakxa nak se'e negókxa nak, yaqwayam sa' exmakha m'a. Apya'ásegkok sa' agkok han xép énxet apmopwána aqsok nepyeseksa m'a, etnésses sa' apkeláneykha seknaqtósso.
7 Apyentamákxeyk axta han José apyáp Jacob aphakxa nak faraón. Appeykessek axta Jacob yetlo ektaqmeleykha appeywa m'a faraón. 8 Aptáhak axta faraón apkelmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko ekwánxa ektáha apyeyam apagkok?
9 Aptáhak axta apchátegmowágko Jacob se'e:
—Ciento treinta apyeyam ahagkok ko'o entáhak sekweynchámeykegkaxa'. Apqántawók apyeyam ahagkok sekweynchámeykha, yókxoho apyeyam sekwete ekmaso sekha, mathanyeykekxak ma'a ekweykenxa axta apheykha élyapmeyk nano'.
10 Appeykásekxeyk axta makham Jacob ma'a faraón, tén axta aptepa m'a aphakxa. 11 Apméssek axta José m'a xapop ektaqmelakxa nak ma'a Egipto, yaqwayam exmakha m'a, apkeltamhókxa axta etnehek ma'a faraón. Cháxa ekyetna axta xapop apagkok ma'a apyáp, tén han apkelpepma, ekpayho nak yókxexma Ramsés. 12 Apkelmeyáseykegkek axta han chá'a José aptéyak ma'a apyókxoho apnámakkok nak, eyeyméxchexa enxoho chá'a aqsok apnámakkok.
Ektémakxa axta apkeláneykha apchókxa José
13 Méko axta hótáhap apaktek xama enxoho apchókxa', yágweykmók axta aqsa ekteyapma meyk segaqhe. Meyk axta kelnapmak ma'a énxet'ák Egipto, tén han ma'a Canaán. 14 Apchánchesákxeyk axta José selyaqye apyánmagkasso axta chá'a hótáhap apaktek ma'a énxet'ák Egipto, tén han énxet'ák Canaán, apxátaweykxeyk axta m'a faraón apxagkok. 15 Xama axta ekmassa ekha selyaqye m'a Egipto, tén han Canaán, apkelya'aweykxeyk axta énxet'ák Egipto aptáha apcháneya José s'e:
—¡Hẽlmés negko'o nento! Megkapayhawok negko'o héghok agmaskok meyk sẽlnapma, eñama meyke selyaqye egagkok.
16 Aptáhak axta apchátegmowágko José s'e:
—Méko sa' agkok entáhak selyaqye kélagkok, hélnaqlantagkas sa' kélnaqtósso, tén sa' ayaqmagkásekxak hótáhap apaktek.
17 Apnaqlákxéssek axta énxet'ák Egipto yátnáxeg, nepkések, weyke, tén han yámelyeheykok ma'a José, apyaqmagkásekxeyk axta han José hótáhap apaktek ekweykmoho xa ekyókxoho apyeyam nak. 18 Yeyk'ak axta xa apyeyam nak, apkelya'aweykxeyk axta makham José aptáha apcháneya s'e:
—Mogwanchek negko'o ólyexanchesha exchep sentáha meyke selyaqye egagkok; apagkok xép aptáhak ma'a nennaqtósso nak negko'o. Méko kaxwók mók aqsok yaqwayam agmések, xapop egagkok aqsa, tén han negyókxa nak negko'o. 19 Hẽlma negko'o exchep, tén han ma'a xapop egagkok nak, ekyaqmageykekxa m'a hótáhap apaktek. Antéhek sa' negko'o faraón apkelásenneykha naqsa, apagkok sa' etnehek ma'a xapop egagkok nak, yaqwayam etnehek apagkok ma'a, xép sa' hẽlmések aqsok aktek, yaqwayam sa' magmassehek negko'o, yaqwayam sa' han megkatnehek meyke aqsok ma'a xapop egagkok. Nágyoho aqsa agmaskok yetlo xapop egagkok.
20 Keñe axta José apkelmoma m'a ekyókxoho xapop nak Egipto, apkelméssama m'a faraón, hakte apkelméssegkek axta xapop apagkok ekha ekyánmaga m'a énxet'ák Egipto, eñama meyk élnapma. Apagkok axta aptemék faraón ma'a ekyókxoho xapop nak, 21 keñe axta m'a énxet'ák Egipto aptemessáseykegko kélásenneykha naqsa m'a ekyókxoho nak kañe' Egipto. 22 Wánxa axta aqsa melmoma José m'a xapop apagkok axta m'a apkelmaxnéssesso aqsok kéláyókxa, hakte faraón axta apkelmeyáseyak chá'a hótáhap apaktek ma'a; axta keñamak mekxeykekxo chá'a ekha ekyánmaga m'a xapop apagkok, hakte apteykegkek axta chá'a m'a apkelmeyáseyak axta chá'a faraón.
23 Keñe axta José aptáha apkeláneya énxet'ák se'e:
—Faraón kaxwók apagkok kéxegke, tén han ma'a xapop kélagkok nak, hakte élmomchek ko'o kéxegke ekha ekyánmaga yaqwayam almések ma'a. Keso aqsok aktek se'e yaqwayam kólchenekxa', 24 faraón sa' eyke kólmeyásekxak chá'a xama m'a ektáhakxa nak chá'a cinco ekwayam aqsok kélnakxo; keñe sa' ma'a cuatro éleymomáxche nak yaqwayam kólchenekxak chá'a, tén han kóltawagkok chá'a kéxegke yetlo kélketchek, tén han ma'a apyókxoho apheykha nak xamo' kéxegke.
25 Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Ẽlwagkassek teyp xép, taqmeláha agko' xép apwáxok senlano senteméssesa faraón apkelásenneykha naqsa.
26 Apxénchek axta José ekyókxoho nak Egipto, kólmeyásekxak chá'a faraón xama m'a ekwayam nak chá'a cinco ekyókxoho aqsok eknakxamáxche'. Yetneyk makham xa apkelánémakpexa nak chá'a etnahagkok énxet'ák; apkelmaxnéssesso aqsok kéláyókxa axta aqsa meyánmagkasek chá'a xama enxoho, hakte axta etnék apagkok faraón ma'a xapop apagkok nak.
Ektemegwánxa néxa apmopmenyého Jacob
27 Apkelheykmek axta énxet'ák Israel ma'a Egipto. Apmomchek axta m'a yókxexma Gosen, cha'a apxámagweykenxa apagko' axta han ma'a. 28 Diecisiete apyeyam axta weykmok apha Jacob ma'a Egipto, ciento cuarenta y siete apyeyam apagkok axta aptemék.
29 Apyekpelchegkek axta ekmáheyo kawak apketsapma m'a Israel. Apkeltamhók axta kóltennássekxak ma'a apketche José, yaqwayam enxoho etnehek yának se'e:
—Epekken apmek kóneg éyók, etnésses naqso' peya elának ma'a sekmako nak almaxna', ektáha enxoho naqso' seyásekhayo. ¡Ná heyátawanye aqsa s'e Egipto! 30 Peyk sa' agkok ko'o allókassekxak sekyampe xamo' ma'a élyapmeyk nano', hetekkes sa' Egipto, heyátawanyegwakxa sa' ma'a takhaxpop apagkok nak.
—Atnehek sa' ma'a aptáhakxa nak appeywa —axta aptáhak apchátegmowágko José.
31 —Etnésses sa' naqso' —axta aptáhak makham apcháneya apyáp.
Tén axta José apteméssesa naqso', tén axta Israel apháxahánto aptekxeya nápat ma'a naw'a apyetnamakxa.