Jacob en Jarán
1 Jacob siguió su camino y se dirigió a la región de los del oriente. 2 En el campo vio un pozo, cerca del cual descansaban tres rebaños de ovejas que bebían agua de él. Sobre la boca del pozo había una piedra muy grande; 3 cuando todos los rebaños se juntaban, los pastores quitaban de allí la piedra para darles agua a las ovejas, después de lo cual volvían a tapar el pozo. 4 Jacob preguntó a los pastores:
—¿De dónde son ustedes, amigos míos?
—Somos de Jarán —contestaron ellos.
5 —¿Conocen ustedes a Labán, el hijo de Najor? —volvió a preguntar.
—Sí, lo conocemos —respondieron.
6 —¿Está bien de salud? —insistió Jacob.
—Sí, Labán está bien —dijeron los pastores—. Por cierto, aquí viene su hija Raquel, con sus ovejas.
7 Entonces Jacob dijo:
—Todavía es de día, y es muy temprano para encerrar las ovejas. ¿Por qué no les dan agua y las llevan a pastar?
8 Pero ellos le contestaron:
—No podemos hacer eso. Tenemos que esperar a que se junten todos los rebaños; entonces los pastores quitarán la piedra de la boca del pozo y les daremos agua a las ovejas.
9 Mientras Jacob hablaba con ellos, Raquel llegó con las ovejas de su padre, pues ella era quien las cuidaba. 10 Tan pronto como Jacob la vio con las ovejas de su tío Labán fue, quitó la piedra de la boca del pozo, y les dio agua a las ovejas; 11 luego la saludó con un beso, y comenzó a llorar, 12 y le contó que él era hijo de Rebeca y sobrino de Labán, y entonces Raquel fue corriendo a contárselo a su padre.
13 Al oír hablar de Jacob, el hijo de su hermana, Labán salió corriendo a recibirlo; lo abrazó, lo saludó con un beso y lo llevó a su casa. Allí Jacob le contó todo lo que había pasado, 14 y Labán le dijo: «Verdaderamente tú eres uno de mi propia sangre.»
Jacob trabaja por las hijas de Labán
Jacob se quedó todo un mes en casa de Labán. 15 Después de ese tiempo, Labán le dijo:
—No vas a trabajar para mí sin ganar nada, solo porque eres mi pariente. Dime cuánto quieres que te pague.
16 Labán tenía dos hijas: la mayor se llamaba Lea, y la menor, Raquel. 17 Lea tenía unos ojos muy tiernos, pero Raquel era hermosa de pies a cabeza. 18 Como Jacob se había enamorado de Raquel, contestó:
—Por Raquel, tu hija menor, trabajaré para ti siete años.
19 Labán contestó:
—Es mejor dártela a ti, y no a un extraño. Quédate conmigo.
20 Y así Jacob trabajó por Raquel durante siete años, que para él fue muy poco tiempo porque la amaba mucho. 21 Pasados los siete años, Jacob le dijo a Labán:
—Dame a mi mujer, para que me case con ella. El tiempo que me comprometí a trabajar por ella se ha cumplido.
22 Entonces Labán hizo una fiesta de bodas e invitó a todos sus vecinos. 23 Pero ya en la noche Labán tomó a Lea y se la llevó a Jacob, y Jacob durmió con ella. 24 Además, Labán le regaló a Lea una de sus esclavas, llamada Zilpa, para que la atendiera. 25 A la mañana siguiente Jacob se dio cuenta de que había dormido con Lea, y le reclamó a Labán:
—Pero ¿qué me has hecho? ¿Acaso no trabajé contigo por Raquel? ¿Por qué me has engañado?
26 Y Labán le contestó:
—Aquí no acostumbramos que la hija menor se case antes que la mayor. 27 Cumple con la semana de bodas de Lea, y te daremos también a Raquel, si es que te comprometes a trabajar conmigo otros siete años.
28 Jacob aceptó y, al terminar la semana de bodas de Lea, Labán le dio a Raquel por esposa, 29 y también le dio a Raquel una de sus esclavas, llamada Bilá, para que la atendiera. 30 Jacob se unió también a Raquel, y la amó mucho más que a Lea, aunque tuvo que trabajar para Labán durante siete años más.
Los hijos de Jacob
31 Cuando el Señor vio que Jacob despreciaba a Lea, hizo que esta tuviera hijos, pero a Raquel la mantuvo estéril. 32 Lea quedó embarazada y tuvo un hijo, al que llamó Rubén, porque dijo: «El Señor me vio triste. Por eso ahora mi esposo me amará.»
33 Después Lea tuvo otro hijo, al que llamó Simeón, y entonces dijo: «El Señor oyó que me despreciaban, y por eso me dio un hijo más.»
34 Y otra vez tuvo un hijo, al cual llamó Leví, porque dijo: «Ahora mi esposo se unirá más a mí, porque ya le he dado tres hijos.»
35 Lea tuvo aún otro hijo, al cual llamó Judá, porque dijo: «Esta vez alabaré al Señor.» Después de esto, dejó de tener hijos.
Jacob apwayam Harán
1 Apxegákxeyk axta makham Jacob apmahágko m'a apheykegkaxa nak énxet'ák teyapmakxa ekhem.
2 Apwetágwokmek axta han xama yámelchet ma'a yókxexma nak, nekha axta apkelyagqakxa ántánxo apkelyaqyahéyak apkellókasa apkelyampe m'a nepkések, hakte axta ekyeneykegkaxa chá'a yegmen aqsok kélnaqtósso xa. Yetneyk axta han xama meteymog ekyawe agko' kélapma m'a átog nak yámelchet, 3 chaqnákxeyk axta agkok chá'a ekyókxoho aqsok kélnaqtósso m'a, elkok axta chá'a keláneykha nepkések ma'a meteymog nak yaqwayam elyekwésagkok yegmen ma'a nepkések, tén axta yápekxak chá'a. 4 Aptáhak axta Jacob apkelmaxneyáncha'a keláneykha nepkések se'e:
—Énámakkok, ¿háxko kéleñamakxa kéxegke?
—Harán negko'o néleñamak —axta aptáhak apkelátegmowágko.
5 —¿Kélya'ásegkoya kéxegke m'a Labán, Nahor apketche? —axta aptáhak makham apkelmaxneyáncha'a.
—Éhay, negya'ásegko' —axta aptáhak apkelátegmowágko.
6 —¿Apmeyheya han? —axta aptáhak makham apkelmaxneyáncha'a m'a Jacob.
Éhay, apmeyhek Labán —axta aptáhak keláneykha nepkések—. Chéhe ekxegakmo apketche Raquel xa yetlo eknaqtósso nepkések,
7 Tén axta Jacob aptáha apkeláneya s'e:
—Netnók makham ekhem peya kólxatmekxak nepkések. ¿Yaqsa ektáha megkólagko nak sekxók yegmen, tén sa' kólagkok makham pa'at?
8 Aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—Mogwanchek eyke negko'o sekxók antéhek xa. Anleyxek chá'a sekxók apkelwa'akto enxoho apyókxoho nepkések, tén han apleya enxoho átog yámelchet meteymog ma'a keláneykha nepkések, keñe ólagkok chá'a yegmen ma'a nepkések.
9 Neyseksa apkelpaqhetchesso axta han Jacob, ekwa'akto Raquel yetlo eknaqleykenta m'a yáp apnaqtósso nepkések, hakte axta éláneseykha chá'a m'a. 10 Xama axta apwet'a Jacob ma'a apyakka' Labán apnaqtósso nepkések, aplekwokmek axta meteymog ma'a kéláhakkasso axta yámelchet átog, apkelágkek axta yegmen ma'a nepkések, 11 tén axta appetsesa appeykesa, apwóneyk axta ekpayhékxo apwáxok. 12 Apkeltennáseyha axta Jacob ektáha étche m'a Rebeca, keñe apephénem ma'a Labán, kétchágkokxeyk axta Raquel éltennássekxo yáp.
13 Apkenyeyk axta Labán apkelanyexágko apleg'a éltennasa apwa'a Jacob, cham'a apyáxa étche, appathetchek axta, keñe appeykesa appetsesa, apyentamákxeyk axta apxagkok. Apkeltennáseyha axta han Jacob ekyókxoho ektáhakxa apweynchámeykha. 14 Aptáhak axta Labán apcháneya s'e: “Naqsók xép apteme émók ahagko'.”
Jacob aptamheykha yaqwayam emok ma'a Raquel tén han Lía
Aphegkek axta xamók Jacob Labán ekweykmoho xama pelten. 15 Aptáhak axta Labán apcháneya Jacob natámen xa:
—Magwásennaha sa' aqsa ko'o exchep meyke ekyánmaga, émók ahagko' eykhe ko'o exchep. Héltennés sa' háxko ekwánxa apmenyeyk ayánmagkasek ekyánmaga aptamheykha.
16 Ánet axta apketchek ma'a Labán: Lía axta ekwesey katnaha étkok, keñe axta sexyók ekwesey Raquel. 17 Keltásek axta aqta'ák kalyeheykha m'a Lía, keñe axta Raquel tásek ma'a ekyókxa. 18 Aptáhak axta apchátegmowágko Jacob se'e, hakte Raquel axta apkelaneyk:
—Atnéssesha sa' ko'o exchep siete apyeyam, yaqwayam amok ma'a Raquel apketche sexyo nak.
19 Keñe axta Labán aptáha apchátegmowágko s'e:
—Payhawók agkések xép, eyke mómenyeyk agkések ma'a apkeñama nak mók nekha'. Exa sa' se'e sekhakxa nak.
20 Aptamheykha axta Jacob ekweykmoho siete apyeyam apmáheyo emok ma'a Raquel, máxa ekyaqwátama axta han temék ekhem apkelányo m'a, hakte apmenyeyk axta. 21 Weykmek axta siete apyeyam, aptáhak axta Jacob apcháneya Labán se'e:
—Hegkés heykxa etáwa', yaqwayam eypetchak ko'o, hakte wokmek néxa m'a séltennassamakxa axta néxa sektamheykha yaqwayam amok.
22 Apkeláneyáha axta Labán apyókxoho m'a apheykha axta neyáwa aphakxa', apkeltamho ey'áwak élyamhopma apkelane. 23 Keñe axta Labán apyentegkesa axta'a Jacob ma'a Lía, háwe axta m'a Raquel, appathetágkek axta han Jacob. 24 Apméssek axta han xama apchásenneykha Labán ma'a Lía, yaqwayam katnehek eyásenneykha, ekwesey axta Zilpá. 25 Keñe axta axto'ók apyekpelchágwokmo Jacob ekyetnawo xamo' ma'a Lía, keñe axta aptáha apcháneya Labán se'e:
—¿Yaqsa ektáha setnéssesa nak ko'o xa? ¿Ya axta atnessáseykha ko'o exchep yaqwayam amok ma'a Raquel? ¿Yaqsa ektáha sélyexancháseyncha'a nak?
26 Aptáhak axta Labán apchátegmowágko s'e:
—Háwe negko'o nentémakxa nélyamhakkasso amonye' m'a egketche sexyo nak, eyke amonye' m'a katnaha étkok nak. 27 Esawhoho aqsa sekxók ekhem élánamáxche élyamhopma m'a Lía, keñe sa' agmések han ma'a Raquel, apmako enxoho makham etneykha siete apyeyam.
28 Apkelyahákxók axta Jacob, keñe axta eksawhéxko ekhem élánamáxche élyamhopma m'a Lía, keñe axta Labán apmésa aptáwa' m'a Raquel. 29 Apméssek axta han Labán xama apchásenneykha m'a Raquel, yaqwayam katnehek eyásenneykha, ekwesey axta Bilhá. 30 Apyepetcheyak axta Jacob ma'a Raquel, apchásekhayók apagko' axta han, axta kaxnawok ma'a Lía, siete apyeyam axta eykhe aptamheykha makham ma'a aphakxa nak Labán.
Jacob apketchek
31 Apweteyak axta Wesse' egegkok ekmasexto apchásekhayo Jacob ma'a Lía, tén axta apméssama yaqwayam kótak étchek, keñe axta Raquel apteméssessama megkate étche. 32 Lósók axta entáhak Lía, wet'ak axta étche, teméssessegkek axta apwesey Rubén, hakte axta entáhak se'e: “Apweteyak ko'o Wesse' egegkok ekyaqhápeykencha'a ewáxok. Sa' eyke seyásekhawo kaxwók ma'a etáwa'.”
33 Wetákxeyk axta makham pók étche Lía, teméssessek axta han apwesey Simeón, hakte axta entáhak se'e: “Apwetayak Wesse' egegkok ekmasexto seyásekhamaxche', cháxa keñamak segkésa nak makham pók hatte.”
34 Wetákxeyk axta makham pók étche, teméssessek axta apwesey Leví, hakte axta entáhak se'e: “Sa' eyke ekyágwokmoho sépetcheykha ko'o m'a etáwa', hakte apqántánxo aptáhak sekwetasso apketchek.”
35 Wetákxeyk axta makham pók étche Lía, teméssessek axta apwesey Judá, hakte axta entáhak se'e: “Sa' eyke selpeykásawo kaxwók Wesse' egegkok.” Keñe axta natámen, ekmassama ekwete étchek.