Pedro y Cornelio
1 En la ciudad de Cesarea había un hombre llamado Cornelio, que era centurión del batallón el «Italiano». 2 Era piadoso y, junto con toda su familia, adoraba a Dios. También ayudaba a los judíos necesitados, y oraba siempre a Dios. 3 Un día, a eso de las tres de la tarde, tuvo una visión: claramente vio que un ángel de Dios entraba adonde él estaba, y le decía: «¡Cornelio!» 4 Cornelio se quedó mirando al ángel, y lleno de temor le preguntó: «¿Qué se te ofrece, señor?» Y el ángel le dijo: «Dios ha escuchado tus oraciones y ha visto cómo ayudas a los necesitados. 5 Así que manda ahora a alguien a la ciudad de Jope para que haga venir a un hombre llamado Simón, también conocido como Pedro. 6 Está alojado en casa de un curtidor, también llamado Simón, que vive junto al mar.»
7 Cuando el ángel que le había hablado se fue, Cornelio llamó a dos de sus sirvientes y a un soldado que era muy piadoso y de su confianza, 8 y después de contarles todo en detalle, los envió a Jope.
9 Al día siguiente, a eso del mediodía, mientras en su camino ellos se acercaban a Jope, Pedro subió a orar a la azotea de la casa. 10 Tenía hambre y quería comer, pero mientras le estaban preparando la comida tuvo una visión, 11 en la que veía que el cielo se abría, y que bajaba a la tierra algo parecido a una gran sábana, sujeta por las cuatro puntas. 12 En la sábana había toda clase de cuadrúpedos, y también reptiles y aves. 13 Oyó además una voz, que le decía: «Levántate, Pedro; mata y come.»
14 Pedro contestó: «No, Señor; yo nunca he comido nada profano ni impuro.» 15 Pero la voz le habló de nuevo, y le dijo: «Lo que Dios ha purificado, no lo llames impuro.»
16 Esto sucedió tres veces, y de pronto la sábana fue llevada al cielo. 17 Pedro se quedó desconcertado, y mientras pensaba qué podría significar aquella visión, los hombres de Cornelio, que habían averiguado dónde estaba la casa de Simón, llegaron a la puerta. 18 Al llegar, preguntaron en voz alta si allí se alojaba un tal Simón, a quien también llamaban Pedro.
19 Mientras Pedro seguía pensando en la visión, el Espíritu Santo le dijo: «Mira, tres hombres te buscan. 20 Anda, baja y no dudes en ir con ellos, porque yo soy quien los ha enviado.»
21 Pedro bajó y dijo a los hombres:
—Yo soy a quien ustedes buscan; ¿a qué se debe su visita?
22 Ellos contestaron:
—Venimos de parte del centurión Cornelio, un hombre justo, que adora a Dios. Todos los judíos hablan muy bien de él. Un ángel de Dios le dijo que lo llamara a usted, para que usted vaya a su casa y él escuche lo que tiene que decirle.
23 Pedro los hizo entrar, y ellos se quedaron allí con él aquella noche. Al día siguiente, Pedro se fue con ellos, y lo acompañaron algunos de los hermanos que vivían en Jope.
24 Al día siguiente llegaron a Cesarea, donde Cornelio los estaba esperando, junto con un grupo de sus parientes y amigos íntimos, a quienes había invitado. 25 Cuando Pedro llegó a la casa, Cornelio salió a recibirlo, y se puso de rodillas delante de él, como para adorarlo. 26 Pero Pedro lo levantó, y le dijo:
—Ponte en pie, que yo también soy un ser humano, como tú.
27 Mientras Pedro hablaba con Cornelio, entró y encontró reunidas a muchas personas. 28 Y Pedro les dijo:
—Ustedes saben que a un judío su religión le prohíbe tener tratos con extranjeros o entrar en sus casas. Pero Dios me ha enseñado que no debo llamar profano o impuro a nadie. 29 Por eso, tan pronto como me avisaron, vine sin poner ninguna objeción. Quisiera saber, pues, por qué me han llamado.
30 Cornelio contestó:
—Hace cuatro días, como a esta misma hora, yo estaba aquí en mi casa haciendo la oración de las tres de la tarde, cuando se me apareció un hombre vestido con un ropaje resplandeciente, 31 y me dijo: “Cornelio, Dios ha oído tu oración y se ha acordado de lo que has hecho para ayudar a los necesitados. 32 Manda a alguien a la ciudad de Jope, y que haga venir a Simón, a quien también se lo conoce como Pedro. Está alojado en casa de un curtidor, también llamado Simón, que vive junto al mar.” 33 Inmediatamente, yo envié a buscarte, y tú has tenido la bondad de venir. Ahora estamos aquí, delante de Dios, y queremos escuchar todo lo que el Señor te ha mandado decirnos.
Discurso de Pedro en casa de Cornelio
34 Pedro entonces comenzó a hablar, y dijo:
—Ahora entiendo que de veras Dios no hace diferencia entre una persona y otra, 35 sino que acepta a quienes lo honran y actúan con justicia, sin importar de qué pueblo provengan. 36 Dios habló a los descendientes de Israel y, por medio de Jesucristo, que es el Señor de todos, les anunció el mensaje de paz. 37 Ustedes bien saben lo que sucedió en toda la región de Judea. Esto comenzó en Galilea, después de que Juan proclamó que era necesario bautizarse. 38 Así que ustedes saben que Dios llenó de poder y del Espíritu Santo a Jesús de Nazaret, y que Jesús anduvo haciendo el bien y sanando a cuantos sufrían bajo el poder del diablo. Esto lo hizo porque Dios estaba con él, 39 y nosotros somos testigos de todo lo que Jesús hizo en la región de Judea y en Jerusalén. Después, lo mataron; lo colgaron en un madero. 40 Pero Dios lo resucitó al tercer día, e hizo que se nos apareciera a nosotros. 41 No se apareció a todo el pueblo, sino a nosotros, a quienes de antemano Dios había escogido como testigos. Nosotros comimos y bebimos con él después de que resucitó, 42 y él nos envió a proclamar su palabra al pueblo, y a dar testimonio de que Dios lo ha puesto como juez de los vivos y de los muertos. 43 Todos los profetas habían hablado acerca de él, y habían dicho que quienes creen en él reciben, por medio de él, el perdón de los pecados.
Los no judíos reciben el Espíritu Santo
44 Todavía estaba hablando Pedro, cuando el Espíritu Santo vino sobre todos los que escuchaban la palabra. 45 Y los creyentes procedentes del judaísmo, que habían llegado con Pedro, se quedaron admirados de que el Espíritu Santo fuera dado también a los no judíos, 46 pues los oían hablar en lenguas extrañas y alabar la grandeza de Dios. 47 Entonces Pedro dijo:
—¿Acaso puede impedirse que sean bautizadas estas personas que han recibido el Espíritu Santo igual que nosotros?
48 Y mandó entonces que fueran bautizados en el nombre de Jesucristo. Después, ellos rogaron a Pedro que se quedara con ellos algunos días.
Pedro tén han Cornelio
1 Aphegkek axta nahan xama énxet tegma apwányam Cesarea apwesey axta Cornelio, apteme axta sẽlpextétamo apwesse' kempakhakma, cham'a sẽlpextétamo kéltéma axta Italiano. 2 Énxet appéwomo axta m'a ekha mey'ásseyam, apkelpeykessamók axta chá'a Dios yetlo m'a ekyókxoho ekheykha nak apxagkok. Awanhek axta anhan chá'a katnehek apmésso selyaqye yaqwayam epasmok ma'a judíos, axta nahan eyenseykmok apkelmaxnagko m'a Dios. 3 Xama ekhem axta apweteya aqsok kélxekmóssamo, las tres taxnámla'a:
Apyókxoho apagko' axta apweteyk xama Dios apchásenneykha aptaxnegwaya m'a aphamakxa axta. Axta aptemék apkenagkama s'e: “¡Cornelio!” 4 Apkelányók axta Cornelio m'a Dios apchásenneykha. Axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a neyseksa apkeye s'e: “Wesse', ¿yaqsa apmako hetnéssesek?” Tén axta Dios apchásenneykha aptéma apkenagkama s'e: “Apmomchek xép takha' apkelmaxnagko m'a Dios, tén han ma'a aptémakxa nak chá'a yaqwayam epasmok ma'a énxet'ák ekha nak eyéméxchexa aqsok. 5 Eláphés sa' énxet ma'a tegma apwányam Jope, yaqwayam sa' yának exegmak xama énxet apwesey nak Simón, apkeltamhomakpo nak han Pedro. 6 Aphak apxagkok ma'a apkelwesáyo xamo' nak Simón, apkelyélaqtésso nak chá'a aqsok émpe'ék, aphama nak ma'a nekha wátsam ekwányam.”
7 Xama axta aptaqhémo m'a Dios apchásenneykha ektáha axta appaqhetchesso, apkelwóneykha axta Cornelio apqánet apkeláneykha tén han xama sẽlpextétamo, apteme axta meyenseyam apyetleykha m'a Dios, tén han apcháyókxa m'a Cornelio. 8 Keñe axta natámen apkeltennáseykha ekyókxoho m'a ektáhakxa, apkeláphássegkek axta m'a Jope.
9 Keñe axta mók ekhem, yetseksók ekhem la'a, neyseksa apkelxega ámay keto' nak Jope, apkenátweykekxeyk axta Pedro tegma néten yaqwayam etnehek nempeywa nélmaxnagko. 10 Meyk axta nahan chaqheyk, apmáheyak axta apto, apweteyak axta nahan aqsok kélxekmóssamo neyseksa kéllánésso apto. 11 Apweteyak axta ekmayheykekxo néten, keñe ekwéweykento náxop xama aqsok aphémo xama apáwa appayhe apyawe, kélméyak axta nahan ma'a cuatro napwe'ék nak. 12 Láneyók axta nahan mók ektémakxa aqsok nawha'ák cuatro amagkok ma'a apáwa nak, tén han ma'a aqsok élpexyawéyak nak kalxog, tén han ma'a náta. 13 Aplegayak axta anhan xama kélpeywa ektéma eyenagkama s'e: “Pedro, etnamha; elnáhap, keñe sa' etwok.”
14 Axta aptemék apchátegmoweykegko Pedro s'e: “Wesse', matók ko'o makham xama enxoho m'a aqsok élmaso nak tén han ma'a élmanyása nak.” 15 Paqhetcháseykekxeyk axta makham ma'a kélpeywa nak. Axta entemék eyenagkama s'e: “Ná etnésses aqsa élmanyása m'a apteméssesso nak Dios negmowána antók.”
16 Ántánxo ekteme axta nahan temék xa, keñe axta apmeyeykekxo makham néten ma'a apáwa appayhe. 17 Yetnakhassamók axta apwáxok Pedro ekxeyenma apwáxok yaqsak kexaha ekteme xa aqsok kélxekmóssamo nak, cham'a apkelweykekxo axta nekha átog ma'a Cornelio apkeláneykha, aptegyeykha axta amya'a ekpayhókxa apxagkok ma'a Simón. 18 Xama axta apkelweykmo m'a, apya'assegkek axta apkelpeywa kañe' tegma apkeltémo elya'asagkohok apheyk kexaha Simón ma'a, apkeltamhomakpo nak han Pedro.
19 Axta kamasseyk makham ekxeyenma apwáxok Pedro ektémakxa aqsok kélxekmóssamo, axta aptemék apkenagkama Espíritu Santo s'e: “Elano, apqántánxo énxet apketámak xép. 20 Etnamha, ey'ókxa meyke ektamheykha apwáxok, hakte ko'o exchek séláphasso m'a.”
21 Apya'eykekxeyk axta Pedro m'a énxet'ák nak. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
—Ko'o m'a kélchetama nak kéxegke; ¿yaqsa amya'a sélya'awa ko'o?
22 Tén axta aptéma apkelátegmoweykegko s'e:
—Nélxegakmek negko'o eñama sẽláphasso m'a sẽlpextétamo apwesse' Cornelio, cham'a énxet appéwomo, apkelpeykessamo nak ma'a Dios, ekleklamo nak apkelwáxok apyókxoho m'a judíos tén han apkelmopmenyého nak chá'a. Xama Dios apchásenneykha hek xeyk apkeltémo yáneyha exchep ma'a, yaqwayam enxoho emhagkok xép ma'a apxagkok, tén han eñak ma'a yaqwánxa nak etnehek yának xép.
23 Tén axta apkelántaxnéssama Pedro xa énxet'ák nak, apnaqteyenweykmek axta anhan xamo' xa axta'a nak. Keñe axta mók ekhem, apkelyetleykekxo Pedro xa énxet'ák nak, cham'a apkeltaqhémo axta. Apkelyetlamchek axta anhan nápakha énxet'ák apheykha axta m'a Jope, apteme axta melya'ásseyam.
24 Mók ekhem axta entemék apkelweykekxo m'a Cesarea, apkelhaxanmakxa axta m'a Cornelio yetlo apteme apnámakkok, tén han apkelxegexma'a melyenyaweykha axta chá'a, ektáha axta apkeláneyeykha. 25 Xama axta apweykmo Pedro m'a tegma, apteyepmeyk axta Cornelio apkelanyexeykegko apmoma takha', apkeltekxekweykmek axta aptapnák xapop apkenmeykegkaxa, peya yáwho'. 26 Apkempáseykekxeyk axta eyke néten Pedro aptéma apkenagkama s'e:
—Etnamha, énxet ko'óxa, aptéma nak xeyep.
27 Neyseksa apkelpaqhetchásamákpoho axta Pedro aptaxnama kañe' tegma. Apwetágweykmek axta nahan énxet apxámokma apchaqneykekxo m'a. 28 Axta aptemék apkelanagkama Pedro s'e:
—Kélya'ásegkok kéxegke ekmeyámáxkoho xama judío elpaqhetchesakpohok ma'a énxet'ák apkeleñama nak mók nekha essenhan elántaxnegwók ma'a apxanák. Élxekmóssegkek axta eyke ko'o Dios yaqwayam maxének ekmaso aptémakxa essenhan ekmanyása aptémakxa' xama énxet enxoho. 29 Cháxa keñamak sekxegakmo nak séllegasa seyáneyáxko, meyke seyátegmoweykegkokxa'. Éltamhók ay'asagkohok yaqsa amya'a séláneyáncha'a ko'o.
30 Axta aptemék apchátegmoweykegko Cornelio s'e:
—Cuatro ekhem entáhak, keso ekwánxa nak hora, sektáha axta ko'o nempeywa nélmaxnagko las tres taxnám se'e exagkok nak, sexekmowásekpoho axta ko'o xama énxet apkelyenma aptaxno. 31 Axta aptáhak seyáneya s'e: ‘Cornelio, apleg'awók xép Dios apkelmaxnagko, xénwákxók nahan apwáxok ma'a ektémakxa axta chá'a aqsok apkelane, yaqwayam epasmok ma'a énxet'ák ekha nak chá'a eyéméxchexa aqsok. 32 Eláphés sa' apkelápháseykha m'a tegma apwányam Jope yaqwayam sa' yának exegmak ma'a Simón, apkeltamhomakpo nak han Pedro. Aphak ma'a apxagkok nak apkelwesáyo xamo' Simón, apkelyélaqtésso nak chá'a aqsok émpe'ék, apha nak ma'a nekha wátsam ekwányam.’ 33 Yetlókók axta nahan séltémo kólyentawók ekmanyehe agko', tásek nahan aptáhakxa exchep apxegakmo. Negháha kaxwók negyókxoho s'e nápaqtók Dios, néltamhók kaxwók ageyxhok ekyókxoho m'a apkeltamho axta hẽltennaksek negko'o exchep ma'a Wesse' egegkok.
Pedro apkeltenneykha Cornelio apxagkok
34 Apcheynamók axta apkeltenneykha Pedro, axta aptemék se'e:
—Ekya'ásegkók ko'o kaxwók Dios naqsók metnéssesso apyeykhamap pók elanok énxet, 35 metaqheksók chá'a m'a pók énxet'ák ektáha nak chá'a apcháyo, tén han ma'a apkeláneykegkoho nak chá'a aqsok ektaqmela. 36 Apkelpaqhetchessegkek axta Dios Israel aptawán'ák neptámen, apkeltennassama m'a amya'a meyke ektáhakxa negha eñama m'a Jesucristo, apteme nak Wesse' ekyókxoho aqsok. 37 Kélya'ásegkok kéxegke ektémakxa axta ekyókxoho m'a judíos apchókxa, eyeynamo m'a Galilea, cham'a natámen axta apkeltenneykha Juan apxeyenma ekpayhawo kólyaqpássesagkok yegmen ma'a énxet'ák. 38 Kélya'ásegkók apméssama axta ekyawe agko' apmopwána Dios ma'a Jesús apkeñama nak Nazaret, tén han apméssama axta m'a Espíritu Santo, tén han apweynchámeykencha'a axta Jesús apkeláneya aqsok ektaqmela, tén han apkeltaqmelchesseykmo axta apyókxoho m'a eknaqtawáseykegkoho axta kelyekhama'. Apwanchek axta apkeláneya Jesús xa, hakte apxegexma axta aptemék ma'a Dios. 39 Negko'o nahan nenteme negweteykegkoho ekyókxoho aqsok apkelane axta Jesús ma'a yókxexma Judea tén han ma'a Jerusalén. Tén axta apmatñama, kélchexanma néten aqsok ektegyésso. 40 Apxátekhásseykmek axta eyke Dios ekweykmo ántánxo ekhem, apkeltémók axta henxemósakpekxohok negko'o. 41 Axta eyke exekmowásamákpekxohok Jesús apyókxoho énxet, negko'o axta aqsa, sẽlyéseykha axta Dios yaqwayam antéhek negweteykegkoho m'a sekxók axta. Nenteykegkók axta chá'a negko'o nento xamo' natámen axta apxátekhágwayam, negyeneykegkek axta anhan chá'a xamo' ma'a negyenéyak. 42 Tén axta sẽláphassama apkeltémo óltennasha énxet'ák apteméssessama Dios yaqwayam etnehek apkelyekpelchémo m'a énxet'ák apkelyenna nak makham, tén han ma'a apkeletsapma nak. 43 Nanók axta apkelxeyenma Jesús ma'a apyókxoho Dios appeywa apkellegasso nak, tén han apkellegassama apteme enxoho melya'ásseyam elxawagkok megkólyaqmagkáseykekxa apkeltémakxa melya'assáxma eñama m'a Jesús.
Énxet'ák metnaha nak judíos apkelxawéyak Espíritu Santo
44 Axta esawhomák makham apkeltenneykha Pedro, apwéweykento axta chá'a Espíritu Santo apyetseksa'ák apyókxoho énxet ektáha axta chá'a apháxenmo apkeltenneykha. 45 Kelpelakkassegkek axta nahan apkelweteya énxet'ák melya'ásseyam apkeleñama axta sekxók apkelma ektémakxa apkelpeykessamo Dios ma'a judíos, apkelxegexma'a axta apwokmo Pedro, apkelxawágko nahan Espíritu Santo m'a énxet'ák metnaha nak judíos, 46 hakte apkelleg'ak axta apkelpaqmeta mók ektémakxa apkelpeywa, tén han ektáhakxa axta apkelteméssesso apcheymákpoho m'a Dios. 47 Keñe axta Pedro aptéma appaqmeyesma s'e:
—¿Kélwanchek enxeykel'a megkólhók kólyaqpássesagkok yegmen xa énxet'ák, apkelxawágko nak han kaxwók Espíritu Santo, ekhawo nak ektémakxa nélxaweykegko negko'o?
48 Apkeltamhók axta nahan kólyaqpássesagkok yegmen eñama Jesucristo apwesey. Tén axta kéltamho exnekxak sekxók xamo' yaqwatakxoho apheykegkaxa m'a Pedro.