Caída de Samaria y destierro de Israel
1 Oseas hijo de Elá comenzó a reinar sobre Israel en el año doce del reinado de Ajaz, rey de Judá, y reinó en Samaria nueve años. 2 Pero sus hechos fueron malos a los ojos del Señor, aunque no tanto como los de los reyes que hubo antes de él en Israel.
3 Salmanasar, rey de Asiria, atacó a Oseas, y este fue hecho su siervo y tuvo que pagarle tributo. 4 Pero Salmanasar descubrió que Oseas estaba conspirando contra él y que, además de que ya no le estaba pagando el tributo anual, había enviado a unos agentes a So, rey de Egipto. Entonces Salmanasar ordenó que arrestaran a Oseas y lo pusieran en prisión; 5 luego invadió el país entero y atacó Samaria, y durante tres años mantuvo el ataque. 6 Finalmente, en el año nueve del reinado de Oseas, el rey de Asiria tomó Samaria, y a los israelitas los llevó cautivos a Asiria y los estableció en Jalaj, en la región del Jabor, río de Gozán, y en las ciudades de los medos.
7 Esto sucedió porque los israelitas habían pecado contra el Señor su Dios, que los hizo salir de Egipto y los libró del dominio del faraón, rey de Egipto. Ellos adoraron a otros dioses 8 y siguieron las prácticas de las naciones que el Señor había arrojado de la presencia de ellos, así como las costumbres establecidas por los reyes de Israel.
9 Además, los israelitas pronunciaron palabras impropias contra el Señor su Dios, y construyeron santuarios paganos en todas sus ciudades, lo mismo en las torres de vigilancia que en las ciudades fortificadas. 10 También levantaron piedras sagradas y representaciones de Asera en cada colina y bajo todo árbol frondoso, 11 y conforme a las prácticas de las naciones que el Señor había desterrado de la presencia de ellos, quemaron incienso y cometieron acciones malvadas, con lo que provocaron la ira del Señor. 12 Adoraron ídolos, que era algo que el Señor les había prohibido expresamente.
13 Ya por medio de todos los profetas y videntes, el Señor había advertido a los israelitas que se apartaran de su mala conducta y cumplieran los mandamientos y reglas de toda la enseñanza que, por medio de sus siervos los profetas, él había dado a sus antepasados. 14 Pero ellos no hicieron caso, sino que fueron tan tercos como sus antepasados, los cuales no confiaron en el Señor su Dios; 15 despreciaron sus leyes y la alianza que había hecho con sus antepasados, y los mandatos que les había dado. Además, siguieron a ídolos inútiles, con lo que también ellos perdieron todo valor, e imitaron a las naciones que había a su alrededor, que era algo que el Señor les había prohibido. 16 Dejaron todos los mandamientos del Señor su Dios, y se hicieron dos becerros de bronce fundido y una representación de Asera, y además adoraron a todos los astros del cielo y a Baal. 17 También hicieron quemar a sus hijos e hijas, practicaron la adivinación y los augurios, y se entregaron a hacer lo malo a los ojos del Señor, con lo que provocaron su ira.
18 Por lo tanto, el Señor se enfureció contra Israel y lo arrojó de su presencia, y no dejó más que a la tribu de Judá. 19 Pero tampoco Judá cumplió los mandamientos del Señor su Dios, sino que siguió las prácticas que los de Israel habían establecido. 20 Entonces el Señor rechazó a todos los descendientes de los israelitas y los humilló; los entregó en manos de salteadores, hasta arrojarlos de su presencia. 21 Separó a Israel de la dinastía de David, y los de Israel hicieron rey a Jeroboán hijo de Nabat, quien hizo que los israelitas se apartaran del Señor y pecaran gravemente. 22 Y así, los de Israel cometieron los mismos pecados que había cometido Jeroboán, y no los abandonaron. 23 Finalmente, el Señor apartó de su presencia a Israel, como lo había anunciado por medio de todos sus siervos los profetas, y así los de la nación de Israel fueron llevados cautivos a Asiria, donde están hasta hoy.
Repoblación de Samaria
24 El rey de Asiria llevó gente de Babilonia, Cutá, Avá, Jamat y Sefarvayin, y la estableció en las ciudades de Samaria, en lugar de los israelitas. Así esa gente tomó posesión de Samaria y vivió en sus ciudades. 25 Pero como esa gente no rendía culto al Señor, cuando comenzaron a establecerse el Señor les mandó leones, los cuales mataron a algunos de ellos. 26 Entonces fueron a decirle al rey de Asiria: «La gente que has llevado a las ciudades de Samaria para establecerse allí no conoce las normas del dios de ese país y, por no conocerlas, ese dios les ha mandado leones, que los están matando.»
27 Entonces el rey de Asiria ordenó: «Envíen a alguno de los sacerdotes que trajeron cautivos, para que vaya a vivir allí y les enseñe las normas del dios del país.»
28 Uno de los sacerdotes que ellos habían desterrado de Samaria fue y se estableció en Betel, y les enseñó a rendir culto al Señor. 29 Pero cada nación se hizo su propio dios en la ciudad donde habitaba, y lo puso en los santuarios de los lugares altos que habían construido los samaritanos. 30 Los de Babilonia hicieron una representación de Sucot Benot; los de Cutá, una de Nergal, y los de Jamat, una de Asima. 31 Los de Avá hicieron imágenes del dios de Nibejaz y del dios de Tartac, y los de Sefarvayin quemaban a sus hijos en el fuego como sacrificio a los dioses de Adramélec y de Anamélec. 32 Además, rendían culto al Señor, pero nombraron sacerdotes de entre ellos mismos para que prestaran servicio en los santuarios paganos. 33 Así que, aunque rendían culto al Señor, seguían adorando a sus propios dioses, según la costumbre de las naciones de donde habían sido desterrados.
34 Todavía hoy hacen lo mismo que antes hacían, pues no rinden culto al Señor ni actúan de acuerdo con sus reglas y ordenanzas, ni según la enseñanza y los mandamientos que el Señor ordenó cumplir a los descendientes de Jacob, a quien dio el nombre de Israel. 35 Cuando el Señor hizo una alianza con ellos, les ordenó: «No rindan culto a otros dioses, ni los adoren ni les sirvan, ni ofrezcan sacrificios. 36 Ríndanme culto a mí, el Señor su Dios, que con gran despliegue de poder los sacó de Egipto. Solo a mí deben rendirme culto, y adorarme y ofrecerme sacrificios. 37 Además, cumplan fielmente mis reglas y ordenanzas, así como la enseñanza y mandamientos que les he dado por escrito, y no rindan culto a otros dioses. 38 No olviden la alianza que he hecho con ustedes, ni rindan culto a otros dioses, 39 sino solo a mí, el Señor su Dios, y yo los libraré del dominio de sus enemigos.»
40-41 Sin embargo, esas naciones no hicieron caso, sino que siguieron con sus prácticas anteriores; y, a la vez que rendían culto al Señor, también seguían adorando a sus ídolos. Y sus descendientes hicieron lo mismo que sus antepasados, y hasta hoy lo hacen así.
Oseas apteme wesse' apwányam ma'a Israel
1 Apcheynamók axta apteme wesse' apwányam Oseas ma'a Israel, Elá axta apketche, ekweykmo axta doce apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ahaz, wesse' apwányam nak Judá, nueve apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam ma'a Samaria. 2 Asagkek axta eyke ektémakxa aqsok apkelane nápaqtók Wesse' egegkok, asextók axta eyke, axta kaxnawok ma'a apkelwesse'e apkelwányam aptamhéyak axta apmonye'e apkelwesse'e apkelwányam ma'a Israel, metyapmakxa axta.
3 Apketámeykegkek axta Salmanasar, wesse' apwányam nak Asiria m'a Oseas, keñe axta Oseas apmeyásamákpo aqsa aptéma apkeláneykha, eyánmagkasek axta chá'a aqsok yókxoho apyeyam. 4 Apyekpelchágwokmek axta eyke Salmanasar apyexamakpoho apmáheyókxa etnéssesek Oseas apmáheyo yenmexek, keñe han apkeláphassama apkelxegexma'a aphakxa m'a So, wesse' apwányam nak Egipto, tén han apweteya ekmassama apyánmagkasso chá'a aqsok yókxoho apyeyam. Tén axta Salmanasar apkeltémo emakpok Oseas tén han kólaqxegkesek kañe' negmomaxchexa'; 5 keñe axta aptaxna m'a ekyókxoho apchókxa, apketámegkek axta m'a Samaria, apqántánxo apyeyam axta weykmok apkempakhe. 6 Keñe ekweykmo axta nueve apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, apmomchek axta wesse' apwányam Asiria m'a Samaria, keñe axta apkelmoma israelitas apnaqleykekxo Asiria, apkelhésseykmek axta m'a Halah, yókxexma nak Habor, wátsam nak Gozán, keñe han ma'a tegma apkelyawe apagkok nak medos.
7 Temegkek axta xa, hakte apkeláneykegkek axta melya'assáxma israelitas apkenmexeykekxo m'a Dios Wesse' apagkok, ektáha axta apkelántekkesso Egipto, apkelwagkassama axta teyp neyseksa apkelma m'a faraón, wesse' apwányam axta m'a Egipto, hakte apkelpeykessamók axta m'a mók aqsok kéláyókxa, 8 apyetlókassegkek axta han apkeltémakxa axta m'a énxet'ák, apkelántekkessama axta apmonye'e m'a Wesse' egegkok, tén han ma'a ektémakxa axta appekkenma m'a kelwesse'e apkelwányam axta Israel.
9 Apkelxeyenmeyk axta han chá'a israelitas ma'a amya'a megkapayhawo nak antéhek nempeywa apkenmexma m'a Dios Wesse' apagkok. Apkeláneykegkek axta han apkelpeykessamókxa chá'a kéleykmássesso m'a apyókxoho tegma apkelyawe nak, apwagkassamók axta han ma'a tegma néten apkenmeykegkaxa nak apkelhaxneykha, tén han ma'a tegma apkelyawe apkelyennaqte nak. 10 Apkeláncháseykegkek axta han meteymog apkeláyókxa, tén han kéleykmássesso Aserá, cham'a ekyókxoho egkexe, tén han ma'a kóneg nak yámet élyentaxno nak pessesse agkok, 11 apkelyetlókassegkek axta m'a apkeltémakxa axta énxet'ák, apkelántekkessama axta Wesse' egegkok apmonye'e, apkelwatnegkek axta chá'a m'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok, apkeláneykegkek axta han chá'a apkeltémakxa élmasagcha'a aplókassama m'a Wesse' egegkok. 12 Apkelpeykessamók axta aqsok kéleykmássesso, aqsok apkeltennassama axta Wesse' egegkok meltémo elanagkok.
13 Apkeltennassegkek axta eykhe Wesse' egegkok ma'a israelitas, apkelásenneykekxo axta m'a apyókxoho apkellegasso nak appeywa, tén han apkelwetayo nak chá'a aqsok, apkeltémo elwátesagkok apkeltémakxa ekmaso, tén han elanagkok ma'a apkeltémókxa nak antéhek tén han segánamakxa apagkok, ekyókxoho nélxekmowásamáxche', apmésso axta m'a apyapmeyk nano', apkelásenneykekxo axta m'a apkeláneykha apkellegasso nak appeywa. 14 Axta eyke elyaheykekxohok ma'a énxet'ák nak, apkelyennaqtéssegkek axta aqsa apkelwáxok, aptamheykegko axta m'a apyapmeyk nano', apkelya'ásseykmoho axta chá'a m'a Dios Wesse' apagkok; 15 apkeltaqnagkamchek axta m'a segánamakxa apagkok, keñe han ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apkelánesso axta m'a apyapmeyk nano', tén han apchánamakxa axta etnahágkok apmésso axta. Apkelyetlamchek axta han ma'a aqsok kéláyókxa mékoho agko' nak, ektemessáseykekxo axta han mékoho m'a, apkeláneykegkek axta han ma'a aptamheykegkaxa axta m'a énxet'ák apheykha axta m'a nepyáwa, aqsok apkeltennassama axta meltémo elanagkok ma'a Wesse' egegkok. 16 Apyamasmeyk axta ekyókxoho m'a apkeltémókxa axta etnahagkok ma'a Dios Wesse' apagkok, apkeláneykegkek axta han ánet weyke étkók kelennay'awo sawo ekyexwase égmenek kélpeykáseykekxa, apkeleykmassáseykha axta han Aserá. Apkelpeykessamók axta han chá'a m'a yaw'a aphéyak nak néten keñe han ma'a Baal. 17 Apkelwatnegkek axta han chá'a m'a apketchek apkelennay'a, tén han kelwán'ák, aptamheykegkek axta han chá'a apkelya'áseykegkoho m'a aqsok ekpowásamáxche', tén han aptamheykegko apkelyohóxma, apkeláneykegkek axta aqsok ekmaso nápaqtók Wesse' egegkok aplókassama chá'a.
18 Aplókek axta Wesse' egegkok apkeltaqnaweygko énxet'ák Israel, keñe apkelántekkesa m'a aphakxa nak, wánxa axta aqsa apkeláyekmo m'a énxet'ák nak Judá. 19 Axta eyke han eláneykegkok apkeltémókxa axta etnahagkok Dios Wesse' apagkok ma'a énxet'ák Judá. Apkeláneykegkek axta aqsa m'a appekkenma axta énxet'ák Israel. 20 Tén axta Wesse' egegkok apkeltaqnaweykegko m'a israelitas aptawán'ák neptámen, mékoho axta aptemessáseykxa', apkelméssegkek axta m'a apkelmenyexma nak, ekwokmoho apkelántekkesa m'a apheykegkaxa nak. 21 Apkelyetnakhassegkek axta David aptawán'ák neptámen, massegkek axta appáxaqtésso m'a Israel, keñe axta énxet'ák Israel apteméssessama wesse' apwányam ma'a Jeroboam, Nabat axta apketche, apkelyenséssekmo axta apkelyetleykha Wesse' egegkok israelitas, tén han apkelánéseykegko axta melya'assáxma ekyawe agko'. 22 Apkeláneykegkek axta melya'assáxma énxet'ák Israel, aptémakxa axta m'a Jeroboam, axta elwátesseykmok apkeláneyak. 23 Keñe axta Wesse' egegkok apkelyetnakhassama aphakxa m'a énxet'ák Israel, ekhawo ektémakxa axta apxeyenma, apkelásenneykekxo axta m'a apkellegasso nak appeywa, cham'a apkeláneykha nak, tén axta énxet'ák Israel apkelmákpo kélnaqleykekxo Asiria, apheykegkaxa nak makham, ekwokmoho s'e negwánxa nak.
Pók énxet'ák kélhésseyam Samaria
24 Apnaqlókek axta wesse' apwányam Asiria énxet'ák Babilonia, Cuta, Avá, Hamat tén han ma'a Sefarvaim, apkelhéssekmek axta m'a tegma apkelyawe nak Samaria, apyaqmagkasso m'a israelitas. Apmomchek axta aptéma apagkok ma'a Samaria, keñe han apheykencha'a m'a tegma apkelyawe apagkok nak. 25 Apchahayak axta Wesse' egegkok méwa sekxók axta apkelheykmo m'a hakte axta elpeykessamók Wesse' egegkok xa énxet'ák nak, apkelnapmeyk axta nápakha. 26 Tén axta apkelxega apkeltennássekxo m'a wesse' apwányam Asiria: “Énxet'ák apkelya'asso axta exchep tegma apkelyawe nak Samaria yaqwayam exnakha m'a, melya'ásegkok ektémakxa kélpeykessamo aqsok kéláyókxa m'a apchókxa nak, kél'ak méwa m'a, kelnapchek han eñama melya'áseyak ektémakxa nélpeykessamo aqsok kéláyókxa.”
27 Keñe axta aptáha apkeláneya m'a wesse' apwányam nak Asiria: “Kóláphés sa' nápakha apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok kélmá axta kélnaqleykento s'e yaqwayam elhók ma'a tén han elxekmósek ektémakxa nélpeykessamo aqsok kéláyókxa m'a apchókxa nak.”
28 Keñe axta xama apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok, kéltekkesso axta apkeñama Samaria apxega aphakmo m'a Betel, tén axta apkelxekmósa ektémakxa nélpeykessamo ma'a Wesse' egegkok. 29 Apkelánéyak apagko' axta eyke han chá'a aptemék aqsok apcháyókxa m'a pók aptémakxa énxet'ák, cham'a tegma apwányam apheykegkaxa axta chá'a, apnegkeneykegkek axta eyke chá'a apkelpeykessamókxa kéleykmássesso m'a egkexe apkeláneyak axta m'a samaritanos. 30 Keñe axta énxet'ák Babilonia apkeláneykegko kéleykmássesso Sucot-benot; keñe axta énxet'ák Cuta, xama kéláyókxa Nergal, keñe axta énxet'ák Hamat, xama kéláyókxa Asimá. 31 Keñe axta énxet'ák Avá apkeláneykegko xama Nibhaz, tén han xama Tartac, keñe axta énxet'ák Sefarvaim apkelwatnama chá'a apketchek apkelnáhakkassama Adramélec tén han Anamélec, aqsok apkeláyókxa axta. 32 Apkelpeykessamók axta han chá'a Wesse' egegkok, aptegyéyak apagko' axta eyke chá'a apkelmaxnéssesso énxet'ák apagkok, yaqwayam enxoho eltemeykha chá'a m'a kélpeykessamókxa nak kéleykmássesso. 33 Apkelpeykessamók axta eykhe chá'a m'a Wesse' egegkok, axta eyke elwáteseykegkok apkelpeykessamo m'a aqsok apcháyókxa apagkok apagko' nak, apkeltémakxa axta chá'a énxet'ák apkeleñémekxa axta kélántekkessamakxa axta.
34 Makhemek makham apkeláneyak ma'a ektémakxa axta aqsok apkeláneyak ma'a nanók axta, hakte melpeykessamók ma'a Wesse' egegkok, meláneykegkok han ma'a ektémakxa nak ma'a segánamakxa apagkok, tén han apchánamakxa nak etnahagkok, tén han ma'a ektémakxa nak nélxekmowásamáxche, tén han apkeltémókxa antéhek apkeltémo axta elanagkok Wesse' egegkok ma'a Jacob aptawán'ák neptámen, apteméssessama axta apwesey Israel. 35 Xama axta apkelánéssama ekhémo mók apkelpaqhetchásamákpoho Wesse' egegkok ma'a, axta aptemék apkelánagkama s'e: “Nágkólteme kéláyo m'a mók aqsok kéláyókxa nak, nágkólpeykesho, nágkólmés han aqsok kélnapma. 36 Hélpeykesho chá'a ko'o, sektáha nak Dios Wesse' kélagkok, ektáha axta sélántekkesso Egipto yetlo sekxekmósso ekyawe agko' sekmowána. Ko'o sa' aqsa chá'a héláwho', tén han hélpeykesho', tén han hélmések chá'a aqsok kélnapma nak. 37 Kóllána sa' han meyke kélyenseyam ma'a segánamakxa ahagkok, tén han seyánamakxa nak, tén han nélxekmowásamáxche', tén han séltémókxa nak kóltéhek sekmésso axta sektáxéssesso. Nágkólpeykesho chá'a m'a mók aqsok kéláyókxa nak. 38 Nágkalwagqamák ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho sélánésso axta ko'o kéxegke, nágkólpeykesho han mók aqsok kéláyókxa, 39 ko'o sa' aqsa chá'a wánxa hélpeykesho', sektáha nak Dios Wesse' kélagkok, alwagkasek sa' ko'o teyp kéxegke neyseksa apkelma m'a kélenmexma.”
40-41 Axta eyke elyaheykekxak xa énxet'ák nak, apkellenxanmeykegkók axta aqsa apkeláneyak ma'a apkeltémakxa axta nano'; apkelpeykessamók axta han chá'a Wesse' egegkok, keñe apkellenxanmeykegkoho han apkelpeykessamo m'a aqsok kéleykmássesso apagkok. Hawók axta aqsok apkeláneyak aptawán'ák neptámen ma'a apyapmeyk nanók axta, apkeláneykegkek makham ekwokmoho s'e negwánxa nak.