Muerte de Samuel
1 Samuel murió, y todos los israelitas se reunieron para llorar su muerte. Lo enterraron en Ramá, donde estaba su casa. Después David se fue al desierto de Parán.
David y Abigaíl
2 En el pueblo de Maón había un hombre muy rico, dueño de tres mil ovejas y mil cabras, que tenía sus negocios en la ciudad de Carmel, donde acostumbraba trasquilar sus ovejas. 3 Este hombre se llamaba Nabal, y era descendiente de Caleb; era un hombre rudo y de mala conducta. Por el contrario, Abigaíl, su esposa, era hermosa e inteligente.
4-5 Cuando David, que estaba en el desierto, supo que Nabal se encontraba en Carmel trasquilando sus ovejas, envió a diez de sus criados con la orden de saludar a Nabal de su parte 6 y darle el siguiente mensaje: «Recibe, hermano mío, mis mejores deseos de bienestar para ti y tu familia y todos los tuyos. 7 He sabido que te encuentras trasquilando tus ovejas. También tú sabrás que tus pastores han estado en Carmel con nosotros, y que mientras ellos estuvieron con nosotros nunca se les molestó ni se les quitó nada. 8 Puedes preguntar esto a tus criados, y ellos te lo confirmarán. Por esta razón te ruego que tengas ahora consideración con estos muchachos, que en buen momento llegan, y que nos des, tanto a ellos como a mí, lo que tengas a mano, pues soy como tu hijo.»
9 Los criados de David fueron y transmitieron este recado a Nabal, y se quedaron esperando la respuesta. 10 Pero Nabal les contestó:
—Y ese David, ¿quién se cree que es? ¡Ese hijo de Yesé es un don nadie! ¡Hoy en día son muchos los esclavos que andan huyendo de sus dueños! 11 ¿Acaso voy a tomar la comida y la bebida y la carne que he preparado para mis trasquiladores, para dárselas a gente que no sé ni de dónde viene?
12 Los criados de David tomaron el camino de regreso, y cuando llegaron ante David le contaron todo lo que Nabal había dicho. 13 Entonces David ordenó a sus hombres:
—¡Todos a las armas!
Sus hombres se colocaron la espada al cinto, lo mismo que David, y cuatrocientos hombres se fueron con él, mientras que otros doscientos se quedaron cuidando el bagaje. 14 Pero uno de los criados de Nabal fue a decirle a Abigaíl, la mujer de Nabal:
—Desde el desierto, David envió a unos mensajeros a saludar a nuestro amo, pero él reaccionó muy groseramente. 15 Sin embargo, esos hombres se han portado muy bien con nosotros. Durante todo el tiempo que anduvimos con ellos por el campo, nunca nos molestaron ni nos quitaron nada. 16 Al contrario, de día y de noche nos protegían, tanto a nosotros como a nuestros rebaños. 17 Pero como su marido tiene tan mal genio que no se le puede hablar, piense usted y vea lo que debe hacer, porque con toda seguridad algo malo va a venir contra él y contra toda su familia.
18 Rápidamente, Abigaíl tomó doscientos panes, dos odres de vino, cinco ovejas asadas, unos cuarenta litros de grano tostado, cien tortas de uvas pasas y doscientas tortas de higos secos; luego lo cargó todo en burros, 19 y dijo a sus criados:
—Adelántense ustedes, que yo los seguiré más tarde.
Sin decir nada de esto a su marido, 20 Abigaíl montó en un burro y, a escondidas, comenzó a bajar del monte. De pronto vio que David y sus hombres venían a su encuentro, y fue a recibirlos.
21 David venía pensando que de balde había protegido todo lo que Nabal tenía en el desierto, sin quitarle nada de su propiedad, y que él le había pagado mal por bien. 22 Por eso juró: «¡Que Dios me castigue duramente si de aquí a mañana no acabo con todos los varones parientes suyos!»
23 En cuanto Abigaíl vio a David, se bajó del burro y se inclinó hasta el suelo en señal de respeto. 24 Luego se postró a sus pies y le dijo:
—¡Que la culpa, mi señor, recaiga sobre mí! Yo le ruego a usted que me permita hablarle, y que escuche mis razones. 25 No haga usted caso de Nabal, ese hombre grosero, porque él, haciendo honor a su nombre, es realmente un necio. Siempre actúa con estupidez. Esta servidora no vio a los criados que usted mandó. 26 Sin embargo, con toda seguridad el Señor no habrá permitido que usted venga a derramar sangre y a hacer justicia por su propia mano. ¡Quiera el Señor que todos sus enemigos y todos los que procuran hacerle daño corran la misma suerte que Nabal! 27 Yo le ruego que estos regalos que le he traído sean repartidos entre los criados que lo acompañan, 28 y que perdone usted a esta su sierva. Sin duda, el Señor va a mantener firmes a usted y a su dinastía, ya que usted lucha por la causa del Señor, y él hará que en toda su vida no sufra ningún mal. 29 Si alguien lo persigue e intenta matarlo, su vida estará segura bajo la protección del Señor su Dios. En cuanto a sus enemigos, el Señor los arrojará como quien tira piedras con una honda. 30 Así pues, cuando el Señor haga realidad todo lo bueno que ha anunciado respecto a usted, y lo ponga en alto sobre Israel, 31 no tendrá usted el pesar ni el remordimiento de haber derramado sangre inocente ni de haber hecho justicia por su propia mano. Y cuando el Señor le dé prosperidad, acuérdese de esta servidora suya.
32 David le respondió:
—Bendito sea el Señor, Dios de Israel, que te envió hoy a mi encuentro, 33 y bendita seas tú por tu buen juicio, porque hoy has evitado que yo llegue a derramar sangre y a hacerme justicia por mi propia mano. 34 Pero te juro por el Señor, el Dios de Israel, que ha evitado que yo te haga daño, que si no te hubieras dado prisa en venir a mi encuentro, mañana no le quedaría a Nabal ni un solo varón vivo.
35 Luego David recibió de manos de ella lo que le había llevado, y le dijo:
—Puedes volver tranquila a tu casa. Como ves, he atendido a tus razones y te he concedido lo que me pediste.
36 Cuando Abigaíl volvió a donde estaba Nabal, vio que este se hallaba celebrando en su casa un banquete digno de un rey. Estaba muy contento y completamente borracho. Por eso, ella no le dijo nada hasta el otro día. 37 Pero a la mañana siguiente, cuando a Nabal ya se le había pasado la borrachera, Abigaíl le explicó claramente lo ocurrido, y Nabal sufrió un ataque repentino que lo dejó paralizado. 38 Diez días después, el Señor lo hirió de nuevo, y Nabal murió. 39 Cuando David supo que Nabal había muerto, dijo:
—¡Bendito sea el Señor, que me ha vengado de la ofensa que me hizo Nabal! ¡Me ha librado de hacer lo malo, y ha hecho recaer la maldad de Nabal sobre Nabal mismo!
Después David envió a Abigaíl una propuesta de matrimonio. 40 Y cuando los criados de David llegaron a Carmel para hablar con ella, le dijeron:
—David nos ha enviado por usted, porque quiere hacerla su esposa.
41 Abigaíl se inclinó hasta el suelo, en actitud de reverencia, y contestó:
—Yo soy una simple servidora de David, dispuesta a lavar los pies de sus esclavos, si él así me lo ordena.
42 Después de haber dicho esto, se preparó rápidamente y, acompañada por cinco criadas, montó en un burro y se puso en camino tras los enviados de David, y se casó con él.
43 David se casó también con Ajinoán de Jezrel, y las dos fueron sus mujeres. 44 Saúl había entregado su hija Mical, mujer de David, a Palti, el hijo de Lais, que era de Galín.
Samuel apketsapma
1 Apketsekkek axta Samuel, keñe apchaqnákxo apyókxoho énxet'ák Israel apkellekxagweyncha'a eñama apketsapa m'a. Apxagkok axta kélátawanyak, ekpayho nak Ramá. Keñe axta David apmahágko m'a meykexa énxet nak Parán.
David tén han Abigail
2 Aphegkek axta xama énxet ekxákma aqsok apagkok yókxexma nak Maón, tres mil axta apyókxoho nepkések apnaqtósso, keñe mil ma'a yát'ay, axta yetnók apkexeykekxexa aqsok apagkok ma'a tegma apwányam Carmel, apkelyéseseykegkaxa axta chá'a m'a nepkések apnaqtósso. 3 Nabal axta apwesey xa énxet nak, Caleb axta aptáwen neptámen; énxet megkeyxnegwayam appeywa axta han ma'a, tén han ekmaso aptémakxa. Keñe axta m'a aptáwa' Abigail, tásek axta, awanchek axta han aqsok.
4-5 Keñe axta David aplegaya neyseksa apha meykexa énxet apha Nabal ma'a yókxexma nak Carmel apkelyeseságko nepkések, apkeláphássek axta diez apkeláneykha apkeltamho eltennaksek apmésa ekxeyenma apwáxok ma'a Nabal, 6 tén han eltennaksek se'e appeywa nak: “Ema takha' ektaqmalma ekxeyenma ewáxok séltémo kataqmelek apha exchep, tén han apnámakkok, ekweykekxoho m'a ekyókxoho ektáha nak xép apagkok. 7 Ekleg'ak ko'o exchep apkelyéseságko nepkések apnaqtósso. Apya'ásegkok kexa han xép mólya'assama axta negko'o exma apkeláneseykha apnaqtósso nepkések apheykencha'a axta negheykegkaxa m'a yókxexma Carmel, méko axta han élyementamoma xama enxoho aqsok apagkok. 8 Elmaxneyha sa' apkeláneykha xa, keñe sa' eltennaksek naqso'. Cháxa keñamak séltamho nak ko'o elmok takha' xa wokma'ák, apkelwa'a nak aphakxa ekhem apkeláneykxa apkelsawássessamo, séltamho hegkések ko'o tén han xa sélxegexma'a nak ekyetnakxa enxoho, hakte sekxegexma ko'o exchep.”
9 Apkelxegkek axta David apkeláneykha, apkeltennáseyha axta han Nabal aptáhakxa appeywa m'a David, apkelhaxneyk axta han yátegmowágkok. 10 Keñe axta m'a Nabal aptáha apchátegmowágko s'e:
—¿Yaqsa énxet ma'a David? ¿Yaqsa énxet ma'a Jesé exnek apketche? ¡Apxámok énxet se'e negwánxa nak, apkenyehéyak aqsa chá'a apkelxegánegkesso m'a wesse' apagkok! 11 ¿Alhexyawásekxaya sa' ko'o nento tén han negyà, keñe han ápetek sekhanchesso exchek ko'o m'a séláneykha apkelyéseseyak nak nepkések, almések ma'a énxet'ák malweteya nak ko'o, may'ásegko nak apkeleñamakxa?
12 Apkeltaqháwok axta makham David apkeláneykha, xama axta apkelwákxo m'a aphakxa nak David, apkeltennáseyha axta ekyókxoho aptáhakxa apkeláneya m'a Nabal. 13 Keñe axta David aptáha apkeláneya m'a apkelxegexma'a:
—¡Kólmekxa sa' kélmeykha kélanchesso kempakhakma kélyókxoho nak!
Apkelchexnágkek axta sókwenaqte apagkok nepxet ma'a apkeláneykha nak, aptemék axta han ma'a David; cuatrocientos énxet'ák axta han apkelxegak apkelyetlawa, keñe axta doscientos apkelhákxo apkelánencha'a m'a aqsok apagkok. 14 Keñe axta xama Nabal apkeláneykha apya'aweykxo apkeltennássekxo m'a Abigail, Nabal axta aptáwa':
—Apkeláphássek xeyk apkeláneykha David apkeleñama m'a meykexa nak énxet, yaqwayam egkések ekxeyenma apwáxok ma'a wesse' egagkok nak, exchek eyke etaqmelchásak apkelma takha', aplókek xeyk apkelana. 15 Ẽltaqmelchessegkek axta eyke negko'o xa énxet'ák nak. Axta hẽlya'assók exma neyseksa nélyetleykha m'a yókxexma nak, axta han hẽlyementameykegkok aqsok egagkok. 16 Hẽlmeyók axta aqsa chá'a ekhem tén han axta'a, ekweykekxoho m'a nennaqtósso nak nepkések. 17 Asagkek eyke exche' aptémakxa m'a atáwa' nak, aplamche', megkólwanchek kólpaqhetchesek, kalchetam sa' awáxok, kay'asagkoho sa' yaqwánxa katnehek, hakte aqsok ekmaso sa' káhapwak ma'a, tén han ma'a ekyókxoho apnámakkok nak.
18 Yetlókok axta han élmá doscientos pán ma'a Abigail, tén han ánet yempehek vino kélyeta, cinco nepkések aphápetek kélyaqxaqxo, cinco yágkentamáhak hótáhap apaktek kélyexnáyam, cien kélyaqyesso anmen yámet ekyexna élyamaye, keñe doscientos kélyaqyesso m'a higo ekyexna élyamaye; tén axta éltamho kólpátegkesek yámelyeheykok, 19 keñe axta ektáha éláneya m'a élásenneykha:
—Kólxeg sa' kélmonye', axayók sa' ko'o axog.
Axta han kaltennásak atáwa', 20 chánteyk axta yámelyeheykok ma'a Abigail, yexáxkók axta ekweywento m'a ekweyweykentamxa nak egkexe. Pelakkassek axta han ekwet'a David yetlo apkelxegexma'a apkelxegakmo amonye', kelanyexágkek axta élma takha'.
21 Kelchetamokmek axta apwáxok David apxegakmo, eyaqhémo apkeltaqmelchessessama Nabal aqsok apagkok ekheykegko nak meykexa énxet, meyke apkelyementama xama aqsok apagkok enxoho, hakte asagkek axta apteméssesakxa', keñe axta David tásek axta chá'a katnehek apteméssesakxa'. 22 Keñe axta aptáha s'e: “¡Dios sa' heñássesagkohok ekmaso agko' malnapa enxoho ko'o apyókxoho amonye' élseye m'a apkelennay'a nak apnámakkok apagko'!”
23 Xama axta ekwet'a Abigail ma'a David, keñe ektepa néten yámelyeheykok, háxahánteyk axta ekwokmoho ektekxekwa'akto nát xapop, ekxekmósa ektáha eyáyo. 24 Keñe axta élpólegwokmo m'a ekpayhókxa nak apmagkok, axta entáhak eyáneya s'e:
—¡Ko'o sa' hephewakxak seksexnánémaxche'! Heyho sekxók apaqhetchesek, yeyxho sekmakókxa nak atnehek wána'. 25 Nágyeyxho aptáhakxa exchek Nabal, cham'a énxet megkeyxnegwayam nak appeywa, háwe wanchek amya'a m'a ektémakxa nak apwesey, naqsók apteme ekyeyháxma m'a. Mopwanchek elának chá'a aqsok ektaqmela. Axta ko'o ót'ak apkeláneykha apkeláphasa axta exchep, ko'o sektáha nak apkeláneykha. 26 Ekya'ásegkók ko'o megya'awo elnápok xép énxet'ák ma'a Wesse' egegkok, tén han megya'awo exnéshok mók ma'a apteméssessamakxa'. ¡Éltamhók ko'o etnéssesek Wesse' egegkok, Nabal ma'a apteméssesakxa enxoho apyókxoho m'a apkelenmexma nak chá'a exchep, tén han apmáheyo nak chá'a etnéssessamhok exma ekmaso! 27 Éltamhók ko'o emlaskok kaxwók apkeláneykha ektáha nak apkelxegexma'a s'e aqsok sélmésso naqsa sélsókasakmo nak, 28 tén han heyásekhekxohok ko'o, sektáha nak xép apkeláneykha. Naqsók sa' memasséssemek xép apteme wesse' apwányam ma'a Wesse' egegkok, ekweykekxoho m'a aptawán'ák neptámen, hakte apkelnápomákpek xép kempakhakma apagkok ma'a Wesse' egegkok, meñegkók sa' xép xama aqsok ekmaso neyseksa apha makham. 29 Yetneyk sa' agkok xép xama énxet apkenmexeykha apmáheyo yaqhek, méko sa' katnehek ektáhakxa exchep, eñama aptaqmelchesso m'a Dios Wesse' apagkok. Ekxák sa' apkelenmexma m'a Wesse' egegkok, aptémól'a xama énxet eyenyók meteymog mélwakto apmeykha. 30 Apkelanak sa' agkok Wesse' egegkok ma'a ekyókxoho aqsok éltaqmela apkeltennassama axta exchep, apteméssesa enxoho apkemha apmonye' m'a Israel, 31 megkaqhek sa' xép apwáxok apkelnapma m'a énxet meyke nak apkeltémakxa', tén han apyaqmagkásekxo enxoho exchep apagko' ma'a apteméssessamakxa. Apmeyásekxeyk sa' agkok makham ektaqmalma apha exchep ma'a Wesse' egegkok, kaxén sa' apwáxok ko'o, sektáha nak apkeláneykha.
32 Axta aptáhak apchátegmowágko David:
—Apcheymákpoho sa' kólteméssesek Wesse' egegkok, Dios nak Israel, apcháphasa nak xeye' sakhem sélanyexakmo, 33 Dios sa' epasmok xeye' eñama ektaqmalma élchetámeykha awáxok, hakte enókáseyha ko'o yaqwayam eykhe alnápok énxet'ák se'e ekhem nak, megka'awok ayaqmagkásekxak ma'a setnéssessamakxa nak. 34 Naqsók eyke ko'o ektemessásak yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey, Dios nak Israel, senókáseyncha'a megkaltamho atnéssessamhok exma ekmaso, kaxtemék xeyk xeye' megkapekheyáseykha hélanyexegma', megyeymakpek xeyk xama enxoho énxet'ák apagkok saka m'a Nabal.
35 Keñe axta David apkelma m'a aqsok élsókasso axta, tén axta aptáha apcháneya s'e:
—Kataqhekxa axagkok yetlo meyke ektáhakxa'. Élyahákxók ko'o ektáhakxa seyáneya, ekméssek han ma'a sélmaxneya nak, ekhawo ektáhakxa nak ekwet'a.
36 Xama axta ekwákxo makham Abigail ma'a aphakxa nak Nabal, wetágweykxeyk axta apkelana ektámáxche ekyawe m'a apxagkok nak, apkeláneyo nak chá'a wesse' apwányam. Payhékxók agko' axta apwáxok, chaqhawók agko' axta anmen. Axta keñamak megkaltennásencha'a ekweykmoho mók ekhem. 37 Keñe axta mók ekhem, ekmassa eyaqhe anmen ma'a Nabal, pékessásawok axta éltennáseykha Abigail ektáhakxa, keñe axta Nabal ekpelakkasa aqsa eyapa, yélaqtéssek axta han. 38 Diez ekhem axta entáhak, aplegassásegkoho makham ma'a Wesse' egegkok, keñe apketsapa m'a Nabal. 39 Xama axta apleg'a David apketsapa m'a Nabal, aptáhak axta s'e:
—¡Apcheymákpoho sa' kólteméssesek Wesse' egegkok, seyaqmagkassásekxo nak ektémakxa setaqnaweykha m'a Nabal! ¡Meltamhók alának aqsok ekmaso, Nabal apagko' han apcháhakkásekxak ma'a aptémakxa ekmaso!
Tén axta David apcháphássesa appeywa apmako emekxak etnehek aptáwa' m'a Abigail. 40 Xama axta apkelwákxo David apkeláneykha m'a yókxexma Carmel, yaqwayam eltennaksek ma'a kelán'a. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—Ẽláphássek xeyk negko'o David apkeltamho agyo'ótak xeye', hakte apmenyeyk hek xeyk etnehek aptáwa'.
41 Háxahánteyk axta Abigail ekwokmoho ektekxekwa'akto nát xapop, ekxekmósa ektáha eyáyo, keñe axta ektáha élátegmowágko:
—Ko'o sekteme David apkeláneykha, ekpenchessek sektáhakxa yaqwayam alyenyéssesagkok apmagkok ma'a apkeláneykha, apkeltamho enxoho m'a.
42 Yetlókok axta han émpeykekxa néten Abigail élnaqtameyncha'a, chánteyk axta yámelyeheykok, yetlo élxegexma'a cinco éláneykha, kelxegkek axta neptámen ma'a David apkelápháseykha, meyk axta han ektáha atáwa' m'a.
43 Apmomchek axta han David aptéma aptáwa' m'a Ahinóam, eñama axta m'a yókxexma Jezreel, apnaqteyegka'a axta han aptemék xa ánet nak. 44 Apméssegkek axta han Saúl apketche Mical ma'a Paltí, David axta aptáwa', cham'a Paltí, Lais axta apketche, apkeñama axta Galim.