Ajab derrota a los sirios
1 Ben Adad, rey de Siria, reunió a todo su ejército, y a treinta y dos reyes aliados, con su caballería y sus carros de combate, y fue a la ciudad de Samaria, la rodeó y la atacó. 2-3 Al mismo tiempo, envió mensajeros a esta ciudad para que le dijeran a Ajab, rey de Israel: «Ben Adad dice: “Tus riquezas me pertenecen, lo mismo que tus mujeres y tus mejores hijos.”»
4 El rey de Israel contestó: «Tal como Su Majestad lo ha dicho, yo y todo lo que tengo es suyo.»
5 Los mensajeros fueron una vez más a ver a Ajab, y le dijeron: «Ben Adad dice: “Ya te he mandado a decir que tienes que darme tus riquezas, tus mujeres y tus hijos. 6 Además, mañana a estas horas enviaré a mis oficiales a que registren tu palacio y las casas de tus funcionarios, y todo lo que les guste lo tomarán para sí.”»
7 Entonces el rey de Israel mandó llamar a todos los consejeros del país, y les dijo:
—Como ustedes podrán darse cuenta, este hombre está buscando hacerme daño, a pesar de que yo no me he negado a entregarle mis mujeres, mis hijos y mis riquezas.
8 —Pues no lo escuches ni le hagas caso —respondieron los consejeros y toda la gente.
9 Entonces Ajab dijo a los enviados de Ben Adad:
—Digan a Su Majestad que haré todo lo que me ordenó al principio, pero que no puedo hacer lo que ahora me exige.
Los enviados llevaron la respuesta a Ben Adad, 10 y Ben Adad mandó a decir a Ajab: «¡Que los dioses me castiguen duramente, si de Samaria queda polvo suficiente para darle un puñado a cada uno de mis seguidores!»
11 Por su parte, el rey de Israel le mandó a decir: «No cantes victoria antes de tiempo.»
12 Cuando Ben Adad recibió la respuesta, estaba bebiendo con los otros reyes en las enramadas que habían improvisado. Entonces dijo a sus oficiales: «¡Al ataque!» Y todos se dispusieron a atacar la ciudad.
13 Mientras tanto, un profeta se presentó ante Ajab, rey de Israel, y le dijo:
—El Señor ha dicho: “Aunque veas esa gran multitud de enemigos, yo la voy a entregar hoy en tus manos, para que sepas que yo soy el Señor.”
14 —¿Y por medio de quién me la va a entregar? —preguntó Ajab.
—El Señor ha dicho que por medio de los jóvenes que ayudan a los gobernadores de las provincias —respondió el profeta.
—¿Y quién atacará primero? —insistió Ajab.
—Tú —respondió el profeta.
15 Entonces Ajab pasó revista a los jóvenes que ayudaban a los gobernadores de las provincias, que eran doscientos treinta y dos, y a todo el ejército israelita, compuesto de siete mil hombres. 16 Salieron al mediodía, mientras Ben Adad y los treinta y dos reyes aliados suyos seguían emborrachándose en las enramadas que habían improvisado. 17 En primer lugar avanzaron los ayudantes de los gobernadores. Y cuando Ben Adad recibió aviso de que algunos hombres habían salido de Samaria, 18 ordenó: «¡Sea que hayan salido en son de paz o en son de guerra, los quiero vivos!»
19 Los ayudantes de los gobernadores salieron de la ciudad, seguidos por el ejército. 20 Y cada uno de ellos mató a un contrario, y los sirios huyeron. Los israelitas los persiguieron, pero Ben Adad, rey de los sirios, escapó a caballo con algunos soldados de caballería. 21 Entonces el rey de Israel avanzó y se apoderó de sus caballos y carros de combate, y les causó a los sirios una tremenda derrota. 22 Después el profeta se presentó ante el rey de Israel, y le dijo:
—Ve y refuerza tu ejército, y piensa bien lo que debes hacer, porque dentro de un año el rey de Siria volverá a atacarte.
23 Los oficiales del rey de Siria, por su parte, dijeron a este:
—Los dioses de los israelitas son dioses de las montañas; por eso nos han vencido. Pero si luchamos contra ellos en la llanura, con toda seguridad los venceremos. 24 Lo que ahora debe hacer Su Majestad es quitar de su puesto a los reyes, y poner oficiales en su lugar, 25 organizar luego un ejército como el que fue derrotado, caballo por caballo y carro por carro. Entonces lucharemos contra ellos en el llano, y sin duda los venceremos.
Ben Adad prestó atención a este consejo y lo siguió. 26 Un año después, Ben Adad pasó revista a los sirios y se trasladó a Afec para luchar contra Israel. 27 También los israelitas pasaron revista a sus fuerzas y les dieron provisiones, y salieron al encuentro de los sirios. Acampados frente a los sirios, parecían apenas dos rebaños de cabras, pues los sirios ocupaban todo el terreno.
28 En esto se presentó un profeta ante el rey de Israel, y le dijo:
—Así dice el Señor: “Puesto que los sirios han dicho que yo soy un dios de las montañas y no un dios de los valles, voy a entregar en tus manos a toda esta gran multitud. Así sabrás que yo soy el Señor.”
29 Durante siete días, sirios e israelitas estuvieron acampados frente a frente, y el séptimo día tuvo lugar la batalla. Ese día los israelitas mataron a cien mil soldados sirios de infantería. 30 El resto del ejército huyó a la ciudad de Afec, pero la muralla de la ciudad cayó sobre los veintisiete mil hombres que habían logrado escapar. Ben Adad también huyó, y llegó a la ciudad, y fue escondiéndose de habitación en habitación.
31 Entonces sus oficiales le dijeron:
—Hemos sabido que los reyes israelitas cumplen los tratos que hacen, así que pongámonos ropas ásperas y una soga en el cuello, y vayamos ante el rey de Israel, a ver si nos perdona la vida.
32 Entonces se pusieron ropas ásperas y una soga en el cuello, y se presentaron ante el rey de Israel. Le dijeron:
—Ben Adad ruega a Su Majestad que le perdone la vida.
Ajab respondió:
—¿Vive todavía? ¡Para mí es como un hermano!
33 A los hombres les pareció esto una buena señal, así que le tomaron la palabra y al instante contestaron:
—¡Ben Adad es hermano de Su Majestad!
—¡Pues vayan a traerlo! —contestó Ajab.
Entonces Ben Adad se presentó ante Ajab, y Ajab lo hizo subir en su carro. 34 Luego Ben Adad le dijo:
—Te devolveré las ciudades que mi padre le quitó al tuyo; y tú puedes tener negocios en Damasco, como mi padre los tenía en Samaria.
—Yo, por mi parte, me comprometo a dejarte ir —contestó Ajab.
De este modo, Ajab hizo un pacto con Ben Adad y dejó que se fuera. 35 Sin embargo, por orden del Señor alguien que pertenecía al grupo de los profetas pidió a un compañero suyo:
—¡Hiéreme, por favor!
Pero el otro no quiso hacerlo. 36 Entonces el profeta le dijo:
—Por no haber hecho caso a la orden del Señor, un león te atacará cuando te separes de mí.
En efecto, en cuanto el otro se separó del profeta, un león le salió al encuentro y lo mató.
37 Después se encontró el profeta con otro hombre, y le pidió también que lo hiriera, y aquel hombre lo golpeó y lo hirió. 38 Entonces el profeta fue a esperar al rey en el camino, disfrazado con un vendaje sobre los ojos. 39 Y cuando el rey estaba pasando, el profeta le dijo en voz alta:
—Este servidor de Su Majestad marchó al frente de batalla, y de entre las filas salió un soldado y me trajo un prisionero. Me pidió que me hiciera cargo de él, pero me advirtió que, si se me escapaba, yo le respondería con mi vida o tendría que pagarle tres mil monedas de plata. 40 Y como este servidor de Su Majestad se entretuvo con otras cosas, el prisionero se me escapó.
El rey de Israel le contestó:
—Tú mismo te has declarado culpable, y has pronunciado tu sentencia.
41 Pero el profeta se quitó rápidamente el vendaje de los ojos, y el rey se dio cuenta de que era uno de los profetas. 42 Entonces el profeta le dijo:
—Así dice el Señor: “Como tú dejaste escapar al hombre que él había condenado a morir, con tu vida pagarás por la suya, y con tu pueblo por el suyo.”
43 Entonces, triste y malhumorado, el rey de Israel se fue a Samaria y se metió en su palacio.
Ahab apmenxenma énxet'ák Siria
1 Apchánchesákxeyk axta apyókxoho sẽlpextétamo apagkok ma'a Ben-hadad, wesse' apwányam nak Siria, tén han treinta y dos kelwesse'e apkelwányam ektáha axta appasmo, yetlo apkelchánte yátnáxeg keñe han ma'a yátnáxeg apkelyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma, keñe apmahágko m'a tegma apwányam Samaria, apwakhegwokmek axta, keñe apketámegko. 2-3 Keñe axta apkeláphasa apkelseykha amya'a xa tegma apwányam nak yaqwayam etnehek yának Ahab se'e, wesse' apwányam nak Israel: “Aptáhak Ben-hadad se'e: ‘Ko'o ahagkok ma'a aqsok élmomnáwa apagkok nak, tén han apnaqteyegka'a, keñe han ma'a apketchek apkelyennaqte nak.’”
4 Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam nak Israel: “Naqso', apagkok xép ma'a ekyókxoho aqsok ahagkok ekyetnakxa nak ko'o, xép wesse', ekhawo aptáhakxa nak appeywa.”
5 Apkelwa'akteyk axta makham apkelseykha amya'a apkeltennássa'akto m'a Ahab, aptáhak axta apcháneya: “Aptáhak Ben-hadad se'e: ‘Éltamhók axta exchep kóltennaksek hélmések ma'a aqsok élmomnáwa apagkok, apnaqteyegka'a tén han ma'a apketchek. 6 Saka sa' aláphaksek ko'o sẽlpextétamo apkelwesse'e ahagkok yaqwayam elanok xa tegma apyawe nak, tén han ma'a apxanák nak apkeláneykha, sa' kaxhok se'e ekwánxa nak, keñe sa' ma'a ekyókxoho ekleyawókxa enxoho chá'a apwáxok, elmok sa' chá'a etnehek apagkok.’”
7 Keñe axta wesse' apwányam Israel apkeláneyáncha'a m'a apyókxoho apkelámha apmonye'e nak apchókxa, aptáhak axta apkeláneya s'e:
—Apmáheyok ko'o hetnéssessamhok exma ekmaso s'e énxet nak, ekhawo ektáhakxa nak kélwet'a kéxegke, mamasmak eykhe ko'o sekmáheyo almések ma'a enaqteyegka'a, étchek apkelennay'a, tén han ma'a aqsok ahagkok élmomnáwa nak.
8 —Nágyeyxho —axta aptáhak apkelátegmowágko m'a apkelámha apmonye'e tén han ma'a apyókxoho énxet'ák, ná elyahákxa'.
9 Tén axta Ahab aptáha apkeláneya m'a ektáha axta apkelápháseykha m'a Ben-hadad:
—Kóltennés sa' wesse' apwányam kélagkok, sekmako alának ko'o ekyókxoho m'a apkeltamhókxa axta alának ma'a sekxók axta, mowanchek eyke alának kaxwók se'e apkeltamho nak alána'.
Apkeltennássekxeyk axta ektáhakxa apchátegmowéyak Ahab ma'a Ben-hadad axta apkeláneykha, 10 keñe axta Ben-hadad apkeltamho kóltéhek kólának Ahab: “¡Heñássesagkohok sa' ko'o ekyentaxno agko' aqsok séláyókxa eyeyméxko enxoho ketsék xóp ánek ma'a Samaria, yaqwayam enxoho almésagkok chá'a m'a sélxegexma'a!”
11 Keñe axta wesse' apwányam Israel, apkeltamho kóltéhek kólának se'e: “Méko xama sẽlpextétamo exénmakha apmallane megyempakha'akxa enxoho makham.”
12 Xama axta apleg'a ektáhakxa amya'a kélátegmowéyak ma'a Ben-hadad, neyseksa apyá xamo' ma'a pók kelwesse'e apkelwányam, cham'a aphágkaxa axta kóneg apkelpakxanma nak. Keñe axta aptáha apkeláneya m'a sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok: “¡Kólchetamák!” Keñe axta apkelánekxo aptamhágkaxa apyókxoho yaqwayam ektamagkok ma'a tegma apwányam.
13 Xama Dios appeywa aplegasso axta eyke apwákxak aphakxa m'a Ahab, wesse' apwányam nak Israel, keñe aptáha apcháneya s'e:
—Aptáhak Wesse' egegkok se'e: ‘Apwet'ak eykhe exchep apxáma apagko' ma'a apkelenmexma, wának sa' eyke ko'o exchep elmok sakhem xa, yaqwayam ey'asagkohok sektáha ko'o Wesse'.’
14 —¿Yaqsa sa' alásenneykxak ko'o hélmések ma'a? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a Ahab.
—Apxénak elásenneykxak Wesse' egegkok ma'a sẽlpextétamo apketkok apkelpasmeykha nak chá'a apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso nak chá'a apchókxa' —axta aptáhak apchátegmowágko Dios appeywa aplegasso.
—¿Yaqsa sa' han kaktamagkok amonye'? —axta aptáhak makham apkelmaxneyáncha'a Ahab.
—Xeyep sa' —axta aptáhak apchátegmowágko Dios appeywa aplegasso.
15 Keñe axta Ahab apkelyetseta m'a wokma'ák ektáha axta appasmeykha chá'a apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso nak apkelókxa', doscientos treinta y dos axta apyókxoho, tén axta han ma'a apyókxoho sẽlpextétamo nak israelitas, siete mil axta apyókxoho. 16 Yetseksókhem axta apkelántépak, keñe m'a Ben-hadad tén han ma'a treinta y dos kelwesse'e apkelwányam ektáha axta appasmeykekxa', kelnapchek axta aqsa makham ma'a kóneg nak apkelpakxeneykegkaxa, 17 apmonye'e axta han apkelxegak ma'a appasmeykha axta chá'a apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso apkelókxa. Xama axta apleg'a amya'a Ben-hadad apkelántepa nápakha énxet'ák ma'a tegma apwányam Samaria, 18 aptáhak axta: “¡Apkelxegakmek sa' agkok yaqwayam hélmaxnegwak mólnapaxcheyk chá'a, essenhan yaqwayam ómpakha', kólma sa' aqsa, nágkólnáhap!”
19 Apkelántekkek axta tegma apwányam ma'a ektáha axta chá'a appasmeykha apkeltamheykha m'a apkeltaqmelchesso nak apkelókxa, keñe axta neptámen apkelxega m'a sẽlpextétamo. 20 Xama axta han chá'a apchaqhak ektáha axta chá'a apkenmexma, keñe axta sirios apkenyahágko. Apmenxenchek axta eyke israelitas. Keñe axta Ben-hadad, wesse' apwányam apagkok axta m'a sirios, apkenyaha apchánta yátnáxeg, yetlo nápakha sẽlpextétamo apkelchánte nak chá'a yátnáxeg. 21 Tén axta apxega m'a wesse' apwányam Israel, apkelmeyk axta m'a yátnáxeg tén han apkelyenyawasso nak chá'a apkenchesso kempakhakma, apnaqtawásegko' apagko' axta m'a sirios. 22 Keñe axta Dios appeywa aplegasso apwákxo makham ma'a aphakxa nak wesse' apwányam Israel, aptáhak axta apcháneya:
—Etegyekxa sa' makham pók sẽlpextétamo apagkok, etaqmelchesho sa' élchetámeykha apwáxok yaqwánxa etnehek; hakte ektámenták sa' makham xép ma'a wesse' apwányam Siria, ekwokmo enxoho xama apyeyam.
23 Keñe axta aptáha apkelpaqmeta m'a sẽlpextétamo apkelwesse'e apagkok axta m'a wesse' apwányam Siria:
—Neykhe aqsok apcháyókxa israelitas ma'a aqsok kéláyókxa ekhéyak nak néten meteymog élwenaqte; la'a maghawo nak. Nélnápexcheyk agkok ma'a ekpayhegweykenxa nak xapop mehenxoho'. 24 Wesse', eyke payhawók xép elwátéssesagkok apkeltamheykha m'a kelwesse'e apkelwányam nak, keñe etnéssesagkokxak apkelyaqmagkasso m'a sẽlpextétamo kelwesse'e nak, 25 exnéshok han sẽlpextétamo m'a apwánxa axta apmenxenákpo, tén han yátnáxeg tén han apkelyenyawasso nak. Keñe sa' ólnapaxchek ma'a ekpayhegweykenxa nak xapop, mehenxohok sa' han.
Aphaxnawók axta han Ben-hadad kéltáhakxa axta kéláneya, aptemék axta han. 26 Xama apyeyam axta han táhak, keñe Ben-hadad apkelyetsátekxo m'a sirios, keñe apnaqlákxo m'a Afec yaqwayam elnapakpok ma'a énxet'ák Israel. 27 Apkelyetsátekxeyk axta han israelitas ma'a sẽlpextétamo apagkok, apkelmeyásegkek axta aptéyak, tén axta apkelxega apkelanyexágko m'a sirios. Axta apkelpakxenwokmok ma'a apmonye'e nak sirios, máxa axta aptamhágkok ma'a ánet apkelyaqyeyáseyak la'a apkelyáqto yát'ay apqántawo', hakte apsawhékxók axta sirios ma'a ekyókxoho xapop nak.
28 Tén axta Dios appeywa aplegasso apwákxo aphakxa m'a wesse' apwányam Israel, aptáhak axta apcháneya:
—Aptáhak Wesse' egegkok se'e: ‘Almések sa' ko'o exchep ma'a apyókxoho nak sẽlpextétamo apxámokma, hakte exeyenmeyk axta ko'o sirios sektáha aqsok kéláyókxa séñama m'a meteymog élwenaqte nak, keñe matnaha m'a aqsok kéláyókxa nak ekyapwátegweykenxa xapop. Keñe sa' xép ey'asagkohok sektáha ko'o Wesse'.’
29 Siete ekhem axta weykmok apkelpakxenéyak sirios ma'a apmonye'e nak israelitas, appayhémók axta pók, keñe axta émpakháxko xa siete ekhem nak. Cháxa ekhem apkelnapakxa axta han israelitas cien mil sẽlpextétamo sirios apkelxega nak náxop. 30 Keñe axta m'a sẽlpextétamo apkeleymomap apkenyahágko apkelmahágko m'a tegma apwányam Afec, kélhaxtegkesso tegma apwányam axta eyke han cháhapweykták ma'a veintisiete mil énxet'ák apkelxegányam axta. Apkenyegkek axta han ma'a Ben-hadad, apwokmek axta m'a tegma apwányam nak, apyaqmagkáseykegkek axta han chá'a pók tegma apwáxok apyexánegwayam chá'a.
31 Tén axta aptáha apcháneya m'a sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok nak:
—Nenlegayak negko'o amya'a kelwesse'e apkelwányam israelitas apmopyóseka chá'a elanok ma'a pók énxet'ák nak; ólántaxnekxak sa' apáwa sẽlwáxaqxamo nak, yetlo nennaqtete egyespa'ák táma, keñe sa' ólmahagkok ma'a aphakxa nak wesse' apwányam Israel, lapmaxcheyk sa' héghok ólweynchamha makham.
32 Apkelántaxneykxeyk axta m'a apáwa sẽlwáxaqxamo nak, apnaqtehetchek axta han apyespa'ák táma', keñe apkelmahágko m'a aphakxa nak wesse' apwányam Israel, aptáhak axta apcháneya:
—Apkeltamhók xép wesse', megyánhek emátog ma'a Ben-hadad.
Apchátegmowágkek axta Ahab:
—¿Aphéya makham ma'a? ¡Máxa eyáxeg ko'o m'a!
33 Apkeneykek axta kataqmelak aptáhakxa m'a énxet'ák nak, yahamok axta han apchátegmowágkokxo m'a aptáhakxa appeywa:
—¡Apyáxeg neykhe exchep ma'a Ben-hadad, wesse'!
—¡Kólyentawakxa sa'! —axta aptáhak apchátegmowágko Ahab.
Keñe axta Ben-hadad apwokmo m'a aphakxa nak Ahab, apkenátchessek axta han yátnáxeg apyenyawasso apagkok. 34 Tén axta Ben-hadad aptáha apcháneya s'e:
—Almeyásekxak sa' tegma apkelyawe, apkelyementama axta exchep táta m'a apyáp axta exchep; keñe sa' xeyep keytek apkelyánmagkásamákpexa m'a Damasco, ekhawo ektémakxa nak ko'o táta ekyetnama apkelyánmagkásamákpexa m'a Samaria.
—Hoy, wohok sa' etaqhohok xeyep —axta aptáhak apchátegmowágko m'a Ahab.
Cháxa apheyásawókxa axta han mók apkelpaqhetchásamákpoho Ahab ma'a Ben-hadad, keñe axta apcha'awo aptaqhákxo.
35 Keñe axta xama énxet apkeñama axta nepyeseksa m'a Dios appeywa apkellegasso, aptáha apcháneya apxegexma s'e:
—¡Hetekpagmakha sa'! Hakte Wesse' egegkok axta apkeltémo etnehek xa ektáha nak.
Axta eyke elyahákxak ma'a pók nak. 36 Tén axta aptáha apcháneya m'a Dios appeywa aplegasso:
—Méwa sa' xép ethanyohok seyenyawa enxoho, eñama melyaheykekxa m'a apkeltamhókxa etnehek Wesse' egegkok.
Xama axta apyenyawa pók ma'a Dios appeywa aplegasso, tekkek axta xama méwa apmonye' keñe eyaqha.
37 Keñe axta Dios appeywa aplegasso aptahanya'awo makham pók énxet, apkeltamhók axta makham etekpagmakha, keñe axta xa énxet nak aptekpaga, apyensássek axta han. 38 Tén axta Dios appeywa aplegasso apkeleyxwákxo wesse' apwányam ma'a ámay, apnaqtehetchek axta apaqta'ák apáwa yaqwayam enxoho mékpelchekpehe'. 39 Xama axta apyeykhágweykxo m'a wesse' apwányam, keñe aptáha apyennaqtésawo appeywa appaqhetchesa m'a Dios appeywa aplegasso:
—Élnápexcheyk axta ko'óxa m'a émpakháxchexa axta, ko'o sektáha nak xép apkeláneykha wesse', keñe aptepa xama sẽlpextétamo neyseksa apkelnápomap séntegkesakmo xama énxet apma. Apkeltamhók axta alánésha, keñe séltennasa ségketákxo enxoho apxéna amátog ko'o, essenhan ayánmagkasek tres mil selyaqye aktek élmope. 40 Xámok axta eyke han ko'o sélanakxa, keñe ségketákxo m'a apmomap nak.
Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam Israel:
—Apxeyenma apagko' xép aptáhak apsexnánémap, apxénchek yaqwánxa kólteméssesek.
41 Yetlókok axta han apleklo appextete nápat ma'a Dios appeywa aplegasso, keñe apyekpelchágwokmo wesse' apwányam aptáha Dios appeywa aplegasso. 42 Keñe axta Dios appeywa aplegasso aptáha apcháneya s'e:
—Aptáhak Wesse' egegkok se'e: ‘Emátog sa' xép, eñama apchahayo apxegánegkesso m'a énxet apxénamap axta emátog, etekyewekxak sa' han ma'a énxet'ák apagkok eñama apchahayo apkelegketeykekxa m'a énxet'ák apagkok nak ma'a apkelenmexma.’
43 Keñe axta wesse' apwányam Israel apmeyákxo m'a Samaria, yetlo ekyaqhápeykegkokxa apwáxok, tén han aplo, aptaxnegwákxeyk axta m'a apxagkok apyawe.