Salomón se vuelve idólatra
1-2 Además de la hija del faraón, el rey Salomón mantuvo relaciones amorosas con muchas mujeres moabitas, amonitas, edomitas, sidonias e hititas; es decir, con mujeres de las naciones con las que el Señor había prohibido a los israelitas relacionarse, ya que ellas harían que su corazón se desviara hacia sus dioses. Pero Salomón insistió en esas relaciones. 3 Tuvo setecientas esposas de rango real y trescientas concubinas, las cuales desviaron su corazón. 4 Cuando Salomón ya era anciano, sus mujeres hicieron que su corazón se desviara hacia otros dioses, porque no había sido fiel al Señor su Dios, como lo había sido David, su padre. 5 Salomón rindió culto a Astarté, la diosa de los sidonios, y a Milcón, el repugnante ídolo de los amonitas. 6 Así pues, los hechos de Salomón fueron malos a los ojos del Señor, pues no siguió al Señor de todo corazón, como lo había hecho David, su padre.
7 Por aquel tiempo, Salomón construyó, en el monte que está al oriente de Jerusalén, un santuario a Quemos, repugnante ídolo de Moab; e hizo lo mismo en honor del repugnante Moloc, ídolo de los amonitas. 8 Además, también construyó santuarios para todas sus mujeres extranjeras, las cuales ofrecían incienso y sacrificios a sus dioses.
9 A pesar de que el Señor, Dios de Israel, se había aparecido dos veces a Salomón, este tomó la decisión de serle infiel, y provocó así la cólera del Señor. 10 Ya el Señor le había ordenado no rendir culto a otros dioses. Sin embargo, Salomón desobedeció. 11 Por lo tanto, el Señor le dijo: «Ya que te has comportado así, y no has cumplido la alianza y las reglas que te ordené seguir, voy a quitarte el reino, y se lo daré a uno de los que te sirven. 12 Sin embargo, por consideración a David, tu padre, no lo haré mientras vivas; pero se lo quitaré a tu hijo. 13 Aunque no le quitaré todo el reino, sino que le dejaré una tribu, por consideración a tu padre y a Jerusalén, la ciudad que he escogido.»
Adversarios de Salomón
14 El Señor levantó un enemigo contra Salomón, que fue Hadad, un edomita de la familia real de Edom. 15 Algunos años antes, David había derrotado a Edom, y Joab, el jefe del ejército, quien había ido a enterrar a los caídos en combate, decidió matar a todos los hombres de Edom. 16 Durante seis meses se quedó allí, con todos los israelitas, hasta que aniquiló a todos los hombres de Edom. 17 Pero Hadad, que entonces era un niño, huyó a Egipto con algunos de sus paisanos que estaban al servicio de su padre. 18 Salieron de Madián y llegaron a Parán, donde tomaron a su servicio a algunos hombres del lugar. Llegaron a Egipto y se presentaron al faraón, rey de Egipto, y este les dio casa y comida, y les regaló tierras.
19 Hadad se ganó de tal modo el favor del faraón, que el faraón le dio por esposa a su cuñada, la hermana de la reina Tapenés. 20 La hermana de Tapenés dio a Hadad un hijo que se llamó Genubat, al cual Tapenés crio en el palacio del faraón, junto con sus propios hijos. 21 Pero cuando Hadad supo en Egipto que David había muerto, y que también había muerto Joab, el jefe del ejército, le dijo al faraón:
—Dame permiso para regresar a mi tierra.
22 El faraón le respondió:
—¿Y para qué quieres regresar a tu tierra? ¿Te hace falta algo aquí conmigo?
Hadad respondió:
—No me falta nada, pero te ruego que me permitas regresar.
23 Por otro lado, Dios permitió que también se levantara contra Salomón Rezón hijo de Eliada, que tiempo atrás se había escapado de su amo, Hadad Ezer, rey de Soba. 24 Rezón llegó a ser jefe de una banda de ladrones. Cuando David les mató gente, Rezón se fue a Damasco y se estableció allí como rey. 25 Fue rey de Siria, y odiaba tanto a Israel que, mientras Salomón vivió, lo tuvo por enemigo. Así que tanto Rezón como Hadad le crearon grandes problemas a Israel.
26 También Jeroboán hijo de Nabat, que era un funcionario de Salomón, se rebeló contra el rey. Este Jeroboán era de la ciudad de Seredá y de la tribu de Efraín. Su madre era una viuda llamada Serúa. 27 La razón por la que Jeroboán se rebeló contra el rey fue la siguiente: Salomón estaba construyendo el terraplén y cerrando la brecha de la Ciudad de David, su padre. 28 Jeroboán era un hombre fuerte y decidido; y al ver Salomón que este joven era muy activo, lo puso a cargo de todo lo relacionado con los trabajos forzados que hacían los miembros de las tribus de Efraín y Manasés.
29 Y sucedió que un día en que Jeroboán salió de Jerusalén, se encontró en el camino con el profeta Ajías, el de Silo, que iba cubierto con una capa nueva. Los dos estaban solos en el campo. 30 De pronto, Ajías tomó la capa nueva que llevaba puesta, la rasgó en doce pedazos, 31 y dijo a Jeroboán: «Toma para ti diez pedazos, porque el Señor, Dios de Israel, te dice: “Voy a quitarle el reino a Salomón, y a ti te daré diez tribus. 32 A Salomón le dejaré solo una tribu, y esto por consideración a mi siervo David y a Jerusalén, la ciudad que he escogido entre todas las ciudades de las tribus de Israel. 33 Y es que Salomón me ha rechazado, y se ha puesto a adorar a Astarté, diosa de los sidonios; a Quemos, dios de los moabitas; y a Milcón, dios de los amonitas. Ha conducido su vida de una manera que no me agrada, y no ha cumplido mis reglas y ordenanzas como lo hizo David, su padre. 34 Sin embargo, no le quitaré todo el reino, sino que mientras viva lo mantendré como gobernante, por consideración a mi siervo David, a quien escogí, y quien cumplió mis mandamientos y mis reglas. 35 Pero le quitaré el reino a su hijo, y te lo entregaré a ti; es decir, diez tribus. 36 Solo dejaré una tribu a su hijo, para que haya siempre un descendiente de David que reine en Jerusalén, la ciudad que escogí como residencia de mi nombre. 37 Yo te tomaré a ti, para que reines sobre todo lo que quieras y seas el rey de Israel. 38 Y si obedeces todo lo que yo te mande y tus hechos son rectos a mis ojos, y si cumples mis reglas y mandamientos, como lo hizo David, mi siervo, yo estaré contigo y estableceré firmemente tu dinastía, como establecí la de David; y te entregaré Israel. 39 En cuanto a la descendencia de David, la castigaré por este motivo, pero no para siempre.”»
40 Por causa de esto, Salomón procuró matar a Jeroboán; pero Jeroboán huyó a Egipto, donde reinaba Sisac, y allí se quedó hasta la muerte de Salomón.
Muerte de Salomón
(2~Cr 9.29-31)
41 El resto de la historia de Salomón y de su sabiduría, y de todo lo que hizo, está escrito en el libro de las crónicas de Salomón. 42 Salomón reinó en Jerusalén sobre todo Israel durante cuarenta años, 43 y cuando murió lo enterraron en la Ciudad de David, su padre. Después reinó en su lugar su hijo Roboán.
Salomón apyamasma Dios
1 Háwe axta wánxa xama faraón apketche apchásekhayo m'a wesse' apwányam Salomón, xámok axta han ma'a kelán'a éleñama nak mók apkelókxa: kelán'ák moabitas, edomitas, sidonias tén han ma'a kelán'ák nak hititas; 2 cham'a mók kelán'ák éleñama nak mók apkelókxa meltémo axta Wesse' egegkok elmagkok etnahagkok apnaqteyegka'a m'a israelitas, hakte apcheyssegkek axta kamok apkelwáxok ma'a aqsok éláyókxa nak. Apkelmomchek axta eyke m'a Salomón aptamheykegko apnaqteyegka'a, hakte apmenyeyk axta. 3 Setecientos axta ekyókxoho apnaqteyegka'a élánamáxkoho kelwesse'e étkók, keñe trescientos ma'a apkelmeykha naqsa, cháxa ekyenyókassama axta m'a Dios. 4 Apwányamók axta aptemék Salomón, yenyókassegkek axta Dios ma'a apnaqteyegka'a éltémo elpeykeshok ma'a mók aqsok kéláyókxa, hakte axta egkeyásamákpohok apagko' ma'a Dios Wesse' apagkok, aptéma axta m'a David, apyáp axta, apmeyásamákpoho apagko' ma'a Dios. 5 Apkelpeykessamók axta Salomón ma'a Astarté, aqsok apcháyókxa axta m'a sidonios, tén han ma'a Milcom, kéleykmássesso ekmaso agko', apagkok axta m'a amonitas. 6 Asagkek axta aptémakxa Salomón nápaqtók Wesse' egegkok, hakte apyenseykmek axta m'a Wesse' egegkok, axta etnék ma'a aptémakxa axta David, apyáp axta, meyenseykmo apyetleykha Wesse' egegkok.
7 Tén axta apkelana Salomón xama kélpeykessamókxa kéleykmássesso m'a egkexe ekyetnama nak ekpayho ekteyapmakxa ekhem ma'a Jerusalén, kélpeykessamókxa m'a Quemós, kéleykmássesso ekmaso agko' axta m'a Moab, tén han Moloc, kéleykmássesso ekmaso agko' apagkok axta m'a amonitas. 8 Apkelánessegkek axta han ekyókxoho m'a apnaqteyegka'a éleñama axta mók nekha, élwatnéssamakxa axta chá'a aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok ma'a aqsok éláyókxa', tén han élnáhakkassamakxa axta chá'a aqsok kélnaqtósso. 9 Aptaqnagkamchek axta Wesse' egegkok ma'a Salomón, Dios nak Israel, hakte massegkek axta ekxeyenma apwáxok, ektéma axta eykhe ánet apxekmowásamákpoho 10 apkeltémo axta eykhe melpeykesók chá'a m'a mók aqsok kéláyókxa. Axta eyke elyeheykekxohok apkeltémókxa axta etnehek ma'a Wesse' egegkok. 11 Keñe axta Wesse' egegkok aptéma apkenagkama Salomón: “Eymentemekxak sa' ko'o exchep ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, sa' agkeyásekxak xama m'a apkeláneykha, eñama apteme xa ektáha nak, tén han melyaheykekxa ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho, tén han segánamakxa séltémo axta elána'. 12 Malanyek sa' eyke s'e kaxwo' apyennákxa nak makham xép, eñama seyásekhayo m'a David, apyáp axta; sa' eyke kólyementemekxak ma'a apketche. 13 Masawhók sa' eyke eymentemekxak ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, weygkesek sa' eyke xama apheykegkaxa, eñama seyásekhayo m'a apyáp axta, tén han Jerusalén, tegma apwányam sélyéseykha axta.”
14 Keñe axta Wesse' egegkok aptekkessesa xama énxet yaqwayam yenmexek ma'a Salomón, Hadad axta apwesey, apteme axta edomita, wesse' apwányam apnámakkok axta m'a yókxexma Edom. 15 Xama axta apmoma David ma'a yókxexma Edom, apkelnapmeyk axta apyókxoho énxet'ák Edom ma'a Joab, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo, cham'a apkelátawanyegwákxo axta aphopák ma'a, aptekyawa axta kempakhakma; 16 seis pelten axta aphayam ma'a, yetlo apyókxoho israelitas, ekwokmoho apsawhomo apyókxoho m'a énxet'ák Edom. 17 Keñe axta Hadad apmaheykegko apxegánekmo m'a Egipto, aptáhakxoho makham sakcha'a, yetlo nápakha m'a appéwomo xamo', ektáha axta apkeláneykha m'a apyáp. 18 Apkelánteyepmeyk axta Madián, keñe apkelweykmo m'a yókxexma Parán, apkelmomakxa axta nápakha énxet'ák yaqwayam etnehek apkeláneykha. Apkelweykmek axta Egipto keñe apkelmaheykegko m'a aphakxa axta faraón, wesse' apwányam Egipto, apkelmeyásegkek axta apxanák tén han aptéyak, apkelmeyásegkek axta aqsa han apkelmésso naqsa m'a xapop.
19 Apmenyeyk apagko' axta han apkelányo faraón ma'a Hadad, keñe apméssama faraón yaqwayam etnehek aptáwa' m'a apepye, yáxeg axta m'a wesse' ekwányam Tahpenés. 20 Wetassegkek axta han xama apketche Hadad ma'a yáxeg nak Tahpenés, kélteméssessama axta apwesey Guenubat, ekwánegkessama axta Tahpenés ma'a faraón nak tegma apyawe apagkok, yetlo m'a étchek agko' nak. 21 Keñe axta aplegaya amya'a Hadad neyseksa apha Egipto apketsapma m'a David, tén han ma'a Joab, apkemha apmonye' axta sẽlpextétamo. Axta aptemék Hadad apkenagkama faraón se'e:
—Hegkés sa' ko'o yaqwayam amyekxak ma'a séñémekxa axta.
22 Apchátegmowágkek axta faraón:
—¿Yaqsa ektáha apmako nak emyekxak apchókxa? ¿Yetneyk enxeykel'a aqsok eyeyméxchexa exchep se'e sekhakxa nak?
Apchátegmowágkek axta Hadad:
—Méko aqsok eyeyméxchexa ko'o s'e, wánxa eyke aqsa séltamho ko'o heyhok amyekxak ma'a séñémekxa axta.
23 Keñe axta Dios apkeltamho yenmexekxak Rezón ma'a Salomón. Eliadá axta han apketche m'a Rezón, apxegánegkessama axta wesse' apagkok, cham'a Hadad-ézer, wesse' apwányam axta m'a Sobá. 24 Apchánchesákxeyk axta han nápakha énxet'ák ma'a, aptamhéyak axta apkelámha apmonye'e apkelmenyexma. Xama axta apkelnapma David nápakha m'a énxet'ák nak, keñe Rezón apmeyeykekxo m'a Damasco, apheykmek axta han ma'a aptemégweykmo wesse' apwányam. 25 Apkelenmexma axta aptemék énxet'ák Israel megyetsapmakxa axta m'a Salomón, cháxa ekyepetchákxo axta han ekmaso aptáhakxa axta han ma'a Hadad, hakte apkeltaqnaweykegkek axta chá'a m'a énxet'ák Israel. Keñe axta Rezón aptéma wesse' apwányam ma'a Siria.
26 Apkenmexeykekxeyk axta han wesse' apwányam ma'a Jeroboam, Nabat axta apketche. Salomón axta han apkeláneykha m'a Jeroboam, apkeñama axta m'a tegma apwányam Seredá, tén han nepyeseksa Efraín énxet'ák apagkok. Tampe' axta eyke m'a egken, ekwesey axta Serúa. 27 Keso ektémakxa axta apkenmexeykekxo Jeroboam wesse' apwányam se'e: Apkeláneykekxeyk axta apkekhesso xapop ma'a Salomón, apkelápeykekxeyk axta han apkelyagqáxeykha m'a David Tegma Apwányam apagkok, apyáp axta. 28 Énxet apyennaqte axta han ma'a Jeroboam, megkaye apwáxok xama aqsok; xama axta apwet'a Salomón megyaháxamákpoho xa wokma'ák nak, apteméssessek axta apkemha apmonye' apxegkessesso chá'a apkeltamheykha ekyentaxno m'a apheykegkaxa nak José aptawán'ák neptámen.
29 Xama ekhem axta aptahanya'awo Dios appeywa aplegasso Ahías ma'a Jeroboam, aptepa axta m'a Jerusalén, cham'a Ahías apkeñama axta m'a Siló, aphaxnagko' axta han apchaqlamap ma'a. Apxakcha'awók axta han apháha apqánet ma'a yókxexma, 30 aplekkek axta han apchaqlamap aphaxnagko' ma'a Ahías, doce nápakha'a apketkók axta han aptáhak apkelyepto, 31 keñe axta aptáha apcháneya Jeroboam: “Elma sa' xeyep diez nápakha'a apketkók, hakte aptáhak xép apxéna m'a Wesse' egegkok, Dios nak Israel: ‘Eymentemekxak sa' ko'o aptémakxa nak wesse' apwányam Salomón, keñe sa' agkések xép diez apheykegkaxa nak énxet'ák ahagkok. 32 Xama apheykegkaxa énxet'ák sa' aqsa weygkesek ma'a Salomón, eñama seyásekhayo m'a séláneykha David, tén han ma'a Jerusalén, tegma apwányam sélyéseykha axta ko'o nepyeseksa m'a apyókxoho tegma apkelyawe apagkok nak énxet'ák Israel. 33 Eyamasmeyk ko'o m'a Salomón, apkelpeykessamók ma'a Astarté, aqsok apcháyókxa nak ma'a sidonios; tén han Quemós, aqsok apcháyókxa nak ma'a moabitas; tén han Milcom, aqsok apcháyókxa nak ma'a amonitas. Megkaleklók ko'o ewáxok sekweteya ektémakxa aqsok apkelane, melaneyk ma'a seyánamakxa nak etnehek, tén han ma'a séltémókxa etnehek, aptéma axta apkeláneya m'a David, apyáp axta. 34 Masawhaksók sa' eymentemekxak ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, atnéssesek sa' aqsa makham apkeláneykha apchókxa, apyennákxa nak makham, eñama seyásekhayo m'a séláneykha David, sélyéseykha axta, apkeláneya axta m'a séltémókxa nak etnehek, tén han segánamakxa ahagkok. 35 Eymentemekxak sa' eyke aptémakxa nak apteme wesse' apwányam ma'a apketche, keñe sa' agkeyásekxak xeyep; cham'a diez apheykegkaxa nak énxet'ák. 36 Xama apheykegkaxa énxet'ák sa' aqsa weygkesek ma'a apketche, yaqwayam sa' megkaspónhek chá'a ko'o nahaqtók Jerusalén élsassóxma apagkok nak ma'a David, séláneykha axta, cham'a tegma apwányam sélyéseykegkaxa axta ekyetnamakxa sekwesey. 37 Amok sa' ko'o exchep, yaqwayam sa' etnehek wesse' apwányam ma'a ekyókxoho xapop apmakókxa enxoho chá'a etnehek, xép sa' etnehek wesse' apwányam ma'a Israel. 38 Apkelyahákxók sa' agkok ekyókxoho m'a séltamhókxa enxoho etnehek, ekpéwo enxoho chá'a aqsok apkelane nahaqto', apkelana enxoho seyánamakxa tén han séltémókxa nak etnehek, aptéma axta apkeláneya David, séláneykha axta, axek sa' chá'a ko'o xamo' xép, atekkessesagkok sa' aptawán'ák neptámen aptamhéyak kelwesse'e, sekteméssessama axta m'a David aptawán'ák neptámen; agkések sa' Israel. 39 Keñe sa' ma'a David aptawán'ák neptámen allegássesagkoho', eñama aptémakxa m'a Salomón, yaqwatakxoho sa' eyke.’”
40 Apmáheyok axta yaqhek Salomón ma'a Jeroboam eñama xa; apkenyegkek axta eyke apxegáneykmo Jeroboam apmaheykegko m'a Egipto, aptémakxa axta wesse' apwányam ma'a Sisac, apheykmek axta m'a ekweykmoho apketsapma m'a Salomón.
Salomón apketsapma
(2 Cr 9.29-31)
41 Ektémakxa axta apweynchámeykha Salomón, tén han apya'áseyak, tén han ma'a ektémakxa axta ekyókxoho aqsok apkelane, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok axta m'a Salomón. 42 Cuarenta apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam Salomón ekyókxoho m'a kañe' nak Israel, cham'a Jerusalén, 43 xama axta apketsapma, keñe kélátawanyegweykekxo m'a Tegma Apwányam apagkok axta David, apyáp axta. Tén axta apyaqmagkassama apteme wesse' apwányam ma'a apketche Roboam.