Jesús apkeláphasso setenta y dos énxet
1 Apkelyéseykha axta anhan Wesse' egegkok setenta y dos énxet natámen xa, apkeláphassegkek axta chá'a apqánet amonye' apxega, elmahagkok ma'a ekyókxoho nátegma, tén han yókxexma apmáheyókxa axta chá'a emhagkok.
2 Axta aptemék apkelanagkama s'e: “Xámo' neyke agkok ma'a aqsok yaqwayam nak kanakxaxche', apqántawók eyke m'a ektáha nak apkeltamheykha. Kólmaxna sa' kéxegke ektáha nak apagkok namyep eláphaksek énxet ektáha nak apkeltamheykha yanchásekxak ma'a aqsok ekyexna. 3 Kólxeg sa' kéxegke; kóllano, máxa nepkések apketkók ko'o ektemessásak kéxegke séláphasa neyseksa m'a aqsok nawha'ák éllo. 4 Nágkólsow aqsa selyaqye, kéltéyak, tén han kéltéto kélmagkok; nágkólchaqnagwom aqsa nahan kólpeykesek xama énxet enxoho m'a ámay. 5 Kélántaxnegwokmek sa' agkok xama tegma, kólteme sa' chá'a sekxók kólpeykesek se'e: ‘Keytek sa' meyke ektáhakxa egwáxok se'e tegma nak.’ 6 Yetneyk sa' agkok énxet meyke ektáhakxa apwáxok ma'a, káhapwak sa' meyke ektáhakxa kélwáxok kélagkok kéxegke xa énxet nak; sa' agkok katnahak xa ektáha nak, keytnekxak sa' aqsa makham kéxegke m'a meyke ektáhakxa kélwáxok kélagkok nak. 7 Kólhakha sa' nahan ma'a tegma nak, kóltawák sa' nahan ma'a aqsok ekyetnakxa enxoho m'a, kólyenák sa' nahan ma'a ekyetnakxa enxoho m'a, hakte payhawók exkak ekyánmaga m'a énxet aptamheykha nak. Nágkólántaxnaha aqsa tegma. 8 Kélwokmek sa' agkok xama tegma kélmáxchexa enxoho takha', kóltawák sa' ma'a aqsok kélmésakxa enxoho; 9 kóltaqmelchessem sa' nahan élháxamáxche ekheykha enxoho m'a, kólteme sa' nahan kólának se'e: ‘Chágketwa'ak kaxwók kéxegke m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.’ 10 Kélwokmek sa' agkok nahan xama tegma keñe megkólmáxko enxoho takha', kólántép sa' ámay, sa' kóltéhek kólpaqmétek se'e: 11 ‘¡Wokmók nempalchesso negko'o xapop ánek élyepetche egmagkok eñama kélheykegkaxa yaqwayam kólya'asagkohok nenxéna eyesagko kéltáhakxa! Eyke kólya'asagkoho sa' se'e, chagketwa'ák kaxwók kéxegke m'a aptémakxa nak Wesse' apwányam Dios.’ 12 Éltennássek ko'o kéxegke ekhem yaqwánxa sa' kóllegássesagkohok xa énxet'ák nak, asagkók agko' sa' katnehek, megkaxók sa' ma'a ekweykenxa axta kéllegassáseykegkoho m'a énxet'ák apheykha axta Sodoma.
Énxet meyke nak apkelyaheykekxoho
(Mt 11.20-24)13 “¡Énxet'ák Corazín, asagkek sa' katnehek kélteméssesakxa kéxegke! ¡Asagkek sa' nahan katnehek kélteméssesakxa kéxegkáxa énxet'ák Betsaida! Kaxtemék axta élánamáxche aqsok sempelakkasso agwetak ma'a tegma apwányam Tiro tén han Sidón, élánamáxko axta kélnepyeseksa kéxegke, nanók axta elyaqmagkasek apkelwáxok, elántaxnekxak axta m'a apáwa sẽlwáxaqxamo nak, exmakha axta nahan neyseksa táhap. 14 Keñe sa' ma'a ekhem nélyekpelchamáxchexa sa', asagko' agko' sa' katnehek kéllegassáseykegkoho kéxegke, megkaxók sa' ma'a ekweykenxa axta kéllegassáseykegkoho m'a énxet'ák Tiro, tén han ma'a Sidón. 15 Kéxegke nahan kélheykha nak Cafarnaúm, ¿kélaneykeya kólya'ásekxak ekweykekxoho m'a néten? ¡Kólpallamok sa' kéxegke ekweykmoho m'a kañók agko' nak máxek sẽlmasseseykenxa!
16 “Énxet ektáhakxa enxoho apháxenmo kéltenneykha kéxegke, apháxenmók nahan ko'óxa m'a sekpeywa; énxet apkeltaqnagko nak kéxegke, hetaqnók nahan ko'óxa; énxet setaqnagko enxoho ko'o, aptaqnagkamchek nahan ma'a aptáha axta seyáphasso ko'o.”
Setenta y dos énxet'ák apkelweykekxa makham
17 Apkelweykekxeyk axta makham yetlo élpayheykekxa agko' apkelwáxok ma'a setenta y dos énxet'ák axta. Axta aptemék apkelpeywa s'e:
—¡Wesse', wokmók negko'o sẽlyaheykekxoho kelyekhama' eñama nenxeyenma apwesey exchep!
18 Axta aptemék apkelanagkama Jesús se'e:
—Naqso', ekwet'ak axta ko'o ekteyekmo Satanás eñama néten, máxa takha' apkelyenma axta entáhak. 19 Élméyásegkek axta ko'o kéxegke kélmowancha'a yaqwayam kólweynchamha neyseksa yéwa tén han yettáha', tén han kólmallánek nepyeseksa m'a kélenmexma nak meyke ektemegweykmoho exma ekmaso xama enxoho. 20 Eyke nágkalpayhekxa aqsa kélwáxok kélwet'a élyahákxoho kélpeywa m'a kelyekhama', akke tásek kalpayhekxak kélwáxok ektáxésáxko kélwesey m'a néten.
Jesús apkelteméssesso apcheymákpoho Dios
(Mt 11.25-27Mt 13.16-17)21 Yetlómók axta nahan apteme appaqmeyesma Jesús yetlo ekpayheykekxa agko' apwáxok eñama apmésso m'a Espíritu Santo: “Élteméssessek ko'o exchep apcheymákpoho, Táta, apteme nak Wesse' néten tén han keso náxop, hakte apxekmóssegkek xép aqsok ma'a énxet'ák ekmasextoho nak makham apkelya'áseyak, cham'a aqsok mexekmóssama axta m'a énxet'ák ekha nak apkelmopwancha'a, tén han ma'a ekha nak apkelya'áseyak. Táta, naqso', hakte cháxa apmopmenyého axta exchep katnehek xa.
22 “Élméssegkek axta ko'o Táta ekyókxoho aqsok. Méko nahan ekya'áseykegkoho m'a Dios Apketche, wánxa m'a Apyáp; méko nahan ekya'áseykegkoho m'a Apyáp, wánxa m'a Apketche, tén han ma'a apkeltémo nak elya'ássesagkohok ma'a Apketche.”
23 Appeynchamakpók axta Jesús apkelányo apkeltáméséyak. Axta aptemék apkelanagkama apxakcha'awók se'e: “Apkeleñémo énxet'ák ektáha nak apkelwete m'a kélweteya nak kéxegke; 24 hakte naqsók ko'o sektáha séláneya kéxegke apxámók axta eykhe Dios appeywa apkellegasso tén han kelwesse'e apkelwányam apkeltémo elwetak xa kélwet'a nak kéxegke, axta eyke elweteyk; apmenyeyk axta eykhe ellegak xa kélleg'a nak kéxegke, axta eyke ellegeyk.”
Jesús apyetcháseykekxoho samaritano ektaqmalma aptémakxa
25 Xama apkelxekmósso apnámakkok ektémakxa segánamakxa axta apya'eykekxak appaqhetchesseykekxo m'a Jesús, axta aptemék apkelmaxneyeykencha'a apmáheyo épkónek se'e:
—Sẽlxekmósso, ¿yaqsa eyéméxko ko'o alának yaqwayam ótak ekyennaqte egkenyek?
26 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—¿Háxko ektémakxa eknaqtáxésamaxche m'a segánamakxa? ¿Yaqsa apweteya exchep apkelyetsetma?
27 Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo énxet apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa s'e:
—‘Yásekhoho Dios Wesse' apagkok ekweykmoho kañók agko' apwáxok, tén han ekweykmoho m'a apyennaqte, tén han ma'a élchetámeykegkaxa nak apwáxok, yásekhoho nahan pók ekhawo aptémakxa nak apchásekhamakpekxoho apagko' xép.’
28 Tén axta Jesús aptéma apkenagkama s'e:
—Payhawók aptáhakxa apchátegmowéyak. Aptemék agkok xa ektáha nak, étak sa' ekyennaqte apnények.
29 Keñe axta m'a apkelxekmósso nak apnámakkok ektémakxa segánamakxa, apmáheyo eykhe epeykásekxohok ektémakxa m'a apkelmaxneyeykha. Axta aptemék apkenagkama makham Jesús se'e:
—¿Yaqsa ko'o émók?
30 Keñe axta Jesús aptéma apchátegmoweykegkokxo s'e:
—Apxegamchek axta xama énxet appéwomo m'a ámay nak Jerusalén apmaheykegko m'a Jericó, tén axta apkeltahanyeyo énxet'ák élmasagcha'a apkeltémakxa, apkelyementamomchek axta aqsok apagkok, apweykmók axta nahan apkelyementama m'a apkelnaqta; apchaqheykha axta keñe apkelxegeykekxo makham, yáma apketsapma axta nahan apteméssessók. 31 Chaqhémók axta nahan appéwomókxa xama apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok xa ámay nak; xama axta apweteya, apyetnakhassegkek axta aqsa apyeykhaya apxegama makham. 32 Keñe axta apweykmo nahan xama levita m'a ekpayhémókxa axta apyetnamakxa, xama axta apweteya, apyetnakhassegkek axta aqsa nahan apyeykhaya apxegama makham. 33 Keñe axta apweteya xama énxet apkeñama axta Samaria, appéwomo axta anhan apxega xa ámay nak, apyósek axta apkelányo. 34 Apya'áyekmek axta, apkeltexnassáseykegkek axta pexmok égmenek ma'a apkelyense, tén han vino, tén axta appextehetchessama. Tén axta apkenátcháseykekxo m'a apchánte, apyentamomchek axta xama tegma apkelheykemxa axta chá'a énxet'ák apkelxega, aptaqmelchessegkek axta anhan. 35 Keñe axta mók ekhem, apkelhaxyawásseykekxo ánet sawo selyaqye apagkok ma'a samaritano, apméssegkek axta m'a ektáha axta apagkok ma'a tegma. Axta aptemék apkenagkama s'e: ‘Etaqmelches sa' se'e énxet nak, aptegyássek sa' agkok nahan xép mók aqsok, ko'o sa' ayánmagkasseták ma'a sekwa'akto sa'.’ 36 ¿Yaqsa ekxéna exchep apwáxok aptáha apchásekhayo pók xa apqántánxo nak, cham'a aptawáseykegkoho axta m'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa?
37 Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo apkelxekmósso axta apnámakkok ektémakxa segánamakxa s'e:
—Cham'a apkepyósawo exchek apkelano m'a énxet nak.
Keñe axta Jesús aptéma apkenagkama s'e:
—Exeg, etne sa' xépxa ekhawo nak xa.
Jesús apha Marta axagkok tén han María
38 Apxegeykekxeyk axta makham Jesús; apweykmek axta xama apheykegkaxa énxet, ekhéssamakxa axta nahan axagkok ma'a xama kelán'a ekwesey axta Marta. 39 Yetneyk axta nahan xama yáxeg ma'a Marta ekwesey axta María, ekhama axta ekpayhókxa apmagkok ma'a Jesús, yaqwayam enxoho keyxhok ma'a apkeltenneykha. 40 Keñe axta m'a Marta, ekxámokma axta élanakxa m'a aqsok, ekya'áyekmo aphakxa m'a Jesús. Axta temék eyenagkama s'e:
—Wesse', ¿Yagkeytnakhásawok apwáxok xép seyhákxo ko'o sektamheykha m'a eyáxeg? Yána hepasmok.
41 Keñe axta Jesús aptéma apchátegmoweykegkokxo s'e:
—Marta, yetnakhásawók xeye' awáxok ekxámokma aqsok, megkay'assásegkok nahan ektáhakxa, 42 xama aqsok akke aqsa exche' payhawok kalána'. Ektaqmelakxa eyke kelyésaha m'a María. Méko nahan kawának keymentemekxa'.
Jesús envía a los setenta y dos
1 Después de esto, el Señor escogió también a otros setenta y dos, y los mandó de dos en dos delante de él, a todos los pueblos y lugares a donde él había de ir.
2 Les dijo: «En verdad la cosecha es mucha, pero los trabajadores son pocos. Por eso, pidan al Dueño de la cosecha que mande trabajadores a recogerla. 3 ¡Vayan ustedes! Miren que los envío como corderos en medio de lobos. 4 No lleven dinero ni provisiones ni sandalias; y no se detengan a saludar a nadie en el camino. 5 Cuando entren en una casa, saluden primero, digan: “Paz a esta casa.” 6 Y si allí hay gente de paz, su deseo de paz se cumplirá; pero si no, ustedes nada perderán. 7 Quédense en la misma casa que los recibió, y coman y beban de lo que ellos les ofrezcan, pues el trabajador tiene derecho a su salario. Y no anden cambiando de casa. 8 Cuando lleguen a un pueblo donde los reciban bien, coman lo que les sirvan; 9 sanen a los enfermos que allí haya, y díganles: “¡El reino de Dios ya está cerca de ustedes!” 10 Ahora bien, si llegan a un pueblo y no los reciben, salgan a las calles y digan: 11 “¡Hasta el polvo de su pueblo, que se ha pegado a nuestros pies, lo sacudimos como protesta contra ustedes! Pero sepan esto: ¡El reino de Dios ya está cerca!” 12 Yo les digo que en aquel día el castigo para ese pueblo será peor que para la gente de Sodoma.
Reproches contra las ciudades incrédulas
(Mt 11.20-24)13 »¡Ay de ti, Corazín! ¡Ay de ti, Betsaida! Porque si en Tiro y Sidón se hubieran hecho los milagros que se han hecho entre ustedes, ya hace tiempo que se habrían vuelto a Dios, cubiertos de ropas ásperas y sentados en ceniza. 14 Pero en el día del juicio el castigo para ustedes será peor que para la gente de Tiro y Sidón. 15 Y tú, Cafarnaún, ¿crees que serás levantada hasta el cielo? ¡Bajarás hasta lo más hondo del abismo!
16 »Quien los escuche a ustedes me escucha a mí; y quien los rechace a ustedes me rechaza a mí; y quien me rechaza a mí rechaza a quien me envió.»
Regreso de los setenta y dos
17 Los setenta y dos regresaron muy contentos, y decían:
—Señor, en tu nombre ¡hasta los demonios nos obedecen!
18 Jesús les dijo:
—Sí, vi que Satanás caía del cielo como un rayo. 19 Sepan que yo les he dado a ustedes poder para pisotear serpientes y alacranes, y para vencer toda la fuerza del enemigo, sin sufrir ningún daño. 20 Pero no se alegren de que los espíritus se les someten, sino alégrense de que sus nombres ya están escritos en el cielo.
Solo el Hijo sabe quién es el Padre
(Mt 11.25-27Mt 13.16-17)21 En aquel mismo momento, Jesús, lleno de alegría por el Espíritu Santo, dijo: «Te alabo, Padre, Señor del cielo y de la tierra, porque has mostrado a los sencillos las cosas que has ocultado a los sabios y entendidos. Sí, Padre, porque así lo has querido.
22 »Mi Padre me ha entregado todas las cosas. Nadie sabe quién es el Hijo, sino el Padre; y nadie sabe quién es el Padre, sino el Hijo y aquellos a quienes el Hijo quiera darlo a conocer.»
23 Volviéndose a los discípulos, les dijo a ellos solos: «Dichosos quienes vean lo que ustedes están viendo; 24 porque les digo que muchos profetas y reyes quisieron ver esto que ustedes ven, y no lo vieron; y oír esto que ustedes oyen, y no lo oyeron.»
Parábola del buen samaritano
25 Un maestro de la ley fue a hablar con Jesús, y para ponerlo a prueba le preguntó:
—Maestro, ¿qué debo hacer para alcanzar la vida eterna?
26 Jesús le contestó:
—¿Qué está escrito en la ley? ¿Qué es lo que lees?
27 El maestro de la ley contestó:
—“Ama al Señor tu Dios con todo tu corazón, con toda tu alma, con todas tus fuerzas y con toda tu mente”; y “ama a tu prójimo como a ti mismo.”
28 Jesús le dijo:
—Has contestado bien. Si haces eso, tendrás la vida.
29 Pero el maestro de la ley, queriendo justificar su pregunta, dijo a Jesús:
—¿Y quién es mi prójimo?
30 Jesús entonces le contestó:
—Un hombre bajaba por el camino de Jerusalén a Jericó, y unos bandidos lo asaltaron y le quitaron hasta la ropa; lo golpearon y se fueron, dejándolo casi muerto. 31 Por casualidad, un sacerdote pasaba por el mismo camino; pero al verlo, dio un rodeo y siguió adelante. 32 También un levita pasó por aquel lugar, y cuando lo vio, dio un rodeo y siguió adelante. 33 Pero un hombre de Samaria que viajaba por el mismo camino, al verlo, sintió compasión. 34 Se acercó a él, le curó las heridas con aceite y vino, y le puso vendas. Luego lo subió en su propia cabalgadura, lo llevó a un alojamiento y lo cuidó. 35 Al día siguiente, el samaritano sacó el equivalente al salario de dos días, se lo dio al dueño del alojamiento y le dijo: “Cuide a este hombre, y si gasta usted algo más, yo se lo pagaré cuando vuelva.” 36 Pues bien, ¿cuál de esos tres te parece que se hizo prójimo del hombre que fue asaltado por los bandidos?
37 —El que tuvo compasión de él —contestó.
Jesús le dijo:
—Pues ve y haz tú lo mismo.
Jesús en casa de Marta y María
38 Jesús siguió su camino, y entró en una aldea; allí una mujer llamada Marta lo hospedó en su casa. 39 Marta tenía una hermana llamada María, la cual se sentó a los pies de Jesús para escuchar lo que él decía. 40 Pero Marta, que estaba atareada con sus muchos quehaceres, se acercó a Jesús y le dijo:
—Señor, ¿no te importa que mi hermana me deje sola con todo el trabajo? ¡Dile que me ayude!
41 Pero Jesús le contestó:
—Marta, Marta, te preocupas y te inquietas por demasiadas cosas, 42 pero solo una cosa es necesaria. María ha escogido la mejor parte, y nadie se la quitará.