Sẽlésso hempehewaták negyánmagkassesso apméyak egmók
1 Hatte, apxénchek
agkok xép peya
eyánmagkassesek
aqsok apméyak pók,
essenhan megkatnaha
nak apyekpelchémókxa',
2 xeyep apagko'
sa' esexnánékpok:
kasexnenak sa'
ma'a appeywa nak.
3 Hatte,
apkeltamhók sa'
agkok xép elwátessók
yaqwayam eyánmagkassesek
aqsok apméyak pók,
hakte apkelhaxanmeyk
chá'a exchep eyánmagkassesek
apméyak aqsok ma'a pók,
sa' etnehek se'e:
eltekxek aptapnák
ma'a apmonye' nak,
eltennés apkelwátesa
yaqwayam eyánmagkassesek
apméyak aqsok.
4 Nágyoho kawegqoho',
ná ellókas apyampe
yaqwatakxoho enxoho;
5 yenye chá'a heykxa'
aptémól'a popyet
yenyehek apmonye' m'a
apnempaqwayam nak;
yenye chá'a
ektémól'a náta
keyk kelhanma.
Kélpaqhetchesso apkelháxamákpoho nak eltemeykha
6 Énxet,
apháxamákpoho
nak etneykha;
exeg, elanha
aptémakxa m'a pexyegke,
etne m'a aptamheykegkaxa nak:
7 méko eykhe
apkemha apmonye'
apagkok ma'a,
méko eykhe han
kaltennasagkok
yaqwánxa chá'a etnahagkok,
8 yánchásekxak
chá'a aptéyak ma'a
ekmexanmakxal'a exma,
exatmok chá'a kañe'
neyseksa eknakxamáxche'
m'a aqsok kélcheneykekxa'.
9 ¡Wánxa etne apteyenma!
¡Wánxa etne apyetno!
énxet apháxamákpoho
nak etneykha.
10 Neyseksa apyenmeykha
tén han ekyawheykha apqátek,
neyseksa apteyammeykegkokxa
apaktog yaqwayam
kataqmelhok apteyenma,
11 sa' káhapwak
ma'a senteme
nak meyke aqsok,
kaktámegmak sa',
aptémól'a énxet
apmáheyo nak
hegyementók
aqsok egagkok.
Aptémakxa énxet ekmaso nak aptémakxa'
12 Etekkesha chá'a
apmopwána amya'a
m'a énxet ekmaso
nak aptémakxa',
tén han ma'a énxet
ekyeyháxma nak;
13 etenchesha
chá'a apaqtek,
exekmósagkok han
chá'a apmenek,
tén han apophék;
14 asagkek ma'a
ektémakxa apwáxok,
wánxa aqsa kaxének
apwáxok elának ma'a
aqsok ekmaso nak,
etekkessók chá'a
éllámáxche m'a
apmahágkaxa enxoho.
15 Cháxa keñamak
peya sa' katlakkasek aqsa
káhapwak aqsok ekmaso;
ekmanyehe agko' sa'
enaqtawasakpok,
mopwanchek sa'
elwagkasakpok teyp.
Aqsok aptaqnagkamakxa nak Wesse' egegkok
16 Yetneyk siete aqsok
aptaqnagkamakxa apagko'
nak ma'a Wesse' egegkok:
17 énxet apkeleymákpoho,
énxet apkelmopwancha'a amya'a,
énxet apkelnapma nak
chá'a m'a énxet'ák meyke
nak apkeltémakxa',
18 énxet élchetámeykha
nak chá'a apkelwáxok
elanagkok aqsok ekmaso,
énxet ekmanyehe nak
chá'a elanagkok
aqsok ekmaso,
19 énxet apteme nak
apmopwána amya'a
exének pók,
appehésseyam nak
aqsa chá'a pók,
énxet aptekkessesso
nak chá'a apkelenmexamap
nepyeseksa apnámakkok.
Ektémakxa sensexnenagko nentawáseykha sẽlyamhopma
20 Hatte,
etaqmelches ma'a
apkeltémókxa nak
etnehek apyáp,
nágkalwánaqmágwom
ektémakxa nak
élxekmósso m'a egken.
21 Epekken chá'a apwáxok,
emakhésha m'a apyespok;
22 kapékessesagkok sa'
chá'a apxega enxoho,
kataqmelchesek sa' nahan
chá'a aptena enxoho,
kapaqhetchesha sa' han
chá'a m'a apxatakha'a enxoho.

23 Máxa cháléwasso
eyápogwate m'a
nélánemáxchexa
nak antéhek
tén han ma'a
sẽlxekmowáseyak nak;
ámay ekyennaqte
egnények ma'a
sẽlpeykessáseyak nak,
tén han ma'a
sẽlpaqhetcháseykha
nak chá'a.
24 Kamyók sa'
kamáwhok kalának
ma'a kelán'a kay'assáxma,
cham'a kelán'a ekmátsa
nak ekpeywa
megkatnaha nak aptáwa'.
25 Nágkatsep
apnények ma'a
ektémakxa nak
ektaqmalma;
¡nágyoho kamok
apwáxok ma'a
ektémakxa nak
élátseykha aqta'ák!

26 Ekyánmaga eyke
aqsa chá'a amenyeyk
ma'a kelán'a
ekyaqmagkáseyak
nak pók énxet
ektegye selyaqye,
keñe m'a kelán'a
apha nak atáwa',
wánxa aqsa
kaltamhok kategkesek
ma'a énxet ektaqmalma
nak aptémakxa'.

27 Appekkenchek agkok
táxa apnények énxet,
emyetek nahan
ma'a aptaxno nak.
28 Apxegkek agkok
énxet néten átex,
kalmétek ma'a
apmagkok nak.
29 Énxet ektáha
enxoho appathetéyak
ma'a megkatnaha
nak aptáwa',
kóllegássesagkohok sa'.

30 Méko kataqnók
emenyexek apto m'a
énxet apmenyexmo nak
eñama eyaqhe meyk;
31 kélwetágkok sa'
agkok apmenyexa,
kéméxcheyk eyeykhássamhok
apkelmeyáseykekxa makham.
Siete sa'
ewagkasek ekyókxoho
apkelyaqmagkáseykekxa,
kawomhok sa' han
apkelmésso m'a ekyókxoho
aqsok apagkok
ekyetnakxa enxoho.

32 ¡Meyke ekxeyenma
apwáxok aqsok ma'a
énxet apkelánesso
nak pók aptáwa'!
¡Apsexnánémap apagko'
etnehek énxet apteme
enxoho xa ektáha nak!
33 Ematñaha sa',
kólyamatchesha sa'
nahan etaqnaweykpok,
megkólmasséssesek
sa' apmegqakto.
34 Hakte máxa
táxa aplo m'a énxet
apkelmeyeykha
nak chá'a aptáwa',
megkapyósegwomek
elanok pók ma'a
apyaqmagkásekxo
enxoho mók
apteméssessamakxa';
35 memhek kólmések
xama enxoho ekyánmaga
ekyaqmageykekxa m'a,
xámok eykhe katnehek
aqsok kélmésso naqsa,
megkamassehek eyke aplo.
Advertencias contra el dar fianza
1 Hijo mío, si das fianza por tu amigo
o te haces responsable de un extraño,
2 tú solo te pones la trampa:
quedas atrapado en tus propias palabras.
3 Si quieres librarte, hijo mío,
pues estás en las manos de otro,
haz lo siguiente:
trágate el orgullo y cóbrale a tu amigo.
4 No te duermas,
no te des ni un momento de descanso;
5 huye, como el venado huye del cazador;
huye, como huye el ave de la trampa.
Exhortación a los perezosos
6 Anda a ver a la hormiga, perezoso;
fíjate en lo que hace, y aprende la lección:
7 aunque no tiene quien la mande
ni quien le diga qué debe hacer,
8 asegura su comida en el verano,
la almacena durante la cosecha.
9 ¡Basta ya de dormir, perezoso!
¡Basta ya de estar acostado!
10 Mientras tú sueñas y cabeceas,
y te cruzas de brazos para dormir mejor,
11 la pobreza vendrá y te atacará
como un vagabundo armado.
Características de la gente malvada
12 Quien es malvado y perverso
anda siempre contando mentiras;
13 guiña los ojos,
hace señas con los pies,
señala con los dedos;
14 su mente es perversa,
siempre piensa en hacer lo malo
y en andar provocando peleas.
15 Por eso, en un instante le vendrá el desastre;
en un abrir y cerrar de ojos
quedará arruinado y sin remedio.
Lo que el Señor aborrece
16 Hay seis cosas, y hasta siete,
que el Señor aborrece por completo:
17 los ojos altaneros,
la lengua mentirosa,
las manos que matan a gente inocente,
18 la mente que hace planes perversos,
los pies que corren a hacer el mal,
19 el testigo falso y mentiroso,
y el que provoca peleas entre hermanos.
Consecuencias del adulterio
20 Hijo mío, guarda siempre en tu memoria
los mandamientos y enseñanzas de tus padres.
21 Llévalos siempre sobre tu corazón,
átalos alrededor de tu cuello;
22 te guiarán cuando andes de viaje,
te protegerán cuando estés dormido,
y hablarán contigo cuando despiertes.

23 En verdad, los mandamientos y las enseñanzas
son una lámpara encendida;
las correcciones y los consejos
son el camino de la vida,
24 pues te protegen de la mujer malvada,
de las melosas palabras de la mujer ajena.
25 No permitas que su belleza encienda tu pasión;
¡no te dejes atrapar por sus miradas!

26 La prostituta va tras un bocado de pan,
pero la adúltera va tras el hombre que vale.

27 Quien se echa fuego en el pecho
sin duda se quema la ropa.
28 Quien camina sobre brasas
sin duda se quema los pies.
29 Quien se enreda con la mujer ajena
nunca queda sin castigo.

30 Nadie desprecia al ladrón
que roba para calmar su hambre;
31 aunque si lo encuentran robando,
tiene que devolver siete veces lo robado,
y aun tiene que dar todo lo que posee.

32 ¡Qué imprudente es el que anda con la mujer ajena!
¡El que lo hace se destruye a sí mismo!
33 Tendrá que afrontar golpes y ofensas,
y no habrá nada que borre su deshonra.
34 Porque el hombre celoso es como un fuego,
y a la hora de vengarse no perdona;
35 no acepta ningún desagravio,
ni se calma con muchos regalos.