Pexmok égmenek ekpelakkasso ekyeykekxa'
1 Yo'ókmek axta ekpaqhetchessekmo Eliseo xama kelán'a, aptáwa' axta xama Dios appeywa aplegasso, axta táhak eyáneya s'e:
—Apketsepmeyk ko'o etáwa', apya'ásegkok xeyep ma'a apteme axta chá'a apcháyo Wesse' egegkok. Apwa'ak kaxwók ma'a ektáha axta apmassáseykha selyaqye apagkok, apmakók enaqlakxak ma'a apqánet étchek peya etnehek apkelásenneykha naqsa.
2 Apkelmaxneyáha axta Eliseo:
—¿Háxko éltamhókxa atnéssesek xeye' apasmok? Yaqsa aqsok ekyetna m'a axagkok, héltennés hana.
Chátegmowágkek axta m'a kelán'a:
—Méko ko'o aqsok ma'a exagkok, wánxa aqsa ekyetna m'a pexmok égmenek ketse' kélyeta nak axagkok.
3 Tén axta aptáha apcháneya Eliseo:
—Kataqhoho sa', kalmaxneyha sa' mahamo ekxámokma meyke nak kélyetméyak aqsok awáxok ma'a ekheykha nak ketók axagkok, ¡kalma sa' mahamo ekwánxa enxoho ekwet'a! 4 Keñe sa' kataxnegwakxak axagkok yetlo étchek apkelennay'a kápekxoho sa' han átog, keñe sa' kalyetmagkok pexmok égmenek ma'a ekyókxoho mahamo nak, kanegkenek sa' chá'a xama nekha m'a élláneykegkoho nak.
5 Taqháwok axta m'a kelán'a keñe ektaxnegwákxo kañe' axagkok yetlo m'a étchek apkelennay'a. Kelyetmégkek axta han pexmok égmenek ma'a mahamo apkelmésso axta chá'a m'a étchek. 6 Xama axta éllánegko ekyókxoho mahamo, keñe ektáha makham eyáneya m'a étche:
—Hesantagkas makham mók mahamo.
Keñe axta m'a étche aptáha apcháneya:
—Méko táhak mahamo.
Yetlókok axta han ekmasse m'a pexmok égmenek. 7 Tén axta ektaqháwo éltennássekxo m'a Dios appeywa aplegasso, keñe axta aptáha apcháneya:
—Kaxeg sa' kaxwók kakxeykxak ekha ekyánmaga pexmok égmenek, kayánmagkasek sa' ekméyak. Keñe sa' ma'a eyeymomáxche nak kamha exche', tén han ma'a étchek nak.
Eliseo tén han kelán'a eñama Sunem
8 Xama ekhem axta apyeykhágwokmo Eliseo m'a Sunem. Kelenxanakmek axta han xama kelán'a ekxákma axta aqsok agkok ekhama axta m'a, éltamho etáswók apto axagkok. Yókxoho apyeykhágweykta axta han chá'a Eliseo etáswaták apto m'a. 9 Keñe axta m'a kelán'a ektáha eyáneya atáwa':
—Ekya'ásegkók ko'o s'e énxet sentéma nak chá'a meyk'a, apteme Dios appeywa aplegasso ekpéwomo aptémakxa'. 10 Anlanaksek sa' xama apxagkok ma'a néten nak tegma enxagkok. Ampekkenchesek sa' xama apyetnamakxa néten, xama mésa, xama taháno tén han xama cháléwasso. Keñe sa' apwa'akto enxoho chá'a hentéhek meyk'a, exnakxak chá'a m'a.
11 Xama ekhem axta apwákxo Eliseo apmako etyenwakxak ma'a tegma kéllánesso axta, 12 aptáhak axta apcháneya m'a Guehazí, apteme axta apkeláneykha:
—Ewónmakha sa' kelán'a sunamita.
Apwóneyha axta m'a apkeláneykha, xama axta ekwákxo m'a apkenmágkaxa, aptáhak axta Eliseo apcháneya m'a apkeláneykha:
13 —Eltennés sẽlápeykencha'a agko' negko'o xa kelán'a nak, egwanchek sa' yaqwánxa anteméssesek ampasmok; keltamhók sa' agkok ampaqhetchessesek ma'a wesse' apwányam essenhan ma'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' nak.
Keñe axta ektáha eyátegmowágko m'a kelán'a:
—Tásek ko'o sekha s'e nepyeseksa nak sekpeywomo xamo'—.
14 ¿Háxko eyke egwanchek anteméssesek ampasmok ma'a kelán'a nak?
—May'ásegkok —axta aptáhak apchátegmowágko Guehazí—. Méko étchek, apwányamók han atáwa'.
15 —Éntawakxa sa' —axta aptáhak Eliseo.
Apyentawákxeyk axta m'a apkeláneykha nak, kenegwa'ak axta eyke m'a átog nak. 16 Keñe axta Eliseo aptáha apcháneya s'e:
—Keso apyeyam egmonye' nak, sa' kaxhok se'e negwánxa nak, keynmakha sa' xama étche apkenna'.
Chátegmowágkek axta m'a kelán'a:
—Ná hélyexanchesha aqsa, xép apteme nak Dios appeywa aplegasso.
17 Lósók axta han temék, ekhawo aptáhakxa axta apkeltennasso Eliseo, keñe axta pók apyeyam ektáha naqláwa ekwet'a xama étche apkenna'. 18 Apwánégyek axta m'a sakcha'a nak. Keñe axta xama ekhem apxega apya'aweykxo apyáp, apkelyetleykegkaxa axta m'a apkelyaqtennéyak nak hótáhap, 19 pelakkassek axta ekpayheyncha'a apátog aptáha s'e:
—¡Eklegágkók épátek! ¡Askehe'!
Keñe axta apyáp aptáha apcháneya xama apkeláneykha:
—Éntemekxés egken.
20 Apcheynchek axta apkeláneykha apya'ásekxo m'a ekhakxa axta egken, héssek axta awáxok ekweykmoho yetseksók ekhem, keñe apketsapa m'a sakcha'a. 21 Keñe axta ekya'ásekxo néten tegma m'a egken apteyenmakxa axta chá'a m'a Dios appeywa aplegasso, pekkenchek axta m'a néten aptaháno apyetnamakxa axta m'a, keñe ektepa makham, chapekxók axta han átog. 22 Tén axta ekwónencha'a atáwa', entáhak axta eyáneya:
—Yána hana héntegkásenták xama yámelyeheykok ma'a apkeláneykha nak, Dios appeywa aplegasso ko'o peyk ay'ókxa', kaxwók sa' awaták makham.
23 —¿Yaqsa ektáha ekmako nak katyánegwakxohok sakhem ma'a? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a m'a atáwa'—. Háwe pelten aphaxnagkok, háwe han sábado s'e sakhem nak.
—Nágkatneykha aqsa apwáxok —axta entáhak eyátegmowágko m'a.
24 Keñe axta éltamho kóltahanchessesek yámelyeheykok, axta táhak eyáneya m'a éláneykha:
—Nók, exeg sa' apmonye'. Ná eyáqkassem aqsa maltamho enxoho eyáqkassók.
25 Xegkek axta m'a kelán'a keñe ekwokmo m'a egkexe nak Carmelo, aphakxa axta m'a Dios appeywa aplegasso. Xama axta apwet'a Eliseo ekxegakmo makhawók ma'a, keñe aptáha apcháneya m'a Guehazí, apkeláneykha nak:
—Kelán'a sunamita xegakmok. 26 Yenye, ema takha', elmaxneyha sa' ektáhakxa', tén han ma'a atáwa' keñe han ma'a étche.
Apxegkek axta m'a apkeláneykha, keñe éltennasa méko ektáhakxa'. 27 Tén axta ekwokmo m'a egkexe aphakxa axta m'a Eliseo, kelpathetchessekmek axta apmagkok. Apyo'ókmek axta Guehazí apnókásencha'a, keñe Eliseo aptáha apcháneya s'e:
—Katnehek agkok xa, yentexek ektáhakxa awáxok, meheltennásak ko'o makham Wesse' egegkok ektáhakxa xa.
28 Keñe axta ektáha eyáneya m'a kelán'a:
—¿Élmaxnagkamcheya axta ko'o exchep yaqwayam ótak xama hatte apkenna'? Ya axta atnék han wának se'e: ¡Ná hélyexanchesha aqsa!
29 Tén axta Eliseo aptáha apcháneya m'a Guehazí:
—Elánekxa sa' aptáhakxa', ema sa' sektasqapeykha, keñe sa' emyekxak ma'a. Apwet'ak sa' agkok xama énxet, ná epeykes aqsa; kélpeykessek sa' agkok han, nágyátegmowák aqsa. Epekkenwakxa sa' sektasqapeykha m'a nápat nak ma'a sakcha'a.
30 Keñe axta m'a egken nak sakcha'a, ektáha eyáneya Eliseo:
—Naqsók ko'o ektemessásak sekpeywa yetlo sekxeyenma apwesey m'a Wesse' egegkok, keñe han xeyep, mataqhók sa' ko'o mehetlákxo enxoho exchep.
Keñe axta apyetlákxo Eliseo m'a kelán'a. 31 Apmonye' axta eyke apxegak Guehazí, appekkenchessákxeyk axta nápat sakcha'a m'a kéltasqapeykha nak, apyetneyk axta eyke aqsa meyke negwete enxoho yektakpok; tén axta Guehazí apkelanyexágko m'a Eliseo, aptáhak axta apcháneya:
—Mexátekhágwokmok ma'a sakcha'a.
32 Apketsekkek axta eyke m'a sakcha'a aptaxnegwákxo axta Eliseo m'a kañe' tegma, apyetneyk axta aqsa néten taháno. 33 Tén axta aptaxna kañe', keñe apchápeykxo átog aptáha nempeywa nélmaxnagko appaqhetchesa Wesse' egegkok. Apxakkók axta, wánxa axta aqsa sakcha'a m'a kañe'. 34 Keñe axta apyetnákxo néten apyetnamakxa aptahana m'a sakcha'a, apyepetchessek axta apátog, apaqta'ák tén han apkelyepetchasa apmék ma'a sakcha'a, keñe apyepetchesa han apyókxa m'a apyókxa nak sakcha'a. Yetlókok axta ekmexneykekxa apyempehek ma'a sakcha'a. 35 Aphákxeyk axta makham néten Eliseo keñe apweynchámeyncha'a aqsa m'a kañe' tegma; tén axta apyetnákxo makham ma'a néten taháno, apyepetcháseykxo makham apyókxa m'a sakcha'a nak. Yetlókok axta han apketheykha sakcha'a ekweykmoho siete, apkelyaháha axta han. 36 Apwóneyha axta Eliseo m'a Guehazí, aptáhak axta apcháneya:
—Éntawakxa hana kelán'a sunamita.
Apxegkek axta m'a Guehazí, xama axta ekwákxo kelán'a m'a aphakxa axta Eliseo, aptáhak axta apcháneya:
—Keso étche s'e.
37 Yepetchegwokmók axta m'a kelán'a keñe élpólegwokmo m'a ekpayhókxa nak apmagkok Eliseo; tén axta ekmákxo étche ektepa m'a kañe' tegma.
Nento énchahamaxche pánaqte segaqhamo
38 Aptaqháwok axta makham Eliseo m'a Guilgal natámen xa. Meyk segaqhe axta han wetamaxcheyk ma'a yókxexma nak. Aptáhak axta han apcháneya apkeláneykha Eliseo neyseksa apheykha aphakxa m'a Dios appeywa apkellegasso: “Epekken sa' weygke apyawe nátex, yahanches sa' aptéyak se'e Dios appeywa apkellegasso nak.”
39 Xama axta han apxegak apmahágko yókxexma aptegyáncha'a pánaqte áwa', apwetágwokmek axta xama yámet ketse' émha naxma', apnakxeyk axta m'a ekyexna, máxa axta yám seghéye' émha nak naxma', aptahanchessek axta apchaqlamap. Xama axta apwákxo, apkelyaqtennágkek axta, keñe apxatma m'a kélhanma meyke apya'áseyak xa aqsok nak. 40 Tén axta kélyekweyásegko m'a Dios appeywa apkellegasso. Xama axta aptókagko m'a kélhanma, axta aptáhak apkelyennaqtésawo apkelpeywa s'e:
—¡Dios appeywa aplegasso, pánaqte segaqhamo paxqeykxak se'e kélhanma nak!
Tén axta apkelwáteságko aptéyak. 41 Keñe axta aptáha Eliseo s'e:
—Hélsantagkas sa' hótáhap.
Xama axta apxatma hótáhap ma'a weygke, keñe aptáha s'e:
—¡Kólyekwésák sa' kaxwók énxet'ák!
Aptókagkek axta han ma'a, massék axta ekyepetcha'a pánaqte m'a kélhanma nak.
42 Keñe axta apwokmo xama énxet apkeñama m'a Baal-salisá apkelsókasakmo Eliseo veinte pán kaxwe apmakhetma apkelánamap nak apho hótáhap, tén han hótáhap apaktek kaxwe kélnakxo apxata m'a nahápa apagkok. Aptáhak axta Eliseo apcháneya m'a apkeláneykha:
—Elmésák sa' énxet'ák yaqwayam etawagkok.
43 Apchátegmowágkek axta m'a apkeláneykha:
—¿Háxko ko'o atnehek almésagkok cien énxet'ák se'e? Keñe axta apchátegmowágko Eliseo:
—Elmésák sa' énxet'ák yaqwayam etawagkok, hakte apxénchek xeyk Wesse' egegkok etawagkok, tén han apxéna eleymakpok.
44 Keñe axta m'a apkeláneykha nak apkelmeyásegko, aptókagkek axta han énxet'ák, apkeleymékpek axta han, ekhawo aptáhakxa axta appeywa m'a Wesse' egegkok.
El milagro del aceite
1 Cierta mujer, que había sido esposa de uno de los profetas, acudió angustiada a rogarle a Eliseo:
—Mi marido ha muerto, y usted sabe que él honraba al Señor. Ahora el prestamista ha venido y quiere llevarse a mis dos hijos como esclavos.
2 Eliseo le respondió:
—Dime qué tienes en casa. Tal vez yo pueda ayudarte.
Ella le contestó:
—Esta servidora suya no tiene nada en casa, excepto un jarrito de aceite.
3 Entonces Eliseo le dijo:
—Ve ahora y pide prestados a tus vecinos algunos jarros, ¡todos los jarros vacíos que puedas conseguir! 4 Luego enciérrate con tus hijos, y ve llenando de aceite todos los jarros y poniendo aparte los llenos.
5 La mujer se despidió de Eliseo y se encerró con sus hijos. De inmediato empezó a llenar los jarros que ellos le iban llevando. 6 Cuando todos los jarros estuvieron llenos, le ordenó a uno de ellos:
—Tráeme otro jarro más.
Pero su hijo le respondió:
—No hay más jarros.
En ese momento el aceite dejó de correr.
7 Entonces ella fue y se lo contó al profeta, y este le dijo:
—Ve ahora a vender el aceite, y paga tu deuda. Con el resto podrán vivir tú y tus hijos.
Eliseo y la mujer de Sunén
8 Un día, Eliseo pasó por Sunén y una mujer importante que allí vivía lo invitó con mucha insistencia a que pasara a comer. Y cada vez que Eliseo pasaba por allí, se quedaba a comer. 9 Por esa razón, ella le dijo a su marido:
—Mira, yo sé que este hombre, que cada vez que pasa nos visita, es un santo profeta de Dios. 10 Vamos a construir en la azotea un cuarto para él. Le pondremos una cama, una mesa, una silla y una lámpara. Así, cuando él venga a visitarnos, podrá quedarse allí.
11 La siguiente vez que Eliseo pasó por Sunén, se hospedó en esa casa y subió al cuarto para quedarse a descansar. 12-13 Poco tiempo después, Eliseo le dijo a Guejazí, su criado: «La señora de esta casa ha sido muy amable con nosotros. Quiero que hagamos algo por ella. Llámala y dile que suba un momento.»
Cuando ella subió, Eliseo le pidió a Guejazí que le dijera: «Usted ha sido muy amable con nosotros. ¿Qué podríamos hacer por usted, como muestra de nuestra gratitud? Bien podemos hablar en favor de usted, ya sea con el rey o con el jefe del ejército.»
—Yo estoy bien aquí, entre mi propia gente —fue su respuesta.
14 Eliseo insistió:
—Entonces, ¿qué podemos hacer por ella?
—No sé —respondió Guejazí—. No tiene hijos, y su marido es anciano.
15 —Llámala —dijo Eliseo.
El criado fue a llamarla, pero ella se quedó en pie en la puerta. 16 Entonces Eliseo le dijo:
—Para el año que viene, por este tiempo, tendrás un hijo en tus brazos.
Ella respondió:
—No, mi señor, usted es un hombre de Dios; no engañe a su servidora.
17 Pero tal como Eliseo se lo anunció, ella quedó embarazada y al año siguiente dio a luz un hijo. 18 Y el niño creció. Pero un día en que salió a ver a su padre, que estaba con los segadores, 19 comenzó a gritarle a este:
—¡Ay, mi cabeza! ¡Me duele la cabeza!
Entonces su padre dijo a un criado:
—Llévalo con su madre.
20 El criado lo tomó y lo llevó a donde estaba su madre. Ella lo sentó en su regazo hasta el mediodía, y a esa hora el niño murió. 21 La sunamita subió al niño al cuarto del profeta, lo puso sobre la cama y, después de cerrar la puerta, salió. 22 Luego llamó a su marido y le dijo:
—Envíame un criado con un burro, para que yo vaya a ver al profeta. Luego volveré.
23 —¿Por qué vas a verlo hoy? —preguntó su marido—. No es luna nueva ni sábado.
—No te preocupes —contestó ella.
24 Y ordenó que le aparejaran el burro, y dijo a su criado:
—Vamos, adelántate. Y no hagas que me detenga hasta que yo te lo diga.
25 Y así, ella se fue y llegó al monte Carmelo, donde estaba el profeta. A lo lejos, Eliseo la vio venir y le dijo a Guejazí, su criado:
—Mira, es la señora sunamita. 26 Corre a recibirla y pregúntale cómo está, y cómo están su marido y su hijo.
El criado fue, y ella le dijo que estaban bien. 27 Luego llegó al monte donde se encontraba Eliseo, y se abrazó a sus pies. Guejazí se acercó para apartarla, pero Eliseo le ordenó:
—Déjala. Está muy angustiada, y hasta ahora el Señor no me ha dicho lo que le ocurre.
28 Entonces ella le dijo:
—Señor, ¿acaso le pedí a usted tener un hijo? ¿Acaso no le pedí a usted que no me engañara?
29 Eliseo dijo entonces a Guejazí:
—Prepárate, toma mi bastón y ve allá. Si te encuentras con alguien, no lo saludes; y si alguien te saluda, no le respondas. Luego coloca mi bastón sobre la cara del niño.
30 Pero la madre del niño dijo a Eliseo:
—Juro por el Señor, y por usted mismo, que de aquí no me iré sin usted.
Entonces Eliseo se fue con ella. 31 Mientras tanto, Guejazí se había adelantado a ellos y había colocado el bastón sobre la cara del muchacho, pero este no daba la menor señal de vida; así que Guejazí fue al encuentro de Eliseo y le dijo:
—El niño no da señales de vida.
32 Cuando Eliseo entró en la casa, el niño ya estaba muerto, tendido sobre la cama. 33 Eliseo entró, cerró la puerta y se puso a orar al Señor. Adentro solo estaban él y el niño. 34 Eliseo se subió a la cama, se acostó sobre el niño, colocó su boca, sus ojos y sus manos contra los del niño, y estrechó su cuerpo contra el suyo, de modo que el cuerpo del niño empezó a entrar en calor. 35 Eliseo se levantó entonces y anduvo por la habitación de un lado a otro, luego se subió otra vez a la cama y volvió a estrechar su cuerpo contra el del niño. De pronto, el niño estornudó siete veces y abrió los ojos. 36 Entonces Eliseo llamó a Guejazí, y le dijo:
—Llama a la señora sunamita.
Guejazí lo hizo así, y cuando ella llegó a donde estaba Eliseo, este le dijo:
—Aquí tienes a tu hijo.
37 La mujer se acercó y se arrojó a los pies de Eliseo; luego tomó a su hijo y salió de la habitación.
El milagro de la comida
38 Después de esto, Eliseo regresó a Gilgal. Por esos días hubo mucha hambre en aquella región, y en cierta ocasión en que los profetas estaban sentados alrededor de Eliseo, este le dijo a su criado: «Pon la olla grande en el fuego, y haz un guisado para los profetas.»
39 Uno de ellos salió al campo a recoger algunas hierbas, y encontró un arbusto silvestre con unos frutos, como calabazas silvestres, y de él tomó algunos, con los que llenó su capa. Al volver, los rebanó y los echó en el guisado, sin saber lo que eran. 40 Después, se sirvió de comer a los profetas, y cuando ellos comenzaron a comer el guisado, gritaron:
—¡Profeta, este guisado está envenenado!
Y ya no lo comieron. 41 Pero Eliseo ordenó:
—Tráiganme un poco de harina.
Entonces echó la harina dentro de la olla, y ordenó:
—¡Ahora sírvanle de comer a la gente!
Y la gente comió, y el guisado no les hizo daño.
42 Después llegó de Baal Salisá un hombre que llevaba en su morral, para Eliseo, veinte panes de cebada recién horneados, y trigo fresco. Eliseo ordenó entonces a su criado:
—Dáselo a la gente, para que coma.
43 Pero el criado respondió:
—¿Cómo voy a dar esto a cien personas? Y Eliseo insistió:
—Dáselo a la gente para que coma, porque el Señor ha dicho que comerán, y hasta sobrará.
44 El criado obedeció y les sirvió, y ellos comieron y, tal como el Señor lo había dicho, hubo de sobra.