Isaac apkelmaxnéssesso aqsok éltaqmela Jacob tén han Esaú
1 Apwányamók apagko' axta aptemék Isaac, meyke apaqta'ák axta han entemék. Apwóneyha axta m'a Esaú, apteme axta apketche átnaha apketkok. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Hatte!
—Keso ko'o s'e —axta aptáhak Esaú.
2 —Sekwányamók ahagko' ko'o ektáhak kaxwo' —axta aptáhak Isaac—, kaxwók sa' kawak sétsapma. 3 Emekxa sa' yágke apagkok, emhók sa' naxma etegyek aqsok nawhak. 4 Hehanches sa' sekto ekmátsa, sekmáheya nak chá'a ko'o, hesantagkas sa' yaqwayam atwok ko'o, keñe sa' almaxnéssesek aqsok éltaqmela amonye' sétsapma.
5 Haxnawók axta Rebeca m'a aptáhakxa axta Isaac apcháneya m'a Esaú. Xama axta apmahágko naxma aptegyesa aqsok nawhak ma'a apyáp, 6 axta táhak eyáneya Jacob se'e, étche apsexyo nak:
—Ekleg'ak ko'o appaqhetchesa apyáp ma'a apepma Esaú, exchek aptáhak apcháneya s'e: 7 ‘Hetegyés ko'o aqsok nawhak, hehanchesek sa' sekto ekmátsa yaqwayam sa' ko'o atwok, keñe sa' almaxnéssesek aqsok éltaqmela nápaqtók Wesse' egegkok, amonye' sétsapma.’ 8 Hatte, yeyxho sa' peya nak altennaksek: 9 Emyekxa sa' ma'a aphaxta élyáqtamakxa nak nennaqtósso, henaqlantagkas sa' apqánet yát'ay apketkók apkeltaqmalma apagko' nak, wahanchesek sa' apto ekmátsa m'a apyáp, apmáheyól'a chá'a. 10 Xép sa' esakxések yaqwayam etwok, keñe sa' elmaxnéssesek xép aqsok éltaqmela amonye' apketsapma.
11 Aptáhak axta Jacob apcháneya egken se'e:
—Áwa' apyempehek eyke eghak ma'a eyapma nak, keñe ko'o méko. 12 Epaknegwokmok sa' agkok táta, hékpelkohok sa', hexének sa' peya atwasagkoho'; keñe sa' hetaqnók, mehelmaxnéssesek sa' aqsok éltaqmela.
13 Entáhak axta egken eyátegmowágko s'e:
—Hatte, etne sa' ma'a sektáhakxa nak seyáneya, henaqlantagkas sa' ko'o m'a yát'ay apketkók nak, ko'o sa' eyke hephewakxak xa nentaqnómaxche nak.
14 Apnaqlósawákxeyk axta Jacob ma'a yát'ay apketkók, apnaqlántegkessek axta egken. Hanchek axta ekmátsa agko' ma'a, apmáheyól'a m'a Isaac, 15 kelhexyawásseykxeyk axta Esaú apkelnaqta apkeltaqmalma, étche átnaha apketkok apnegkenma axta m'a kañe' apxagkok, kelántaxneyásekxeyk axta m'a Jacob, étche apsexyo nak. 16 Keñe axta élpextehetchesa apaktegák yát'ay apketkók apyempe'ék ma'a Jacob, ekweykekxoho apyespok, meykexa nak áwa', 17 méssek axta m'a ekhanma ekmátsa, tén han kelpasmaga, élánésso axta.
18 Apmeyákxeyk axta Jacob ma'a aphakxa apyáp. Aptáhak axta apcháneya s'e:
—¡Táta!
—Keso sekha s'e —axta aptáhak apchátegmowágko Isaac—, ¿yaqsa hatte exchep?
19 —Ko'o Esaú, átnaha apketkok apketche —axta aptáhak apchátegmowágko Jacob—. Ekpenchessek sélane m'a apkeltamho exchek alanaksek. Exnekxa sekxók néten; exa, etaw aqsok nawhak sektegyesso exchek, hélmaxnésses kaxwók aqsok éltaqmela.
20 Tén axta Isaac aptáha apkelmaxneyáncha'a s'e:
—Hatte, ¿háxko ektáhakxa apwet'a nak ekmanyehe agko'?
—Dios Wesse' apagkok epasmak sekwet'a heykxa —axta aptáhak apchátegmowágko Jacob.
21 Aptáhak axta apcháneya Isaac se'e:
—Hépetchegwoho, heyho apaknegwomho', yaqwayam sa' ay'asagkoho', naqsók kexaha aptáha hatte Esaú.
22 Apyepetchegwokmók axta apyáp ma'a Jacob yaqwayam enxoho epaknegwomho'. Keñe axta Isaac aptáha s'e: “Hawo nak appeywa Jacob, keñe ekhawo apaktegák ma'a Esaú.” 23 Axta ékpelchak, hakte xámok axta áwa' m'a apaktegák nak, ektéma nak ma'a apepma Esaú. Xama axta peya elmaxnéssesek aqsok éltaqmela 24 aptáhak axta makham apkelmaxneyákxoho s'e:
—¿Naqsóya exchep hatte Esaú?
—Éhay, ko'o Esaú —axta aptáhak Jacob apchátegmowágko.
25 Keñe axta apyáp aptáha apcháneya s'e:
—Hatte, hesantagkas yaqwayam sa' atwok ma'a aqsok apchaqhe exchek, tén sa' almaxnéssesek aqsok éltaqmela.
Apsántegkessek axta apto apyáp ma'a Jacob, yetlo vino. Aptókek axta Isaac, apyenchek axta han. 26 Keñe axta aptáha apcháneya s'e:
—Hatte, hépetchegwoho, hepetses.
27 Apyepetchegwokmók axta apyáp Jacob yaqwayam epetsesek, keñe axta Isaac aptekhana appaqneyam apkelnaqta. Tén axta aptáha appaqmeta peya elmaxnéssesek aqsok éltaqmela s'e:
“Cháxa ektémakxa
appaqneyam hatte xa,
hawók ma'a ektémakxal'a
ekpaqneyam yókxexma,
ektaqmeleykegkaxa nak
apwáxok elanok ma'a
Wesse' egegkok,
28 Dios sa'
egkések ekmámeye,
tén han ektaqmalma
apnakxo ekyexna
aqsok apkeneykekxa,
apxámokma apagko'
hótáhap apaktek
tén han anmen
yámet égmenek.
29 Apxámok sa'
nahan etnehek
énxet apkeláneykha,
eltekxeyagkok sa'
chá'a aptapnák
nápaqtók xép pók
aptémakxa énxet'ák.
Etne sa' apkemha
apmonye' nepyeseksa
m'a apkelyáxeg'a,
¡eltekxeyagkok sa'
han aptapnák
apmonye' exchep!
Eltaqnaweykpok sa'
chá'a m'a apyemneykha
nak chá'a exchep.
Apkeleñémo sa' chá'a
kólteméssesek ma'a
ektaqmeleykha nak
chá'a appeywa
exének xép.”
30 Appenchessek axta Isaac apkelmaxnéssesso aqsok éltaqmela Jacob. Aptepók axta aqsa Jacob ma'a aphakxa nak apyáp, apwa'akto apnempaqwayam ma'a Esaú. 31 Aphanchek axta han ekmátsa agko' ma'a, tén axta apsákxésa apyáp, aptáhak axta apcháneya s'e:
—Táta, exnekxa néten, etaw aqsok nawhak ápetek sektegyesso exchek ko'o sektáha nak xép apketche, hélmaxnésses aqsok éltaqmela.
32 Apkelmaxneyáha axta Isaac:
—¿Yaqsa exchep?
—Esaú ko'o, apketche átnaha apketkok —axta aptáhak apchátegmowágko.
33 Apyegwakkek axta han apleg'a Isaac xa, apkelpexyennegkek axta aptáha appaqmeta s'e:
—¿Yaqsa eyke m'a ekxega exchek eknempaqwokmo sesántegkesa exchek ko'o ekmátsa ekhanma? Ektókek xeyk ko'o amonye' exchek xép apweykta', élmaxnéssessek han aqsok éltaqmela, ekha kélpasmo han táhak kaxwók ma'a.
34 Xama axta apleg'a Esaú aptáhakxa appeywa apyáp, axta yeyságkohok apwana, aptáhak axta apkelpáxameyncha'a s'e:
—¡Táta, hélmaxnésses ko'óxa aqsok éltaqmela!
35 Aptáhak axta Isaac apchátegmowágko s'e:
—Apwa'akteyk xeyk apyáxeg, élyexancháseyha ko'o, apxakak han ma'a aqsok éltaqmela, ektáha axta eykhe exchep apagkok.
36 —¡Neyke kélteméssessama nak apwesey Jacob! —axta aptáhak Esaú—. ¡Ánet entáhak setwáseykegkoho! Sekxók axta amonye' sémentama m'a ektémakxa nak nenteme kélketche átnaha apketkok, keñe kaxwók sémentama m'a sélmaxnéssesso nak aqsok éltaqmela, yaqwayam axta eykhe ko'o axka'. ¿Mékoya mók aptaqmelchesso sẽlmaxnéssesso nak aqsok éltaqmela yaqwayam hegkések ko'o?
37 Aptáhak axta Isaac apchátegmowágko s'e:
—Ekméssek ko'o Jacob apteme apkemha apmonye' apagkok xép; ekméssek han yaqwayam etnehek apkelásenneykha m'a apyókxoho apnámakkok nak, ekméssek han yaqwayam exek apxámokma hótáhap apaktek, tén han anmen yámet égmenek. ¡Méko kaxwók atnéssesek xép hatte!
38 Aptáhak axta makham apcháneya Esaú s'e:
—¿Táta, wánxaya xama ekyetna exchep sẽlmaxnéssesso aqsok éltaqmela? ¡Hélmaxnésses ko'óxa aqsok éltaqmela!
Keñe axta apwaneykxo makham ekyennaqte agko'.
39 Tén axta aptáha apcháneya Isaac se'e:
“Mexek sa'
xép ketók ma'a
ektaqmelakxa
nak xapop,
exek sa'
ma'a yókxexma
megkammáyekxa nak.
40 Sókwenaqte apagkok
sa' chá'a kapasmok xép,
apkemha apmonye'
apagkok sa' etnehek
ma'a apyáxeg nak;
apyennaqkak sa' agkok xép,
kamaskok sa' etnehek
apchásenneykha m'a.”
Jacob apxegányam eñama apkeye Esaú
41 Aptaqnagkamchek axta Esaú m'a Jacob, eñama m'a apkelmaxnéssesso axta aqsok éltaqmela m'a apyáp, axta temék ekpaqméteykencha'a apwáxok se'e: “Kaxwók sa' kawak sẽllapwámeyak eñama apketsapma m'a táta, keñe sa' natámen xa waqhek ko'o m'a eyáxeg Jacob.”
42 Xama axta ekleg'a Rebeca yaqwánxa etnehek ma'a Esaú, keltamhók axta kólyentawakxések ma'a Jacob. Entáhak axta eyáneya s'e:
—Peyk xép yaqhek ma'a apepma Esaú, yaqwayam exnéshok ma'a apteméssesakxa axta. 43 Hatte, elyahakxoho sa' sekpeywa; emhók sa' ekmanyehe agko' exyenmok ma'a Harán, apxagkok nak ma'a eyáxeg Labán. 44 Exa sa' xamo' yáma ekwenaqte m'a, ekwokmoho ekmassa aplo m'a apepma, 45 tén han élwánaqmágwokmo m'a apteméssesakxa axta. Keñe sa' wának kóltennássekxak, yaqwayam éxyók makham. ¡Maltamhók ko'o kaxhok mók aptekyawa étchek xama ekhem!
46 Keñe axta Rebeca ektáha eyáneya Isaac se'e:
—Éleklágwokmek ko'o éltémakxa s'e kelán'ák hititas apnaqteyegka'a nak Esaú. Apmeyk sa' agkok han Jacob xama kelán'a hitita, ekhawo nak xa ekheykencha'a nak se'e Canaán, tásek watsapok.
Isaac bendice a Jacob y a Esaú
1 Isaac era ya muy anciano, y se había quedado ciego. Un día llamó a Esaú, su hijo mayor, y le dijo:
—¡Hijo mío!
—Dime, padre —contestó Esaú.
2 —Como puedes ver, ya soy muy viejo —dijo Isaac—, y un día de estos puedo morir. 3 Por eso quiero que vayas al monte, con tu arco y tus flechas, y caces algún animal; 4 prepara luego un guisado sabroso, como a mí me gusta, y tráemelo para que yo lo coma. Entonces te daré mi bendición antes de morir.
5 Rebeca estaba oyendo lo que Isaac le decía a Esaú, así que en cuanto este se fue al monte a cazar algo para su padre, 6 ella le dijo a Jacob, su hijo menor:
—Acabo de oír que tu padre estaba hablando con tu hermano Esaú, y que le decía: 7 “Caza algún animal, prepara un guisado sabroso para que yo lo coma, y te daré mi bendición delante del Señor antes de morir.” 8 Así que, hijo mío, escucha bien lo que voy a decirte: 9 Ve a donde está el rebaño, y tráeme dos de los mejores cabritos; voy a prepararle a tu padre un guisado sabroso, como a él le gusta. 10 Tú se lo vas a llevar para que lo coma, y así te dará a ti su bendición antes de morir.
11 Pero Jacob le dijo a su madre:
—Mi hermano es muy velludo, y yo no. 12 Si mi padre llega a tocarme y me reconoce, va a pensar que me estoy burlando de él, y entonces haré que me maldiga en lugar de que me bendiga.
13 Pero su madre le contestó:
—Hijo mío, que esa maldición recaiga sobre mí. Tú haz lo que te digo y tráeme esos cabritos.
14 Jacob fue por los cabritos y se los llevó a su madre. Ella preparó entonces un guisado sabroso, como a Isaac le gustaba. 15 Luego sacó la mejor ropa de Esaú, su hijo mayor, que estaba guardada en la casa, y se la puso a Jacob, su hijo menor. 16 Con la piel de los cabritos le cubrió a Jacob los brazos y la parte del cuello donde no tenía vello, 17 y le dio el guisado y el pan que había preparado.
18 Entonces Jacob fue adonde estaba su padre, y le dijo:
—¡Padre!
—Aquí estoy. ¿Quién eres tú, hijo mío? —preguntó Isaac.
19 —Soy Esaú, tu hijo mayor —contestó Jacob—. Ya hice lo que me mandaste hacer. Levántate, por favor; siéntate y come del animal que he cazado, y dame tu bendición.
20 Isaac le preguntó:
—¿Cómo pudiste encontrarlo tan pronto, hijo mío?
—El Señor tu Dios me ayudó a encontrarlo —respondió Jacob.
21 Pero Isaac le dijo:
—Acércate y déjame tocarte, a ver si de veras eres mi hijo Esaú.
22 Jacob se acercó para que su padre lo tocara. Entonces Isaac dijo: «La voz es la de Jacob, pero los brazos son los de Esaú.» 23 Así que no lo reconoció, porque sus brazos tenían mucho vello, como los de su hermano Esaú. Pero cuando iba a darle su bendición, 24 volvió a preguntarle:
—¿De veras eres mi hijo Esaú?
—Sí, yo soy Esaú —respondió Jacob.
25 Entonces su padre le dijo:
—Sírveme, hijo mío, para que coma yo de lo que cazaste, y entonces te daré mi bendición.
Jacob le sirvió de comer a su padre, y también le sirvió vino. Isaac comió y bebió, 26 y luego le dijo:
—Acércate, hijo mío, y dame un beso.
27 Cuando Jacob se acercó para besarlo, Isaac le olió la ropa. Entonces lo bendijo con estas palabras:
«Sí, este olor es el de mi hijo.
Es como la fragancia de un campo
bendecido por el Señor.
28 Que Dios te dé la lluvia del cielo,
las mejores cosechas de la tierra,
mucho trigo y mucho vino.
29 Que mucha gente te sirva;
que las naciones se arrodillen delante de ti.
Gobierna a tus propios hermanos;
¡que se arrodillen delante de ti!
Los que te maldigan serán malditos,
y los que te bendigan serán benditos.»
30 Había terminado Isaac de bendecir a Jacob, y apenas salía Jacob de donde estaba su padre, cuando Esaú regresó de su cacería. 31 También él preparó un guisado sabroso, se lo llevó a su padre, y le dijo:
—Levántate, padre; come del animal que tu hijo ha cazado para ti, y dame tu bendición.
32 Pero Isaac le preguntó:
—¿Y quién eres tú?
—Soy Esaú, tu hijo mayor —contestó.
33 Isaac se quedó muy sorprendido, y con voz temblorosa dijo:
—Entonces, ¿quién es el que fue a cazar y me trajo el guisado? Yo lo comí todo antes de que tú llegaras, y le di mi bendición, y ahora él ha quedado bendecido.
34 Cuando Esaú oyó lo que su padre decía, se puso a llorar amargamente, y gritó:
—¡Dame también a mí tu bendición, padre mío!
35 Pero Isaac le contestó:
—Ya vino tu hermano, y me engañó, y se llevó la bendición que era para ti.
36 —¡Con razón le pusieron por nombre Jacob! —dijo Esaú—. ¡Ya van dos veces que me hace trampa! Primero me quitó mis derechos de hijo mayor, y ahora me ha quitado la bendición que me tocaba. ¿No has guardado ninguna otra bendición para mí?
37 Entonces Isaac le contestó:
—Resulta que le he dado a Jacob autoridad sobre ti; le he dado por siervos a todos sus parientes, y le he deseado que tenga mucho trigo y mucho vino. ¿Qué puedo hacer ahora por ti, hijo mío?
38 Esaú insistió:
—¿No puedes dar más que una sola bendición, padre mío? ¡Bendíceme también a mí!
Y volvió a llorar a gritos.
39 Entonces Isaac le dijo:
«Vivirás lejos de las tierras fértiles
y de la lluvia que cae del cielo.
40 Tendrás que defenderte con tu espada
y serás siervo de tu hermano;
pero cuando te hagas fuerte,
te librarás de él.»
Jacob huye de Esaú
41 Desde entonces Esaú odió a Jacob por la bendición que le había dado su padre, y pensaba: «Ya pronto vamos a estar de luto por la muerte de mi padre, y después de eso mataré a mi hermano Jacob.»
42 Cuando Rebeca supo lo que Esaú estaba planeando, mandó llamar a Jacob y le dijo:
—Mira, tu hermano Esaú quiere matarte para vengarse de ti. 43 Así que escúchame bien, hijo mío; huye en seguida a Jarán, a casa de mi hermano Labán, 44 y quédate con él durante algún tiempo, hasta que se le pase el enojo a tu hermano 45 y olvide lo que le has hecho. Entonces te mandaré avisar para que vuelvas. ¡No quiero perder a mis dos hijos en un solo día!
46 Luego Rebeca le dijo a Isaac:
—Estoy cansada de la vida por culpa de estas hititas con las que Esaú se casó. Si Jacob se casa con una hitita como estas, de las que viven aquí en Canaán, vale más que me muera.