José egheykok apagkok
1 Tén axta José aptáha apcháneya apkemha apmonye' apkeláneykha axta chá'a m'a apxagkok:
—Exátegkesák sa' yágkentamáhak apagkok hótáhap apaktek se'e énxet'ák nak, cham'a ekwánxa enxoho apkepwagkexa elsakxa', exátegkesák sa' han chá'a selyaqye xama m'a yágkentamáhak apagkok átog nak. 2 Yaqxegkesses sa' han yágkentamáhak apagkok egheykok ahagkok sawo ekmope ekmomnáwa m'a apyáxeg apsexyo nak, yetlo m'a selyaqye apagkok apyánmagkasso nak hótáhap apaktek.
Aptemék axta han apkemha apmonye' m'a apkeltamhókxa axta etnehek ma'a José. 3 Keñe axta élsaka, apméssek axta yaqwayam eltaqhekxak apkelpepma José, yetlo apkelchánte yámelyeheykok. 4 Axta han elwegkepákxak apkeltaqhákxo, ketók axta makham ma'a tegma apwányam, keñe axta aptáha apcháneya José apkemha apmonye' apchásenneykha s'e:
—Elemhagkokxa hana m'a énxet'ák nak, sa' etnehek elának apkeltahanyékxo enxoho s'e: ‘¡Tásek axta ko'o sekteméssesakxa kéxegke, keñe kéxegke asagkek sélteméssesakxa'! ¿Yaqsa ektáha kélmenyexa nak egheykok sawo ekmope ekmomnáwa nak 5 apmeykencha'awól'a chá'a wesse' ahagkok ének apyá, tén han ey'asagkohok yaqwánxa katnehek? ¡Asagkók agko' kéltáhakxa!’
6 Xama axta apkeltahanyékxo apkemha apmonye' kélásenneykha, apkeltennássek axta m'a ektáhakxa axta amya'a apxawe, 7 aptáhak axta apkelátegmowágko s'e:
—¿Yaqsa ektáha aptáha nak xép sẽláneya xa ektáha nak?
¡Mantemék negko'o xama enxoho xa ektáha nak! 8 Nélsánteyk axta makham negko'o m'a selyaqye néleñama Canaán, nélwete axta m'a kañe' yágkentamáhak egagkok, mogwanchek negko'o ólmenyexchesek sawo ekmope tén han sawo ekyátekto ekmomnáwa m'a wesse' apagkok apxagkok nak. 9 Tásek ematñekxak enxama negko'o nentáha nak xép apkeláneykha, kélwetasakxa enxoho m'a egheykok, keñe negko'o antéhek apkelásenneykha naqsa.
10 Keñe axta apkemha apmonye' aptáha apkeláneya s'e:
—Katnehek sa' ma'a kéltáhakxa nak kéxegke, sa' eyke aqsa atnehek seyásenneykha naqsa m'a kélwetasakxa enxoho egheykok; keñe sa' kélnápakha kóltaqhekxa'.
11 Apkelápaqháha axta han apkelhaxyawásegko yágkentamáhak apagkok apnegkenágko náxop, apkelmeykeságkek axta. 12 Apkellexcháha axta apkemha apmonye' xama chá'a m'a yágkentamáhak, axta apkeynawók ma'a apwányam nak, ekweykekxoho m'a apsexyo nak, apwetágwokmek axta egheykok ma'a Benjamín axta yágkentamáhak apagkok. 13 Tén axta apkelyeptégko apkelántaxno magkenatchesso éllapwámegko. Apkelpátegkásekxeyk axta makham yámelyeheykok ma'a yágkentamáhak apagkok, tén axta apkelmeyákxo makham ma'a tegma apwányam. 14 Xama axta apwákxo Judá yetlo apkelyáxeg tén han apkelpepma m'a José apxagkok, apheyk axta makham José m'a. Apkelháxahágkek axta nápaqto' ekwokmoho apkeltekxeya élpayhakxa nápaqta'a xapop, 15 aptáhak axta apkeláneya José s'e:
—¿Yaqsa aqsok kéllana? ¿Yagkólya'ásegkok xama énxet sekhawo nak ko'o sekmowána ay'asagkohok yaqwánxa katnehek?
16 Aptáhak axta Judá apchátegmowágko s'e:
—¡Méko negko'o antéhek agának xép! ¿Háxko antéhek negko'o anxekmósek xép megkatnaha nenteme? Apweteyak negko'o Dios nenláneya mólya'assáxma. Keso negchaqnáncha'a negko'o s'e; negko'o nenteme apkelásenneykha naqsa, tén han ma'a kélwetasa nak egheykok.
17 Aptáhak axta apcháneya José s'e:
—Matnéssesek sa' xa ektáha nak. Sa' eyke aqsa atnehek seyásenneykha naqsa m'a kélwetasa nak egheykok. Keñe sa' kélnápakha nak kóltaqhekxa aqsa kólmeyekxak ma'a kélyáp apxagkok nak. Méko sa' kalya'aksek exma.
Judá apkelenxányam emekxak Benjamín
18 Apyepetchegwokmók axta Judá m'a José, aptáhak axta apcháneya s'e:
—Wesse', peyk eykhe apaqhetchesek xép ektaqmalma agko', náhetaqnow aqsa, hakte aphawók xép ma'a faraón. 19 Ẽlmaxneyáha axta exchep yetnéya egyáp essenhan pók egyáxeg, 20 keñe axta negko'o negátegmowágko néltennasa apha egyáp apwányamo, tén han pók egyáxeg apketkok apagko', aptéyam axta aptéma apwányamók ma'a egyáp nak. Néltennássek axta han apchásekhayo apagko' ma'a egyáp nak, hakte wánxa axta xama apkeymomákpo apketche apagko' egken xamo' ma'a, hakte apketsepmeyk ma'a pók apepma axta. 21 Keñe axta exchep apkeltémo agyentementa', hakte apmenyeyk axta éta'. 22 Néltennássek axta exchep mopwanchek eyenyók apyáp ma'a wokma'ák nak, hakte apyenyókek agkok ma'a, yetsapok ma'a apyáp. 23 Apxénchek axta eyke exchep mehẽlmehek chá'a takha' mehẽlyetlánto enxoho negko'o m'a.
24 Néltennáseyha axta negko'o ekyókxoho nélwákxo aphakxa egyáp ma'a aptáhakxa axta exchep sẽláneya. 25 Tén axta aptáha makham sẽláneya negko'o egyáp se'e: ‘Kóltaqhoho makham kóltegyágwakxak ekha ekyánmaga hótáhap apaktek’; 26 keñe negko'o nentáha negáneya s'e: ‘Mogwanchek ólxog mehẽlyetlákxo enxoho negko'o egyáxeg apsexyo; hakte agkok negko'o hẽlyetláwak xa, mogwanchek agwetak ma'a énxet nak.’ 27 Aptáhak axta sẽláneya egyáp se'e: ‘Kélya'ásegkok kéxegke etáwa' segkéssama ko'o apqánet étchek; 28 xama eyke exyánegkessók, móteyeykekxohok chá'a, aqsok nawhak eklo kexa chaqhék, keñe ektama. 29 Kélyentegkek agkok han se'e pók nak hatte, keñe m'a ektemégwokmoho enxoho exma, kéxegke sa' hélsexnenak watsapok eñama sélapwayam, ko'o sektáha nak sekwányamo.’
30 Apmenyeyk apagko' táta m'a wokma'ák nak, agkok hẽlyetlákxak negko'o néltaqháwo enxoho makham xa wokma'ák nak, 31 yetsapok mét'a enxoho m'a egyáp. Negko'o sa' ansexnenak yetsapok élapwayam ma'a egyáp apwányam. 32 Éltennássek axta ko'o táta yaqwayam atnehek sektaqmelchesso m'a wokma'ák nak, keñe sektáha han seyáneya s'e: ‘Sa' agkok eyntegkásenták makham aphakxa, ko'o sa' asexnánéxchek nápaqtók xép, ekweykmoho ektemegwánxa néxa sekha.’ 33 Hexneyásekxa ko'o yaqwayam atnehek apchásenneykha naqsa, sekyaqmagkasso m'a wokma'ák nak. Yána elyetlakxak apkelpepma m'a. 34 ¡Háxko atnehek ko'o awakxak aphakxa táta mehetlákxo enxoho xa wokma'ák nak! Mómenyeyk ko'o ótak káhapwak ekyentaxno apha m'a táta.’
La copa de José
1 Después de esto José le ordenó a su mayordomo:
—Llena los costales de estos hombres con todo el trigo que puedan llevar, y pon el dinero de cada uno de ellos en la boca de su costal. 2 Pon también mi copa de plata en la boca del costal del hermano menor, junto con el dinero que pagó por su trigo.
El mayordomo hizo lo que José le ordenó. 3 Con los primeros rayos del sol, José permitió que sus hermanos partieran con sus asnos. 4 Todavía no estaban muy lejos de la ciudad, cuando José le dijo a su mayordomo:
—Ve a perseguir a esos hombres y, cuando los alcances, diles: “¿Por qué han pagado bien con mal? ¿Por qué han robado la copa de plata 5 que mi amo usa para beber y para adivinar? ¡Lo que han hecho está muy mal!”
6 Cuando el mayordomo los alcanzó, les repitió las mismas palabras, 7 y ellos le contestaron:
—¿Por qué nos habla usted de ese modo? ¡Jamás haríamos semejante cosa! 8 Si regresamos desde Canaán a devolver el dinero que encontramos en la boca de nuestros costales, ¿cómo íbamos a robar plata ni oro de la casa de su amo? 9 ¡Que muera cualquiera de estos servidores suyos al que se le encuentre la copa, y hasta nosotros seremos sus esclavos!
10 El mayordomo dijo:
—Se hará como ustedes dicen, pero solo el que tenga la copa será mi esclavo; los demás quedarán libres de culpa.
11 Cada uno de ellos bajó rápidamente su costal hasta el suelo, y lo abrió. 12 El mayordomo revisó cada costal, comenzando por el del hermano mayor hasta llegar al del hermano menor, y encontró la copa en el costal de Benjamín. 13 Entonces ellos se rasgaron la ropa en señal de dolor, y luego cada uno volvió a echar la carga sobre su asno, y regresaron a la ciudad. 14 Cuando Judá y sus hermanos llegaron a la casa de José, todavía estaba él allí. Y mientras ellos se inclinaban delante de él hasta tocar el suelo con la frente, 15 José les decía:
—¿Qué es lo que han hecho? ¿No saben que un hombre como yo sabe adivinar?
16 Judá contestó:
—¿Qué podemos responderle a usted? ¿Cómo podemos probar nuestra inocencia? Dios nos ha encontrado culpables. Aquí nos tiene usted; somos sus esclavos, junto con el que tenía la copa.
17 Pero José dijo:
—De ninguna manera. Solo el que tenía la copa será mi esclavo. Los otros pueden regresar tranquilos a la casa de su padre. Nadie los molestará.
Judá ruega por Benjamín
18 Entonces Judá se acercó a José y le dijo:
—Yo le ruego a usted, señor, que me permita decirle algo muy personal. Por favor, no se enoje conmigo, pues usted es como si fuera el faraón mismo. 19 Usted nos preguntó si teníamos padre o algún otro hermano, 20 y nosotros le contestamos que teníamos un padre anciano y un hermano todavía muy joven, que nació cuando nuestro padre ya era anciano. También le dijimos que nuestro padre lo quiere mucho, porque es el único hijo que le queda de la misma madre, pues su otro hermano murió. 21 Usted nos pidió que lo trajéramos, porque quería conocerlo, 22 y nosotros le dijimos que el muchacho no podía dejar a su padre porque, si lo dejaba, su padre moriría. 23 Pero usted nos dijo que si él no venía con nosotros, no volvería a recibirnos.
24 »Cuando volvimos a casa, le contamos a mi padre todo lo que usted nos dijo. 25 Nuestro padre nos ordenó volver y comprar un poco de trigo, 26 pero nosotros le dijimos: “No podemos ir, a menos que nuestro hermano menor vaya con nosotros. Si él no nos acompaña, no podremos ver a ese señor.” 27 Y mi padre nos advirtió: “Ustedes saben que mi esposa me dio dos hijos; 28 uno de ellos se fue de mi lado, y desde entonces no lo he visto. Estoy seguro de que algún animal salvaje lo despedazó. 29 Si también se llevan de mi lado a mi otro hijo, y le pasa algo malo, ustedes tendrán la culpa de que este viejo muera de tristeza.”
30 »Como usted puede ver, tan unida a la vida de mi padre está la vida del muchacho que, si él no vuelve con nosotros cuando yo regrese, 31 nuestro padre morirá al no verlo. Así nosotros tendremos la culpa de que nuestro anciano padre muera de tristeza. 32 Yo le dije a mi padre que me haría responsable del muchacho, y también le dije: “Si no te lo devuelvo, seré el culpable delante de ti para toda la vida.” 33 Por eso, yo le ruego a usted que me permita quedarme como su esclavo, en lugar del muchacho. Deje usted que él se vaya con sus hermanos. 34 La verdad, ¿cómo voy a volver al lado de mi padre, si el muchacho no va conmigo? ¡No quiero ver el daño que le causaría a mi padre!»