Senaquerib aptaxnegwayam yókxexma Judá
(2 Re 18.13—19.37Isa 36—37)1 Keñe axta natámen xa, tén han natámen apxekmósso meyenseyam apyetleykha Wesse' egegkok ma'a Ezequías, apwa'a m'a Senaquerib, wesse' apwányam axta m'a Asiria, apkelántaxnegwa'ak axta m'a Judá, apwakhegwa'ak axta m'a tegma apkelyawe élyennaqte axta kélhaxtegkesso nepyáwa', apmakók axta emok.
2 Xama axta apwet'a Ezequías apwa'a Senaquerib apmako han ektamagkok ma'a Jerusalén, 3 apkelmaxneyáha axta m'a apkelámha apmonye'e apagkok, tén han sẽlpextétamo, apkeltamho elapagkokxak ma'a élánteyapmakxa nak chá'a yegmen, ekhéyak axta m'a teyp tegma apwányam, leyawók axta apkelwáxok aptáhakxa apkeláneya. 4 Tén axta apchaqnákxo apxámokma apagko' énxet, apkelápegkokxeyk axta ekyókxoho élánteyapmakxa yegmen, tén han ma'a atamnek nak chá'a yegmen, ekyetno nak kañe' xapop, yaqwayam enxoho melwetyehek ekyawe yegmen apkelwa'a enxoho m'a apkelwesse'e apkelwányam nak Asiria.
5 Apyennaqteyásekxók axta apwáxok Ezequías, apkelánekxeyk axta m'a kélhaxtegkesso nak nepyáwa tegma, apkelánekxeyk axta han tegma apkelwenaqte m'a néten nak, tén han xama kélhaxtegkesso m'a yókxexma nak. Apyennaqtéssek axta han aphaxtegkesso m'a ámay kélekhesso nak xapop nenchántamakxa m'a David Tegma Apwányam apagkok, apkelanak axta han ekxámokma agko' ma'a sawhéwa tén han kéláhakkásamáxche'. 6 Tén axta apnegkena chá'a sẽlpextétamo apkemha apmonye' apagkok ma'a énxet'ák, apchánchesákxeyk axta m'a ekyawakxa nak exma, átog nak ma'a tegma apwányam, apkelwasqakkásekxók axta aptáha apkeláneya s'e: 7 “¡Kólyennákxoho sa'! ¡Kólyennaqteyásekxoho sa' kélwáxok! Nágkóle, nágkólyelqaxche apmonye' m'a wesse' apwányam Asiria, tén han ma'a apyókxoho sẽlpextétamo apxámokma apkelxegexma'a nak, nenxámok negko'o kaxnók ma'a apqántawo'. 8 Énxet apkelyennaqte apchásenneykekxak ma'a, keñe negko'o apheyk Dios Wesse' egegkok yaqwayam hempasmok némpakhe.” Xama axta eklegáxko appeywa m'a wesse' apwányam Ezequías, apkelyennákxók axta m'a énxet'ák.
9 Tén axta m'a wesse' apwányam Senaquerib, apkeñama axta m'a Asiria, apketámegko axta m'a Laquis yetlo m'a apyókxoho sẽlpextétamo apagkok, apkeláphasa nápakha sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e apagkok ma'a Jerusalén, yaqwayam eltennaksek Ezequías, wesse' apwányam axta m'a Judá, keñe han ma'a apyókxoho énxet'ák apheykha axta m'a Jerusalén, keso amya'a nak:
10 “Aptáhak apcháphássesa appeywa Senaquerib, wesse' apwányam nak Asiria s'e: ‘¿Yaqsa ektáha megkatnaháncha'a nak kélwáxok, kélháncha'a nak aqsa Jerusalén neyseksa kélwakhamaxche'? 11 Apkeltennássek sa' agkok kéxegke Ezequías elwagkasek teyp Dios Wesse' kélagkok neyseksa sekmáheyo almok, cháxa apkelyexanchásencha'a xa, tén han peya yának kólmaskok kéxegke meyk élnapma, keñe han hem élnapma. 12 ¿Háwe enxeykel'a Ezequías apmasséseykmo nak ma'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios tén han ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok? ¿Háweya apkeltémo elpeykeshok tén han elmések aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam wánxa xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a énxet'ák Judá tén han Jerusalén? 13 ¿Yagkólya'ásegkok kéxegke ko'o tén han élyapmeyk nano', nenteméssessamakxa axta negko'o apyókxoho énxet'ák apheykha nak mók apkelókxa? ¿Kelwagkassegkeya axta chá'a teyp aqsok apcháyókxa xa énxet'ák nak sélmoma chá'a ko'o? 14 ¡Méko axta xama enxoho aqsok apcháyókxa nak xa énxet'ák nak, apmassésseykmo axta élyapmeyk nano', yaqwayam kawagkasek teyp ma'a eyókxa' sekmomakxa axta chá'a ko'o! ¿Yaqsa ektáha ekxéna nak kélwáxok elwagkasek teyp ma'a Dios kélagkok? 15 Nágkólho elyexanchesha Ezequías; nágkóltemésses naqsók ma'a aptáhakxa enxoho apkeláneya, hakte méko axta xama aqsok kéláyókxa apagkok axta m'a énxet'ák ekmowána kalwagkasek teyp énxet'ák agkok sélmoma axta ko'o, tén han apkelmoma axta m'a élyapmeyk nano', ¡ekyágwánxa agkok mopwanchek elwagkasek teyp ma'a Dios kélagkok sélma enxoho ko'o kéxegke!’”
16 Apxegkásegkók axta aqsa makham apxéneykha apkenmexeyncha'a Dios Wesse' egegkok ma'a apkelámha apmonye'e apagkok axta m'a wesse' apwányam Asiria, keñe han apkenmexeyncha'a m'a apkeláneykha Ezequías. 17 Aptáxéssek axta han Senaquerib weykcha'áhak apwanyeyncha'a m'a Wesse' egegkok, Dios apagkok nak Israel, aptáhak axta appeywa s'e: “Mopwanchek elwagkasek teyp énxet'ák apagkok ma'a Dios apagkok nak Ezequías sélmá enxoho ko'o, ekhawo ektémakxa axta aqsok apcháyókxa énxet'ák ma'a mók apkelókxa megkamowagko axta kalwagkasek teyp sélmoma ko'o.”
18 Apkelpaqhetchessek axta ekyennaqte agko' Senaquerib apkelámha apmonye'e apagkok ma'a énxet'ák Jerusalén, apchaqneyncha'a axta m'a néten nak meteymog kélhaxtegkesso tegma, apkelyennaqtéssek axta apkelpeywa apkelpaqmeta hebreo appeywa peya elyegwakkasek, tén apkeltamho yé', keñe emok ma'a tegma apwányam nak. 19 Axta aptáhak apkelxénáncha'a Dios nak Jerusalén ma'a aptáhakxa axta apkelxéneykha m'a aqsok apcháyókxa axta m'a pók énxet'ák, aqsok kéláyókxa apkeláneyak apagko' axta m'a énxet'ák.
20 Tén axta wesse' apwányam Ezequías tén han Dios appeywa aplegasso Isaías, Amós axta apketche, aptamhágko nempeywa nélmaxnagko apkeltamho epasmok ma'a Dios. 21 Keñe axta Wesse' egegkok apcháphasa xama apchásenneykha, apsawhawók axta apkelnapa m'a apyókxoho sẽlpextétamo, keñe han sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e tén han ma'a sẽlpextétamo apkelwesse'e apheykenxa axta m'a wesse' apwányam Asiria, apmegqágweykxók apagko' axta aptaqháwo makham ma'a apchókxa'. Xama axta aptaxnegwákxo m'a apkelpeykessamókxa axta chá'a aqsok apcháyókxa, axta apchaqhegwakxohok han apketchek apagko' nak ma'a.
22 Cháxa ektáhakxa axta apkelwagkasa teyp Wesse' egegkok ma'a Ezequías tén han ma'a apheykha nak Jerusalén, neyseksa apmáheyo elmok ma'a Senaquerib, wesse' apwányam axta m'a Asiria, keñe han neyseksa apmáheyo elmok ma'a apyókxoho pók apkelenmexma nak, meyke ektáhakxa apheykha axta aptemessásak ma'a apyókxoho apheykha nak nepyáwa'. 23 Apxámok axta énxet apkelseykenta Jerusalén aqsok apkelmésso naqsa Wesse' egegkok, tén han aqsok apkelmésso naqsa élmomnáwa m'a Ezequías, wesse' apwányam nak Judá. Cháxa eyeynókxa axta apxénamap ektaqmela ekyókxoho apheykegkaxa énxet'ák.
Ezequías apháxamap tén han aptaqmelwayam
(2 Re 20.1-11Isa 38.1-22)24 Cháxa eyaqhémókxa axta han apháxamákpo ekyentaxno agko' Ezequías xa ekhem nak; apkelmaxnagkamchek axta eyke Wesse' egegkok, apchátegmowágkek axta apxekmósa xama aqsok magkenatchesso. 25 Axta eyke egkéssók ekxeyenma apwáxok Ezequías ma'a Wesse' egegkok, eñama ektaqmalma apteméssessamakxa', apmomchek axta aqsa ekyawe agko' eyeymáxkoho apwáxok, axta keñamak aptaqnagkama m'a Wesse' egegkok, keñe han apkeltaqnaweykegko m'a énxet'ák nak Judá tén han Jerusalén.
26 Chaqhegkek axta apwáxok aptémakxa eyeymáxkoho apwáxok nápaqtók Dios ma'a Ezequías, aptamhágkek axta han ma'a apyókxoho apheykha nak Jerusalén. Massegkek axta apkeltaqnawéyak, neyseksa apha makham ma'a Ezequías.
Ezequías ekxámeykekxa aqsok apagkok
27 Xámeykekxeyk axta aqsok apagkok Ezequías, ekha kéláyo axta aptemék, apxámáseykekxeyk axta sawo ekmope élmomnáwa, sawo ekyátekto élmomnáwa, meteymog élmomnáwa éltaqmalma, sokmátsa, kéláhakkásamáxche' tén han mók ektémakxa nak chá'a aqsok élmomnáwa. 28 Apkeláneyak axta han tegma apwáxok apyawe yaqwayam kólxatmok ma'a hótáhap apaktek, anmen yámet égmenek tén han pexmok égmenek, keñe han kélnaqtósso axanák yaqwayam kólyáqkasek chá'a m'a mók ektémakxa nak kélnaqtósso, tén han nepkések apkelleykegkaxa, yaqwayam ellawha chá'a m'a nepkések. 29 Apkeltémok axta han elanakpok tegma apkelyawe, xámokmeyk axta weyke apnaqtósso, tén han nepkések, hakte apkelméssegkek axta Dios ekxámokma agko' aqsok apagkok.
30 Ezequías axta han apkeltémo kólápekxak ekteyapmakxa axta chá'a yegmen ma'a Guihón, cham'a eñama axta m'a néten, apya'ásenteyk axta atamnek ma'a kóneg, ekpayho nak taxnegwánxa ekhem ma'a David Tegma Apwányam apagkok. Tásek axta ekteyapma ekyókxoho aqsok apkelane m'a Ezequías.
Ezequías apkelma takha' kélapháseykha apkeleñama axta Babilonia
(2 Re 20.12-19Isa 39.1-8)31 Apyenyeykekxeyk axta apxakkók Dios ma'a Ezequías yaqwayam enxoho épkónek, tén han ékpelkohok ektémakxa élchetamso apwáxok, cham'a apkeláphassama axta nápakha apkelásenneykha m'a apkelwesse'e nak Babilonia, yaqwayam enxoho ey'ammok tén han eltennaksek ma'a aqsok sempelakkasso nak agweta', ekteyapma axta m'a apchókxa nak.
Ezequías apketsapma
(2 Re 20.20-21)32 Ektémakxa axta apweynchámeykha Ezequías, tén han aptamheykha eñama nak ekxeyenma apwáxok Dios, hágkek eknaqtáxésamaxche m'a weykcha'áhak apagkok axta m'a kelwesse'e apkelwányam axta Judá tén han Israel. 33 Xama axta apketsapma Ezequías, kélátawanyegwákxeyk axta m'a kélátawanyamakxa axta chá'a David apnámakkok, cham'a kañe' ekyetno nak néten. Apyókxoho énxet'ák Judá tén han Jerusalén axta kellapwámegkok apketsapma; keñe apyaqmagkasa apteme wesse' apwányam ma'a apketche Manasés.
Senaquerib invade Judá
(2~R 18.13—19.37Is 36—37)1 Después de estas cosas y de esta muestra de fidelidad, llegó Senaquerib, rey de Asiria, invadió Judá y puso cerco a las ciudades fortificadas, con intención de conquistarlas.
2 Al ver Ezequías que Senaquerib había llegado resuelto a atacar a Jerusalén, 3 consultó a sus jefes civiles y militares y les propuso cegar los manantiales que había fuera de la ciudad, y ellos estuvieron de acuerdo. 4 Entonces se reunió mucha gente y cegaron todos los manantiales, así como el canal subterráneo, para que cuando llegaran los reyes de Asiria no encontraran agua abundante.
5 Ezequías se armó de valor y reconstruyó la muralla, y también construyó torres sobre ella y una muralla exterior. Fortificó además el terraplén de la Ciudad de David, y fabricó buena cantidad de lanzas y escudos. 6 Luego puso oficiales al mando de la gente, los reunió en la explanada de la puerta de la ciudad y les dio ánimo, diciéndoles: 7 «¡Sean fuertes y valientes! No tengan miedo ni se desanimen ante el rey de Asiria y todo el numeroso ejército que lo acompaña, porque nosotros tenemos más que él. 8 Él cuenta con la fuerza de los hombres, pero con nosotros está el Señor nuestro Dios para ayudarnos a luchar nuestras batallas.» Al oír las palabras del rey Ezequías, el pueblo se sintió animado.
9 Después el rey Senaquerib de Asiria, quien se encontraba atacando a Laquis con todas sus tropas, mandó a Jerusalén unos oficiales suyos, para comunicar a Ezequías, rey de Judá, y a todos los habitantes de Jerusalén que estaban en Jerusalén, el siguiente mensaje:
10 «Senaquerib, rey de Asiria, manda a decirles: “¿Por qué se sienten tan seguros, que se quedan en Jerusalén a pesar de estar cercados? 11 Si Ezequías les dice que el Señor su Dios los librará de mis manos, los está engañando y los está exponiendo a ustedes a morir de hambre y sed. 12 ¿Acaso no suprimió Ezequías los lugares de culto y los altares de ese Dios, y ordenó que la gente de Judá y Jerusalén le diera culto y le ofreciera incienso solamente en un altar? 13 ¿No saben lo que yo y mis antepasados hemos hecho con todos los pueblos de los otros países? ¿Acaso pudieron los dioses de esas naciones librarlos de mi poder? 14 ¿Cuál de todos los dioses de esas naciones que destruyeron mis antepasados pudo salvar a su país de mi poder? ¿Por qué piensan que su Dios puede salvarlos? 15 Yo les sugiero que no se dejen engañar ni embaucar por Ezequías; no le crean. Si ningún dios de ninguna de esas naciones fue capaz de librar a su pueblo de mi poder y del poder de mis antepasados, ¡mucho menos podrá el Dios de ustedes librarlos de mi poder!”»
16 Esto, y más todavía, dijeron los oficiales del rey de Asiria contra Dios, el Señor, y contra su siervo Ezequías. 17 Senaquerib escribió además cartas en las que insultaba al Señor, Dios de Israel, y en que decía contra él: «Así como los dioses de los pueblos de otros países no pudieron librarlos de mi poder, tampoco el Dios de Ezequías podrá librar de mi poder a su pueblo.»
18 Los oficiales de Senaquerib, dirigiéndose a la gente de Jerusalén que estaba en la muralla, gritaron bien fuerte en hebreo para asustarlos y aterrorizarlos, y así poder conquistar la ciudad. 19 Hablaban del Dios de Jerusalén como de los dioses de las otras naciones de la tierra, que son dioses hechos por los hombres.
20 En esta situación, el rey Ezequías y el profeta Isaías hijo de Amoz oraron y pidieron ayuda al cielo. 21 Entonces el Señor envió a un ángel que exterminó a todos los soldados, capitanes y comandantes del campamento del rey de Asiria, quien tuvo que volverse a su país lleno de vergüenza. Y cuando entró en el templo de su dios, allí mismo lo asesinaron sus propios hijos.
22 De este modo, el Señor libró a Ezequías y a los habitantes de Jerusalén del poder de Senaquerib, rey de Asiria, y del poder de todos los demás, y les concedió paz con todos sus vecinos. 23 Hubo muchos que llevaron a Jerusalén ofrendas para el Señor, y regalos valiosos para Ezequías, rey de Judá. A partir de entonces, su prestigio aumentó frente a las demás naciones.
Enfermedad y curación de Ezequías
(2~R 20.1-11Is 38.1-22)24 Por aquel tiempo, Ezequías cayó gravemente enfermo; pero oró al Señor, quien le contestó por medio de una señal milagrosa. 25 A pesar del beneficio que había recibido, Ezequías no fue agradecido, sino que se llenó de orgullo, por lo cual el Señor se enojó con él y también con Judá y Jerusalén.
26 Sin embargo, a pesar de su orgullo, Ezequías se humilló ante Dios, y lo mismo hicieron los habitantes de Jerusalén. Y mientras Ezequías vivió, el Señor no descargó su ira sobre ellos.
Prosperidad de Ezequías
27 Ezequías gozó de grandes riquezas y honores, y llegó a acumular grandes cantidades de plata, oro, piedras preciosas, perfumes, escudos y toda clase de objetos valiosos. 28 Construyó también almacenes para guardar los cereales, el vino y el aceite, y establos para toda clase de ganado, y rediles para los rebaños. 29 Además, hizo construir ciudades, y tuvo mucho ganado mayor y menor, pues Dios le concedió muchísimos bienes.
30 Ezequías fue también quien mandó cegar la salida del agua por la parte superior del manantial de Guijón, y la canalizó hacia abajo, hacia el lado occidental de la Ciudad de David. Así que Ezequías tuvo éxito en todo lo que emprendió.
Ezequías recibe a los enviados de Babilonia
(2~R 20.12-19Is 39.1-8)31 Así sucedió también cuando las autoridades de Babilonia enviaron a unos para visitarlo e informarse del milagro que había ocurrido en el país. Dios dejó solo a Ezequías, para probarlo y conocer a fondo su manera de pensar.
Muerte de Ezequías
(2~R 20.20-21)32 El resto de la historia de Ezequías y de sus obras piadosas está escrito en la revelación del profeta Isaías hijo de Amoz, y en el libro de los reyes de Judá y de Israel. 33 Cuando Ezequías murió, lo enterraron en la parte superior del panteón de la familia de David. Todo Judá y los habitantes de Jerusalén le rindieron honores. En su lugar reinó su hijo Manasés.