Booz apchápeykha Rut
1 Xama ekhem axta táhak eyáneya Noemí Rut se'e:
—Kéméxcheyk ko'o kaxwók xeye' ategyesha atáwa', yaqwayam sa' etaqmelchessásekxak ekha. 2 Kalano, sa' emyekxak nenteme egmók Booz namyep apagkok se'e axta'a nak yaqwayam yempássekxak apwa' apák ma'a hótáhap apaktek, cham'a ekmaheykegkaxa axta exche' élmoma hótáhap apaktek ma'a apkelchekha. 3 Kayaqpes sa' sekxók yegmen, tén sa' kaxpaqhaxchek sokmátsa, kalántaxnekxa sa' ma'a élántaxno apkeltaqmalma apagko' nak, tén sa' kamhagkok ma'a namyep. Eyke nágkaltamho aqsa sekxók étak Booz neyseksa mesawhoma m'a apto, tén han mémasso m'a apyà nak. 4 Kataqmelchesho sa' kalanha m'a apmakókxa enxoho étek etyenek, tén sa' kay'ammok keyxnessessók néten ma'a apchaqlamap, yáxña'akxoho sa' kanegkenchesek ma'a apmagkok, tén sa' keytek ma'a nápakha. Sa' eltennaksek nahan xeye' aqsok eyéméxko kalának ma'a.
5 Axta táhak Rut eyátegmowágkokxo s'e:
—Atnehek sa' ekyókxoho m'a ektáhakxa nak seyáneya. 6 Mahágkek axta Rut ma'a namyep. Temék axta ekyókxoho m'a éltamhókxa axta katnehek ma'a yepyámog. 7 Aptókek axta apto m'a Booz, apyenchek axta nahan ma'a apyà nak, payhékxeyk axta apwáxok. Tén axta apmako etyenek apyetna m'a nekha axta apkekhessamakxa m'a hótáhap apaktek. Yáma néwók axta anhan ekwokmo m'a Rut, taqmelchásegkók axta ekxega meyke eyókáseykha, yexnéssessekmek axta néten apchaqlamap eknegkenchesa yáxña'akxoho apmagkok, tén axta ekyetna m'a. 8 Axta'a eyseksók axta anhan apxátekhágwokmo m'a Booz, xama axta appeynchákpo apyetno, pelakkassek axta apwet'a xama kelán'a ekyetna m'a ekpayho apmagkok.
9 —¿Yaqsa exche'? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a m'a Booz.
—Ko'o Rut, xép apchásenneykha —axta táhak eyátegmowágkokxo—. Émók ahagko' ko'o exchep, payhawók xép hetaqmelchesek. Émenyeyk ko'o exchep hetnehek aptáwa'.
10 —¡Wesse' egegkok sa' epasmok! —axta aptáhak apcháneya Booz—. Yeykhágwokmók agko' nak la'a exche' ekwetamaxche ektaqmalma ektáhakxa élane aqsok eñama megkayenseyam ekxéneykha awáxok ma'a atáwa' axta. Tásek axta eykhel'a kategyaha exche' pók énxet apketkok enxoho, maxnawo nak ko'o, meyke nak aqsok apagkok, essenhan ma'a ekxámokma nak aqsok apagkok, makke exche' katneyk —axta aptáhak apcháneya. 11 Nágkatneykha aqsa awáxok. Apkelya'ásegkók eyke kaxwók xeye' apyókxoho énxet'ák ahagkok ektáha kelán'a ektaqmalma ektémakxa. Atnehek sa' ko'o m'a ektáhakxa exchek seyáneya exche'. 12 Naqsók eykhe ko'o sekteme émók ahagko' xeye'. Yetneyk eyke nahan pók ekteme mók xeye'; eyke ektáha ketók agko' mók xeye' m'a, kaxnók ko'o. 13 Katyen sa' aqsa sekxók se'e, keso axta'a nak. Keñe sa' saka, apmakók sa' agkok elának ekpayhawo nak etnéssesek xeye' m'a énxet nak, tásek elána'; sa' agkok emakók elána', ko'o sa' alának nápaqtók ma'a Wesse' egegkok. Katyen sa' kaxwo' ekwokmoho élsaka.
14 Tenchek axta Rut Booz apmagkok xa axta'a nak. Xatakha'ak axta nahan amonye' élseyél'a, axta kalsakawok makham exma, hakte axta eltamhók Booz kólya'asagkohok ekmahágko xama kelán'a ekyo'ókmo m'a namyep apagkok nak.
15 Tén axta aptáha apcháneya s'e:
—Kasanta hana sekxók xa eyaqlamaxche nak, kapeykes, keynnaqtes sa' ekméyak nápakha'. Peykessek axta Rut ma'a eyaqlamaxche nak, tén axta Booz appalchessesa xama yágkentamáhak ekláneyo m'a hótáhap apaktek. Appasmeyk axta anhan Booz apya'ássesa néten éxna akpok ma'a ekseykha, tén axta ekmeyákxo makham ma'a apyawakxa tegma.
16 Xama axta ekwákxo Rut ma'a ekhakxa axta yepyámog. Axta entáhak élmaxneyáncha'a s'e:
—¿Háxko ektáhakxa ekweynchámeykha?
Keltennáseyha axta Rut ekyókxoho m'a apteméssesakxa axta m'a Booz. 17 Tén axta ektáha nahan eyáneya s'e:
—Egkéssek nahan apyókxoho s'e hótáhap apaktek nak, aptáhak nahan seyáneya s'e: “megkeyméxchek xeye' kataqhoho aqsa ekhakxa yepyámog meyke ekseykha.”
18 Tén axta Noemí ektáha eyáneya s'e:
—Rut kaleyx sa' aqsa kaxwo', háxko sa' kexaha katnehek. Mellókassemek sa' apyampe sakhem xa énxet nak ekwokmoho apwet'a m'a yaqwánxa etnehek.
Bondad de Booz
1 Un día, Noemí le dijo a Rut:
—Hija mía, yo debo buscarte un esposo que te haga feliz. 2 Y resulta que esta noche nuestro pariente Booz, con cuyas criadas has estado trabajando, va a ir al campo a separar el grano de la paja. 3 Haz, pues, lo siguiente: Báñate, perfúmate, ponte tu mejor vestido, y vete allá. Pero no dejes que Booz te reconozca hasta que termine de comer y beber. 4 Fíjate bien en dónde se acuesta a dormir, y entonces ve, destápale los pies, y acuéstate allí. Luego, él mismo te dirá lo que debes hacer.
5 Rut contestó:
—Haré todo lo que me has dicho.
6 Rut se fue al campo e hizo todo lo que su suegra le había mandado. 7 Booz comió, bebió y se puso muy contento. Luego se acostó a dormir junto al montón de grano. Más tarde Rut llegó y, sin hacer ruido, le destapó los pies y se acostó allí. 8 A medianoche, Booz se despertó de pronto y, al darse una vuelta, se sorprendió de que una mujer estuviera acostada a sus pies.
9 —Y tú, ¿quién eres? —preguntó Booz.
—Soy Rut, su servidora —contestó ella—. Usted es mi pariente más cercano y tiene el deber de ampararme. Quiero que se case usted conmigo.
10 —¡Que el Señor te bendiga! —dijo Booz—. Ahora más que nunca has mostrado que eres fiel a tu difunto esposo. Bien podrías haber buscado a otro más joven que yo, pobre o rico, pero no lo has hecho. 11 No tengas miedo, hija mía, que todos en mi pueblo saben ya que eres una mujer de carácter. Así que yo haré lo que me pidas. 12 Sin embargo, y aunque es verdad que soy pariente cercano tuyo, tú tienes otro pariente aún más cercano que yo. 13 Quédate aquí esta noche. Si mañana él quiere cumplir con sus deberes de pariente, que lo haga; pero si no lo hace, te prometo delante del Señor que yo lo haré. Ahora, duérmete hasta que amanezca.
14 Rut durmió aquella noche a los pies de Booz. Al día siguiente, se levantó antes del amanecer, cuando todavía estaba muy oscuro, porque Booz había dicho: «Nadie debe saber que esta mujer ha venido al campo.»
15 Luego, Booz le dijo:
—Quítate la capa y sujétala bien.
Mientras Rut sostenía su capa, Booz echó en ella más de veinte kilos de cebada. Luego la ayudó a echarse la carga sobre el hombro, y ella se fue al pueblo.
16 Cuando Rut llegó a donde estaba su suegra, esta le preguntó:
—¿Qué tal te fue, hija mía?
Rut le contó todo lo que Booz había hecho por ella, 17 y añadió:
—Me dio toda esta cebada, y me dijo: «No debes volver a tu suegra con las manos vacías.»
18 Entonces Noemí dijo:
—Ahora, hija mía, espera a ver qué pasa. Este hombre no descansará hoy hasta dejar resuelto el asunto.