Pablo apmeyeykekxa makham Jerusalén
1 Xama axta negkexeykekxo ẽlyáxeg'a, nélchántegkek axta yántakpayhe, nélpéwomók axta aqsa nahan nélmeheykegko m'a Cos, keñe axta mók ekhem nélweykekxo m'a Rodas, axta nahan néleñamak nélmaheykegko m'a Pátara. 2 Pátara axta anhan negwetágweykmok yántakpayhe ekmahéyak ma'a Fenicia, nélchántegkek axta xa yántakpayhe nak. 3 Negweteyak axta nahan Chipre neyseksa nélxega, nensagqalwa axta nahan peheweykekxak nélyeykhaya nélxegama ekwokmoho nélweykmo m'a Siria. Nélántaxnegweykmek axta anhan ma'a Tiro, hakte aqsok axta máheyók kakxakhagwakxak yántakpayhe m'a. 4 Nélwetágweykmek axta nahan énxet'ák melya'ásseyam ma'a, negheykmek axta nahan xamo' ekweykmoho siete ekhem. Apkeltémok axta nahan memyekxeyk Pablo m'a Jerusalén, hakte apkeltennassegkek axta Espíritu Santo xa énxet'ák nak apkeltémo yeksek emyekxa'. 5 Nélxegeykekxeyk axta makham ekyeykhaya siete ekhem. Ẽlyetleykekxeyk axta nahan apyókxoho yetlo apnaqteyegka'a tén han apketchek ekweykekxoho m'a teyp tegma apwányam, keñe axta m'a neyáwa nak néltekxeyeykegko entapnák xapop nentamheykegko nempeywa nélmaxnagko. 6 Tén axta nélpeykesamaxko, nélchántegkek axta negko'o yántakpayhe, keñe m'a énxet'ák apkeltaqhémo makham apxanák.
7 Negwagkassegkek axta néxa nélxega chá'a neyseksa wátsam ekwányam néleñama Tiro, nélweykekxo m'a Tolemaida, nélpeykesseykekxexa axta ẽlyáxeg'a keñe negheykekxo xama ekhem ma'a. 8 Mók ekhem axta entemék nélxegeykekxo makham, keñe nélweykekxo m'a Cesarea. Nélmeyeykekxeyk axta Felipe apxagkok, apteme axta tásek amya'a aplegasso, apteme axta nahan apkeñama nepyeseksa xama m'a siete appasmeykha nak apkeltamheykha énxet'ák kélápháseykha. Negheykmek axta nahan apxagkok. 9 Cuatro axta nahan apketchek kelwán'ák meyke anaqteyegka'a m'a Felipe, élxeyenmo axta chá'a m'a amya'a eñama nak Dios. 10 Xámokmeyk axta nahan ekhem negheykha negko'o m'a, apweykmo xama énxet Dios appeywa aplegasso apwesey axta Agabo apkeñama m'a Judea. 11 Xama axta apwaya negheykegkaxa, aplekkessayak axta Pablo aptete nepxet, apnaqtetchek axta apmék, tén han apmagkok, keñe axta aptéma appaqmeyesma s'e:
—Keso aptáhakxa nak appeywa Espíritu Santo s'e: Sa' etnehek etétek Jerusalén judíos ektáha nak apagkok se'e nentete nenxet nak, tén han egkések ma'a pók énxet'ák nak.
12 Xama axta nenlegaya negko'o xa, néltémók axta memhagkehek Pablo m'a Jerusalén negko'o tén han ma'a apkeleñama nak Cesarea. 13 Keñe axta Pablo aptéma apchátegmoweykegkokxo s'e:
—¿Yaqsa ektáha kéllekxagweyncha'a nak, tén han séllapwagkasa ko'o? Ekpenchessek eyke ko'o sektáhakxa yaqwayam hélpextétek tén han yaqwayam watsapok ma'a Jerusalén eñama sekxeyenma m'a Wesse' egegkok Jesús apwesey.
14 Néghayók axta eyke aqsa negko'o, hakte axta anlekweykmoho'. Axta nentemék nélpaqmeyesma s'e:
—Kalanaxchek sa' ma'a apmopmenyého nak Wesse' egegkok.
15 Nenláneykxeyk axta negko'o nentáhakxa natámen xa, keñe nélmeyeykekxo m'a Jerusalén. 16 Ẽlyetlamchek axta anhan nápakha ẽlyáxeg'a apkeleñama axta m'a Cesarea, ennaqleykekxeyk axta apxagkok xama énxet apkeñama axta Chipre apwesey axta Mnasón, apteme axta nanók mey'ásseyam, apmáheyók axta anhan hegmések yaqwánxa aghakha.
Pablo apteme meyk'a Santiago
17 Xama axta nélweykekxo Jerusalén, ẽlmomchek axta takha' ẽlyáxeg'a yetlo élpayheykekxa apkelwáxok. 18 Keñe axta mók ekhem, sẽlyetleykekxo negko'o Pablo nentéma meyk'a m'a Santiago, apheykha axta nahan apyókxoho apkelámha apmonye'e kélaqneykekxexa m'a. 19 Apkelpeykeseykegkek axta Pablo m'a énxet'ák nak, tén axta apkeltennáseykencha'a ekyókxoho m'a ektémakxa axta aqsok apkelane Dios nepyeseksa énxet'ák metnaha nak judíos eñama apchásenneykekxa m'a Pablo. 20 Xama axta apkellegaya xa, apkelteméssessegkek axta apcheymákpoho Dios. Axta aptemék apkenagkama Pablo s'e:
—Egyáxeg, apwet'ak xép apxáma apagko' judíos apteme melya'ásseyam, apyókxoho nahan apkelenxáneykmohok apkeltémo megkólyensemek kélyetleykekxa m'a Moisés segánamakxa apagkok nak. 21 Kéltennassegkek nahan apkelxekmóssama exnek xép apkeltémo elwátesagkok apkelyaheykekxoho Moisés segánamakxa apagkok ma'a apyókxoho judíos apheykha nak mók nekha, tén han apkeltennassama megkapayhawo kólyenyekhássesagkok nekha apyempe'ék ma'a apketchek, keñe exnek han meltémo exchep elyetlakxak ma'a nentémakxa nak negko'o. 22 ¿Háxko sa' antéhek? Hakte ellegak sa' amya'a énxet'ák apwa'a exchep. 23 Akke payhawók xép etnehek se'e: Apháha cuatro énxet'ák se'e negyeseksa nak negko'o, yaqwayam nak elanagkok ma'a apkeltennassama axta elanagkok ma'a Dios. 24 Enaqlow sa' xa énxet'ák nak, yáxñásekxa sa' xamo' ma'a aptémakxa', eyánmagkassesek sa' ekwánxa enxoho ekyánmaga yaqwayam enxoho elepwának elmopaksohok apkelyese. Keñe sa' apyókxoho énxet'ák elwetak megkatnaha naqsók ma'a ektémakxa nak apxénamap xép, exénakpok sa' nahan apkelyaheykekxoho m'a segánamakxa. 25 Nempenchessessek eyke negko'o nentáxéssesso weykcha'áhak néltamhókxa etnahagkok ma'a énxet'ák metnaha nak judíos apteme axta melya'ásseyam: megkeyméxchek etawagkok ápetek kélmésso nak ma'a aqsok kéleykmássesso, tén han éma, tén han ápetek nak ma'a aqsok kélnaqtósso kélyaqhakkasso nak ayespok ekmatñà, tén han melanagkehek ma'a ekmeyámáxchexa nak antéhek negmeykha mansexta.
Pablo apmomap kañe' tegma appagkanamap
26 Apnaqlamchek axta Pablo m'a cuatro énxet'ák nak, keñe axta mók ekhem apcháxñásekxo apyempehek Pablo xamo' xa énxet'ák nak; tén axta aptaxnama kañe' tegma appagkanamap apmáheyo eltennaksek ekwánxa ekhem kammok néxa m'a apkeltennassama axta elanagkok ma'a Dios, tén han ekwánxa chá'a ekhem esakxak xama m'a aqsok apmésso naqsa nak Dios.
27 Ketók axta yaqweykenxa kammok néxa siete ekhem, apweteya Pablo kañe' tegma appagkanamap ma'a nápakha judíos apkeleñama axta yókxexma Asia, tén axta aptekkessessama apyennegkessóxma énxet'ák. Apketámeykegkek axta m'a Pablo. 28 Axta aptemék apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e: “¡Israelitas, hempásem sa' negko'o! Keso énxet apweynchámeykencha'a nak ekyókxoho yókxexma apkelxekmóssama énxet'ák ma'a aqsok énmexma nak ma'a negókxa, tén han ma'a Moisés segánamakxa apagkok, tén han énmexma nak se'e tegma appagkanamap egagkok nak. Apkelántaxnéssa'ak nahan kaxwók nápakha griegos se'e tegma appagkanamap egagkok nak, aptawáseyha s'e Ekpagkanamaxchexa nak.”
29 Aptemegkek axta apkelpeywa énxet'ák xa ektáha nak, hakte apkelweteyak axta Pablo tegma apwányam ma'a nanók axta yetlo apxegexma m'a Trófimo, apkeñama axta m'a Éfeso, apkenagkamchek axta apyentameykekxa Pablo kañe' tegma appagkanamap ma'a Trófimo.
30 Sawheykekxók axta ekyennamáxma ekyókxoho kañe' tegma apwányam, apnaqtémeykegkek axta énxet'ák apkelmaheykegko m'a. Appathetmeyk axta nahan ma'a Pablo, aphésseykmek axta apmoma m'a teyp tegma appagkanamap, kélápeykegkokxeyk axta anhan ekmanyehe agko' ma'a atña'ák. 31 Ketók axta nahan apchaqhamakxa aplegágweykekxo amya'a sẽlpextétamo apwesse' romano eksawheykekxoho ekyennamáxma m'a tegma apwányam Jerusalén. 32 Apcháncheseykekxeyk axta sẽlpextétamo apagkok xa sẽlpextétamo apwesse' nak, tén han ma'a sẽlpextétamo apkelámha apmonye'e nak, tén axta apketcheykegko apmaheykegko m'a apyennegkessamakxa axta exma énxet'ák. Xama axta apkelweteya m'a sẽlpextétamo apwesse', tén han ma'a sẽlpextétamo apagkok, apkelwátéseykegkek axta aptekpageykha m'a Pablo. 33 Tén axta apyepetchegweykmoho m'a sẽlpextétamo apwesse' nak, apmomchek axta m'a Pablo, apkeltémók axta nahan kólpextétek ánet cadenas. Keñe axta apkelmaxneyeykencha'a yaqsa énxet, tén han yaqsa aqsok apkeláneya. 34 Mók aqsok axta eyke chá'a apkelxeyenmak pók apkelyennaqtéssamo apkelpeywa xa énxet'ák nak, keñe axta anhan chá'a mók aqsok ma'a nápakha nak, mopwanchek axta apmáheyo ey'asagkohok sẽlpextétamo apwesse' m'a ektémakxa axta apyennegkessóxma énxet'ák; tén axta apkeltémo kólyentemekxak ma'a sẽlpextétamo apxanák nak. 35 Xama axta kélwagkassama Pablo m'a nélchánteykegkaxa axta néten antexek ma'a sẽlpextétamo apxanák, apcheynmeyk axta m'a sẽlpextétamo, axta ñémékxa apkellómo apagko' ma'a énxet'ák; 36 hakte apyókxoho axta apkelxegák neptámen, aptéma chá'a apkelyennaqtéssamo apkelpeywa s'e: “¡Kólaqha!”
Pablo apkeltenneykha nápaqta'awók énxet'ák
37 Xama axta ekmáheyo kóltaxnések ma'a kañe' sẽlpextétamo apxagkok, axta aptemék Pablo apkelmaxneyeykencha'a sẽlpextétamo apwesse' s'e:
—¿Ewancheya ko'o apaqhetchesek sekxók xép?
Axta aptemék apchátegmoweykegkokxo sẽlpextétamo apwesse' s'e:
—¿Apwancheya exchep griego appeywa? 38 ¿Háweya exchep ma'a egipcio aptekkessama axta apkelnápomap énxet keñe apmaheykegko yókxexma meykexa énxet yetlo apkelxegexma'a cuatro mil kempakhakma yapmeyk?
39 Axta aptemék apkenagkama Pablo s'e:
—Judío ko'o, cha'a seyókxa m'a Tarso yókxexma Cilicia, eñamak ma'a xama tegma apwányam apyawe nak; heyho sa' eyke sekxók ko'o alpaqhetchesek ma'a énxet'ák.
40 Apméssegkek axta nahan ma'a sẽlpextétamo apwesse' nak, apkempeykekxeyk axta néten Pablo m'a néten nak nenchántamakxa antexek ma'a sẽlpextétamo apxanák, apya'assegkek axta néten apmek apkeltémo elwanmak énxet'ák. Xama axta apkelwanmeyeykekxo, apkelpaqhetchessegkek axta Hebreo appeywa aptéma apkelanagkama s'e:
Viaje de Pablo a Jerusalén
1 Después de despedirnos de los hermanos, nos embarcamos y fuimos directamente a Cos, y al día siguiente a Rodas, y de allí a Pátara. 2 En Pátara encontramos un barco que iba a Fenicia, y en él nos embarcamos. 3 Al pasar, vimos a mano izquierda la isla de Chipre, pero continuamos hasta Siria y, como el barco tenía que dejar carga en el puerto de Tiro, nos bajamos allí. 4 En ese lugar encontramos a algunos discípulos, y nos quedamos con ellos siete días. Pero el Espíritu les había advertido que Pablo no debía ir a Jerusalén, y ellos así se lo dijeron. 5 Sin embargo, pasados los siete días, salimos de allí, y todos, con sus mujeres y niños, nos acompañaron hasta las afueras de la ciudad. Allí en la playa, nos arrodillamos y oramos; 6 luego nos despedimos y subimos al barco, y ellos regresaron a sus casas.
7 Seguimos navegando desde Tiro hasta Tolemaida, y allí saludamos a los hermanos y nos quedamos con ellos todo un día. 8 Al día siguiente, salimos y llegamos a Cesarea, y fuimos a casa de Felipe el evangelista, que era uno de los siete ayudantes de los apóstoles, y nos quedamos con él. 9 Felipe tenía cuatro hijas solteras, que eran profetisas. 10 Ya hacía varios días que estábamos allí, cuando llegó de Judea un profeta llamado Agabo. 11 Al llegar ante nosotros, tomó el cinturón de Pablo, se sujetó con él las manos y los pies, y dijo:
—El Espíritu Santo dice que en Jerusalén los judíos atarán así al dueño de este cinturón, y que será entregado en manos de extranjeros.
12 Al oír esto, nosotros y los de Cesarea rogamos a Pablo que no fuera a Jerusalén. 13 Pero Pablo contestó:
—¿Por qué lloran? ¡Se me parte el corazón! Yo estoy dispuesto, no solamente a ser atado en Jerusalén, sino también a morir por causa del Señor Jesús.
14 Como no pudimos convencerlo, no insistimos, sino más bien dijimos:
—¡Que se haga la voluntad del Señor!
15 Después de esto, nos preparamos y nos fuimos a Jerusalén. 16 Algunos discípulos de Cesarea nos acompañaron hasta lo de Mnasón, un hombre de Chipre, creyente desde hacía mucho tiempo, quien nos daría hospedaje.
Pablo visita a Santiago
17 Cuando llegamos a Jerusalén, los hermanos nos recibieron con alegría. 18 Al día siguiente, Pablo fue con nosotros a visitar a Santiago, y allí estaban también todos los ancianos. 19 Pablo los saludó, y luego les contó detalladamente todo lo que Dios había hecho por medio de él entre los no judíos. 20 Cuando lo oyeron, alabaron a Dios. Pero le dijeron a Pablo:
—Bueno, hermano, ya ves que entre los judíos hay muchos miles que han creído, y todos ellos insisten en que es necesario seguir la ley de Moisés. 21 Además, les han informado que a todos los judíos que viven en el extranjero tú les enseñas que deben renegar de la ley de Moisés, y que no deben circuncidar a sus hijos ni seguir nuestras costumbres. 22 ¿Qué debemos hacer? Sin duda la gente va a saber que has venido. 23 Lo mejor es que hagas lo siguiente: Hay aquí, entre nosotros, cuatro hombres que tienen que cumplir una promesa. 24 Llévalos contigo, purifícate junto con ellos y paga sus gastos, para que ellos puedan hacerse cortar el cabello. Así todos verán que no es cierto lo que les han dicho de ti, sino que, al contrario, tú también cumples la ley. 25 En cuanto a los creyentes no judíos, ya les hemos escrito nuestra decisión: no deben comer carne que haya sido ofrecida a los ídolos, ni sangre, ni carne de animales estrangulados, y deben evitar la inmoralidad sexual.
Arresto de Pablo en el templo
26 Entonces Pablo se llevó a los cuatro hombres, y al día siguiente se purificó junto con ellos; luego entró en el templo para indicar cuándo terminarían los días de la purificación y se presentaría la ofrenda por cada uno de ellos.
27 Cuando estaban por terminar los siete días, unos judíos de la provincia de Asia vieron a Pablo en el templo y alborotaron a la gente. Se lanzaron contra él, 28 mientras gritaban: «¡Israelitas, ayúdennos! Este es el hombre que anda por todas partes enseñando cosas que van contra nuestro pueblo, contra la ley de Moisés y contra este templo. Además, ahora ha metido en el templo a unos griegos, profanando así este santo lugar.»
29 Esto lo decían porque antes lo habían visto en la ciudad con Trófimo, el de Éfeso, y pensaban que Pablo lo había llevado al templo.
30 Toda la ciudad se alborotó, y la gente llegó corriendo. Agarraron a Pablo, y a rastras lo llevaron fuera del templo, y luego cerraron inmediatamente las puertas. 31 Ya estaban a punto de matarlo cuando al comandante del batallón romano le llegó la noticia de que toda la ciudad de Jerusalén se había alborotado. 32 Este reunió a sus soldados y centuriones y fue corriendo a donde estaba la gente, y en cuanto la gente vio al comandante y a los soldados, dejó de golpear a Pablo. 33 Entonces el comandante se acercó, arrestó a Pablo, y mandó que lo sujetaran con dos cadenas. Después preguntó quién era y qué había hecho. 34 Unos gritaban una cosa y otros otra, así que por causa del ruido que hacían, el comandante no entendía nada; entonces mandó que lo llevaran al cuartel. 35 Al llegar a las gradas del cuartel, debido a la violencia de la gente los soldados tuvieron que llevar a Pablo a cuestas, 36 pues detrás todos iban gritando: «¡Que muera!»
Discurso de Pablo ante el pueblo
37 Cuando estaban a punto de meterlo en el cuartel, Pablo le dijo al comandante del batallón:
—¿Puedo hablar con usted un momento?
El comandante le contestó:
—¿Sabes hablar griego? 38 Entonces, ¿tú no eres aquel egipcio que hace algún tiempo comenzó una rebelión y salió al desierto con cuatro mil guerrilleros?
39 Pablo le dijo:
—Yo soy judío, y nací en Tarso de Cilicia, una ciudad importante. Por favor, permítame usted hablar a la gente.
40 El comandante le dio permiso. Entonces Pablo se puso en pie en las gradas y con la mano hizo callar a la gente. Cuando se hizo silencio, comenzó a hablarles en arameo: