Ektemegwánxa néxa appeywa David appaqhetchesso m'a Salomón
1 Chágketwokmek axta yaqweykenxa yetsapok ma'a David. Axta keñamak aptáha apcháneya m'a apketche Salomón: 2 “Peyk ko'o aweygképok kaxwo', ektéma nak chá'a m'a apyókxoho énxet'ák. Ewasqápekxoho sa', etne sa' aptémakxal'a énxet. 3 Elyahakxoho sa' ma'a apkeltémókxa nak etnehek Dios Wesse' apagkok, elának ma'a apmopmenyého nak chá'a, tén han segánamakxa apagkok, apkeltémókxa nak antéhek, tén han ma'a apchánamakxa nak antéhek, ekhawo ektémakxa nak eknaqtáxésamaxche m'a Moisés segánamakxa apagkok, yaqwayam sa' kataqmelek chá'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a, tén han ma'a apmahágkaxa enxoho chá'a. 4 Yaqwayam enxoho han elának Wesse' egegkok ma'a séltennassama axta ko'o elána', apxeyenma megkameykehek chá'a énámakkok apteme wesse' apwányam ma'a Israel, cham'a apkelánegkoho enxoho chá'a ektémakxa aqsok apkelánéyak ma'a étchek, ektaqmela enxoho chá'a aptamhágkaxa nápaqtók ma'a, ekweykmoho kañók agko' apkelwáxok tén han élchetámeykegkaxa nak apkelwáxok.
5 “Apya'ásegkok xeyep setnéssessamakxa axta m'a Joab, Seruiá axta étche, cham'a apteméssessamakxa axta m'a apqánet sẽlpextétamo apkelwesse'e israelitas: apkelnapma axta m'a Abner, Ner axta apketche, tén han Amasá, Jéter axta apketche, cham'a ekmassegweykmo axta kempakhakma, aphéssessamo mók ma'a apkelnapma nak énxet'ák neyseksa kempakhakma, sesexnenagkama ko'o sephewaya ekyetno sekyógkexma. 6 Elána sa' aqsok yetlo apya'áseykegkoho, nágyoho kataqmelek apketsapma. 7 Keñe sa' ma'a Barzilai apketchek, apkeñama nak Galaad, kataqmalmakha sa' apwáxok elano', epásem sa' chá'a apto, hakte etaqmelchessegkek axta ko'o sényahama axta seyáya m'a apepma' Absalón. 8 Apheyk makham xamo' xép ma'a Simí, Guerá apketche, apteme nak benjaminita, apkeñama nak Bahurim. Cha'a apkeltémo axta ko'o hetnégwomhok exma ekmaso sekmaheykegko axta m'a Mahanaim. Keñe axta natámen sélanyexeykegko semoma takha' m'a wátsam nak Jordán, tén axta ko'o sekteméssesa naqsók agko' yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey magwaqhehe'. 9 Nágkapyósho aqsa elano'. Apwanchek xép aqsok, ey'asagkoho sa' yaqwánxa etnéssesek. Yának sa' emátog ekmaso agko'.”
David apketsapma
(1 Cr 29.26-30)
10 Apketsekkek axta David, keñe kélátawanyegwákxo kélpáxaqtessákxo m'a apyapmeyk nanók axta, ekpayho nak David Tegma Apwányam apagkok. 11 Cuarenta apyeyam axta weykmok apteme wesse' apwányam ma'a Israel, siete apyeyam axta apteme wesse' apwányam ma'a Hebrón, keñe treinta y tres apyeyam ma'a Jerusalén. 12 Keñe axta aptéma wesse' apwányam Salomón, apyaqmagkasa m'a David, apyáp axta, méko axta han ektemegweykmoho exma m'a aptémakxa nak wesse' apwányam.
Adonías apmassegwayam yetlo apkelxegexma'a
13 Apya'aweykxeyk axta Betsabé m'a Adonías, Haguit axta étche, cham'a Salomón egken. Kelmaxneyáha axta m'a:
—¿Ya eláwak apmeyánto s'e?
—Éhay —axta aptáhak apchátegmowágko. 14 Keñe axta aptáha makham se'e—: Yetneyk ko'o xama aqsok yaqwayam altennaksek xeye'.
—Héltennés —axta entáhak eyátegmowágko m'a kelán'a.
15 Ya'ásegkók xeye', ko'o axta eykhe payhawók atnehek wesse' apwányam, kelhaxnamáxchek han ekyókxoho Israel atnehek ko'o wesse' apwányam, axta aptáhak Adonías. Keñe apxaka yaqwayam etnehek wesse' apwányam ma'a eyáxeg, hakte nanók axta apxeyenma Wesse' egegkok etnehek ma'a. 16 Yetneyk eyke xama aqsok yaqwayam almaxneyha. Hegkés sa'.
—Exén —axta entáhak eyátegmowágko m'a kelán'a.
17 Aptáhak axta s'e:
—Éltamhók eykhe kalmaxneyha wesse' apwányam Salomón hegkések ko'o m'a Abisag, ekteme nak kelán'a sunamita yaqwayam atnehek etáwa'. Memyewek xeye' kalmaxnak ma'a.
18 —Táse', almaxnéssesek sa' xeyep wesse' apwányam ma'a —axta entáhak eyátegmowágko Betsabé.
19 Keñe axta ekxega Betsabé ekpaqhetchessákxo m'a wesse' apwányam Salomón, éltennássesa m'a Adonías. Apchampákxeyk axta néten wesse' apwányam apma takha' m'a egken, apháxahánteyk axta amonye'. Tén axta aphákxo makham ma'a néten aptaháno, apkeltamhók axta han kólsantagkasek taháno m'a egken; heyk axta m'a ekpayhókxa apkelya'assamakxa', 20 keñe axta ektáha eyáneya:
—Peykhe almaxnak xama aqsok. Hélyahakxoho sa'.
—Méme, hélmaxneyha sa' ekmakókxa enxoho hélmaxna', agkések sa', —axta aptáhak apchátegmowágko wesse' apwányam.
21 —Yoho sa' exkak apepma' Adonías yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Abisag, ekteme nak sunamita —axta entáhak eyáneya.
22 —¿Yaqsa ektáha sélmaxneya nak Abisag, ekteme nak sunamita, yaqwayam etnehek aptáwa' m'a Adonías? —axta aptáhak apchátegmowágko egken ma'a wesse' apwányam—. ¡Yaqsa ektáha mehélmaxneya nak kának agkeyásekxak ma'a sektémakxa nak wesse' apwányam, hakte eyapma' átnaha apketkok ko'o m'a, apxegexma han aptemék ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar tén han Joab, Seruiá étche nak!
23 Tén axta apteméssesa naqsók agko' appeywa wesse' apwányam Salomón yetlo apxeyenma apwesey Wesse' egegkok: “¡Heñássesagkohok sa' ko'o Dios ekyentaxno agko' megyetsapa enxoho Adonías, eñama xa aptémakxa nak appeywa. 24 Naqsók ko'o ektemessásak yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey, setnéssesso axta ko'o wesse' apwányam sekyaqmagkasso m'a táta David, segkéssama axta megkatnégwayam néxa' yaqwayam etnahagkok kelwesse'e m'a étawán'ák nak, yetsapok sa' sakhem ma'a Adonías!”
25 Yetlókok axta han apmésso appeywa m'a Benaías, Joiadá apketche, yaqwayam yaqhek ma'a Adonías, apxegkek axta keñe apchaqha. 26 Keñe axta wesse' apwányam aptáha apcháneya m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar: “¡Emyekxa Anatot apkeñémekxa axta! Payhawók eykhe exchep yetsapok, magwaqhek sa' eyke, hakte apseykha axta chá'a m'a Wesse' egegkok yántéseksek apagkok apmonye' m'a David, táta axta, hémók axta han aplegeykegkoho ektémakxa axta aplegeykegkoho m'a.” 27 Cháxa apkelwátéssessamakxa axta Salomón apteme apkelmaxnéssesso Wesse' egegkok énxet'ák apagkok ma'a Abiatar, temék axta m'a aptémakxa axta apkenagkama Wesse' egegkok ma'a yókxexma Siló, apxeyenma axta m'a Elí apketchek.
28 Appasmeykekxeyk axta Joab ma'a Adonías, keñe axta mepasmoma m'a Absalón; xama axta apleg'a amya'a Joab ma'a ektáhakxa axta, yetlókok axta apkenye apmahágko m'a Wesse' egegkok kélpakxanma appagkanamap apagkok, apyexánegwokmek axta m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. 29 Kéltennássekxeyk axta eyke wesse' apwányam Salomón apkenyaha Joab apmahágko m'a Wesse' egegkok kélpakxanma appagkanamap apagkok, apyexánegwokmo m'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. Tén axta Salomón apcháphasa m'a Benaías, Joiadá axta apketche, apkeltamho ey'ammok yaqhegwók, 30 apmahágkek axta Benaías ma'a kélpakxanma appagkanamap, aptáhak axta apcháneya m'a Joab:
—Apkeltamhók xép etyapok ma'a wesse' apwányam.
Apchátegmowágkek axta Joab:
—¡Matyepe'! ¡Sa' watsapok se'e!
Aptaqháwok axta Benaías apmeyákxo aphakxa wesse' apwányam, apkeltennássekxo aptáhakxa appeywa m'a Joab. 31 Tén axta aptáha apchátegmowágko wesse' apwányam:
—Anteméssesek sa' ma'a apkeltamhókxa nak anteméssesek. Yaqha, keñe sa' yátawanyek, tén sa' kamassésaxchek táta aptawán'ák neptámen apxagkok, tén han ko'óxa m'a nélsexnánémaxche', sẽlsexnenagko ekyetno apyógkexma m'a Joab. 32 Wesse' egegkok sa' yának kaphewakxak apsexnánémap apagko' emátog ma'a Joab, hakte apkelnapmeyk axta Joab apqánet énxet meyke apkeltémakxa, tén han megkaxnémo axta aptémakxa, meyke apya'áseyak ma'a táta: cham'a Abner, Ner axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo israelitas, tén han Amasá, Jéter axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' sẽlpextétamo m'a Judá. 33 Kápekxak sa' Joab apsexnánémap eñama apketsapma, ekweykekxoho m'a aptawán'ák neptámen meyke néxa. Tén sa' David keytek chá'a meyke ektáhakxa apha, eñama nak Wesse' egegkok, ekweykekxoho aptawán'ák neptámen, tén han yaqwayam nak etnahagkok chá'a kelwesse'e.
34 Keñe axta apxega Benaías apchaqhegwokmo m'a Joab. Kélátawanyegwákxeyk axta han Joab ma'a apxagkok, meykexa nak énxet. 35 Keñe axta wesse' apwányam apteméssesa Benaías sẽlpextétamo apkemha apmonye' apyaqmagkasso m'a Joab, keñe axta m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, apyaqmagkasso m'a Abiatar. 36 Tén axta apkeltamho kólyentawakxak ma'a Simí, axta aptáhak apcháneya s'e:
—Elána sa' apxagkok se'e Jerusalén, yaqwayam sa' exek. Ná etyapho aqsa emhagkok mók nekha, 37 hakte aptekkek sa' agkok apyeykhákxo enxoho m'a alwáta' nak Cedrón, ey'asagkoho sa' peya yetsapok, apsexnánémap apagko' sa' etnehek.
38 Apchátegmowágkek axta Simí m'a wesse' apwányam:
—Táse'. Atnehek sa' xa apkeltamhókxa nak atnehek wesse'.
Ahóxek axta apha Simí m'a Jerusalén. 39 Keñe axta aptéma apqántánxo apyeyam, apkelxegánegkessama apqánet apkelásenneykha naqsa, apkelheykmek axta xamo' ma'a Aquís, apketche nak Maacá, wesse' apwányam axta m'a Gat. Xama axta kéltennássekxo Simí apkelweykmo apqánet apkelásenneykha naqsa m'a Gat, 40 yetlókok axta apkempeykekxa néten apkeltahanchesa yámelyeheykok apchánte, apxegkek axta apmahágko m'a Gat, aphakxa axta Aquís, apkelchetama m'a apkelásenneykha naqsa. Xama axta apwákxo makham Simí apkeñama m'a Gat yetlo apkelásenneykha naqsa, 41 keñe apleg'a Salomón aptepa Simí m'a Jerusalén apmahágko Gat, keñe apwa'akto makham. 42 Tén axta wesse' apwányam apkeltamho kólyentawakxak ma'a Simí, aptáhak axta apcháneya s'e:
—¿Ya axta ko'o altamhok etnéssesek naqso' appeywa yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey, aptepa enxoho exchep emhagkok mók nekha yetsapok? ¿Ya axta etnahak heyának se'e: Táse'? ¿Ya axta exénak hélyahakxoho'? 43 ¿Yaqsa ektáha melana m'a apteméssesa axta naqso' yetlo apxeyenma Wesse' egegkok apwesey? ¿Yaqsa ektáha melyahákxo nak séltamhókxa axta etnehek? 44 Apya'ásegkok xeyep ma'a apteméssessamakxa axta ekmaso m'a David, táta axta ko'o. Cháxa keñamak apkeltamho nak Wesse' egegkok kápekxak xeyep ma'a aqsok ekmaso apkelane. 45 Kataqmalmakha sa' eyke chá'a ko'o apwáxok hélanok ma'a Wesse' egegkok, ko'o Salomón, sektáha nak wesse', etnahágkok sa' chá'a apkelwesse'e nápaqtók Wesse' egegkok ma'a David aptawán'ák neptámen.
46 Yetlókok axta appaqhetchesso wesse' apwányam ma'a Benaías, Joiadá apketche, apxegkek axta keñe apchaqha m'a Simí. Cháxa ektémakxa axta aptéma wesse' apwányam Salomón meyke élya'assóxma.
Últimas órdenes de David
1 Tiempo antes de morir, David le ordenó a su hijo Salomón: 2 «Voy a emprender el último viaje, como todo el mundo. ¡Sé fuerte y valiente! 3 Cumple las ordenanzas del Señor tu Dios; haz su voluntad y cumple sus reglas, mandamientos, ordenanzas y mandatos, según están escritos en la enseñanzas de Moisés, para que prosperes en todo lo que hagas y dondequiera que vayas. 4 El Señor prometió que uno de mis descendientes ocupará el trono de Israel, si cuida su conducta y se conduce con verdad delante de él, con todo su corazón y toda su alma.
5 »Ahora bien, tú ya sabes lo que me hizo Joab, el hijo de Seruyá, es decir, lo que hizo con dos generales del ejército israelita: con Abner hijo de Ner, y con Amasa hijo de Jéter, a quienes mató en tiempo de paz para vengar la sangre derramada en guerra, con lo que me hizo responsable de ese asesinato. 6 Por lo tanto, actúa con inteligencia y no lo dejes tener una muerte tranquila. 7 En cuanto a los hijos de Barzilay, el de Galaad, trátalos con bondad y hazlos participar de tu mesa, pues ellos me protegieron cuando yo huía de tu hermano Absalón. 8 Por otra parte, fíjate que está contigo Simey hijo de Gera, el benjaminita de Bajurín. Él fue quien me lanzó una maldición terrible el día que yo iba hacia Majanayin. Después, sin embargo, salió a recibirme al río Jordán, y yo tuve que jurarle por el Señor que no lo mataría. 9 No lo perdones. Eres inteligente, y sabrás qué hacer con él. Pero procura que su muerte sea violenta.»
Muerte de David
(1~Cr 29.26-30)
10 David murió y fue enterrado con sus antepasados en la Ciudad de David. 11 Fue rey de Israel durante cuarenta años, de los cuales reinó siete en Hebrón y treinta y tres en Jerusalén. 12 Y reinó Salomón en lugar de su padre David, y su reinado fue muy estable.
Fin de Adonías y de sus partidarios
13 Adonías hijo de Jaguit fue a ver a Betsabé, la madre de Salomón, y ella le preguntó:
—¿Vienes en son de paz?
—Sí —respondió él. 14 Y añadió: Tengo algo que pedirte.
—Dime —contestó ella.
15 —Tú sabes —dijo Adonías— que el reino me pertenecía, y que todo Israel estaba esperando que yo fuera rey. Pero el derecho a reinar se le concedió a mi hermano, porque ya el Señor había dispuesto que fuera para él. 16 Ahora solo quiero pedirte un favor. No me lo niegues.
—Habla —respondió ella.
17 Adonías dijo:
—Te ruego que le pidas al rey Salomón, que me dé por esposa a Abisag la sunamita. Él no te lo negará.
18 —De acuerdo, yo hablaré al rey por ti —respondió Betsabé.
19 Así pues, Betsabé fue a hablar con el rey Salomón en favor de Adonías. El rey se levantó a recibir a su madre y se inclinó ante ella. Luego volvió a sentarse en su trono y ordenó que trajeran un sillón para su madre; entonces ella se sentó a su derecha, 20 y le dijo:
—Quiero pedirte un pequeño favor. Te ruego que no me lo niegues.
—Pídeme lo que quieras, madre mía —contestó el rey—, que no te lo negaré.
21 —Permite que Abisag la sunamita sea dada por esposa a tu hermano Adonías —dijo ella.
22 —¿Por qué pides a Abisag la sunamita para Adonías? —respondió el rey a su madre—. ¡Solo falta que me pidas que le entregue el reino, porque es mi hermano mayor y porque tiene a su favor al sacerdote Abiatar y a Joab hijo de Seruyá!
23 Dicho esto, el rey Salomón juró por el Señor: «¡Que Dios me castigue con toda dureza, si esto que ha dicho Adonías no le cuesta la vida. 24 Juro por el Señor, que me ha colocado y confirmado en el trono de David mi padre, y que me ha establecido una dinastía, que Adonías morirá hoy mismo!»
25 En seguida dio órdenes a Benaías hijo de Joyadá, jefe del ejército, de matar a Adonías, y este fue y lo mató. 26 En cuanto al sacerdote Abiatar, el rey le ordenó: «¡Lárgate a Anatot, a tus tierras! Mereces la muerte, pero no te mataré porque has transportado el arca del Señor delante de David, mi padre, y has sufrido las mismas penalidades que él.» 27 De este modo Salomón quitó a Abiatar del sacerdocio del Señor, y así se cumplió lo que el Señor había dicho en Silo en cuanto a la familia de Elí.
28 Joab se había puesto de parte de Adonías, pero no de parte de Absalón; así que cuando le llegó esta noticia, Joab huyó al santuario del Señor y se refugió en el altar. 29 Pero informaron al rey Salomón que Joab había huido al santuario del Señor, y que se había refugiado en el altar. Entonces Salomón ordenó a Benaías que fuera a matarlo, 30 y Benaías fue al santuario y le dijo a Joab:
—El rey ordena que salgas.
Pero Joab contestó:
—¡No! ¡Aquí moriré!
Benaías fue al rey con la respuesta, y le contó lo que Joab le había respondido. 31 Entonces el rey contestó:
—Démosle gusto. Mátalo y entiérralo, y borra de la casa de mi padre, y de mí también, la culpa de los asesinatos cometidos por Joab. 32 El Señor hará recaer sobre él la culpa de su propia muerte porque, sin saberlo mi padre, Joab acuchilló a dos hombres más honrados y mejores que él: a Abner hijo de Ner, jefe del ejército israelita, y a Amasa hijo de Jéter, jefe del ejército de Judá. 33 La culpa de su muerte recaerá sobre Joab y sobre su descendencia para siempre. Por el contrario, la paz del Señor estará siempre con David y su descendencia, y con su dinastía y su trono.
34 Benaías fue y mató a Joab, quien fue enterrado en su casa, en el desierto. 35 Luego el rey puso a Benaías al mando del ejército en lugar de Joab, y al sacerdote Sadoc en lugar de Abiatar. 36 Después mandó llamar a Simey, y le ordenó:
—Constrúyete una casa en Jerusalén, para que vivas allí. Pero no salgas de allí a ninguna parte, 37 porque el día que salgas y cruces el arroyo Cedrón, ten la seguridad de que morirás, y tú tendrás la culpa.
38 Simey respondió al rey:
—Está bien. Haré lo que ha ordenado Su Majestad.
Y Simey vivió mucho tiempo en Jerusalén. 39 Pero al cabo de tres años, dos esclavos suyos se escaparon y se fueron a vivir con Aquis hijo de Macá, que era rey de Gat. Cuando le avisaron a Simey que sus dos esclavos estaban en Gat, 40 se levantó y aparejó su burro y se fue en busca de sus esclavos a Gat, donde estaba Aquis. Cuando ya Simey regresaba de Gat con sus esclavos, 41 supo Salomón que Simey había salido de Jerusalén a Gat, y que ya venía de regreso. 42 Entonces mandó el rey llamar a Simey, y le dijo:
—¿No te hice jurar por el Señor, y te advertí, que el día que salieras a alguna parte, con toda seguridad morirías? ¿Acaso no me respondiste que estaba bien, y que me ibas a obedecer? 43 ¿Por qué no cumpliste tu juramento al Señor, ni obedeciste lo que te mandé? 44 Tú sabes perfectamente el daño que hiciste a David, mi padre. Por eso el Señor ha hecho que el mal que hiciste se vuelva contra ti. 45 Pero el rey Salomón será bendecido, y el trono de David quedará establecido para siempre delante del Señor.
46 Después el rey dio órdenes a Benaías, y este salió y mató a Simey. Así se afirmó el reino en manos de Salomón.