David apteme apwányamo'
1 Apwányamók apagko' axta aptemék wesse' apwányam David. Kóltaqmelcheshok axta eykhe chá'a kélaqlasso, megkamexnekxeyk axta eyke chá'a apyempehek. 2 Axta keñamak aptéma apkenagkama apkeláneykha s'e: “Wesse', kéméxcheyk ko'óneyk negko'o exchep antegyesha xama kelán'a étkok meyke atáwa', yaqwayam enxoho chá'a kalanaksek aqsok tén han kataqmelchesek, tén han kalméxencheshok chá'a m'a aptena enxoho.”
3 Kéltegyáseyha axta xama kelán'a étkok ektaqmalma agko' ma'a ekyókxoho nak Israel, keñe kélwetágwokmo xama m'a yókxexma nak Sunem, ekwesey axta Abisag, kélyentegkásenteyk axta wesse' apwányam. 4 Tásók agko' axta m'a Abisag, taqmelchessegkek axta m'a wesse' apwányam, kelánessegkek axta han chá'a aqsok, axta eyke etnéssesseykmohok exma xama enxoho m'a wesse' apwányam nak.
Adonías aptemessásamap apagko' wesse' apwányam
5 Keñe m'a Adonías, David axta apketche tén han Haguit, apkelánékxeyk axta aptáhakxa yaqwayam yenmexek apxéna peya etnehek wesse' apwányam. Apkeltamhók axta kóllánésagkok yátnáxeg apyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma, tén han apkelchánte nak yátnáxeg, tén han apkeltamho kóltegyesha cincuenta énxet apkelyetleykha chá'a apmahágkaxa enxoho. 6 Axta eyke etaqnaweykha xama enxoho m'a apyáp, axta han elmaxneyeykha chá'a yaqsa ektéma apkeláneya chá'a m'a apkeláneya nak chá'a. Axayók axta han aptéyam ma'a Adonías neptámen ma'a Absalón, aptásek axta han ma'a. 7 Nanók axta appenchesso apkelpaqhetchásamákpoho m'a Joab, Seruiá axta étche, tén han ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar, appasmomchek axta han apmáheyókxa etnehek. 8 Axta eyke emáheyók epasmok Adonías ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, tén han Benaías, Joiadá axta apketche, tén han Natán, apteme axta Dios appeywa aplegasso, tén han Simí, énxet apmésso axta chá'a appeywa m'a wesse' apwányam, keñe han ma'a David sẽlpextétamo apagkok apkelyennaqte nak.
9 Apkeláneyak axta han ektámáxche ekyawe Adonías, cham'a nekha nak meteymog ekyawe Zohélet, émha nak keto' ma'a ekteyapmakxa yegmen nak Roguel. Apkelnapchek axta nepkések tén han weyke étkók kelennay'awo', keñe han ma'a weyke étkók eknaqmele agko' nak, tén axta apkeláneyáncha'a m'a apyókxoho nak apkelyáxeg'a, wesse' apwányam nak apketchek, keñe han ma'a apyókxoho nak énxet'ák Judá, apkeltamheykha axta chá'a m'a aphakxa nak wesse' apwányam; 10 axta eyke yáneyáha m'a Dios appeywa aplegasso Natán, tén han ma'a Benaías, tén han ma'a David sẽlpextétamo apagkok, keñe han ma'a apyáxeg Salomón. 11 Tén axta appaqhetchesa Natán ma'a Betsabé, egken nak Salomón. Aptáhak axta apcháneya:
—¿Leg'aya amya'a aptemessásekpoho apagko' wesse' apwányam ma'a Adonías, Haguit étche nak, meyke apya'áseyak ma'a David wesse' egegkok nak? 12 Agkések sa' ko'o exche' sekpeywa, yaqwayam sa' kawagkasaxchek teyp, yetlo m'a étche Salomón. 13 Kamyekxa sa' ma'a aphakxa nak wesse' apwányam David, katne sa' kának se'e: ‘Wesse', naqsók axta exchep apteméssessók appeywa yaqwayam etnehek apyaqmagkasso apteme wesse' apwányam ma'a hatte Salomón. ¿Yaqsa eyke ektáha aptáha nak kaxwók wesse' apwányam Adonías?’ 14 Ataxnegwakxak sa' ko'o neyseksa ekpaqhetchesso exche' m'a wesse' apwányam, keñe sa' atnéssesek naqso' ma'a ektáhakxa ekpeywa.
15 Xegkek axta Betsabé ekmeyákxo m'a aphakxa nak wesse' apwányam, cham'a apteyenmakxa nak. Apwányamók apagko' axta aptemék ma'a David, Abisag axta han chá'a ektaqmelchesso, ekteme axta sunamita. 16 Háxegwokmek axta Betsabé apmonye' wesse' apwányam ekwokmoho ektekxekwa'akto nát xapop, keñe axta wesse' apwányam aptáha apkelmaxneyáncha'a:
—¿Yaqsa ektáha?
17 Chátegmowágkek axta m'a:
—Wesse', éltennassegkek axta ko'o exchep yetlo apxeyenma Dios Wesse' apagkok apwesey etnehek apyaqmagkasso apteme wesse' apwányam ma'a hatte Salomón, exek ma'a aphamakxa nak. 18 Aptemessáseykpek eyke wesse' apwányam ma'a Adonías, keñe exchep wesse' mey'ásegko. 19 Apkelnapchek han weyke kelennay'awo', tén han weyke étkók, tén han apxámokma apagko' nepkések, apkeláneyáha han ma'a apketchek nak xép, wesse'; apcháneyáha han ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Abiatar yetlo Joab, apteme nak apkemha apmonye' sẽlpextétamo, keñe megyáneyáncha'a m'a Salomón, apketche nak xép wesse'. 20 Wesse', apyókxoho énxet'ák Israel apkelhaxnak exének énxet yaqwayam etnehek apyaqmagkasso apteme wesse' apwányam. 21 Sa' agkok exénak, apketsekkek sa' agkok xép wesse', ólxénaxchek sa' negko'o antekyók yetlo m'a hatte Salomón.
22 Neyseksa ekpaqhetchesso wesse' apwányam axta apwákxo m'a Dios appeywa aplegasso Natán, 23 kéltennássek axta han ma'a wesse' apwányam. Xama axta apwokmo Dios appeywa aplegasso m'a aphakxa nak wesse' apwányam, apháxahánteyk axta apmonye' ekwokmoho aptekxekwa'akto nápat xapop, 24 keñe aptáha apkelmaxneyáncha'a:
—Wesse', ¿xeyepya apkeltémo etnehek wesse' apwányam Adonías apyaqmagkasso exchep wesse'? 25 Apkelnapchek sakhem weyke kelennay'awók ma'a, tén han weyke étkók, tén han apxámokma m'a nepkések, apkeláneyáha han ma'a apketchek nak xép wesse', tén han ma'a sẽlpextétamo kelwesse'e nak, tén han Abiatar, apteme nak apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. Aptókagkek ma'a, apyenágkek han apyenéyak xamo' ma'a, aptáhak chá'a apkelyennaqtésawo apkelpeywa s'e: ‘¡Megkatnégwomek sa' chá'a néxa apteme wesse' apwányam Adonías!’ 26 Keñe ko'o meheyáneyáncha'a, megyáneyáha han ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, tén han Benaías, Joiadá apketche, tén han ma'a Salomón, apketche nak xép wesse'. 27 ¿Apkeltémo enxeykel'a exchep katnehek xa wesse', meyke séltennasso ko'o énxet yaqwayam etnehek apyaqmagkasso apteme wesse'?
David apxeyenma etnehek apyaqmagkasso Salomón
28 Apkeltamhók axta kólyentawakxak wesse' apwányam David ma'a Betsabé. Xama axta ekwokmo Betsabé m'a aphakxa nak wesse' apwányam, kenegwokmek axta apmonye'. 29 Tén axta wesse' apwányam aptáha naqso' appeywa s'e:
—Naqsók ko'o ektemessásak yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey, semallahanchesso axta m'a ekyókxoho ektémakxa ekyentaxno sekha, 30 alának sa' sakhem ma'a sekteméssessama axta naqso' yetlo sekxeyenma Wesse' egegkok apwesey, Dios nak Israel: Salomón sa' etnehek seyaqmagkasso sektémakxa nak wesse' apwányam, étche nak xeye', sa' etnehek wesse' apwányam netámen ko'o.
31 Háxahánteyk axta Betsabé apmonye' wesse' apwányam ekwokmoho ektekxekwa'akto nát xapop, keñe ektáha ekpeywa s'e:
—¡Megkatnégwomek sa' néxa exchep apha wesse' ahagkok, wesse' apwányam David!
32 Keñe axta wesse' apwányam David apkeltamho kólyentawakxak ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, tén han Natán apteme axta Dios appeywa aplegasso, keñe han ma'a Benaías, Joiadá apketche. Xama axta apkelwokmo m'a aphakxa nak wesse' apwányam, 33 aptáhak axta apkeláneya m'a:
—Kólána sa' etnehek apkelxegexma'a m'a séláneykha apkeltamheykha nak chá'a sekhakxa', kólchenátches sa' seyánte élyeheykok ma'a hatte Salomón, kólyentem sa' ma'a Guihón; 34 apteméssessek sa' agkok wesse' apwányam Israel ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, tén han ma'a Dios appeywa aplegasso Natán, kólpáwés sa' nepkések apkennawók apkepetek, keñe sa' kóltéhek kólpáxamha s'e: ‘¡Megkatnégwomek sa' néxa apteme wesse' apwányam Salomón!’ 35 Keñe sa' kólyetlanták makham yaqwayam enxoho éxyók exnaták ma'a sektaháno ektaqmalma nak etnehek wesse' apwányam seyaqmagkasso ko'o, hakte émenyeyk ko'o etnehek apkemha apmonye' m'a Israel, tén han Judá.
36 Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam ma'a Benaías, apketche nak Joiadá:
—¡Katnahagkok sa', cháxa apkeltamhókxa etnehek Wesse' egegkok xa, cham'a Dios apagkok nak xép wesse'! 37 Kaxhok sa' ekwánxa appasmo Wesse' egegkok Salomón ma'a ekwánxa axta chá'a appasmoma exchep wesse', eyánchessesagkohok sa' han ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, eyeykhássessamhok sa' ma'a ekweykenxa axta exchep apteme wesse' apwányam.
38 Yetlókok axta apxega m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, yetlo Natán apteme nak Dios appeywa aplegasso, tén han Benaías, Joiadá apketche, tén han quereteos, keñe han peleteos, apkenátchessek axta Salomón ma'a David apchánte élyeheykok, apya'ássek axta m'a Guihón. 39 Axta apmohok apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, aqsok egkepetek ekyetnama axta m'a kélpakxanma appagkanamap nak yetlo pexmok égmenek kélyeta, apyegkenchessek axta apqátek Salomón apteméssesa wesse' apwányam. Yetlókok axta han kélpáwasso nepkések apkennawók apkepetek, keñe axta apyókxoho énxet'ák aptáha apkelyennaqtésawo apkelpeywa s'e: “¡Memassegwomek sa' wesse' apwányam Salomón!” 40 Apkelyetlókek axta han apyókxoho énxet, apkelpáwássek axta yámámok. Awanhók agko' axta élpayheykekxa apkelwáxok, máxa axta táhak ekpaqxa enxoho neyseksa xapop eñama apkelpáxameykha ekyennaqte.
41 Chaqhawók axta appenchásegkaxa aptéyak apkelleg'a ekyennama exma m'a Adonías yetlo apyókxoho ektáha axta apkeláneyeykha. Xama axta apleg'a Joab ekpáwà m'a aqsok egkepetek kélaqkahasso, axta aptáhak se'e:
—¿Yaqsa ektáha ekyennama nak exma tegma apwányam?
42 Neyseksa appaqmeyesma axta han apwákxo m'a Jonatán, Abiatar axta apketche, apteme axta apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok. Aptáhak axta Adonías apcháneya s'e:
—Etex, xép apteme énxet ekha kéláyo, megkatnehek meseykenta amya'a ektaqmela.
43 Apchátegmowágkek axta Jonatán ma'a Adonías:
—Ma'. Salomón aptemessásak wesse' apwányam ma'a David, cham'a wesse' apwányam egagkok nak, 44 apkeltamhók han elyetlók Salomón ma'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc, tén han ma'a Dios appeywa aplegasso Natán, tén han Benaías, Joiadá apketche nak, keñe han ma'a quereteos, tén han ma'a peleteos; apkenátchessek ma'a élyeheykok apchánte nak wesse' apwányam. 45 Payhók han aptemessessámxa wesse' apwányam apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok Sadoc tén han Dios appeywa aplegasso Natán ma'a Guihón, kelpayhekxók agko' han apkelwáxok apkelchexyekmo apkelenyékto m'a. Cháxa keñamak ekyennama nak exma m'a tegma apwányam, cháxa kélleg'a nak kéxegke xa ekyennama exma nak. 46 Apmeyk kaxwók Salomón ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, 47 apkelyo'ókmek han apmésa élpayheykekxa apkelwáxok ma'a David apkeláneykha, apkeltamhók han eyánchessessamhok Dios apxénamap ektaqmela m'a Salomón, tén han katnehek ekyawe agko' ma'a xapop apkeláneykegkaxa nak. Wokmók han apkeltekxekxo aptapnák David ma'a apyetnamakxa nak apkelpeykásawo Dios, 48 aptáha s'e: ‘Tásek sa' chá'a katnehek apxénamap Wesse' egegkok, Dios nak Israel, apmésa sakhem xama hatte yaqwayam etnehek wesse' apwányam, tén han segkésa yaqwayam óta'.’
49 Apkelpexyennegkek axta m'a ektáha axta apkeláneyeykha m'a Adonías; apkelchampákxeyk axta néten apyókxoho, apkexpaqneyk axta. 50 Apkempákxeyk axta néten Adonías eñama apkeye Salomón, apmeyákxeyk axta m'a kélpakxanma appagkanamap, axta aptegyágweykxak apyexanmomakxa apkelmágweykxo m'a élmahamtakcha'a nak nekhaw'ék ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. 51 Xama énxet axta apkeltennássekxak ma'a Salomón:
—Apkekak xeyep Adonías, wesse', apyexánegwákxak ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. Apkeltamhók etnéssesek naqsók agko' appeywa keso kaxwo' nak megyánhek emátog, wesse'.
52 Apchátegmowágkek axta Salomón:
—Aptaqmelcháseykpok sa' agkok aptémól'a xama énxet ektaqmalma nak aptémakxa, megkóllegássesagkók sa' xama enxoho; wetáxcheyk sa' agkok aptémakxa ekmaso, emátog sa'.
53 Yetlókok axta han Salomón apkeltémo kóltekkessekxak ma'a ekwatnamáxchexa nak aqsok. Tén axta Adonías apmeyákxo apháxegwákxo apmonye' m'a wesse' apwányam Salomón, tén axta apkeltamho etaqhekxak apxagkok.
Ancianidad de David
1 El rey David era ya anciano, de edad muy avanzada. Aunque lo cubrían y arropaban bien, no podía entrar en calor. 2 Por esto, sus servidores le dijeron: «Debe buscarse para Su Majestad una muchacha soltera que le sirva y lo cuide, y que duerma con Su Majestad para que le dé calor.»
3 Y se buscó por todo el territorio de Israel, y en el pueblo de Sunén se halló a una muchacha hermosa, llamada Abisag, la cual llevaron al rey. 4 Y aunque Abisag era muy hermosa, y cuidaba al rey y le servía, el rey nunca tuvo relaciones sexuales con ella.
Adonías se proclama rey
5-6 Adonías, el hijo de David y de Jaguit, y hermano menor de Absalón, era muy bien parecido, por lo que decidió proclamarse futuro rey, así que se hizo de carros de combate y de caballería, y de una guardia personal de cincuenta hombres. Su padre nunca lo había reprendido, ni le había preguntado por qué se portaba de esa manera.
7 Adonías había hecho un trato con Joab hijo de Seruyá, y con el sacerdote Abiatar, los cuales lo apoyaban. 8 Pero ni el sacerdote Sadoc, ni Benaías hijo de Joyadá, que era el jefe de la guardia del rey, ni el profeta Natán, ni Simey, hombre de confianza del rey, ni los mejores soldados de David le brindaban su apoyo.
9 Por aquel tiempo, Adonías preparó un banquete junto a la peña de Zojélet, que está cerca del manantial de Roguel. Mató ovejas y toros y los becerros más gordos, e invitó a todos sus hermanos, hijos del rey, y a todos los hombres de Judá que estaban al servicio del rey; 10 pero no invitó al profeta Natán, ni a Benaías, ni a los soldados de David, ni a su hermano Salomón, 11 por lo que Natán fue a hablar con Betsabé, la madre de Salomón, y le dijo:
—¿No te has enterado de que Adonías, el hijo de Jaguit, se ha proclamado rey, sin que lo sepa David, nuestro señor? 12 Pues ven, que voy a darte un consejo para que puedas salvar tu vida y la de tu hijo Salomón. 13 Ve y preséntate al rey David, y dile: “Su Majestad me había jurado que mi hijo Salomón reinaría después de Su Majestad, y que subiría al trono. ¿Por qué, entonces, está reinando Adonías?” 14 Y mientras tú hablas con el rey, yo entraré y confirmaré tus palabras.
15 Betsabé fue entonces a ver al rey a su habitación. El rey ya estaba muy anciano, y Abisag la sunamita lo atendía. 16 Betsabé se inclinó ante el rey hasta tocar el suelo con la frente, y el rey le preguntó:
—¿Qué te pasa?
17 Ella le respondió:
—Su Majestad me juró por el Señor su Dios, que mi hijo Salomón reinaría después de usted, y que subiría al trono. 18 Pero sucede que Adonías se ha proclamado rey; 19 ha matado toros y becerros y muchas ovejas, y ha invitado a los hijos de Su Majestad; también ha invitado al sacerdote Abiatar y a Joab, general del ejército, pero no ha invitado a Salomón, servidor suyo. 20 Ahora bien, señor, todo Israel está pendiente de que Su Majestad diga quién va a ser su sucesor. 21 De lo contrario, cuando Su Majestad muera, mi hijo Salomón y yo seremos condenados a muerte.
22 Mientras ella hablaba con el rey, llegó el profeta Natán, 23 y se lo hicieron saber al rey. Cuando el profeta se presentó ante el rey, se inclinó delante de él hasta tocar el suelo con la frente, 24 y le preguntó:
—¿Ha ordenado Su Majestad que Adonías se convierta en el nuevo rey? 25 Porque resulta que hoy ha hecho una gran fiesta, con sacrificio de toros, becerros y gran cantidad de ovejas. Además, ha convidado a los hijos de Su Majestad, a los capitanes del ejército y al sacerdote Abiatar. Y ahí están comiendo y bebiendo con él, y gritando: “¡Viva el rey Adonías!” 26 Sin embargo, no me han invitado a mí, ni al sacerdote Sadoc, ni a Benaías, ni a Salomón, hijo de Su Majestad. 27 ¿Acaso usted ha ordenado esto sin haber informado a este siervo suyo acerca de quién ocuparía el trono?
David declara a Salomón sucesor suyo
28 El rey David ordenó entonces que llamaran a Betsabé. Al llegar Betsabé ante el rey, se quedó en pie delante de él. 29 El rey hizo entonces el siguiente juramento:
—Juro por el Señor, que me ha librado de toda angustia, 30 que lo que te juré por el Señor, el Dios de Israel, te lo cumpliré hoy mismo: tu hijo Salomón subirá al trono en mi lugar, y reinará después de mí.
31 Betsabé se inclinó ante el rey hasta tocar el suelo con la frente, y exclamó:
—¡Viva para siempre mi señor, el rey David!
32 Luego el rey David ordenó que llamaran al sacerdote Sadoc, al profeta Natán y a Benaías. Cuando estos se presentaron ante el rey, 33 él les dijo:
—Háganse acompañar de los funcionarios del reino, monten a mi hijo Salomón en mi mula y llévenlo a Guijón; 34 y en cuanto el sacerdote Sadoc y el profeta Natán lo consagren como rey de Israel, toquen el cuerno de carnero y griten: “¡Viva el rey Salomón!” 35 Luego sírvanle de escolta, para que venga y se siente en mi trono y reine en mi lugar, pues he dispuesto que él sea el jefe de Israel y de Judá.
36 Benaías respondió al rey:
—¡Amén, y que así lo ordene el Señor, el Dios de Su Majestad! 37 Y del mismo modo que el Señor ha estado con Su Majestad, así esté con Salomón, y haga que su reino sea mayor aún que el de Su Majestad, mi señor David.
38 Luego el sacerdote Sadoc, el profeta Natán, Benaías, y los cretenses y los peleteos fueron y montaron a Salomón en la mula del rey David, y lo llevaron a Guijón. 39 Allí el sacerdote Sadoc tomó del santuario el cuerno con el aceite y consagró como rey a Salomón. A continuación, tocaron el cuerno de carnero, y todo el pueblo gritó: «¡Viva el rey Salomón!» 40 Luego todos lo siguieron, tocando flautas. Era tal su alegría que parecía que, por causa de sus voces, la tierra se partiría en dos.
41 Adonías y todos sus invitados acababan de comer cuando oyeron el ruido. Al oír Joab el sonido del cuerno, comentó:
—¿Por qué habrá tanto alboroto en la ciudad?
42 Mientras él hablaba, llegó Jonatán, el hijo del sacerdote Abiatar. Adonías le dijo:
—Entra, pues tú eres un hombre importante y debes traer buenas noticias.
43 Jonatán respondió a Adonías:
—Al contrario. David, nuestro señor y rey, ha hecho rey a Salomón, 44 y ha ordenado que el sacerdote Sadoc y el profeta Natán, así como Benaías, y los cretenses y los peleteos acompañen a Salomón; y ellos lo han montado en la mula del rey. 45 Además, el sacerdote Sadoc y el profeta Natán lo han consagrado como rey en Guijón, y han regresado de allí muy contentos. Por eso está alborotada la ciudad, y ese es el ruido que ustedes han escuchado. 46 Además, Salomón ya ha tomado posesión del trono, 47 y los funcionarios del rey David han ido a felicitarlo y a desearle que Dios haga prosperar a Salomón y extienda su dominio más que el suyo. Incluso el propio rey David se inclinó en su cama para adorar a Dios, 48 y dijo: “Bendito sea el Señor, el Dios de Israel, que ha permitido hoy que un descendiente mío suba al trono, y que yo lo vea.”
49 Los invitados de Adonías se pusieron a temblar; luego se levantaron todos, y cada uno se fue por su lado. 50 Adonías, por su parte, por miedo a Salomón, se levantó y se fue al santuario, y allí, agarrado a los cuernos del altar, buscó refugio. 51 Y alguien fue a decirle a Salomón:
—Adonías tiene miedo de Su Majestad, y se ha refugiado en el altar. Pide que Su Majestad le jure ahora mismo que no va a matarlo.
52 Salomón respondió:
—Si se porta como hombre de bien, no caerá al suelo ni un pelo de su cabeza; pero si se descubre alguna maldad en él, morirá.
53 En seguida Salomón mandó que lo retiraran del altar. Luego Adonías fue y se inclinó ante el rey Salomón, y este le ordenó: «¡Vete a tu casa»!