Yeyam megkólcheneykekxexa aqsok namyep
1 Appaqhetchessek axta Wesse' egegkok Moisés ma'a egkexe Sinaí. Aptáhak axta apcháneya s'e:
2 “Etne sa' elának israelitas se'e: Kélántáxneyk sa' agkok kéxegke m'a xapop sekmáheyo nak ko'o agkések, kóllókassesek sa' ekyampe xapop kélagkok, ekxeyenma kélwáxok ma'a Wesse' egegkok. 3 Kélwanchek sa' chá'a kólchenekxak aqsok namyep kélagkok ekweykmoho seis apyeyam. Seis apyeyam sa' han katnehek kélyaqténcháseyak aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa', tén han kélnakxo m'a ekyexna, 4 keñe sa' ekwokmo enxoho siete apyeyam, kallókasek sa' ekyampe m'a xapop, ekxeyenweykekxoho kélwáxok ma'a Wesse' egegkok; nágkólchenekxa aqsa namyep kélagkok aqsok xa apyeyam nak, nágkólyaqténchesák nahan aktegák ma'a anmen yámet kélcheneykekxa. 5 Nágkólyaqtén nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, natámen nak ekpenchásamáxche kélyaqténma, nágkólneyx nahan ekyexna anmen yámet kélcheneykekxa megkólyaqténchesso nak aktegák; kallókashok agko' sa' ekyampe m'a xapop. 6 Aqsok ekteyapma nak neyseksa éllókasso ekyampe xapop, kaxhok sa' yaqwayam kóltók kéxegke, tén han kélláneykha apkelennay'a, tén han kelwán'ák, tén han ma'a apkeltamheykha nak chá'a, tén han ma'a apkeleñama nak mók nekha', apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, 7 tén han ma'a aqsok kélnaqtósso, tén han ma'a aqsok nawha'ák éllo élleykha nak ma'a apchókxa. Nento sa' katnehek ma'a ekyókxoho aqsok ektekkesso nak xapop.
8 “Kólyetsátekxa sa' siete apyeyam por siete, cuarenta y nueve apyeyam sa' katyapok 9 keñe m'a ekhem diez, pelten siete nak, ekteme nak ekhem megkólyaqmagkáseykekxexa nentémakxa', kólaqkahaksek sa' nepkések apkennawók apkepetek ekyókxoho s'e kañe' apchókxa nak. 10 Apyeyam appagkanamap sa' kéxegke kólteméssesek ma'a apyeyam cincuenta nak: katnehek sa' apyeyam kélchexeykekxexa énxet'ák, kóltennaksek sa' kéxegke apyókxoho apheykha nak kélókxa' peya kólchexeykxa'. Apyókxoho énxet sa' chá'a elmeyekxak ma'a ekheykegkaxa nak apnámakkok, elmekxak sa' makham ma'a xapop apagkok axta. 11 Katnehek sa' kéxegke apyeyam kélchexeykekxexa m'a apyeyam cincuenta, megkólchenekxeyk sa' aqsok xa apyeyam nak, megkólyaqtennek sa' nahan ma'a hótáhap apteyapma naqsa nak, megkólyaqténchesagkek sa' nahan aktegák anmen yámet kélcheneykekxa, megkólnakxek sa' nahan ma'a ekyexna nak, 12 hakte apyeyam ekpagkanamaxche kélagkok kéxegke xa, tén han kélchexeykekxa. Kóltawagkok sa' aqsa m'a aqsok ektekkesso agko' nak ma'a xapop.
13 “Kólmekxak sa' makham kéxegke xapop kélagkok kélyókxoho, cháxa apyeyam sẽlchexeykekxexa nak. 14 Apyenyókek sa' agkok xapop apagkok xama énxet, essenhan apmákxo enxoho chá'a xapop apagkok pók, ná etwasagkoho chá'a pók; 15 énxet apma nak xapop, eyánmagkasek chá'a m'a ekwánxa nak ekhem, eyeynamo m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, keñe sa' ma'a ektáha nak chá'a apyamasma, emok sa' chá'a ekyánmaga eyeyméxchexa enxoho makham apyeyam eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna. 16 Awanhek sa' katnehek ekyánmaga m'a apxáma enxoho makham apyeyam eyeyméxko kasawhaxchek eknakxamáxche m'a aqsok ekyexna; ketsék sa' eyke katnehek ekyánmaga m'a eyeyméxko enxoho apqántawok apyeyam, hakte aqsok kélcheneykekxa chá'a kélyánmagkasso kélyamasma m'a.
17 “Nágkóltawasagkoho chá'a kélmók. Kólxekmós kéláyo Dios kélagkok. Hakte ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok. 18 Kóllána segánamakxa ahagkok, kólyahakxoho m'a seyánamakxa nak kóltéhek. Kólyahakxoho, tén sa' tásek katnehek kélheykha m'a kélókxa'; 19 keyxnések sa' aqsok xapop, keñe sa' kéxegke tásek katnehek kélheykha m'a kañe', kóltawagkok sa' ma'a aqsok ekyexnésso nak, ekwokmoho kélyaqkanakmo.
20 “Lapmaxcheyk kexa katnehek kólmaxneyha kéxegke s'e: ‘¿Yaqsa sa' antók neyseksa siete apyeyam, magkegwagko enxoho agkenekxak aqsok, tén han annakxek ekyexna negkeneykekxa'?’ 21 Apasmok sa' eyke ko'o eyxnéssesek aqsok kélcheneykekxa' neyseksa seis apyeyam, kaxhok sa' apqántánxo apyeyam ma'a aqsok kélcheneykekxa kélnakxo nak; 22 keñe sa' kóltók aqsok aktek ekyexna kélcheneykekxa' kéltaqmelchesso, neyseksa kélcheneykekxa makham ma'a apyeyam ocho, kawomhok sa' han kélto apyeyam nueve m'a aqsok aktek ekyexna kéltaqmelchesso, ekweykmoho kélnakxa makham ma'a aqsok ekyexna kélcheneykekxa'.
23 “Megkólyenyewek sa' chá'a kéxegke xapop kélyamasmo kélagko': ko'o ahagkok xapop, yaqwatakxoho kélheykha eyke aqsa kéxegke kañe' nak, máxa meyk'a ahagkok ko'o. 24 Cháxa keñamak, cham'a ekyókxoho xapop kélagkok nak kéxegke, kéméxcheyk kólmeyásekxak makham yaqwayam emekxak ekha ekyánmaga m'a ektáha axta apagkok nano'.
25 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe apmésa enxoho ekha ekyánmaga xapop apagkok, ey'áwak sa' xama m'a ektáha nak pók apagko', keñe sa' emekxak ma'a xapop apyamasma nak ma'a pók nak.
26 “Méko sa' agkok xama enxoho pók yaqwayam emekxak xapop apagkok apyamasma m'a énxet, keñe sa' apwet'a enxoho ekhawo yaqwayam emekxa', emekxohok sa' apagko', 27 ey'asagkohok sa' ekwánxa axta sekxók eyeynókxa axta apyenyawa, egkeyásekxak sa' makham ekwánxa axta selyaqye apmésso m'a ektáha axta apmeykekxa', exnéshok sa' apmésso m'a ekwánxa enxoho eyeymomáxche' yaqwayam egkések, keñe sa' emekxak makham ma'a xapop apagkok axta. 28 Sa' agkok ewagkásak ekwánxa enxoho yaqwayam emekxak makham ma'a xapop apagkok, etnehek sa' apagkok ma'a ektáha nak apmeykekxa', ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak; yaqwánxa sa' kólyenyekxak makham ma'a xapop nak, keñe sa' ma'a ektáha axta apyamasma, emekxak makham.
29 “Apyenyókek sa' agkok apxagkok xama énxet xama tegma apwányam yetlo nak kélhaxtegkesso nepyáwa', apwanchek sa' emekxak makham ekwokmo enxoho xama apyeyam apyamasma, ekwánxa axta ekhem apyenyawa. 30 Sa' agkok kólyánmagkásekxak makham ma'a tegma nak, ekwokmo enxoho xama apyeyam, etnehek sa' apagkok meyke néxa m'a ektáha nak apma, tén han ma'a aptawán'ák neptámen. Megkólmekxeyk sa' nahan ma'a ekwokmo enxoho apyeyam sẽlchexeykekxexa. 31 Keñe sa' ma'a tegma aphéyak nak tegma apketkók meyke nak kélhaxtegkesso nepyáwa', elxénakpok sa' aphawo m'a ektémól'a m'a xapop ekhéyak la'a yókxexma: kélwanchek sa' kólmekxa', kólmeyásekxak sa' makham ektáha nak apagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak.
32 “Levitas sa' aqsa chá'a apwanchek elmekxak tegma, aphéyak nak tegma apkelyawe apagkok ma'a. 33 Xama levita sa' agkok apmeykekxa, etyapok sa' apxagkok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, emyekxak sa' ma'a tegma apwányam ekyetnamakxa nak xapop apagkok, hakte wánxa apagkok levitas ma'a apxanák apheykegko nak ma'a tegma apwányam, nepyeseksa nak israelitas. 34 Megkólyenyewek sa' chá'a m'a xapop ektaqmelakxa nak pa'at, apagkok nak tegma apkelyawe apagkok ma'a levitas, hakte apagkok meyke néxa m'a.
35 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok, keñe ey'óták xép, epásem sa', apteméssessamól'a m'a énxet apkeñama nak mók nekha apwe nak yaqwatakxoho, exnés sa' apxagkok. 36 Ná elyementem aqsa aqsok apagkok, ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha aqsok apagkok; etne chá'a apcháyo Dios, exnés chá'a apxagkok ma'a apchókxa xamo' nak. 37 Ná elmaxna han ekyawe ekyánmaga apmassáseykha selyaqye apagkok, nágyenátchessesák nahan ekyánmaga apkelmésso m'a nento. 38 Ko'o sekteme Wesse', Dios kélagkok nak kéxegke, sélántekkesso axta Egipto, yaqwayam agkések xapop ma'a Canaán, tén han yaqwayam atnehek Dios kélagkok.
39 “Yetneyk sa' agkok apchókxa xamo' ektamhéyak meyke aqsok apagkok apha xamo' xép, apmeyásekpek sa' agkok xép ekha ekyánmaga, ná etnésses aqsa yásennaha m'a kélteméssessamól'a kélásenneykha naqsa; 40 etnésses ma'a ektémól'a xama énxet aptamheykha, essenhan ektémól'a meyk'a. Etnéssesha sa' xép ekweykmoho m'a apyeyam sẽlchexeykekxexa, 41 keñe sa' apwanchek etyapok ma'a apxagkok, yetlo apketchek, yaqwayam enxoho epáxaqwakxak makham ma'a aphawóxama, tén han ma'a ekyetnamakxa nak xapop apagkok apyapmeyk nano'; 42 hakte séláneykha ko'o m'a; ko'o axta sélántekkesso Egipto, megkeymexchek kólchexeykxak ekha ekyánmaga, yaqwayam kólteméssesek kélásenneykha naqsa. 43 Ná énnaqtésha apyempehek enaqtawasagkoho'; exekmós apcháyo Dios apagkok.
44 “Apmenyeyk agkok xép exek apkelásenneykha naqsa apkelennay'a, essenhan kelwán'ák, etenyágwom sa' ekha ekyánmaga m'a apheykegkaxa nak pók énxet'ák apheykencha'a nak nepyáwa'. 45 Apwanchek han elmok ma'a énxet apkeleñama nak mók nekha apheykha nak kélnepyeseksa kéxegke, tén han ma'a apketchek appalleyam nak neyseksa apheykha s'e kélókxa nak kéxegke; eyke kélwanchek kéxegke kólmok ekha ekyánmaga xa yaqwayam kóltéhek kélagkok 46 tén han kólnegkenchásekxak aqsok kélagkok ma'a apketchek nak, kéletsapa enxoho kéxegke; kólásennaha sa' chá'a kéxegke xa. Megkólwanchek sa' eyke kéxegke kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkohok ma'a kélpeywomo xamo', kéxegke kélteme nak israelitas.
47 “Xámchek agkok aqsok apagkok xama énxet apkeñama nak mók nekha', apha nak xapop kélagkok, keñe ektáha enxoho meyke aqsok apagkok ma'a kélókxa xamo', apha nak ketók apxagkok ma'a énxet apkeñama nak mók nekha, apmeyásekpek sa' agkok xa énxet apkeñama nak mók nekha, essenhan pók énxet enxoho apkeñama mók nekha, 48 kélwanchek sa' makham kólmekxa', natámen apyenyawamakpekxa' apagko'. Apwanchek sa' emekxak ma'a apkelyáxeg essenhan apkelpepma, 49 essenhan apyaha', essenhan apyaha' apketche nak, essenhan ma'a pók ektáha nak chá'a apnámakkok apagko'; apwanchek eyke han emakpekxohok apagko' ekyetna enxoho yaqwayam elána', 50 elyetsátekxohok sa' xamo' ma'a ektáha axta apma, eyeynamo m'a apyeyam apyenyawákpo axta, ekweykmoho apyeyam sẽlchexeykekxexa nak: kólhéshok sa' ekwánxa ekyánmaga m'a apyeyam kélyamasma, keñe sa' ma'a ekhem aptamheykha, kólyetsátekxak sa' ekweykenxa nak chá'a kélyánmagkasso kélmésso m'a apkeltamheykha nak chá'a. 51 Apxámok sa' agkok makham apyeyam apkeymékpo, eyánmagkasek sa' ekyánmaga apmomakpekxa m'a ekwánxa nak apxawe kélyánmagkasso m'a sekxók axta apyenyawákpo; 52 apqántawók apyeyam sa' agkok apkeymékpok yaqwayam kammok ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, egkések sa' ekyaqmageykekxa apmomakpekxa m'a apwánxa enxoho apyeyam apkeymékpo makham. 53 Kólteméssesek sa' ma'a kélteméssessamól'a énxet kélmésso nak chá'a aptamheykha xama apyeyam; nágkólho chá'a kólyennaqtésha kélyempe'ék kólnaqtawasagkoho'.
54 “Sa' agkok kóltáhak kélmeykekxa xa ektáha nak, sa' kólyenyekxak ma'a apyeyam sẽlchexeykekxexa nak, yetlo apketchek, 55 hakte ko'o séláneykha m'a israelitas, séláneykha ahancha'awo'; ko'o axta sélántekkesso m'a Egipto. Ko'o sekteme Dios Wesse' kélagkok.
Pe áño 7ha
1 Ñandejára he'i Moiséspe yvyty Sinaí ru'ãme:
2 —Ere Israel guápe ko'ã mba'e: Peike rire pe yvýpe che ame'ẽtava peẽme, pemombytu'u pe yvy che rérape. 3 Ikatu peñemitỹ pende kokuépe 6 áño pukukue. 6 áño pukukue avei ikatu pehakã'o pende parralty ha pemono'õ hi'a, 4 Pe áño 7hápe katu yvy topytu'u che rérape. Ani peñemitỹ pende kokuépe térã pehakã'o pende parralty. 5 Ani avei peikytĩ trígo heñóiva ijehegui, ñemono'õ paha rire, térã pemono'õ parral pende parralty noñehakã'ói vaekuégui. Pe yvy topytu'u. 6 Pe yvýgui heñóiva opytu'u aja, ohupytýta pekaru haguã peẽ, pene rembiguái kuimba'éva ha kuñáva, pene mba'apohára ha mombyrygua oikóva pene ndive, 7 pene rymba kuéra ha tymba ka'aguy tetã megua avei. Opa mba'e heñóiva yvýgui omongarúta chupe kuéra.
Pe 49 áño
8 Peipapa 7 jey 7 áño, tombyapu'a 49 áño. 9 Jeheja rei árape, upéva hína ára 10 mes 7hápe hérava Tisri, toñembopu trompéta tetã pýre. 10 Péicha pemboykéta Ñandejárape guarã pe áño 50ha, ha pemyerakuãta ñesãsõ opa tetã guápe guarã. Ko áño pukukue, opaichagua yvy toñeme'ẽ jey ijára ypy kuépe ha tojepoi jey opa tapichágui oiko vaekue tembiguái ramo, oho jey haguã rogagua kuéra ndive. 11 Ani peñemitỹ pende kokuépe térã pemono'õ pe trígo okakuaáva ijehegui, térã parral'a pende parralty noñehakã'ói vaekuégui. 12 Ko áño oñemboyke chéve guarã. Pe heñói vaekue pende kokuépe ijehegui ae, upévante pe'u.
13 Ko áñope, opa yvy oñeme'ẽ vaekue plátare toñeme'ẽ jey ijára ypy kuépe. 14 Ha upévare, peme'ẽ ramo plátare pende yvy pende rapicha Israel guápe térã pejogua chugui ijyvy, ani pejapo hekope'ỹ. 15 Oñemoĩ haguã pe yvy repy toñema'ẽ mboy áñopa hemby gueteri ojehupyty haguã pe 50. 16 Hetave hemby ramo hepyvéta pe yvy, mbovyve ramo ivaratovéta. Pe oñeme'ẽva plátare niko hína, koga'a oñerenohẽtava pe yvýgui. 17 Ani avave ombotavy hapichápe. Pehechauka pembyajeha pende Járape, che niko hína Tupã pende Jára. 18 Pejapo che rembipota ha pembyaje che rembiapoukapy. Péicharõ peikóta py'a guapýpe upe yvýpe. 19 Yvy ome'ẽta hi'a, peẽ peikóta kyhyje'ỹre pe yvýpe ha upéva pene mongaru ryguãtã porãta.
Ñandejára oporomongarúta yvy opytu'u aja
20 Ikatu oĩ oporandúva: Ha mba'épa ro'úta pe áño 7ha pukukue, ndaikatúi ramo roñemitỹ ha romono'õ ore koga'a? 21 Che pohovasavéta pe áño 6hápe ha yvy hi'áta peẽme mbohapy añorã; 22 ha péicha pekarúta umi koga'a peñongatu vaekuégui, peñemitỹ aja pe áño 8hápe, ha pe áño 9hápe jepe ikatúta pekaru chugui, oguahẽ meve ñemono'õ ára.
Ñandejára mba'énte voi opa mba'e
23 Yvy ndaikatúi oñeme'ẽ plátare opa árape guarã, che mba'énte niko pe yvy; peẽ katu chéve guarã mombyrygua ha che mbohupánte hína. 24 Upévare, opa yvy pejogua vaekue, peme'ẽ jey plátare ijára ypy kuépe ha'e ojoguase ramo.
25 Peteĩ ne retãgua oso ramo ha ome'ẽ ndéve plátare ijyvy, peteĩ ipehẽngue hi'aguĩvéva ikatu ojogua jey nde hegui pe yvy nde rejogua vaekue.
26 Oĩ ramo ndoguerekóiva ipehẽngue ikatúva ojogua jey pe yvy ha'e ome'ẽ vaekue plátare, ha ha'e voi, ombyaty rire oñekotevẽva, ojogua jey ijyvykue, 27 ijoguahare toipapa mboy ára térã mboy áñomapa ojapo ojogua hague chugui ijyvy, ha tome'ẽ jey chupe pe viru imba'éva umi ára térã áñore, ha ijyvykue avei topyta jey chupe. 28 Ha ndaikatúi ramo ombyaty pe oñekotevẽva ojogua jey haguã ijyvykue, kóva topyta ijogua harépe áño 50ha peve, ha upévo pe yvy toñeme'ẽ jey ijára ipy kuépe.
29 Ome'ẽva hóga oĩva peteĩ táva oñemongorávape, ikatúta ojogua jey ohasa mboyve peteĩ áño ome'ẽ hague. 30 Pe peteĩ áño aja ndojoguajeýi ramo pe óga katu, opytáma opa árape guarã ijoguahare ha iñemoñare kuérape, ha noñeme'ẽ jey mo'ãi ijára ypy kuépe upe 50 áño haguépe. 31 Umi óga okápe oĩva katu, oñemongora'ỹvape, ojererekóta yvy ramo: ikatúta ojejogua jey ha toñeme'ẽ jey ijára ypykuépe 50 áño haguépe.
32 Levíta kuéra*f** ikatúta ojogua ojoguase vovénte óga kuéra oĩva umi táva imba'e kuéravape. 33 Levíta ramo pe ojogua jeýva peteĩ óga, oguahẽvo pe áño 50 toheja pe óga ha toho jey hóga teépe. Israelgua apytépe niko levíta kuéra peteĩnte hóga, ha upéva hína pe oguerekóva itáva teépe. 34 Umi ñu oguerekóva levíta kuéra omongaru haguã hymba kuéra ha oĩva itáva jerére, ndaikatúi oñeme'ẽ plátare. Umíva hína imba'e opa árape guarã.
35 Peteĩ ne retãgua oso ramo ha opyta ha'eño, emoguahẽ chupe nde rógape mombyrygua ramo ha ereko ne mbohupa ramo. 36 Ani reiporuka hepy chupe mba'eve. Embyaje Ñandejárape ha toiko ne ndive ne pehẽngue. 37 Ani reiporuka hepyve chupe nde pláta, térã rejerure heta chupe upe ho'úvare. 38 Che hína Tupã pende Jára poguenohẽ vaekue Egíptogui ame'ẽ haguã peẽme yvy Canaangua ha aiko haguã peẽme Tupã ramo.
39 Peteĩ ne retãgua oso ramo oiko aja ne ndive, ha oñeme'ẽ ndéve plátare ne rembiguairã, ani remomba'apo chupe ne rembiguái ramo. 40 Ereko chupe peteĩ ne mba'apohára térã ne mbohupa ramo. Tomba'apo ndéve guarã pe áño 50ha peve. 41 Upévo epoi chugui ikatu haguã oheja nde róga ifamília kuéra reheve oho jey haguã hógape ha ijyvy teépe. 42 Ha'e kuéra che rembiguái hína: che anohẽ vaekue Egíptogui ha noñeme'ẽi vaerã avave rembiguái ramo. 43 Ani rejopy hendive kuéra ha ehechauka rembyajeha Tupãme.
44 Reipota ramo tembiguái kuimba'éva ha kuñáva, ejogua tetã ambuegua. 45 Ikatu avei rejogua umi tetã mombyryguáva oikóva pende apytépe, ha iñemoñare kuéra onaséva oiko aja pende apytépe; umíva ikatu pejogua pene mba'erã, 46 opyta haguã avei pende ra'y kuérape peẽ pemano rire. Ikatu peiporu chupe kuéra pene rembiguái ramo opa árape guarã. Peẽ Israelgua katu oñopehẽngue hína, ha ani pejopy pene retãgua ndive.
47 Peteĩ mombyrygua oikóva pende apytépe oñakã rapu'ã ramo ha oguereko heta mba'e, ha peteĩ pene retãgua hóga ykeregua opyta mba'eve'ỹre ha oñeme'ẽ plátare pe mombyry guápe, térã ambue mombyry guápe hembiguairã, 48 peteĩ ipehẽngue: itio, iprímo térã oimeraẽ ipehẽngue ikatúta ojogua jey chupe pe mombyry guágui ha'e oñeme'ẽ haguépe. 49 Ha'e voi avei ikatúta opaga jey ijehe, oguereko ramo mba'éichapa. 50 Upéva toipapa ijoguahare ndive mboy áñopa hemby gueteri pe áño 50ha peve. Upe jejogua jey repy tojepapa umi áño ohasa vaekuére ha umi ára térã áño ha'e omba'apo vaekuére. Umívapa mboy ovale tojepapa pe ojepagáva rehe mba'apohára kuérape. 51 Hemby ramo heta áño gueteri umi 50rã, tome'ẽ hese kuéra pe plátagui oñeme'ẽ vaekue chupe oñeme'ẽ ramo guare tembiguái ramo plátare. 52 Ha mbovy ramo umi áño hembýva, umíva rehénte tome'ẽ ipláta. 53 Tojerereko mba'apohára ramo omba'apóva áño-áñore. Ha ani reheja ojejopy hendive.
54 Ndojejogua jeýi ramo katu, tojepoi chugui pe áño 50hápe opa iñemoñare reheve, 55 Israelgua niko che rembiguái che mba'e teéva hína. Che anohẽ vaekue chupe kuéra Egíptogui. Che hína Tupã pende Jára.