Lázaro apketsapma
1 Aphegkek axta xama énxet apháxamap apwesey axta Lázaro, apkeñamakxa apagko' axta m'a Betania, eyókxa axta m'a María, tén han ma'a yáxeg Marta. 2 Lázaro axta apyáxeg ma'a María, cháxa élexpaqhássessama axta nahan sokmátsa apmagkok ma'a Wesse' egegkok, keñe ektamheykekxo nahan áwa' élyamassáseykekxo. 3 Axta entemék eyáphássessama ekpeywa éltémo kóltéhek kólának Jesús xa ánet nak Lázaro apkelyáxeg:
—Wesse', apháxamákpek xép apxegexma apteme nak apchásekhayo apagko'.
4 Xama axta aplegaya Jesús xa, axta aptemék appaqmeyesma s'e:
—Megkaqhehek sa' Lázaro xa negmasse nak, wánxa sa' aqsa katnehek yaqwayam kataxchek ma'a Dios apcheymákpoho, tén han yaqwayam kataxchek apcheymákpoho m'a Dios Apketche.
5 Yásekhohok apagko' axta eykhe nahan Jesús ma'a Marta, tén han ma'a yáxeg, tén han ma'a Lázaro, 6 xama axta kéltennassama apháxamákpo m'a Lázaro, apheykekxók axta makham ánet ekhem ma'a apheykekxexa axta. 7 Tén axta aptéma apkelanagkama apkeltáméséyak se'e:
—Ólmeyekxak makham Judea.
8 Keñe axta apkeltáméséyak aptéma apkenagkama s'e:
—Sẽlxekmósso, kaxwók axta exchep apmakók yaqhek elyetnak meteymog judíos ma'a yókxexma nak, ¿peya emyekxak makham ma'a?
9 Axta aptemék apkelanagkama Jesús se'e:
—¿Háweya doce horas xama ekhem? Apxegkek agkok enxama ekhakxoho ekhem, metlapmehe', hakte étak élseyéxma ekyetnama nak keso náxop. 10 Keñe m'a apxegà nak axta'a, etlapmok chá'a, hakte méko katnehek élsássessóxma.
11 Axta aptemék han apkelanagkama s'e:
—Aptenchek nenteme egmók Lázaro, axátekhássekxak sa' eyke ko'o.
12 Keñe axta apkeltáméséyak aptéma apkenagkama s'e:
—Wesse', aptenchek agkok ma'a, cháxa magkenatchesso peya etaqmelwók ma'a.
13 Axta eyke apkeltennassók eykhe Jesús apketsapma m'a Lázaro, keñe axta apkeltáméséyak apkenagkama katneyk ma'a ektémól'a antének. 14 Tén axta Jesús aptéma appékessessamo apkeltennasso s'e:
—Apketsekkek Lázaro. 15 Payhékxeyk nahan ko'o ewáxok maxna m'a, hakte cháxa ektaqmela katnehek kéxegke xa, yaqwayam sa' megkólya'ásseme'. Agya'ammok sa' anteyánegwomho'.
16 Keñe axta m'a Tomás, apkeltamhomakpo axta Apqánet Appalleykmoho aptéma apkelanagkama m'a nápakha Jesús apkeltáméséyak nak:
—Nók negko'óxa, yaqwayam sa' óletsaphok xamo' ma'a Jesús.
Jesús apteme sennaqxétekhásseyam tén han segmésso ekyennaqte egnények
17 Xama axta apweykmo Jesús ma'a, apwetágweykekxeyk axta ektéma cuatro ekhem kélátawanya m'a Lázaro. 18 Ketók axta nahan Jerusalén ma'a Betania, tres kilómetros axta; 19 apxámok axta nahan judíos apya'áyam ma'a Marta tén han María, yaqwayam enxoho elpeykessásekxak awáxok eñama apketsapma m'a yapma'. 20 Xama axta eklegaya amya'a Marta apxegeykmo Jesús, kelanyexeykegkek axta; tén axta María ekheykekxo m'a axagkok. 21 Axta entemék Marta eyenagkama Jesús se'e:
—Wesse', kaxtemék axta exchep apha s'e, megyetsepek axta ko'o eyapma'. 22 Ekya'ásegkók eyke ko'o peya egkések makham xép Dios ekyókxoho aqsok apkelmaxneyakxa enxoho.
23 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—Exátekhágwók sa' makham xeye' yapma'.
24 Keñe axta Marta ektéma eyenagkama s'e:
—Naqso', ekya'ásegkók ko'o peya exátekhágwók ma'a apnaqxétekhágwokmo sa' ma'a apkeletsapma axta, cham'a ekwokmo sa' néxa ekhem.
25 Tén axta Jesús aptéma apkenagkama s'e:
—Ko'o sekteme seknaqxétekhásseyam chá'a énxet'ák tén han sekmésso chá'a élyennaqte apnénya'ák. Énxet ektáhakxa enxoho mehey'ásseyam ko'o, yetsapok sa' eykhe, exátekhágwók sa' eyke; 26 keñe m'a apyókxoho meletsapma nak makham, apteme nak mehey'ásseyam ko'o, meletsepek sa' chá'a. ¿Yagkay'ássekmok xa?
27 Axta entemék eyátegmoweykegko Marta s'e:
—Wesse', naqso', may'ásseykmok ko'o exchep apteme Mesías, cham'a Dios Apketche, apxénamakpo axta ewak keso náxop.
Jesús apkelekxagweykha nekha Lázaro takhaxpop apagkok
28 Yentaweykekxeyk axta Marta yáxeg María natámen ekteme ekpeywa xa, axta entemék eyenagkama ekpaqhetchessama axakko' se'e:
—Apwa'ak Sẽlxekmósso s'e, apcháneyáha exchek xeye'.
29 Yetlómók axta nahan émpeykekxa néten María eklegaya xa, ya'áyekmek axta m'a Jesús. 30 Axta eyke etaxnók makham Jesús ma'a nepyeseksa tegma; axta apheyk ma'a ektahanyeykxa axta m'a Marta. 31 Xama axta apkelweteya émpeykekxo néten tén han ekpekhéssamo ekteyapma María m'a judíos apkelwayam axta axagkok yaqwayam epeykessásekxak awáxok, apkelyetlamchek axta apkenagkama kamyeykekxak takhaxpop yaqwayam kalekxagwaha.
32 Xama axta ekweykmo María m'a apheykxa axta Jesús, keltekxekweykmek axta atapnák xapop aphakxa. Axta entemék eyenagkama s'e:
—Wesse', kaxtemék axta exchep apha s'e, megyetsepek axta m'a eyapma'.
33 Xama axta apweteya Jesús élekxagweykencha'a m'a María tén han ma'a judíos apkelweykmoho axta xamo' ma'a María, axta keynnák apwáxok, chaqhak axta nahan apwáxok ektáhakxa, 34 tén axta aptéma apkelmaxneyeykencha'a s'e:
—¿Háxko axta kélátawanyakxa?
Axta kéltáhak kéláneya s'e:
—Wesse', nók etyánegwomho.
35 Apkelekxagweykha axta nahan Jesús. 36 Keñe axta judíos aptéma apkelpaqmeyesma s'e:
—¡Kóllano, yásekhoho apagko' nak axta eykel'a Lázaro xa!
37 Keñe axta nápakha aptéma apkelpaqmeyesma s'e:
—Cháxa apwetáseykekxo axta exma énxet meyke apaqta'ák xa, ¿mopwancheya axta apkeláneya xama aqsok yaqwayam enxoho megyetsepek Lázaro xa?
Lázaro apxátekhágwayam
38 Axta keynnaqteyk makham apwáxok Jesús apweykmo m'a takhaxpop. Meteymog áxwa axta anhan ma'a, meteymog axta anhan kélapma m'a átog nentaxnamakxa nak. 39 Axta aptemék apkelanagkama Jesús se'e:
—Kóllek sa' meteymog kélapma nak átog.
Keñe axta Marta, apyáxeg axta m'a apketsapma ektéma eyenagkama Jesús se'e:
—Wesse', aptahapchek enxa'agkok, cuatro ekhem entáhak apketsapma.
40 Axta aptemék apchátegmoweykegko Jesús se'e:
—Ektemék xeyk seyáneya exche', agkok hey'ásseykmok, kótak sa' Dios apcheymákpoho.
41 Kélleklegkek axta m'a meteymog kélapma átog, apsekheykekxók axta néten Jesús, keñe axta aptéma appeywa s'e:
—Táta, ekméssek ko'o ekxeyenma ewáxok xép, hakte apleg'awók xép sélmaxnagko. 42 Ekya'ásegkók eyke ko'o apháxenmo chá'a sélmaxnagko, ektemék eyke ko'o seyáneya exchep nápaqta'awók se'e énxet apheyncha'a nak se'e, yaqwayam sa' melya'ássemek apteme exchep seyáphasso ko'o.
43 Keñe axta natámen apteme appeywa xa, axta aptemék apyennaqtéssamo appeywa s'e:
—¡Lázaro, etyep xa!
44 Apteyepmeyk axta nahan ma'a ektáha axta apketsapma, yetlo kélpextete apáwa apmék, tén han apmagkok, keñe nápát kélpextehetchesso m'a pók apáwa. Axta aptemék Jesús apkelanagkama énxet'ák se'e:
—Kólhaxyawásses apáwa kélpextehetma, kólho sa' nahan exog.
Énxet apkeláneykekxa apkelpaqmeyesma yaqwayam emok ma'a Jesús
(Mt 26.1-5Mc 14.1-2Lc 22.1-2)
45 Axta keñamak apxámokma judíos apteme mey'ásseyam ma'a Jesús, cham'a apkelyetlo axta m'a María, apkelweteykegkoho axta ektémakxa aqsok apkelane m'a Jesús. 46 Nápakha axta eyke nahan apkelya'eykekxak ma'a fariseos, apkeltennáseykha axta ektémakxa aqsok apkelane m'a Jesús. 47 Keñe axta fariseos tén han ma'a apkelámha apmonye'e axta apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok apcháncheseykekxo m'a énxet'ák segyekpelchémo. Axta aptemék apkelanagkama s'e:
—¿Háxko sa' antéhek negko'o? Apkeláneyak ekxámokma aqsok sempelakkasso nak agwetak ma'a énxet nak. 48 Nég'awók sa' agkok xa, apyókxoho énxet sa' etnahagkok melya'ásseyam, elxegmak sa' nahan ma'a apkelámha apmonye'e nak romanos, keñe sa' etegkessak tegma appagkanamap egagkok, tén han etwasha negókxa.
49 Keñe axta xama xa énxet'ák nak apwesey axta Caifás, apteme axta apkemha apmonye' apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok xa apyeyam nak, aptéma apkelanagkama s'e:
—Megkólya'ásegkok kéxegke aqsok, 50 megkólyekpelcheyk nahan kéxegke ektaqmela yetsapok xama énxet ekyánmaga apyókxoho énxet, megkaxnawok kólmasséssók se'e apyókxoho énxet'ák apheykha nak negókxa.
51 Háwe axta eyke apteme apagko' Caifás xa aptémakxa axta appeywa, aplegassegkek axta apmáheyo yetsapok Jesús apyánmaga m'a apyókxoho judíos, hakte apkemha apmonye' apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok axta xa apyeyam nak; 52 háwe eyke apwánxa apagkok xa énxet'ák nak, axta eyke nahan yaqwayam yánchásekxak ma'a apyókxoho Dios apketchek apkexpaqneykha nak keso náxop. 53 Cháxa eyeynamókxa axta ekhémo mók apkelpaqmeyesma apkelámha apmonye'e judíos apmáheyo yaqhek Jesús xa ekhem nak.
54 Axta keñamak ekmassama apchahayo etakpok eweynchamha Jesús nepyeseksa m'a judíos, apteyepmeyk axta m'a yókxexma Judea, apmaheykegkek axta xama yókxexma ketók axta m'a yókxexma meykexa nak énxet, cham'a nátegma kéltéma nak Efraín. Axta apheykmok yetlo apkeltáméséyak ma'a.
55 Chágketweykmek agko' axta nahan ekhem apkelsawássessamo melwagqayam axta chá'a m'a judíos, apkeltéma axta Pascua, apxámok axta nahan énxet apkelmeyeykekxa Jerusalén apkeleñama chá'a ekyókxoho apheykegkaxa yaqwayam elanagkok negáxñáseykekxa nak nentémakxa nápaqtók Dios amonye' ekwayam xa ekhem Pascua nak. 56 Apkelchetamsegkek axta Jesús xa énxet'ák nak, axta aptemék chá'a apkelmaxneyeykencha'a pók kañe' tegma appagkanamap se'e:
—¿Háxko ektáhakxa élchetamso kélwáxok kéxegke? ¿Ewaya sa' Jesús se'e ekhem nélsawássessamókxa nak, mexegmék enxeykel'a?
57 Apkeltémók axta nahan fariseos tén han apkelámha apmonye'e nak apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok, eltennaksek énxet apya'áseykegkaxa enxoho aphakxa m'a Jesús, yaqwayam enxoho emok.
Muerte de Lázaro
1 En Betania, que era el pueblo de María y de su hermana Marta, había un enfermo llamado Lázaro, 2 que era hermano de María, la que había derramado perfume sobre los pies del Señor y los había secado con sus cabellos. 3 Las dos hermanas mandaron a decir a Jesús:
—Señor, tu amigo querido está enfermo.
4 Jesús, al oírlo, dijo:
—Esta enfermedad no va a terminar en muerte, sino que servirá para mostrar la gloria de Dios y la gloria del Hijo de Dios.
5 Jesús quería mucho a Marta, a su hermana y a Lázaro, 6 pero aunque le dijeron que Lázaro estaba enfermo, todavía se quedó dos días más en el mismo lugar. 7 Después de eso, dijo a sus discípulos:
—Vamos otra vez a Judea.
8 Los discípulos le dijeron:
—Maestro, hace poco los judíos de esa región trataron de matarte a pedradas, ¿y otra vez quieres ir allá?
9 Jesús les dijo:
—¿No es verdad que el día tiene doce horas? Quien anda de día no tropieza, porque ve la luz de este mundo; 10 pero quien anda de noche sí tropieza, porque le falta luz.
11 Después añadió:
—Nuestro amigo Lázaro está dormido, pero voy a despertarlo.
12 Los discípulos le dijeron:
—Señor, si está dormido, es que va a sanar.
13 Lo que Jesús decía era que Lázaro había muerto, pero los discípulos pensaban que se refería al sueño natural. 14 Así que Jesús les dijo claramente:
—Lázaro ha muerto. 15 Y me alegro por ustedes de no haber estado allí, para que crean. Pero ahora, vayamos a verlo.
16 Entonces Tomás, al que llamaban el Gemelo, dijo a los otros discípulos:
—Vayamos también nosotros, para morir con él.
Jesús, la resurrección y la vida
17 Al llegar Jesús a Betania, se encontró con que ya hacía cuatro días que Lázaro había sido sepultado. 18 Betania se hallaba cerca de Jerusalén, a unos tres kilómetros, 19 y muchos de los judíos habían ido a visitar a Marta y a María, para consolarlas por la muerte de su hermano. 20 Cuando Marta supo que Jesús estaba llegando, salió a recibirlo; pero María se quedó en la casa. 21 Y Marta le dijo a Jesús:
—Señor, si hubieras estado aquí, mi hermano no habría muerto. 22 Pero yo sé que aun ahora Dios te dará todo lo que le pidas.
23 Jesús le contestó:
—Tu hermano volverá a vivir.
24 Marta le dijo:
—Sí, ya sé que volverá a vivir en el día último, cuando los muertos resuciten.
25 Jesús le dijo entonces:
—Yo soy la resurrección y la vida. El que cree en mí, aunque muera, vivirá; 26 y todo el que todavía está vivo y cree en mí no morirá jamás. ¿Crees esto?
27 Ella le dijo:
—Sí, Señor, yo creo que tú eres el Mesías, el Hijo de Dios, el que tenía que venir al mundo.
Jesús llora junto al sepulcro de Lázaro
28 Después de decir esto, Marta fue a llamar a su hermana María, y le dijo en secreto:
—El Maestro está aquí, y te llama.
29 En cuanto María oyó esto, se levantó y fue a ver a Jesús. 30 Jesús aún no había entrado en el pueblo, sino que estaba en donde Marta se había encontrado con él. 31 Al ver que María se levantó y salió rápidamente, los judíos que estaban en la casa y la consolaban salieron tras ella, pues pensaron que iba al sepulcro a llorar.
32 Cuando María llegó a donde estaba Jesús, se arrojó de rodillas a sus pies y le dijo:
—Señor, si hubieras estado aquí, mi hermano no habría muerto.
33 Cuando Jesús vio llorar a María y a los judíos que habían llegado con ella, se conmovió profundamente y se estremeció, 34 y les preguntó:
—¿Dónde lo sepultaron?
Le dijeron:
—Señor, ven a ver.
35 Y Jesús lloró. 36 Los judíos dijeron entonces:
—¡Miren cuánto lo quería!
37 Pero algunos de ellos decían:
—Este, que dio la vista al ciego, ¿no podría haber hecho algo para que Lázaro no muriera?
Resurrección de Lázaro
38 Conmovido una vez más, Jesús se acercó a la tumba. Era una cueva, cuya entrada estaba tapada con una piedra. 39 Jesús ordenó:
—Quiten la piedra.
Marta, la hermana del muerto, le dijo:
—Señor, ya huele mal, porque hace cuatro días que murió.
40 Jesús le contestó:
—¿No te he dicho que, si crees, verás la gloria de Dios?
41 Entonces quitaron la piedra, y Jesús, levantando los ojos al cielo, dijo:
—Padre, te doy gracias porque me has escuchado. 42 Yo sé que siempre me escuchas, pero lo digo por el bien de esta gente que está aquí, para que crean que tú me has enviado.
43 Dicho esto, gritó:
—¡Lázaro, sal de ahí!
44 Y el que había estado muerto salió, todavía con las manos y los pies atados con vendas, y la cara envuelta en un lienzo. Jesús les dijo:
—¡Quítenle las vendas, y déjenlo ir!
Conspiración para arrestar a Jesús
(Mt 26.1-5Mc 14.1-2Lc 22.1-2)
45 Al ver lo que Jesús había hecho, muchos de los judíos que habían ido a acompañar a María creyeron en él. 46 Pero algunos de ellos fueron a ver a los fariseos, y les contaron lo que Jesús había hecho. 47 Entonces los fariseos y los jefes de los sacerdotes reunieron a la Junta Suprema, y dijeron:
—¿Qué podemos hacer? Este hombre hace muchas señales milagrosas. 48 Si lo dejamos, todos van a creer en él, y las autoridades romanas vendrán y destruirán nuestro templo y nuestra nación.
49 Pero uno de ellos, llamado Caifás, que aquel año era el sumo sacerdote, les dijo:
—Ustedes no saben nada, 50 ni se dan cuenta de que es mejor para ustedes que muera un solo hombre por el pueblo, y no que toda la nación sea destruida.
51 Pero Caifás no dijo esto por su propia cuenta, sino que, como aquel año era sumo sacerdote, dijo proféticamente que Jesús iba a morir por la nación judía; 52 y no solamente por esta nación, sino también para reunir a todos los hijos de Dios que estaban dispersos. 53 Así que desde aquel día tomaron la decisión de matar a Jesús.
54 Por eso Jesús ya no andaba públicamente entre los judíos, sino que salió de la región de Judea y se fue a un pueblo llamado Efraín, muy cercano al desierto. Allí se quedó con sus discípulos.
55 Faltaba poco para la fiesta de la Pascua de los judíos, y mucha gente de los pueblos se dirigía a Jerusalén para celebrar los ritos de purificación antes de la Pascua. 56 Andaban buscando a Jesús, y unos a otros se preguntaban en el templo:
—¿Qué les parece? ¿Vendrá o no a la fiesta?
57 Y es que los fariseos y los jefes de los sacerdotes habían dado la orden de que, si alguien sabía dónde estaba Jesús, tenía que decirlo, para que pudieran arrestarlo.