Aptémakxa apagko' nak chá'a xama énxet
1 Epaqhetchessek axta ko'o Wesse' egegkok. Aptáhak axta seyáneya s'e: 2 “¿Yaqsa ektéma megkamassegweykmo nak chá'a ekteme élpaqmétamáxche Israel se'e ektéma nak amya'a: ‘Apteykegkek anmen yámet ekyexna ekmáske m'a apyapmeyk, keñe m'a apketchek nak eksawhoma chá'a m'a apma'ák? 3 Ekxénchek ko'o, sektáha nak Wesse' peya megkólmaha chá'a kaxwók kéxegke Israel xa ektéma nak amya'a. 4 Ko'o sekteme ahagkok ma'a apyókxoho énxet, cham'a apyapmeyk nak tén han ma'a apketchek nak. Apkelanak agkok mey'assáxma xa, yetsapok sa'.
5 “Énxet appéwomo m'a apkeláneyo nak chá'a aqsok ekpéwomo tén han ektaqmalma: 6 mepásegwayam nak kalanaxchek ektámaxche ekyawe m'a egkexe netno nak yaqwayam kólpeykeshok ma'a aqsok kéleykmássesso, tén han megyáyo nak ma'a aqsok kéláyókxa élmowancha'a amya'a nak ma'a Israel; mémenta nak ma'a pók aptáwa', tén han mepaknegweykmoho nak aptáwa' ekwákxo enxoho ekhem ekyenyaweykekxexa ekto; 7 tén han metwáseykegkoho nak pók, apmeyáseykekxa nak aqsa chá'a pók ma'a aqsok apmésso ekyaqmageykekxa m'a apméyak; memeñexchesso nak xama aqsok apagkok pók; appasmo nak apto m'a meyk eyaqhe nak tén han apmésso nak aptaxno m'a meyke nak apáwa; 8 memassáseykha nak chá'a pók selyaqye apagkok yetlo apma ekyawe agko' ekyánmaga tén han melmaxneyeykegkoho nak chá'a yának eyánmagkásekxohok mók néten ekyánmaga; metnéssesseykmoho nak exma ekmaso pók; tén han appékessamo nak chá'a appeywa elánekxések apkelátegmómap ma'a apqánet énxet; 9 apyetlókasso nak ma'a ektémakxa segánamakxa ahagkok tén han apkelane nak chá'a meyke apyenseyam ma'a séltémókxa nak chá'a etnehek. Naqsók appéwomo xa énxet nak, megyetsepek sa' chá'a. Ko'o sekxeyenma xa, sektáha nak Wesse'.
10 “Yetneyk agkok xama apketche apyennaqteyáseykha chá'a apyempehek xa énxet nak tén han apteme enxoho tekyawa yáp, apkelane nak chá'a xama s'e aqsok nak 11 meláneya nak ma'a apyáp, appásegwayam nak chá'a élánamáxche ektámaxche ekyawe m'a egkexe netno nak yaqwayam kólpeykeshok ma'a kéleykmássesso, tén han apyementa enxoho m'a pók aptáwa', 12 aptawáseykegkoho nak chá'a m'a énxet apmopyósa nak tén han ma'a ekhakxa nak chá'a eyeyméxchexa aqsok apxagkok, tén han apmenyexchesso nak chá'a aqsok apagkok pók, tén han megkeyáseykekxa nak aqsa chá'a aqsok apmésso ekyaqmageykekxa apméyák ma'a pók, tén han apcháyo nak chá'a m'a aqsok kéláyókxa élmasagcha'a nak tén han apkelane nak chá'a m'a aqsok megkaleklamakxa nak chá'a ko'o ewáxok, 13 tén han apmassáseykha nak chá'a selyaqye apagkok pók yetlo apkelteme ekyawe agko' ekyánmaga tén han apkeltémo nak chá'a kólyánmagkásekxohok mók néten ekyánmaga: cháxa énxet nak, meweynchamha sa' chá'a. Yetsapok sa' natámen apkelane ekyókxoho xa aqsok sektaqnagkamo nak ko'o. Apsexnánémap apagko' sa' nahan katnehek ma'a apketsapma.
14 “Yetneyk agkok xama apketche apwete ektémakxa apkelane mey'assáxma xa énxet nak, métleykekxa nak chá'a m'a aptémakxa nak; 15 mepásegwayam nak ektámáxche ekyawe élánamáxche m'a egkexe netno nak yaqwayam kólpeykeshok ma'a kéleykmássesso, tén han megyáyo nak ma'a aqsok kéláyókxa élmowancha'a amya'a nak ma'a Israel; tén han mémenta nak ma'a pók aptáwa' 16 tén han metwáseykegkoho nak xama énxet; tén han melteme nak xama aqsok ekyánmaga kélmáncha'a enxoho m'a aqsok apagkok; tén han memeñexchesso nak aqsok apagkok ma'a xama énxet, apmésso nak aqsa chá'a nekha apto m'a énxet meyk áto', tén han apmésso nak chá'a aptaxno m'a meyke nak apáwa; 17 tén han metnéssesseykmoho nak exma ekmaso xama énxet tén han memassáseykha nak pók selyaqye apagkok yetlo apkelteme ekmomnáwa ekyánmaga tén han apkeltémo kólyánmagkásekxohok mók néten; tén han apkelane nak ma'a segánamakxa ahagkok tén han apyetlókasso nak ma'a séltémókxa etnehek: cháxa énxet nak, megyetsepek sa' eñama mey'assáxma m'a apyáp. Eweynchamha sa' chá'a.
18 “Yetsapok sa' kéllegassáseykegkoho eñama aptémakxa mey'assáxma apagko' ma'a apyáp nak, hakte apnaqtawáseykegkók axta chá'a apnámakkok, apkelmenyexcháseykegkek axta nahan chá'a aqsok apagkok, apkelánéyak axta chá'a aqsok ekmaso nepyeseksa m'a énxet'ák apagkok. 19 Sa' kóltéhek kólmaxneyha kéxegke s'e: ‘¿Yaqsa ektáha meyaqmagkassásekxo nak han mók aptémakxa mey'assáxma apyáp ma'a apketche nak?’ Apkelánéyak eyke chá'a aqsok ekpéwomo m'a apketche nak tén han ma'a aqsok ekpayhawo nak chá'a anlána', apkelánéyak nahan chá'a ekyókxoho m'a segánamakxa ahagkok: Naqsók sa' megyetsepek xa. 20 Sa' eyke aqsa yetsapok ma'a ektáha nak apkelane mey'assáxma. Mopwanchek sa' eyaqmagkassásekxak mók aptémakxa mey'assáxma apyáp ma'a apketche nak, tén han ma'a apyáp nak, mopwanchek sa' eyaqmagkassásekxak mók aptémakxa mey'assáxma m'a apketche nak. Exkak sa' ekyánmaga énxet appéwomo eñama m'a aptémakxa ekpéwomo; keñe sa' ma'a ekmaso nak aptémakxa, kóllegássesagkohok sa' eñama m'a aptémakxa ekmaso.
Wesse' egegkok apteme ekpéwomo aptamheykha
(Eze 33.10-20)21 “Apyenyeykxeyk agkok ekyókxoho ektémakxa axta chá'a apkelane mey'assáxma m'a énxet ekmaso nak aptémakxa, apkelana enxoho ekyókxoho m'a segánamakxa ahagkok tén han ma'a aqsok ekpéwomo nak tén han ekpayhawo nak chá'a elána', megyetsepek sa', eweynchamha sa' chá'a. 22 Megkaxénwakxók sa' nahan chá'a ko'o ewáxok ma'a ekyókxoho aqsok ekmaso axta apkelane, eweynchamha sa' chá'a eñama apkelane m'a aqsok ekpéwomo. 23 Mómenyeyk ko'o yetsapok énxet ekmaso nak aptémakxa, émenyeyk aqsa eyaqmagkasek ma'a aptémakxa keñe eweynchamha chá'a. Ko'o sekxeyenma xa, sektáha nak Wesse'.
24 “Apkelwátessek agkok aptémakxa ekpéwomo m'a énxet ekpéwomo nak aptémakxa, apkelánekxo enxoho ekyókxoho m'a aqsok ekmaso ektaqnómaxkoho nak, apkeláneykegko nak ma'a énxet'ák élmasagcha'a nak apkeltémakxa, ¿xéncheya kélwáxok kéxegke megyetsepek xa? Megkaxénwakxók sa' chá'a ko'o ewáxok ma'a ekyókxoho aqsok ektaqmela axta apkelane: yetsapok sa' eñama apkelwátesseyam sétleykha tén han aptémakxa mey'assáxma. 25 Hélxének sa' ko'o kéxegke megkapayhawo aqsok sélane; kóleyxho, kéxegke énxet'ák Israel. ¿Xéncheya kélwáxok kéxegke megkataqmela aqsok sélane? ¿Háweya kéxegke m'a megkataqmalma nak chá'a aqsok kéllánéyak? 26 Apkelwátessek agkok apkelane aqsok ektaqmela m'a énxet appéwomo, apkeláneykxo enxoho m'a aqsok ekmaso, yetsapok sa' eñama apkelane aqsok ekmaso. 27 Apyenyeykxeyk agkok aptémakxa ekmaso m'a énxet ekmaso nak aptémakxa, apkeláneykxo enxoho m'a aqsok ekpéwomo tén han ma'a ekpayhawo nak chá'a elána', ewagkasakpok sa' teyp. 28 Apya'ásegwokmek sa' agkok ma'a aptémakxa, apyenyékxo enxoho ekyókxoho m'a aqsok ekmaso axta apkelane, megyetsepek sa', eweynchamha sa' chá'a.
29 “Hexének sa' eyke ko'o énxet'ák Israel megkapéwo m'a aqsok sélane. ¿Yagkapéwók ko'o aqsok sélane? ¿Háweya énxet'ák Israel ma'a megkapéwomo nak chá'a aqsok apkelánéyák? 30 Élyekpelchémók eyke chá'a ko'o kélxama kéxegke, israelitas, cham'a ektémakxa nak chá'a aqsok kéllánéyak. Ko'o sekxeyenma xa, sektáha nak Wesse'. Kólyenyekxa ekyókxoho kéltémakxa élmasagcha'a, yaqwayam sa' megkalsexnenayhek ma'a kéltémakxa kélagko' nak kélnaqtawásamáxche'. 31 Kólyenyekxa ekyókxoho aqsok élmasagcha'a kélláneykegko nak chá'a sélenmexeykencha'a ko'o, kólmekxa axnagkok kélwáxok tén han axnagkok kéltémakxa. ¿Yaqsa eyke ektáha kéltamho nak kóletsapok, énxet'ák Israel 32 maltamho enxoho ko'o kóletsapok kélxama? Kólyenyekxa aqsok ekmaso tén sa' megkóletsepek chá'a. Ko'o sekxeyenma xa, sektáha nak Wesse'.
Responsabilidad personal
1 El Señor se dirigió a mí, y me dijo: 2 «¿Por qué en Israel no deja de repetirse aquel refrán que dice: “Los padres comen uvas agrias y a los hijos se les destemplan los dientes”? 3 Yo, el Señor, juro que nunca volverán ustedes a repetir este refrán en Israel. 4 A mí me pertenece todo ser humano, lo mismo el padre que el hijo. Aquel que peque morirá.
5 »Quien es recto hace lo que es justo y recto: 6 no participa en los banquetes que se dan en las colinas para honrar a los ídolos, ni pone su confianza en los falsos dioses de Israel; no le quita la mujer a su prójimo, ni se une a su propia mujer cuando ella está en su período de menstruación; 7 no oprime a nadie, sino que devuelve a su deudor lo que había recibido de él en prenda; no roba a nadie; comparte su pan con el hambriento y da ropa al desnudo; 8 no presta dinero con usura ni exige intereses; no causa daño a nadie; es justo cuando juzga un pleito entre dos personas; 9 actúa de acuerdo con mis leyes y cumple fielmente mis mandamientos. Ese hombre es verdaderamente recto, y por lo tanto vivirá. Yo, el Señor, lo afirmo.
10 »Pero si este hombre tiene un hijo violento y asesino, que hace cualquiera de esas cosas 11 que su padre no hacía, es decir, que participa en los banquetes que se dan en las colinas para honrar a los ídolos, que le quita la mujer a su prójimo, 12 que oprime al pobre y al necesitado, que roba a los demás, que no devuelve a sus deudores lo que había recibido de ellos en prenda, que pone su confianza en los falsos dioses y hace cosas que yo detesto, 13 que presta dinero con usura y exige intereses: ese hombre no podrá vivir. Después de haber hecho todas esas cosas que yo detesto, morirá sin remedio, y él mismo será responsable de su muerte.
14 »Puede ser que este hombre, a su vez, tenga un hijo que vea todos los pecados cometidos por su padre, pero que no siga su ejemplo; 15 es decir, que no participe en los banquetes que se dan en las colinas para honrar a los ídolos, ni ponga su confianza en los falsos dioses de Israel; que no le quite la mujer a su prójimo 16 ni oprima a nadie; que no exija nada en prenda cuando le pidan prestado; que no robe a nadie, sino que comparta su pan con el hambriento y dé ropa al desnudo; 17 que no haga daño a nadie ni preste dinero con usura o intereses; y que cumpla mis leyes y actúe según mis mandatos: ese hombre no morirá por los pecados de su padre. Ciertamente vivirá.
18 »Su padre, que fue opresor, y cometió robos, e hizo lo malo en medio de su pueblo, morirá en castigo de sus propios pecados. 19 Ustedes preguntarán: “¿Por qué no paga el hijo también por los pecados del padre?” Pues porque el hijo hizo lo que es recto y justo, y cumplió y puso en práctica todas mis leyes: por eso ciertamente vivirá. 20 Solamente quien peque morirá. Ni el hijo ha de pagar por los pecados del padre, ni el padre por los pecados del hijo. El justo recibirá el premio a su justicia; y el malvado, el castigo a su maldad.
El Señor actúa con justicia
(Ez 33.10-20)21 »Y si el malvado se aparta de todos los pecados que cometía, y cumple todas mis leyes y hace lo que es recto y justo, ciertamente vivirá y no morirá. 22 Yo no volveré a acordarme de todo lo malo que hizo, y él vivirá por hacer lo que es recto. 23 Yo no quiero que el malvado muera, sino que cambie de conducta y viva. Yo, el Señor, lo afirmo.
24 »Pero si el justo deja de actuar rectamente, y hace todo lo malo y detestable que hace el malvado, ¿piensan ustedes que habrá de seguir viviendo? Yo no volveré a acordarme de todo lo bueno que haya hecho: morirá por culpa de su infidelidad y de sus pecados. 25 Ustedes dirán que yo no estoy actuando con justicia; pero escucha, pueblo de Israel, ¿piensan ustedes que yo no estoy actuando bien? ¿No será más bien lo contrario, que son ustedes los que están actuando mal? 26 Si el justo deja de hacer lo bueno y hace lo malo, morirá por culpa de sus malas acciones. 27 Por el contrario, si el malvado se aparta de su maldad y hace lo que es recto y justo, salvará su vida. 28 Si abre los ojos y se aparta de todas las maldades que había cometido, ciertamente vivirá y no morirá.
29 »Pero el pueblo de Israel dirá que yo no actúo con justicia. ¿Cómo que yo no actúo con justicia? ¿No será más bien que el que no actúa con justicia es el pueblo de Israel? 30 Israelitas, yo los juzgo, a cada uno de ustedes, de acuerdo con sus acciones. Yo, el Señor, lo afirmo. Abandonen de una vez todas sus maldades, para que no se hagan culpables de su propia ruina. 31 Apártense de todas las maldades que han cometido contra mí, y háganse de un corazón y un espíritu nuevos. ¿Por qué habrás de morir, pueblo de Israel, 32 si yo no quiero que nadie muera? Apártense del mal y vivan. Yo, el Señor, lo afirmo.