1 “Néten, keyxho sa' sekmako nak ko'o altennaksek;
xapop, kañoho sa' sekpeywa.
2 “Máxa ekmámeye sa' katnehek
kapallenták ma'a
nélxekmowásamáxche ahagkok,
máxa yálye sa' katnehek ma'a sekpeywa,
ektémól'a chawówa
kapálwaták ma'a pa'at,
ektémól'a kapálwaták yegmen
ma'a pa'at ekpayhe.
3 “Sa' atnehek ko'o axének
Wesse' egegkok apwesey s'e:
¡kólya'asagkoho sa' apteme
apwányam apagko' ma'a Dios egagkok!
4 Cha'a apteme segmasma m'a;
kelpéwók ma'a aptamheykha nak,
kelpéwók nahan chá'a m'a
aqsok apkelane nak.
Cha'a apteme Dios
apmámnaqsoho m'a,
méko xama aqsok enxoho
megkapéwomo apkelane;
¡appéwomo m'a
tén han apmámnaqsoho!
5 “Énxet élmasagcha'a nak apkeltémakxa,
aplókasso nak chá'a m'a Dios,
megkalchek apwáxok
etnehek apketchek:
6 ¿keyaxa kélyaqmagkásekxo mók
apteméssessamakxa Wesse' egegkok
kéltéma xa ektáha nak?
Énxet'ák élyeyhaxma
meyke nak kélya'áseyak aqsok,
¿háweya kélyáp kéxegke m'a?
¿Háweya apkelane?
¡Axta apkelane kéxegke m'a
tén han apmésso kélyennaqte!
7 “Kólenmexekxoho kélnentámen,
kaxén kélwáxok ma'a nentámen axta;
kólána eltennaksek ma'a kélyapmeyk,
kólána eltennasha m'a
apkelámha apmonye'e nak.
8 Xama axta apkelmeyáseykegko chá'a
xama xama xapop apagkok
énxet'ák tén han apkelókxa m'a
Meyke nak Ekhémo,
appekkenchek axta chá'a néxa
apkelweynchámeykegkaxa m'a énxet'ák.
Xénchek axta eyke
apwáxok ma'a israelitas,
9 hakte Wesse' egegkok axta
apkelyéseykha m'a,
énxet'ák apagkok axta m'a
Jacob énxet'ák apagkok nak.
10 Apkelwetágweykmek axta m'a
yókxexma meykexa nak énxet,
ekyamáyókxa nak exma xapop
ekpáwomakxa nak émpehek
éxchahayam;
apkelpathetmeyk axta,
apkelxekmóssegkek axta nahan,
apkeltaqmelchessegkek axta nahan
ektémól'a apkeltaqmelchesso m'a
apaqta'ák apagkok apagko'.
11 Axta aptemék Wesse' egegkok
apkelpeykessama apmék
tén han apkelmoma
tén han apkelpatmeykekxo m'a
ektémól'a náta ekyawe kampaha m'a
ekpayhókxa ekyetnakxa axagkok
tén han kalxekmósek
élchampe m'a étkók.
12 “Wesse' egegkok axta aqsa
apnaqleykha m'a,
méko axta pók;
¡méko axta mók aqsok kéláyókxa
eñama mók nekha
yaqwayam kapasmok!
13 Apkelya'áseykekxeyk axta
apnaqleykekxo m'a yókxexma
egkexe netnók agko' axta m'a apchókxa,
apkeleykegkek axta m'a
aqsok ekyexna éleñama nak naxma,
meteymog áxwa axta chá'a
keleñamak apkeleykegko m'a
yányawhéna' apyegmenek
tén axta pexmok égmenek
eñama chá'a apkelmésso m'a
ekyennaqtamakxa agko' nak chá'a m'a
meteymog;
14 tén axta weyke apnaqtósso
eñama chá'a m'a weyke nagkeygmenek
tén han ma'a weyke nagkeygmenek
ekyennaqte nak,
apteykegkek axta nahan ma'a
nepkések apketkók aptepexmok nak,
tén han ma'a nepkések apkelennay'a
apkeleñama nak ma'a Basán
tén han ma'a yát'ay apketkók
apkelennay'a nak;
apteykegkek axta nahan ma'a
hótáhap apaktek
apkeltaqmalma apagko' nak,
apyeneykegkek axta nahan ma'a vino,
cham'a anmen yámet ekyexna
égmenek ekyexwásamo nak.
15 “Apmelayak axta m'a Jesurún,
apkeltekpageykha axta apmagkok xapop
(apmelayók apagko' axta,
apkelyenmomchek axta apmele),
tén axta apyamasma m'a Dios,
ektáha axta apkelane;
aptaqnawágweykmek axta m'a
apmasma nak chá'a
tén han apwagkasso teyp.
16 Aplókassegkek axta Dios
apkelpeykessamo m'a kéleykmássesso
élmasagcha'a agko' nak;
17 tén han apkelméssama chá'a aqsok
apkelnapma m'a kelyekhama,
tén han ma'a aqsok kéláyókxa
élmowancha'a amya'a
melweteya axta m'a nanók axta;
cham'a aqsok kaxwe kéláyókxa nak,
kaxwe élwe nak,
melpeykessamo axta chá'a
xama enxoho m'a apyapmeyk nak.
18 “Israel, kelwagqeykmek xeyep ma'a
apyáp tén han ma'a
apmasma nak chá'a;
kelwagqeykmek ma'a Dios
ektáha axta apmésso apyennaqte.
19 Aplókek axta Dios apwet'a xa,
apkeltaqnaweygkek axta m'a
apketchek apkelennay'a
tén han ma'a kelwán'ák nak;
20 tén axta aptáha s'e:
‘Malanók sa' ko'o kaxwók xa,
¡alanagkohok sa'
háxko sa' kexa katnehek!
Naqsók aptamhéyak énxet
élmasagcha'a apkeltémakxa xa,
énxet'ák magmowána nak
anteméssesek naqsók apkeltémakxa.
21 Elókassegkek ma'a
xama aqsok kéláyókxa
megkatnaha nak Dios,
elókassegkek ma'a
aqsok apcháyókxa
élmowancha'a amya'a nak;
¡Wának sa' eyke nahan ko'o
kólnathak kéxegke m'a
pók énxet'ák melya'áseyak nak Dios,
wának sa' kóltaqnaweygkok ko'o
kéxegke m'a énxet'ák
megkalmopmenyého nak
elya'asagkohok aqsok!
22 Eklókók ahagko' ko'o,
máxa táxa eyáléwe táhak seklo,
kawomhok sa' élwatno m'a
kañók agko' nak xapop.
Kawatnek sa' ma'a xapop
tén han ma'a aqsok ekyexna
kélcheneykekxa nak,
alwatnek sa' ma'a awhók
kañók agko' nak ma'a
meteymog élwenaqte.
23 Akxeynták sa' ko'o nepyeseksa
ekyókxoho aqsok ekmaso,
akxeynták sa' nepyeseksa ekxámokma
yágke aktek ahagkok,
24 eletsapok sa' meyk élnapma
tén han negmasse;
kamasséssók sa' negmasse
ekmáske nak hentéhek;
wahak sa' ko'o m'a
aqsok nawha'ák éllo
élleykha nak naxma
tén han ma'a yéwa
ekmáske nak hentakxek.
25 Etekyók sa' apketchek ma'a
neyseksa ámay,
keytek sa' nélmeneykha m'a
kañe' apxanák;
eletsapok sa' ma'a wokma'ák
tén han kelán'a étkók,
tén han apkelwányam
tén han ma'a sakcha'a
mekxakha nak makham neme.
26 “Xénchek axta eykhe ko'o ewáxok
waxpánchesek
tén han amasseksek
apkelxénamap keso náxop,
27 axta eyke nahan altamhók ko'o
hésmaksek ma'a sélenmexma nak;
axta altamhók kaleyxkohok apkelpeywa
tén han etnehek elpaqmétek se'e:
Háwe Wesse' egegkok
apteméssesso xa;
negko'o nenteméssesso
eñama ekha negmowancha'a.’
28 “Kelyeyhamchek exma m'a
énxet'ák Israel;
¡méko apkelya'áseyak!
29 Kaxtemék axta
ekha apkelya'áseyak xa,
elyekpelkohok axta;
elya'asagkohok axta aqsok
élhaxna m'a apmonye'e.
30 ¿Háxko katnehek emenxenek énxet
apxakko enxoho m'a mil énxet'ák nak?
¿Háxko katnehek exhok emenxenek
diez mil énxet'ák ma'a apqánet enxoho?
¡Wánxa m'a apmésa enxoho
yaqwayam emenxenek ma'a
Wesse' egegkok, aptáha nak
apkeltaqmelchesso!
31 “Hakte apkelya'ásegkók ma'a
sẽlenmexma nak,
cham'a ektáha nak chá'a
apkeltaqmelchesso,
mogwanchek aghéshok ma'a
ektáha nak chá'a negko'o
sẽltaqmelchesso.
32 Aphawók anmen yámet kélcheneykekxa
ekmasól'a xa énxet'ák nak.
Sodoma énxet'ák
aptawán'ák neptámen xa
tén han Gomorra,
apkeneykekxohol'a chá'a m'a
anmen yámet ekmáske nak ekyexna
tén han segwayól'a;
33 Yéwa pánaqte agkok ma'a
vino apagkok nak
¡yéwa segaqhamól'a pánaqte agkok!
34 “Ektaqmelchessegkek ko'o
ekyókxoho xa aqsok nak;
máxa xama aqsok ekmomnáwa
ekteméssessók sektaqmelchessama,
35 yaqwayam sa' amha m'a ekhem
sekheyásawo sa' mók apkeltémakxa,
sekmésa sa' apkellegeykegkoho
ekpayhawo nak chá'a agkések,
ekwokmo sa' apkelyaqnenágko
keso náxop.
Chágketwokmek ekhem
yaqwánxa kólmasséssók,
¡Ketók agko' kaxwók ekhem!’
36 “Epasmok sa' énxet'ák apagkok
Wesse' egegkok ma'a
apwet'a sa' ekmassa apkelyenna.
Apyósekak sa' elanok
apkeláneykha Wesse' egegkok ma'a
apwet'a sa' megyeymékpo
xama m'a kélásenneykha nak
tén han ma'a metnaha nak kélásenneykha,
37 Tén sa' etnehek elának se'e:
‘¿Háxko élmahágkaxa m'a aqsok
kéláyókxa nak chá'a,
éltaqmelchessama nak chá'a,
kélásenneykekxo nak chá'a,
38 ekteykegko nak chá'a
pexmok agkok ma'a aqsok kélnapma,
ekyeneykegko nak chá'a m'a
vino kélmésso?
¡Tásek sa' kalchempekxak néten
kapásegwata'!
¡Tásek sa' kalyo'óták kalmeyágwata'!
39 Ko'o sekwánxa ahagkok xama Dios;
méko mók aqsok kéláyókxa,
Ko'o sekmésso chá'a
ekyennaqte apnények énxet,
tén han apketsapma chá'a;
ko'o nahan sekyensasso chá'a,
tén han sektaqmelchessesseyam chá'a.
¡Méko xama énxet hégketek ko'o!
40 Ekya'ássek sa' agkok ko'o néten émek,
ekxénchek sa' agkok ekmámnaqsoho
agko' sektáha mamassegwayam,
41 ekmaxneyákxeyk sa' agkok
sókwenaqte élyenma ahagkok
tén han seyeynawo sa'
yaqwayam alyekpelkoho',
axnéshok sa' ko'o mók
setnéssessamakxa m'a
sélenmexma nak.
¡Agkések sa' apkellegeykegkoho
ekpayhawo nak chá'a yaqwayam
agkések ma'a
ektáha nak chá'a setaqnagko!
42 Kalyássesek sa' éma m'a
yágke aktek ahagkok nak,
kasawhohok sa' kamasséssók ma'a
sókwenaqte ahagkok;
¡kaltexneyxchek sa'
éma apagkok ma'a apkeletsapma nak
tén han ma'a apkelmomap nak!,
¡tén han ma'a apkelámha apmonye'e
apagkok nak ma'a sélenmexma,
élwenaqte nak apwa'ák!’
43 “¡Énxet'ák, kélheykha nak
ekyókxoho apchókxa,
kalpayhekxa kélwáxok xamo' ma'a
Dios énxet'ák apagkok!
¡Sa' exnésseshok mók aptekyawa
apkeláneykha m'a,
exnésseshok sa' mók
apteméssessamakxa m'a
apkelenmexma nak,
yásekhekxohok sa' ma'a apchókxa nak
tén han ma'a énxet'ák apagkok!”
Ektemegwánxa néxa appeywa Moisés
44-45 Apkenegwákxeyk axta apmonye'e Moisés ma'a apyókxoho énxet'ák Israel yetlo m'a Josué, Nun apketche, apkelxekmósa s'e negmeneykmasso nak, eyeynamo m'a sekxók ektepakxal'a ekweykmoho ektemegwánxa néxa. 46 Tén axta aptáha apkeláneya israelitas se'e:
“Kóltaqmelchesho sa' kalchetmok kélwáxok se'e sektáhakxa nak séláneya s'e sakhem nak, kólána' sa' elanagkok kélketchek ekyókxoho ektémakxa nak ekxeyenma s'e segánamakxa nak. 47 Hakte háwe amya'a naqsal'a s'e; keso segánamakxa nak yaqwayam kagkések ekyennaqte kélnénya'ák kéxegke, sa' kañék ekmésso ekwenaqte kélheykha m'a xapop, ekyetnama nak ma'a neyp wátsam Jordán, cham'a yaqwánxa sa' kólmok.”
Dios apchahayo étak Moisés ma'a xapop apkeltennassamakxa axta
48 Cháxa ekhem appaqhetchesakxa axta Wesse' egegkok ma'a Moisés, aptáhak axta apcháneya s'e:
49 “Emyekxa sa' ma'a meteymog élekhahéyak nak Abarim, yenát sa' ma'a egkexe Nebo nak, émha nak ma'a énxet'ák Moab xapop apagkok, ekpayho nak ma'a Jericó, sa' yenmexhok nahan xapop Canaán ma'a néten nak, cham'a yaqwánxa sa' ko'o agkések apagkok apagko' ma'a israelitas. 50 Sa' yetsapok nahan ma'a néten egkexe nak, yaqwánxa sa' yenátwakxa', epáxaqwakxak sa' ma'a ektáha axta énxet'ák apagkok, ekhawo ektémakxa axta m'a apepma Aarón, apketsapma axta m'a egkexe Hor nak, keñe appáxaqweykekxo m'a ektáha axta énxet'ák apagkok. 51 Axta hélyeheykekxohok ko'o kéxegke nápaqta'awók ma'a israelitas, cháxa kélqánet nak, kélheykencha'a axta m'a ekyapwate ekyetnamakxa axta yegmen Meribá-cadés, meykexa énxet nak ma'a yókxexma Sin, hakte axta héláyók ko'o kéxegke nápaqta'awók ma'a énxet'ák nak. 52 Makhawók sa' aqsa yenmexhok ma'a xapop yaqwánxa sa' ko'o agkések ma'a israelitas, metxehek sa' eyke m'a kañe' nak.”
1 «Escucha, cielo, que voy a hablar;
atiende, tierra, a mis palabras.
2 »Mi enseñanza caerá como la lluvia,
mi discurso será como el rocío,
como llovizna sobre la hierba,
como gotas de agua sobre el pasto.
3 »Proclamaré el nombre del Señor:
¡reconozcan la grandeza del Dios nuestro!
4 Él es nuestro protector;
sus obras son perfectas,
y siempre actúa con justicia.
Es el Dios de la verdad,
en él no hay injusticia;
¡él es justo y verdadero!
5 »Gente malvada y perversa,
que ha ofendido a Dios,
que son indignos de ser sus hijos:
6 ¿Así es como le pagan al Señor?
Pueblo necio y sin sabiduría,
¿no es él tu padre, tu creador?
¡Él te creó y te dio el ser!
7 »Vuelve atrás la mirada,
piensa en los tiempos pasados;
pide a tu padre que te lo diga,
y a los consejeros que te lo cuenten:
8 Hubo una vez en que el Altísimo
hizo reparto de hombres y naciones,
y fijó las fronteras de los pueblos.
Pero a ustedes, israelitas,
los trató de manera especial.
9 La herencia del Señor,
la gente suya,
es el pueblo de Jacob.
10 Los encontró por el desierto,
por tierras secas y azotadas por el viento;
los envolvió en sus brazos,
y los cuidó como a la niña de sus ojos.
11 Como águila que revolotea sobre el nido
y anima a sus polluelos a volar,
así el Señor extendió sus alas
y, tomándolos, los llevó a cuestas.
12 »El Señor los guio, y nadie más;
¡ningún dios extraño tuvo que ayudarlo!
13 Los llevó en marcha triunfal
por las regiones altas del país,
los alimentó con los frutos del campo,
de la roca les dio a beber miel
y del duro pedernal les dio aceite;
14 de sus ganados obtuvieron leche y cuajada,
y comieron lo mejor de los corderos,
carneros de Basán y machos cabríos;
comieron el mejor grano de trigo
y bebieron el vino, la sangre de las uvas.
15 »Pero Israel se hizo tan rico,
y tanto rebosaba de gordura,
que se rebeló contra Dios, su creador;
¡despreció a su protector y salvador!
16 Israel provocó los celos y la ira de Dios
al adorar ídolos repugnantes;
17 ofreció sacrificios a demonios,
a dioses falsos que nunca antes conoció,
dioses nuevos, recién llegados,
a los que jamás sus padres dieron culto.
18 »Olvidaste, Israel, a tu padre y protector;
olvidaste al Dios que te dio la vida.
19 Y Dios se enojó al ver esto,
y rechazó a sus hijos y a sus hijas;
20 y dijo: “Voy a darles la espalda,
¡y a ver en qué van a parar!
Realmente son gente malvada,
hijos en los que no se puede confiar.
21 Me provocan a celos con un dios que no es dios,
me irritan con sus dioses ilusorios;
¡pues yo los provocaré a celos con un pueblo que no es pueblo,
los haré enojar con un pueblo que no quiere entender!
22 Mi furor se ha encendido como un fuego,
y arderá hasta las regiones más profundas;
consumirá la tierra y sus frutos,
pondrá fuego a las bases de los montes.
23 Sobre ellos lanzaré todos los males,
contra ellos lanzaré todas mis flechas;
24 morirán de hambre y de fiebre;
una amarga peste los destruirá;
mandaré contra ellos fieras salvajes
y serpientes venenosas.
25 En las calles caerán sus hijos a filo de espada,
y en las casas reinará el espanto;
morirán muchachos y muchachas,
ancianos y niños de pecho.
26 »”Yo había pensado dispersarlos
y borrar de la tierra su memoria,
27 pero no quise soportar las burlas del enemigo;
no quise que se jactaran mis adversarios
y que dijeran: No fue el Señor quien hizo esto;
lo hicimos nosotros con nuestro poder.”
28 »Israel es un pueblo que ha perdido el juicio;
¡no tiene entendimiento!
29 Si fueran sabios, lo entenderían;
comprenderían en qué van a parar.
30 ¿Cómo es que un solo soldado
hizo huir a mil israelitas?
¿Y cómo es que dos de ellos
pusieron en fuga a diez mil de los nuestros?
¡Sucedió así porque el Señor
quiso entregarlos al enemigo!
31 »Bien saben nuestros enemigos
que su protector no puede compararse al nuestro.
32 Ellos son como viñedos dañados,
descendientes de Sodoma y de Gomorra,
que dan uvas amargas y venenosas;
33 su vino es veneno de víboras,
¡veneno mortal de serpientes!
34 »“Todo esto me lo he aguantado;
lo estoy guardando como un tesoro,
35 para el día en que me vengue
y les dé su merecido,
para cuando llegue el momento de su caída.
Ya está cerca el día de su destrucción,
¡ya se les acerca la hora!”
36 »El Señor saldrá en defensa de su pueblo
cuando vea que le faltan las fuerzas;
el Señor se compadecerá de sus siervos
cuando vea que ya no quedan débiles ni fuertes.
37 Entonces les dirá: “¿Dónde están sus dioses,
esos protectores en los que confiaban,
38 esos que comían la grasa de sus sacrificios
y bebían el vino que les ofrecían?
¡Que se levanten a ayudarlos!
¡Que vengan a protegerlos!
39 Yo soy el único Dios;
no hay otros dioses fuera de mí.
Yo doy la vida, y la quito;
yo causo la herida, y la curo.
¡No hay quien se libre de mi poder!
40 Levanto mi mano al cielo,
y juro por mi eternidad
41 que cuando afile mi brillante espada
y comience a impartir justicia,
me vengaré de mis enemigos.
¡Daré su merecido a los que me odian!
42 Empaparé en sangre mis flechas,
y mi espada acabará con ellos;
¡sangre de heridos y de prisioneros!,
¡de los jefes enemigos de largas melenas!”
43 »¡Alégrense, naciones, con el pueblo de Dios!
¡Él vengará la muerte de sus siervos,
tomará venganza de sus enemigos
y perdonará a su país y a su pueblo!»
Últimas instrucciones de Moisés
44-45 Moisés se presentó ante todo el pueblo de Israel y, junto con Josué hijo de Nun, pronunció este cántico de principio a fin. 46 Después dijo a los israelitas:
«Piensen bien en todo lo que hoy les he dicho, y ordenen a sus hijos que pongan en práctica todos los términos de esta ley. 47 Porque no es algo que ustedes puedan tomar a la ligera; estas instrucciones son vida para ustedes, y por ellas vivirán más tiempo en la tierra que está al otro lado del río Jordán, de la cual van a tomar posesión.»
Dios permite a Moisés ver la Tierra prometida
48 Aquel mismo día el Señor se dirigió a Moisés y le dijo:
49 «Ve a las montañas de Abarín y sube al monte Nebo, que está en territorio moabita, frente a Jericó, y mira desde allí la tierra de Canaán, la cual voy a dar en propiedad a los israelitas. 50 Allí, en ese monte al que vas a subir, morirás e irás a reunirte con los tuyos, tal como tu hermano Aarón, que murió en el monte Hor y fue a reunirse con los suyos. 51 Ustedes dos me fueron infieles delante de los israelitas, cuando estaban en las aguas de Meriba de Cadés, en el desierto de Zin, pues no me honraron delante de ellos. 52 Por lo tanto, vas a contemplar desde lejos la tierra que voy a dar a los israelitas, pero no entrarás en ella.»