Josué apyaqmagkasso aptamheykha Moisés
(Nm 27.12-23)1 Apkelpaqhetchásekxeyk axta makham Moisés ma'a apyókxoho énxet'ák Israel, axta aptáhak apkeláneya s'e:
2 “Ciento veinte apyeyam ahagkok ko'o kaxwók entáhak, méko kaxwók sekyennaqte, mowanchek kaxwók awegképho'. Éltennássek nahan ko'o Wesse' egegkok mayeykhekxeyk ma'a neyp wátsam Jordán. 3 Exog sa' eyke chá'a kélmonye'e kéxegke m'a Dios Wesse' kélagkok, emasséssók sa' chá'a kélmonye'e kéxegke m'a énxet'ák apheykha nak chá'a m'a kélmahágkaxa enxoho chá'a, yaqwayam sa' kólmok chá'a m'a xapop apagkok nak. Josué sa' eyke exog kélmonye'e kéxegke, yaqwayam etnehek apkemha apmonye', ekhawo aptáhakxa axta apxeyenma m'a Wesse' egegkok. 4 Sa' etnéssesek nahan Wesse' egegkok, cháxa énxet'ák nak, ekhawo apteméssessamakxa axta m'a Sihón tén han ma'a Og, kelwesse'e apkelwányam apagkok axta m'a amorreos, yetlo m'a apkelókxa nak, cham'a apmassesseykmo axta. 5 Apméssek sa' agkok kéxegke Wesse' egegkok yaqwayam kólmok xa énxet'ák nak, sa' kólteméssesek ekyókxoho m'a séltamhókxa exchek ko'o kólteméssesek. 6 Kólyennákxoho sa', kólyennaqteyásekxoho sa' kélwáxok; nágkóle', nágkólyegwe aqsa m'a kélwet'a enxoho kélmonye'e, hakte apheyk kélnepyeseksa kéxegke m'a Dios Wesse' kélagkok, apkelxegexma'a sa' chá'a etnehek, mekxáyhek sa' chá'a.”
7 Tén axta Moisés apwóneyncha'a m'a Josué, aptáhak axta apcháneya nápaqta'awók apyókxoho énxet'ák Israel se'e:
“Ewasqápekxoho sa', énnaqteyásekxoho sa' apwáxok, hakte xeyep sa' enaqlók apchókxa apteméssessamakxa axta ekmámnaqsoho agko' yaqwayam egkések Wesse' egegkok ma'a kélyapmeyk nanók axta kéxegke, xeyep sa' yaqwayam egkések ma'a xapop nak. 8 Wesse' egegkok apagko' sa' chá'a exog apmonye' exchep, apxegexma sa' chá'a etnehek; meyenyewek sa' chá'a apxakko', epasmok sa' chá'a; nágye aqsa, ná eyélaqtéssem apwáxok.”
Segánamakxa élyetsátamáxche'
9 Aptáxéssek axta Moisés se'e segánamakxa nak, tén axta apkelmésa m'a apkelmaxnéssesso Dios énxet'ák apagkok levitas apseykha axta chá'a m'a yántéseksek ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apagkok nak Wesse' egegkok, tén han ma'a apyókxoho apkelámha apmonye'e nak Israel, 10 apkeltennásegkoho nahan se'e apkeltamhókxa axta chá'a etnahagkok:
“Yókxoho siete apyeyam, ekwákxo enxoho chá'a m'a apyeyam ekmasséssamaxchexa nak aqsa chá'a negméyak aqsok, neyseksa élánamáxche m'a kélessawássessamo kélpakxeneykegkaxal'a yenta'a aktegák étkók, 11 apchaqnákxo enxoho apyókxoho israelitas nápaqtók Dios Wesse' apagkok ma'a yókxexma apkelyéságkaxa sa', kalyetsetaxchek sa' chá'a nápaqta'awók apyókxoho s'e segánamakxa nak. 12 Apyókxoho énxet sa' yánchásekxa', cham'a apkelennay'a nak tén han ma'a kelwán'ák nak, tén han ma'a sakcha'álétkók tén han ma'a énxet'ák apkeleñama nak mók apkelókxa apheykha nak chá'a m'a tegma apkelyawe kélagkok, yaqwayam sa' yeyxhok chá'a élyetsátamáxche segánamakxa tén han kaltámeyagkok apkelyeheykekxoho m'a Dios Wesse' apagkok, tén han elanagkok ekyókxoho ektémakxa nak ekxeyenma ekpeywa xa segánamakxa nak. 13 Ekhawo nahan ma'a kélketchek nak kéxegke, melya'áseyak nak makham xa, apwanchek nahan eleyxhok ma'a, keñe sa' kaltámeyagkok apcháyo m'a Dios Wesse' apagkok neyseksa apheykha enxoho makham ma'a apchókxa yaqwánxa sa' kólmok kéxegke natámen kélyeykheykekxa m'a neyp wátsam Jordán.”
Ektemegwánxa néxa apmésso appeywa Wesse' egegkok Moisés
14 Tén axta Wesse' egegkok aptáha apcháneya Moisés se'e:
“Elano, ketók kaxwók xép apketsapmakxa; yáneyha sa' Josué, kólmeyekxa sa' kélqánet ma'a kélpakxanma apchaqneykekxexa nak chá'a énxet'ák, yaqwayam sa' ko'o agkések sekpeywa séltamhókxa chá'a etnehek.”
Apkelmeyákxeyk axta kélpakxanma apchaqneykekxexa axta chá'a énxet'ák ma'a Moisés tén han Josué, 15 apxekmowáseykpók axta nahan Wesse' egegkok ma'a, yetlo xama yaphope émha axta m'a, kenmáha axta m'a átog nentaxnamakxa nak ma'a kélpakxanma. 16 Tén axta Wesse' egegkok aptáha apcháneya Moisés se'e:
“Apketsekkek sa' agkok xép, keñe sa' se'e énxet'ák nak enaqtawasakpok sa' elyetlakxak ma'a mók aqsok kéláyókxa ekheykegko nak ma'a mók apchókxa yaqwánxa sa' kólmok; keñe sa' ko'o heyenyók, etwasha sa' ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho sélánésso axta ko'o m'a. 17 Altaqnaweygkok sa' eyke ko'o xa énxet'ák nak, akxák sa'; megkeytnakhaksók sa' ewáxok xama enxoho, káhapwak sa' ekxámokma agko' ma'a aqsok ekmaso tén han ma'a nenlegeykegkoho nak, keñe sa' etnehek chá'a elpaqmésmakha s'e: ‘Hákho óllegagkohok se'e aqsok ekmaso nak, ñókxa ekmassa apha negyeseksa m'a Dios Wesse' egegkok.’ 18 Wokmek sa' agkok yaqwánxa katnehek xa, kayágwomhok sa' aqsa ko'o malányo xa énxet'ák nak, eñama apkelánéyak ekyókxoho m'a aqsok ekmaso tén han eñama apkelpeykessamo m'a mók aqsok kéláyókxa.
19 “Kóltaxés sa' kaxwók se'e negmeneykmasso nak, kólxekmós sa' ma'a israelitas, yaqwayam sa' elmeneykmaksek chá'a tén han katnehek chá'a ko'o séltennasso aptamheykegkaxa nepyeseksa xa énxet'ák nak. 20 Hakte élántaxnéssek sa' agkok ko'o m'a xapop séltennassamakxa axta ko'o m'a apyapmeyk nanók axta, cham'a xapop ényahamakxa nak weyke nagkeygmenek tén han ma'a yányawhéna' apyegmenek ektémól'a kanyehek ma'a yegmen, tén han aptókagko sa' ekwokmoho apkelyaqkanakmo tén han apnaqmel'a sa', keñe sa' elyetlakxak ma'a mók kéláyókxa nak, elpeykeshok sa' nahan, keñe sa' ko'o hetaqnawágwók, etwasha sa' ma'a ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho ahagkok nak. 21 Cháhapwa'ak sa' agkok ekxámokma m'a aqsok ekmaso tén han ma'a ekyentaxnamo nak egwáxok, keñe sa' se'e negmeneykmasso nak katnehek sa' chá'a éltennasso aptamheykegkaxa xa énxet'ák nak, hakte kalxénwakxohok sa' chá'a apkelwáxok ma'a aptawán'ák neptámen nak tén sa' elmeneykmaksek chá'a; hakte cham'a sekxók axta sekmáheyo alántaxnések ma'a apchókxa séltennassamakxa axta agkések, ekya'áseykegkók axta élxéneykegkaxa apkelwáxok elanagkok.”
22 Aptáxessek axta nahan Moisés negmeneykmasso xa ekhem nak, apkelxekmowásegkek axta nahan ma'a israelitas.
23 Tén axta m'a Josué, Nun apketche, apmésa makham mók appeywa Wesse' egegkok apkeltamhókxa chá'a etnehek, aptáhak axta s'e:
“Énnaqteyásekxoho sa' apwáxok, ewasqápekxoho sa', hakte xép sa' elántaxnések israelitas ma'a apchókxa séltennassamakxa axta ko'o agkések, sekxegexma sa' eyke nahan ko'o atnehek xép.” 24 Xama axta appenchesa apnaqtáxésso xama weykcha'áhak Moisés se'e segánamakxa nak, 25 aptáhak axta apkeláneya levitas se'e apseykha axta chá'a m'a yántéseksek ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apagkok nak Wesse' egegkok:
26 “Kólma sa' se'e weykcha'áhak segánamakxa nak, kólpekken sa' nekha nak yántéseksek ekhémo mók nélpaqhetchásamáxkoho apagkok Dios Wesse' kélagkok, yaqwayam sa' keytek ma'a, katnehek magkenatchesso kéltémakxa nak chá'a kéxegke. 27 Hakte ekya'ásegkók ko'o kéxegke kélteme énxet'ák élyennaqte kélwáxok tén han meyke kapeynchegkesek kéltáhakxa; kélenmexáha agkok makham Wesse' egegkok s'e sakhem nak, keso sekha nak makham ko'o kélnepyeseksa kéxegke, ¿háxko sa' katnehek ma'a sétsapa sa' ko'o? 28 Kólnaqlanta apyókxoho apkelámha apmonye'e tén han apkelámha apmonye'e apagkok nak chá'a énxet'ák kélagkok se'e, yaqwayam sa' ko'o allegaksek se'e aqsok nak tén han apekkenek ko'o néten tén han náxop yaqwayam katnehek chá'a ekweteykegkoho m'a aqsok apkelánegkaxa enxoho chá'a. 29 Hakte ekya'ásegkók ko'o m'a sétsapa sa', enaqtawasakpok sa', elyensók sa' ma'a ámay séltémókxa axta ko'o elyetlók; ekya'ásegkók nahan peya káhapwak aqsok ekmaso m'a egmonye' sa', eñama apkelánéyak aqsok ekmaso nápaqtók ma'a Wesse' egegkok tén han aplókasso.”
Moisés apmeneykmasso
30 Tén axta Moisés apkelyetseta ekyókxoho s'e negmeneykmasso nak, nápaqta'awók ma'a apyókxoho israelitas apchaqnákxo axta m'a:
Josué, sucesor de Moisés
(Nm 27.12-23)1 Moisés habló de nuevo a todo Israel, y dijo lo siguiente:
2 «Yo tengo ahora ciento veinte años, y ya no tengo fuerzas para andar de un lado para otro. Además, el Señor me ha dicho que no cruzaré el Jordán. 3 Pero el Señor su Dios marchará delante de ustedes, y al paso de ustedes destruirá estas naciones, para que ocupen su territorio. Josué irá al frente de ustedes, como jefe, tal como lo ha dicho el Señor. 4 El Señor hará con estas naciones lo mismo que hizo con Sijón y con Og, reyes de los amorreos, y con sus países, a los cuales destruyó. 5 Y cuando el Señor haga que estas naciones caigan en poder de ustedes, deben hacer con ellas todo lo que les he ordenado. 6 Tengan valor y firmeza; no tengan miedo ni se asusten cuando se enfrenten a ellas, porque el Señor su Dios está con ustedes y no los dejará ni los abandonará.»
7 Después llamó Moisés a Josué, y le dijo en presencia de todo Israel:
«Ten valor y firmeza, porque tú tienes que llevar a esta gente al país que el Señor juró a sus antepasados que les daría, y tú serás quien los guíe a ocupar ese territorio. 8 El Señor mismo irá delante de ti, y estará contigo; no te abandonará ni te desamparará; por lo tanto, no tengas miedo ni te acobardes.»
Lectura de los mandamientos en el año del perdón de deudas
9 Moisés puso estas leyes por escrito, y las entregó a los sacerdotes levitas encargados de llevar el arca de la alianza del Señor, y a todos los consejeros de Israel, 10 y también les dio esta orden:
«Cada siete años, al llegar el año del perdón de las deudas, durante la fiesta de las Enramadas, 11 cuando todos los israelitas se reúnan delante del Señor su Dios en el lugar que él haya escogido, se leerá esta ley en presencia de todos ellos. 12 Todo el pueblo deberá reunirse, tanto los hombres como las mujeres, y los niños y los extranjeros que vivan en sus ciudades, para que escuchen la lectura de la ley y aprendan a obedecer al Señor su Dios, y pongan en práctica todo lo que se dice en ella. 13 Así los hijos de ustedes, que nada saben de ella, podrán también oírla y aprenderán a respetar al Señor su Dios durante toda su vida en el país que ustedes van a ocupar después de cruzar el Jordán.»
Últimas instrucciones del Señor a Moisés
14 Luego el Señor dijo a Moisés:
«Mira, ya se va acercando la hora de tu muerte; así que llama a Josué, y preséntense los dos en el santuario, para que yo le dé mis órdenes.»
Moisés y Josué fueron al santuario, 15 y allí se les apareció el Señor en una columna de nube, la cual se colocó sobre la entrada del santuario. 16 Entonces el Señor dijo a Moisés:
«Ya pronto vas a morir, y este pueblo se va a corromper con los dioses del país extranjero que va a ocupar; entonces me abandonará y romperá la alianza que he hecho con él. 17 Pero mi furor se encenderá contra ellos, y los abandonaré; no me preocuparé de ellos para nada, y serán tantos los males y aflicciones que les vendrán, que finalmente dirán: “¿No será que estamos sufriendo estos males porque nuestro Dios ya no está con nosotros?” 18 Pero cuando llegue ese momento, yo me apartaré de ellos aún más, por todo el mal que habrán hecho y por haber adorado a otros dioses.
19 »Ahora pues, escriban este cántico y enséñenselo a los israelitas, para que lo canten y me sirva de testimonio contra ellos. 20 Porque cuando yo los haya hecho entrar en la tierra que bajo juramento prometí a sus antepasados, tierra donde la leche y la miel corren como el agua, y cuando hayan comido hasta quedar satisfechos y engordar, entonces se irán tras otros dioses y los adorarán, y a mí me despreciarán y romperán mi alianza. 21 Pero cuando les vengan muchos males y aflicciones, entonces este cántico será un testimonio contra ellos, pues sus descendientes lo recordarán y lo cantarán; porque ya desde antes de hacerlos entrar en el país que les he prometido, sé muy bien hacia dónde se inclinan sus pensamientos.»
22 Aquel mismo día Moisés escribió el cántico, e hizo que los israelitas lo aprendieran.
23 El Señor le dio la siguiente orden a Josué hijo de Nun:
«Ten valor y firmeza, porque tú eres quien hará entrar a los israelitas en el país que les he prometido, y yo estaré a tu lado.»
24 Cuando Moisés terminó de escribir estas leyes en un libro, 25 dijo a los levitas encargados de llevar el arca de la alianza del Señor:
26 «Tomen este libro de la ley y pónganlo al lado del arca de la alianza del Señor su Dios, para que esté allí como testimonio contra ustedes. 27 Porque yo sé que ustedes son un pueblo rebelde y testarudo; y si hoy, que todavía vivo entre ustedes, se han rebelado contra el Señor, ¿qué será después de mi muerte? 28 Traigan aquí a todos los consejeros y jefes de sus tribus, para que yo les hable de estas cosas y ponga al cielo y a la tierra como testigos contra ellos. 29 Porque yo sé que después de mi muerte se van a corromper y van a dejar el camino que les he ordenado seguir; y sé también que en el futuro les sobrevendrá la desgracia, por hacer lo malo a los ojos del Señor y provocar con ello su enojo.»
Cántico de Moisés
30 Entonces Moisés pronunció este cántico, de principio a fin, ante todos los israelitas allí reunidos: