Nabucodonosor apteme ekyeyháxma
1 “Ko'o, wesse' apwányam Nabucodonosor, émenyeyk ko'o keytek meyke ektáhakxa apkelwáxok tén han kataqmelek apheykha énxet'ák ekyókxoho apheykegkaxa, tén han ma'a énxet'ák mók ektémakxa nak chá'a apkelpeywa, apheykha nak keso náxop. 2 Émenyeyk ko'o kólya'asagkohok kéxegke aqsok sempelakkasso nak agweta', sexekmósa nak ma'a Dios meyke ekhémo. 3 ¡Awanhók agko' ma'a aqsok apkelane, tén han sempelakkasso nak agweta'! Megkamassegwomek sa' ma'a aptémakxa nak wesse' apwányam, megkatnégwomek sa' néxa ekha apmopwána.
4 “Ko'o Nabucodonosor, méko axta ko'o ektémakxa sekha m'a tegma aptaqmalma ahagkok nak, xámok agko' axta aqsok ahagkok. 5 Xama axta'a axta sekwet'a sekwanmagko neyseksa sekteyenma, égwakkassek axta han, kelchetagkassek axta ewáxok, temessáseyha axta ewáxok ma'a ektáhakxa aqsok sekwete. 6 Tén axta séltamho elchexyók hetyánegwatámhok apyókxoho ekha nak apkelmopwancha'a m'a Babilonia, yaqwayam héltennaksek ektémakxa m'a sekwanmagko. 7 Apkelwa'ak axta m'a apyókxoho apkelyohóxma nak Babilonia, tén han apkelya'áseykegkoho nak chá'a aqsok ekpowásamáxche, ekha nak apkelmopwancha'a, tén han apwetayo nak chá'a aqsok yaqwánxa katnehek, éltennássek axta ko'o m'a sekwanmagko, axta eyke héltennásak ektémakxa, hakte axta elya'ásegkok. 8 Axayók axta apwa'a sekhakxa m'a Daniel, kéltéma nak han Beltsasar, eñama m'a aqsok seyáyókxa nak, cham'a appékessáseykegko nak chá'a m'a Dios appagkanamap espíritu apagkok. Axta ektáhak séltennásencha'a sekwanmagko s'e: 9 ‘Beltsasar, apkemha apmonye' apagkok nak ma'a apkelya'áseykegkoho nak aqsok ekpowásamáxche', ekya'ásegkók ko'o exchep appékessáseykegko chá'a m'a Dios appagkanamap nak espíritu apagkok, tén han apya'áseykegkoho chá'a ekyókxoho m'a aqsok megkólya'áseyak nak. Yeyxho sa' sekwet'a exchek sekwanmagko, keñe sa' héltennaksek ektémakxa. 10 Keso aqsok sekwet'a axta ko'o neyseksa sekteyenma s'e:
“Ekwet'ak axta
xama yámet
ekwenaqte agko'
émha m'a neyseksa
nélwanmeygkaxa'.
11 Wánégyek axta
xa yámet nak
yawak axta han
ma'a awhak nak;
keltekxekwákxok axta
naw'ék ma'a néten,
agwethok axta
katnamok makhawók
agko' nak keso náxop.
12 Keltásók agko'
axta han ma'a áwa'
xámok axta han ekyexna,
awanchek axta
kasawhekxohok aptéyak
apyókxoho énxet'ák.
Kelyáqtegkek axta
kóneg ma'a
aqsok nawha'ák
élleykha nak yókxexma,
keláneykegkek axta
han axanák náta
m'a aktegák nak,
keleykegkek axta
aptéyak apyókxoho
énxet'ák keso
nélwanmeygkaxa nak.
13 “Pelakkassek axta han sekwet'a sekwanmagko xama Dios apchásenneykha apkelhaxneykha nak chá'a apwéweynto apkeñama néten, 14 aptáhak axta appaqmeta ekyennaqte s'e:
“Kólyaqnegkes yámet ekyawe,
kólyaqténches aktegák,
kólpalchesses áwa',
kólexpánchessesha ekyexna.
Kanyahagkok sa'
aqsok nawha'ák élyáqto
nak kóneg pessesse agkok,
kalchampak sa' náta
élyáqto nak aktegák.
15 Awhak sa' eyke
aqsa kóleymok
tén han kepmenák;
kóltehet sa' cadena
sawo ekyentaxno
tén han sawo ekyexwase,
katnamok sa' agkok
neyseksa pa'at
ma'a yókxexma nak.
Kapálwaták sa' yálye,
kapaxqak sa' agkok
aqsok nawha'ák
ma'a yókxexma.
16 Kalwánaqmak sa'
ekteme énxet,
máxa aqsok nawhak
sa' katnekxa',
siete apyeyam sa'
kawomhok xa ekmaso
nak ektáhakxa.
17 Cháxa apkeltamhókxa
nak kólteméssesek ma'a
Dios apkelásenneykha
apkelpagkanamap
apkelhaxneykha nak chá'a,
yaqwayam elya'asagkohok
chá'a apyókxoho énxet'ák
ekha apmopwána m'a
Dios meyke nak ekhémo,
nepyeseksa m'a
aptamheykegkaxa nak
chá'a kelwesse'e
apkelwányam énxet,
apteméssesso nak
chá'a apkeláneykha
apchókxa m'a apmakókxa
enxoho chá'a etnéssesek,
tén han apteméssessamo
nak chá'a apkemha
apmonye' nepyeseksa
énxet'ák m'a mékoho nak.’
18 “Cháxa sekwanmagko sekweteya axta ko'o xa, sektáha nak wesse' apwányam Nabucodonosor. Beltsasar, héltennés sa' ko'o ektémakxa, hakte méko xama enxoho apkelya'áseykegkoho ekha nak apkelmopwancha'a, apheykencha'a nak se'e sektémakxa nak ko'o wesse' apwányam; xép akke apwanchek héltennaksek ektémakxa, hakte apheyk xép apwáxok ma'a Dios appagkanamap nak espíritu apagkok.
19 “Keñe axta Daniel, kéltéma nak han Beltsasar, apwanmeya sekxo', ekyegwakkasa m'a ektáhakxa axta apwáxok. Ektáhak axta ko'o seyáneya, sektáha nak wesse' apwányam: ‘Beltsasar, nágkatnéssesha aqsa apwáxok sekwanmagko, sekwete exchek ko'o, keñe han yaqwayam nak héltennaksek.’ Aptáhak axta Beltsasar apchátegmowágkokxo: ‘¡Hay, wesse' apwányam, kalpehewakxoho annal'a apkelenmexma xa ektáhakxa nak apwanmagko! 20 Cháxa yámet ekwenaqte tén han ekyawe agko' awhak, apwet'a axta exchep, wesse', élweykekxoho nak naw'ék ma'a néten, negweteyo nak makhawók agko' keso nélwanmeygkaxa', 21 éltaqmalma nak áwa', tén han ma'a ekxámokma ekyexna, eksawhomo nak yaqwayam etawagkok apyókxoho énxet, élyexánegweyktamxa nak chá'a pessesse agkok ma'a aqsok nawha'ák élleykha nak yókxexma, éláneykegkaxa nak axanák aktegák ma'a náta, 22 xeyep xa yámet nak, wesse', eyánteykegko nak apteme ekha kéláyo, tén han apyennaqte. Chánteykegkek xép apteme apcheymákpoho, wesse', weykmók ma'a néten, sawheykekxók han apkeláneykha ekyókxoho yókxexma nak keso náxop. 23 Apwet'ak axta han xép wesse', Dios apchásenneykha appagkanamap apkelhaxneykha nak chá'a apwéweynto apkeñama m'a néten, aptáha appeywa s'e: Kólyaqnegkes yámet ekyawe nak, kólmasséssem sa', awhak sa' aqsa kóleymok tén han kepmenák; kóltehet sa' cadena sawo ekyentaxno, tén han sawo ekyexwase, katnamok sa' agkok neyseksa pa'at ma'a yókxexma. Kapálwaták sa' yálye, kapaxqak sa' agkok aqsok nawha'ák ma'a yókxexma, ekweykmoho siete apyeyam. 24 Keso ektémakxa exchep apwanmagko, yaqweykenxa etnéssesek xép ma'a Dios meyke nak ekhémo, wesse'. 25 Kóltekkesek sa' nepyeseksa apnámakkok xép wesse', aqsok nawha'ák sa' epaxqaha; pa'at sa' etwok ektémól'a weyke, kayássesek sa' yálye. Sa' katnehek xép apweynchámeykha ekweykmoho siete apyeyam xa, wesse', ekwokmoho apya'ásegwokmo ekha apmopwána m'a Dios meyke nak ekhémo, nepyeseksa m'a aptamheykegkaxa nak chá'a kelwesse'e apkelwányam énxet, tén han apteméssesso chá'a apkeláneykha apchókxa m'a apmakókxa enxoho chá'a etnéssesek. 26 Keñe m'a apkeltémo axta kóleymok aqsa m'a awhak nak, tén han ma'a kepmenák, cháxa ekteme peya makham exkekxak xép apteme wesse', apya'ásegwokmo sa' Dios apha nak néten, apteme apkeláneykha ekyókxoho aqsok. 27 Etne sa' se'e séltamhókxa nak etnehek, wesse': etne chá'a ekpéwomo aptémakxa, ná elána kaxwók mey'assáxma; elwatés aptémakxa ekmaso, epásem sa' ma'a apkelmopyóseka nak. Lapmaxcheyk sa' kexa eweynchamha chá'a meyke ektáhakxa aptáha enxoho xa ektáha nak, wesse', tén han katnahagkok chá'a ektaqmalma apweynchámeykha.’”
28 Temegkek axta han ekyókxoho xa aqsok nak, kéltennasso axta m'a wesse' apwányam Nabucodonosor: 29 Apweynchámeykha axta néten apxagkok aptaqmalma Babilonia m'a wesse' apwányam, natámen axta ekteme xama apyeyam, 30 aptáhak axta s'e: “¡Awanhók agko' nak la'a s'e Babilonia! Ko'o axta sélane yetlo sekmowána, sekhamakxa chá'a sektémakxa wesse' apwányam, yaqwayam enxoho kataxchek seyeymáxkoho.”
31 Axta han epenchásawok appeywa wesse' apwányam apleg'a xama kélpeywa eñama néten, ektáha eyáneya s'e: “Yeyxho sa' se'e wesse' apwányam Nabucodonosor. Háwe kaxwók xép apagkok aptémakxa nak wesse' apwányam; 32 kóltekkesek sa' xép nepyeseksa apnámakkok, aqsok nawha'ák sa' epaxqaha; pa'at sa' etwok ektémól'a weyke, ekweykmoho siete apyeyam, ekwokmoho apya'ásegwokmo ekha apmopwána m'a Dios meyke nak ekhémo, nepyeseksa m'a aptamheykegkaxa nak chá'a kelwesse'e apkelwányam keso náxop, tén han apteméssesso chá'a apkeláneykha apchókxa m'a apmakókxa enxoho chá'a etnéssesek.”
33 Yetlókok axta han ekteme m'a ekxénamaxchexa axta katnehek, kéltekkessek axta nepyeseksa apnámakkok ma'a Nabucodonosor; aptókek axta pa'at, ektémól'a weyke, yássessek axta m'a yálye, kelwegqak axta apwa', máxa axta náta áwa' táhak, kelwegqak axta han apophék, máxa náta ekyawe aphék axta táhak.
Nabucodonosor aptaqmelwayam
34 “Xama axta ekwokmo néxa ekxénamaxchexa hélteméssesek, énmexawok axta néten, ko'o Nabucodonosor, ekwetágkok axta ekmassa sekteme seyeyháxma; tén axta sekteméssesa apcheymákpoho m'a Dios meyke nak ekhémo, axta ektáhak sekpaqmeta sélpeykásawo m'a memassegwayam nak:
“Megkamassegwomek
sa' chá'a apmopwána;
katnahagkok sa' chá'a
aptémakxa nak
wesse' apwányam.
35 Mékoho
apancha'awók
nápaqtók ma'a
apyókxoho énxet'ák
nak keso náxop.
Elának chá'a apmakókxa
enxoho chá'a elána',
cham'a aqsok
ekhéyak nak néten
tén han keso náxop.
Méko awanchek
kanmexekxak apmopwána,
tén han katnehek
kának se'e:
¿Yaqsa ektáha
aptáha nak xa
ektáha nak?”
36 “Yetlókok axta sekya'ásegwayam exma, tén han sekxaweykekxa seyeymáxkoho sektémakxa nak wesse' apwányam, keñe han ekha séláyo, tén han sekteme wesse'. Élya'aweykteyk axta m'a sepaqhetcháseykha axta chá'a, tén han séláneykha ekyawe axta chá'a kéláyo, ektamhákxeyk axta ko'o makham sémha emonye' m'a seyókxa nak, ekxawákxeyk axta makham sekteme wesse' apwányam ma'a sektémakxa nak wesse', ekyawe agko' séláyo axta eyke táhak, megkaxnémo axta m'a nanók axta.
37 “Élpeykessamók ko'o kaxwók ma'a Wesse' Apwányam apha nak néten, ko'o Nabucodonosor, eyáyók han, ekteméssessegkek han apcheymákpoho, hakte naqsók agko' ma'a ekyókxoho aqsok apkelane nak, péwók nahan, apwanchek etnessásekxak mékoho m'a apkenè nak chá'a etnahak ekha kéláyo.”
La locura del rey Nabucodonosor
1 1 (3.31) «Yo, el rey Nabucodonosor, deseo paz y prosperidad a todos los pueblos, naciones y lenguas que habitan la tierra. 2 2 (3.32) Quiero que ustedes sepan las cosas tan maravillosas que el Dios altísimo ha hecho conmigo. 3 3 (3.33) ¡Cuán grandes son sus prodigios y milagros! Su reino durará por siempre, y su poder continuará de generación en generación.
4 4 (1) »Yo, Nabucodonosor, vivía tranquilo en mi palacio y disfrutaba de una gran prosperidad. 5 5 (2) Pero una noche, mientras estaba acostado, tuve un sueño que me espantó, y pensamientos y visiones que me llenaron de terror. 6 6 (3) Entonces ordené que vinieran a verme todos los sabios de Babilonia, para que me explicaran el significado del sueño. 7 7 (4) Vinieron todos los magos, adivinos, sabios y astrólogos de Babilonia, y yo les conté el sueño, pero no pudieron decirme qué significaba. 8 8 (5) Por último se presentó Daniel, llamado también Beltsasar en honor a mi dios, y cuya vida está guiada por el espíritu del Dios santo, y le conté mi sueño de la siguiente manera: 9 9 (6) “Beltsasar, jefe de los adivinos, yo sé que el espíritu del Dios santo te guía, y que conoces todos los misterios. Escucha lo que he visto en mi sueño y dime qué significa. 10 10 (7) Estas son las visiones que tuve mientras estaba acostado:
»”‘En medio de la tierra había un árbol muy alto.
11 11 (8) El árbol creció y se hizo muy grueso;
su copa tocaba el cielo, y se lo podía ver
desde los puntos más lejanos de la tierra.
12 12 (9) Eran tan hermosas sus hojas
y tan abundante su fruto,
que bastaba para alimentar a todos.
Las bestias del campo se ponían a su sombra,
en sus ramas hacían nidos las aves
y la vida de todo el mundo dependía de él.’
13 13 (10) »”De repente vi en mis visiones a un ángel centinela que bajaba del cielo, 14 14 (11) y que en voz alta decía:
»”‘Echen abajo el árbol, córtenle las ramas,
quítenle las hojas, esparzan sus frutos.
Que huyan las bestias que están bajo su sombra
y las aves que anidan en sus ramas.
15 15 (12) Pero dejen en la tierra el tronco y sus raíces;
sujétenlo con cadenas de hierro y de bronce,
y déjenlo entre la hierba del campo.
Que caiga el rocío sobre él,
y que comparta con las bestias la hierba del campo.
16 16 (13) Que su mente se trastorne
y se vuelva como la de un animal,
y que ese mal le dure siete años.
17 17 (14) Esta es la sentencia que han dictado
los santos ángeles centinelas,
para que toda la humanidad sepa
que el Dios altísimo tiene poder
sobre los reinos humanos,
que él da el gobierno a quien quiere dárselo
y hace jefe de una nación
al más humilde de los hombres.’
18 18 (15) »”Este es el sueño que yo, el rey Nabucodonosor, tuve. Ahora, Beltsasar, dime su significado, pues ninguno de los sabios de mi reino lo ha entendido; pero tú podrás interpretarlo, porque en ti está el espíritu del Dios santo.
19 19 (16) »”Entonces Daniel, al que llamaban Beltsasar, se quedó un momento pensativo, horrorizado por los pensamientos que le venían a la mente. Pero yo, el rey, le dije: ‘Beltsasar, no te preocupes por el sueño que he tenido, ni por su explicación.’ Y Beltsasar contestó: ‘¡Ay, que todo lo que el sueño significa recaiga sobre los enemigos de Su Majestad! 20 20 (17) El árbol alto y grueso que vio Su Majestad, el cual llegaba hasta el cielo y se podía ver desde los puntos más lejanos de la tierra, 21 21 (18) que tenía hojas hermosas y fruto abundante que alcanzaba para alimentar a todos, a cuya sombra se arrimaban las bestias del campo y en cuyas ramas hacían su nido las aves, 22 22 (19) ese árbol es Su Majestad, que ha crecido y se ha hecho poderoso. La grandeza de Su Majestad ha aumentado hasta alcanzar la altura del cielo, y su dominio se ha extendido sobre toda la tierra. 23 23 (20) Su Majestad vio también que un santo ángel centinela bajaba del cielo y decía: Echen abajo el árbol y destrúyanlo, pero dejen en la tierra el tronco y sus raíces; sujétenlo con cadenas de hierro y de bronce, y déjenlo entre la hierba del campo. Que caiga el rocío sobre él, y que comparta con las bestias la hierba del campo durante siete años. 24 24 (21) Esto significa la sentencia que el Dios altísimo ha dictado contra Su Majestad. 25 25 (22) Y Su Majestad será separado de la gente y vivirá con los animales; comerá hierba, como los bueyes, y el rocío empapará su cuerpo. Así vivirá Su Majestad durante siete años, hasta que reconozca que el Dios altísimo tiene poder sobre todos los reinos humanos, y que él pone como gobernante a quien él quiere. 26 26 (23) La orden de dejar en la tierra el tronco y sus raíces significa que se devolverá a Su Majestad el reino cuando Su Majestad haya reconocido que Dios es quien tiene el poder. 27 27 (24) Por tanto, siga Su Majestad este consejo mío: actúe con rectitud y no peque más; no cometa maldades y ocúpese de ayudar a los pobres. Tal vez así Su Majestad pueda seguir viviendo en paz y prosperidad.’”»
28 28 (25) Todas estas cosas anunciadas al rey Nabucodonosor se cumplieron: 29 29 (26) Un año después, mientras el rey se paseaba por la terraza de su palacio de Babilonia, 30 30 (27) dijo: «¡Miren qué grande es Babilonia! Yo, con mi gran poder, la edifiqué como capital de mi reino, para dejar muestras de mi grandeza.»
31 31 (28) Todavía estaba hablando el rey cuando se oyó una voz del cielo, que decía: «Oye esto, rey Nabucodonosor. Tu reino ya no te pertenece; 32 32 (29) serás separado de la gente y vivirás con los animales; comerás hierba como los bueyes durante siete años, hasta que reconozcas que el Dios altísimo tiene poder sobre todas las naciones de la tierra, y que él pone como gobernante a quien él quiere.»
33 33 (30) En ese mismo instante se cumplió la sentencia anunciada, y Nabucodonosor fue separado de la gente; comió hierba, como los bueyes, y el rocío empapó su cuerpo, hasta que el pelo y las uñas le crecieron como si fueran plumas y garras de águila.
Curación de Nabucodonosor
34 34 (31) «Cuando el tiempo de la sentencia se cumplió, yo, Nabucodonosor, miré al cielo y me sentí curado de mi locura; entonces bendije al Dios altísimo y alabé con estas palabras al que vive para siempre:
»“Su poder durará para siempre;
su reino permanecerá de generación en generación.
35 35 (32) Ante él nada son
los habitantes de la tierra.
Él actúa según su voluntad,
tanto en el cielo como en la tierra.
No hay nadie que pueda oponerse a su poder
ni preguntarle qué ha hecho.”
36 36 (33) »En aquel mismo momento recobré el juicio, el esplendor de mi reino, mi honor y mi grandeza. Mis consejeros y las altas personalidades de mi gobierno vinieron a buscarme, y nuevamente fui puesto al frente del gobierno de mi nación, y se me dio un poder todavía mayor del que había tenido.
37 37 (34) »Ahora pues, yo, Nabucodonosor, alabo, honro y glorifico al Rey del cielo, porque todo lo que hace es verdadero y justo, y puede humillar a los soberbios.»