Absalón apketsapma
1 Apkelyetsátékxeyk axta sẽlpextétamo apagkok David, keñe apnegkena apkelámha apmonye'e yaqwayam etnehek chá'a apkelámha apmonye'e nepyeseksa m'a mil sẽlpextétamo, tén han cien chá'a m'a pók nak. 2 Ántánxo apkexpánchesso axta han aptemessásak, Joab axta han apkemha apmonye' m'a apmonye' apkelxega nak sẽlpextétamo, keñe Abisai m'a pók nak apchaqneykekxa sẽlpextétamo, Seruiá axta étche, Joab axta apyáxeg, keñe axta Itai apkemha apmonye' m'a pók nak sẽlpextétamo, apkeñama axta m'a Gat. Axta aptáhak apkeláneya apyókxoho sẽlpextétamo s'e:
—Alyetlók sa' ko'óxa kéxegke m'a kempakhakma.
3 Apkelátegmowágkek axta eyke m'a énxet'ák nak:
—Ná etne aqsa xa wesse', hakte megkalyetnakhaksók apkelwáxok nényahágko enxoho negko'o m'a nélenmexma nak, tén han aptekyawa enxoho m'a neghekha nak, máxa eyke exchep ma'a diez mil la'a negko'o negyókxoho. Tásek exnekxak aqsa exchep se'e tegma apwányam nak, yaqwayam enxoho hẽláphássesek chá'a pók nélxegexma'a apkeleñama s'e.
4 —Atnehek sa' ko'o m'a kéltamhókxa nak atnehek —axta aptáhak apchátegmowágko wesse' apwányam. Yetlókok axta apkenegweykekxa m'a nekha nak átog nentaxnamakxa tegma apwányam, keñe apkelántepa chá'a mil sẽlpextétamo, tén han cien nak chá'a sẽlpextétamo.
5 Apkeltamhók axta han Joab, Abisai, tén han Itai, elyahakxohok appeywa m'a wesse' apwányam, metnéssessamók exma ekmaso m'a apketche Absalón. Apyókxoho sẽlpextétamo axta han apkelleg'ak aptáhakxa appeywa wesse' apwányam apmésso m'a apkelámha apmonye'e, apxéna m'a Absalón. 6 Apkelxegkek axta m'a sẽlpextétamo yaqwayam elnapakpok ma'a sẽlpextétamo nak Israel.
Axta kempakháxchek ma'a naxma nak yókxexma Efraín, 7 apmenxenákpek axta apkeleñama nak Israel, apmenxena m'a David axta apkelxegexma'a. Nentekyawa ekyawe axta yetnak xa ekhem nak, hakte apkeletsekkek axta veinte mil énxet. 8 Sawhekxók axta apkelnápomap xa ekyókxoho nak yókxexma, apxámok axta han élnapma m'a naxma nak, axta kaxnók ekwánxa élnapma m'a sókwenaqte. 9 Élyéheykok axta han apchánte Absalón, pelakkassek axta han apwet'a apmonye' David apkelxegexma'a. Negkónchek axta élyéheykok kóneg yámet ekyawe encina, keñe axta Absalón élaspa apwa' aktegák, apmakheyha axta han ma'a néten, hakte xegkek axta aqsa m'a élyéheykok apchánte. 10 Xama énxet axta han apwetágwokmok ma'a, keñe apkeltennássekxo Joab:
—Ekwetágwokmek ko'o Absalón apmakhéncha'a néten yámet ekyawe encina élaspa apwa' aktegák.
11 Apchátegmowágkek axta Joab:
—Apwet'a neyke eykhe, ¿yaqsa ektáha megyaqha exchek ma'a? Almések xeyk xép diez sawók selyaqye aktek élmope, tén han xama nentete nenxet.
12 Apchátegmowágkek axta Joab ma'a énxet nak:
—Megkeyxek sélmésso exchep mil sawók selyaqye élmope, matnéssessamók ko'o exma ekmaso m'a wesse' apwányam apketche; hakte nenleg'ak xeyk negko'o apkeltamho exchep wesse' apwányam, tén han Abisai tén han ma'a Itai, apkeltamho elanha m'a apketche Absalón. 13 Kaxtemék xeyk ko'o seyaqhe m'a, kaqhok xeyk waqhek, hakte megkatnehek mey'áseyak ma'a wesse' apwányam, méko han xépxa etnehek hewagkasek teyp.
14 —Mowanchek ko'o aleyxek xép —axta aptáhak apchátegmowágko Joab; apkelmeyk ántánxo sawhéwa, apkelyetxaqkassek axta aphekhek Absalón neyseksa apmakheykha megyetsapakxa makham ma'a néten yámet ekyawe encina. 15 Keñe axta diez apkelxegexma'a Joab apwakhegwokmo m'a Absalón apchaqhákxoho. 16 Apkeltamhók axta kólpáwaksek kélaqkahasso m'a Joab, tén axta apkelwátesagko apmenxenma sẽlpextétamo m'a énxet'ák Israel, hakte apmágwokmek axta apkempakhe m'a Joab. 17 Tén axta kélleya néten yámet ekyawe Absalón aphápak, kélaqxegkessekmo m'a máxek ekyawe ekyetnama nak ma'a naxma' nak, apkekheyásekxeyk axta han meteymog néten. Keñe axta natámen apkenyahágko apyókxoho énxet'ák Israel apkelmeyákxo apxanák.
18 Apkeltémok axta han kóllanaksek xama meteymog ekyawe Absalón megyetsapmakxa axta, ekxénweykekxoho chá'a kélwáxok, ekyetnama nak ma'a éltamhomaxchexa nak Ekyapwátegweykenxa Xapop Wesse' Apwányam, appekkenmeyk axta han apwesey, hakte méko axta xama enxoho apketche neptámen yaqwayam eleyxchesek. Makhemek makham éltamhomaxche “Absalón ekxeyenweykekxoho kélwáxok xa meteymog nak”.
19 Keñe axta han Ahimaas, Sadoc axta apketche, aptáha apcháneya m'a Joab:
—Éltamhók eykhe ko'o yoho atnetchagkokxak altennássekxak wesse' apwányam, ektaqmela apteméssesakxa Wesse' egegkok apmallahanchesa nepyeseksa m'a apkelenmexma nak.
20 Aptáhak axta Joab apchátegmowágko:
—Háwe exchep yaqwayam esakxak sakhem xa amya'a nak. Sa' eyke m'a mók ektamheykekxa sa', hakte wesse' apwányam apketche apketsapak.
21 Keñe axta Joab aptáha apcháneya xama sẽlpextétamo Etiopía:
—Exeg xép, eltennássekxa wesse' apwányam aqsok apwete.
Apháxahánteyk axta apmonye' Joab ma'a énxet Etiopía, tén axta aptepa apkenyaha. 22 Keñe axta Ahimaas aptáha makham apcháneya m'a Joab:
—Heyho aqsa ko'óxa wanyehek neptámen xa énxet Etiopía.
Apchátegmowágkek axta Joab:
—¿Yaqsa ektáha apmako nak exog xépxa? ¡Méko ekyánmaga exkak apseykekxa amya'a!
23 —Katnehek agkok ma'a, wanyehek sa' —axta aptáhak apchátegmowágko Ahimaas.
—¡Yenye! —axta aptáhak apchátegmowágko Joab.
Yetlókok axta apkenye Ahimaas appéwo m'a ekyapwátegweykenxa nak xapop, apteyapwákxeyk axta apmonye' m'a énxet Etiopía. 24 Apheyk axta han David ma'a neyseksa átog nak tegma apwányam, tén axta apkelhaxneykha apchánta m'a néten tegma, kélhaxtegkesso nak tegma, apkenmexawók axta makhawo', apwet'ak axta apkelhaxneykha apxegakmo xama énxet apxakko' apkétchekmo. 25 Apyennaqtéssawók axta han appeywa apkeltennasa m'a wesse' apwányam. Tén axta wesse' apwányam aptáha s'e:
—Apxakko' agkok apxegakmok, amya'a ektaqmela apseykha m'a.
Apchágketchessa'akteyk axta m'a énxet, 26 tén axta apkelhaxneykha apwet'a makham pók énxet apkétchekmo, keñe axta aptáha apyennaqtésa appeywa appaqhetchesa m'a aptaqmelchesso nak átog:
—¡Apkétchekmek makham pók énxet!
—Amya'a ektaqmela ex'a han apsánták ma'a —axta aptáhak apchátegmowágko wesse' apwányam.
27 Aptáhak axta makham apkelhaxneykha:
—Ahimaas ko'óneyk ma'a apmonye' exchek apwe, Sadoc apketche, negyekpelchawók xeyk ma'a ektémakxal'a apkenye.
—Énxet ektaqmalma aptémakxa m'a —axta aptáhak apchátegmowágko wesse' apwányam—, amya'a ektaqmela ex'a apsánta'.
28 Apyepetchegwokmók axta Ahimaas, keñe apháxahánto ekwokmoho aptekxekwa'akto nápat xapop nápaqtók wesse' apwányam, appeykessek axta, keñe aptáha apcháneya s'e:
—Apcheymákpoho sa' kólteméssesek Wesse' egegkok, Dios apagkok nak xép wesse', hakte apmasséssekmek ma'a apkenmexeykekxa axta exchep wesse'.
29 —¿Táseya apha m'a hatte Absalón? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a wesse' apwányam.
Apchátegmowágkek axta Ahimaas:
—Ekleg'ak xeyk ko'o ekyawe agko' ekyennama exma seyáphasa exchek ma'a Joab, aptáha nak xép apkeláneykha, wesse', makke ay'ásegkok ektáhakxa'.
30 Tén axta wesse' apwányam aptáha apcháneya:
—Etnegwom sekxók á, etnamha sa' aqsa xa.
Apkelyahákxók axta han Ahimaas. 31 Yetlókok axta han apweykekxa m'a énxet Etiopía, keñe aptáha s'e:
—Ema sa' takha' s'e amya'a ektaqmalma seksántegkesa nak, wesse': sakhem ektaqmela apteméssesakxa exchep ma'a Wesse' egegkok, apmallahanchesa nepyeseksa m'a apyókxoho apkenmexeykekxa axta chá'a exchep, wesse'.
32 Apkelmaxneyáha axta wesse' apwányam ma'a énxet Etiopía:
—Kenhan ma'a Absalón, ¿táseya apha?
Apchátegmowágkek axta énxet Etiopía:
—Emassegwomho annal'a apkelenmexma nak xép, wesse', tén han ma'a apyókxoho apkenmexeykekxa nak chá'a exchep, tén han ma'a apmáheyo nak chá'a etnéssessamhok exma ekmaso exchep, ekhawo ektáhakxa nak ma'a wokma'ák nak.
33 Teyekmek axta apwáxok wesse' apwányam, apmeyákxeyk axta m'a kañe' apxagkok, apyetnama axta m'a néten átog nentaxnamakxa nak tegma apwányam, keñe apkelekxagweyncha'a. Axta aptáhak chá'a appaqméteyncha'a neyseksa apweynchámeykha: “¡Absalón, hatte! ¡Absalón, hatte! ¡Tásók xeyk la'a ko'o watsapok, keñe exchep megyetsepe'! ¡Hatte, Absalón!”
Derrota y muerte de Absalón
1 David pasó revista a su ejército, y puso jefes al frente de grupos de mil y de cien soldados. 2 Después envió una tercera parte del ejército bajo el mando de Joab, otra tercera parte bajo el mando de Abisay hijo de Seruyá y hermano de Joab, y la otra tercera parte bajo el mando de Itay, el de Gat. Y a todo el ejército le dijo:
—Yo iré con ustedes a la batalla.
3 Pero ellos le respondieron:
—No, no haga eso Su Majestad, porque al enemigo poco le importa que huyamos o que muera la mitad de nosotros, pero Su Majestad vale tanto como diez mil de nosotros. Por eso es mejor que se quede en la ciudad para enviarnos refuerzos desde aquí.
4 —Haré lo que les parezca mejor —les respondió el rey, y de inmediato se puso a un lado de la entrada de la ciudad mientras el ejército salía en grupos de mil y de cien soldados.
5 Además, el rey les ordenó a Joab, a Abisay y a Itay que, en atención a él, trataran con consideración al joven Absalón, y todo el ejército escuchó la orden que el rey dio a los jefes acerca de Absalón. 6 Así pues, las tropas marcharon al campo para enfrentarse con las tropas de Israel.
La batalla tuvo lugar en el bosque de Efraín, y 7 los de Israel fueron derrotados por los seguidores de David. Hubo una gran matanza aquel día, pues murieron veinte mil hombres. 8 La lucha se había extendido por todo el territorio, y en esta ocasión el bosque mismo causó más muertes que la espada. 9 Absalón, que iba montado en un mulo, se encontró de repente frente a los seguidores de David. Entonces el mulo se metió debajo de una gran encina, y Absalón se quedó suspendido en el aire, con la cabeza trabada entre las ramas, pues el mulo siguió de largo. 10 Alguien que vio esto fue a decirle a Joab:
—He visto a Absalón colgado de una encina.
11 Y Joab les respondió:
—Pues si lo viste, ¿por qué no lo derribaste allí mismo? Yo con mucho gusto te habría dado diez monedas de plata y un cinturón.
12 Pero aquel hombre contestó a Joab:
—Aunque me dieras mil monedas de plata, no atentaría contra el hijo del rey; porque nosotros escuchamos que el rey te ordenó a ti, a Abisay y a Itay, que protegieran al joven Absalón. 13 Por otro lado, si yo hubiera hecho tal cosa, habría sido en vano, porque no hay nada oculto para el rey, y tú no habrías hecho nada para protegerme.
14 —No voy a perder más tiempo contigo —le respondió Joab; y tomando tres dardos, los clavó en el corazón de Absalón, que aún estaba vivo en la encina. 15 Luego, diez asistentes de Joab rodearon a Absalón, y lo remataron. 16 A continuación, Joab ordenó que tocaran la trompeta, y las tropas dejaron de perseguir a los de Israel, porque Joab las detuvo. 17 Entonces tomaron el cuerpo de Absalón, lo echaron en un gran hoyo que había en el bosque, y sobre él levantaron un enorme montón de piedras. Después todos los israelitas huyeron a sus casas.
18 En vida, Absalón se había mandado hacer un monumento de piedra, el que está en el Valle del Rey, y le había puesto su nombre, ya que no tenía ningún hijo que se lo conservara. Y hasta el presente se lo conoce como «el monumento de Absalón».
19 Luego Ajimaz hijo de Sadoc dijo a Joab:
—Te ruego que me dejes ir corriendo a avisar al rey que el Señor le ha hecho justicia librándolo del poder de sus enemigos.
20 Pero Joab le respondió:
—Hoy no eres tú la persona indicada para llevar la noticia. Ya lo serás en otra ocasión, pero hoy no, porque el hijo del rey ha muerto.
21 Sin embargo, Joab dijo a un soldado etíope:
—Ve tú, e informa al rey de lo que has visto.
El etíope hizo una reverencia a Joab y salió corriendo. 22 Ajimaz, por su parte, volvió a decir a Joab:
—De todos modos, déjame correr detrás del etíope.
Pero Joab le contestó:
—¿Para qué quieres ir tú, hijo mío, si no vas a recibir un premio por tu noticia?
23 —No importa, iré corriendo —contestó Ajimaz.
—¡Pues corre! —le respondió Joab.
Entonces Ajimaz echó a correr por el valle, y se adelantó al etíope. 24 Mientras tanto, David estaba sentado entre las dos puertas de la entrada de la ciudad, y el centinela había subido a la azotea, encima de la puerta de la muralla. En eso, el centinela se fijó y vio acercarse a un hombre solo, que venía corriendo, 25 y en seguida lo anunció al rey en voz alta. El rey exclamó:
—Si viene solo es que trae buenas noticias.
Mientras el hombre se acercaba, 26 el centinela vio a otro hombre que también corría, y le gritó al guardián de la puerta:
—¡Viene otro hombre corriendo!
—También ha de traer buenas noticias —respondió el rey.
27 El centinela añadió:
—Por su modo de correr, me parece que el primero es Ajimaz, el hijo de Sadoc.
—Él es un buen hombre —comentó el rey—, y seguramente traerá buenas noticias.
28 Ajimaz se acercó, se inclinó hasta el suelo delante del rey, lo saludó y le dijo:
—Bendito sea el Señor, el Dios de Su Majestad, porque ha quitado de en medio a los que se rebelaron contra Su Majestad.
29 —¿Está bien el joven Absalón? —preguntó el rey.
Y Ajimaz respondió:
—Yo vi un gran alboroto en el momento en que Joab, servidor de Su Majestad, me enviaba, pero no supe lo que pasaba.
30 Entonces el rey le ordenó:
—Colócate a un lado y quédate ahí.
Ajimaz lo hizo así. 31 En aquel momento llegó el etíope, y dijo:
—Reciba estas buenas noticias Su Majestad: hoy el Señor ha hecho justicia a Su Majestad, pues lo ha librado del poder de todos los que se rebelaron contra usted.
32 El rey preguntó al etíope:
—Y el joven Absalón, ¿está bien?
El etíope contestó:
—Quiera Dios que los enemigos de Su Majestad y todos los que se rebelen contra usted y busquen su mal acaben como ese muchacho.
33 33 (19.1) El rey se conmovió, y subiendo al cuarto que estaba encima de la puerta, se echó a llorar. Y mientras caminaba, decía: «¡Absalón, hijo mío! ¡Absalón, hijo mío! ¡Ojalá yo hubiera muerto en tu lugar! ¡Hijo mío, Absalón, hijo mío!»