Póte ekseykha takha' yegmen
1 Xama ekhem axta aptáha apcháneya Dios appeywa apkellegasso m'a Eliseo:
—Ketsék agko' xapop se'e negheykegkaxa nak xamo' xeyep. 2 Yoho sa' ólmahagkok negko'o m'a wátsam nak Jordán, sa' ólyaqténwók chá'a yenta'a enxama m'a yaqwayam sa' anlanagkok chá'a enxanák.
—Kólmohok sa' —axta aptáhak apchátegmowágko Eliseo.
3 —Hẽlyetlow sa' xép xa —axta aptáhak xama apcháneya m'a.
—Hoy, alyetlók sa' —axta aptáhak apchátemogwágko Eliseo.
4 Apkelyetlókek axta Eliseo ekweykmoho m'a Jordán. Apkelyaqtennágkek axta han yenta'a m'a énxet'ák nak. 5 Xama axta apyaqnegkesa xama yámet ma'a, keñe eknextegawo póte apagkok ektégwokmo neygmen. Tén axta apkelpáxameyncha'a:
—¡Hay, sẽlxekmósso! ¡Sekmeykha naqsa exchek ko'o xa póte nak!
6 —¿Háxko ektéyámxa'? —axta aptáhak apkelmaxneyáncha'a m'a Dios appeywa aplegasso.
Tén axta m'a apxegexma apxekmósa ekpayhókxa ektéyámxa m'a póte. Keñe axta Eliseo apyaqtenna xama yámet, apyenyókek axta neygmen keñe ekyephagwa'akto póte eksóncha'a takha' yegmen.
7 —Emekxa' —axta aptáhak apcháneya Eliseo.
Apya'ássek axta apmek apmákxo póte m'a apxegexma.
Eliseo tén han énxet'ák Siria
8 Apkempakha'ak axta wesse' apwányam Siria m'a énxet'ák nak Israel, keñe axta apchánchesákxo sẽlpextétamo apkelwesse'e apagkok apkeltennasa yaqsa yókxexma elpakxenwók. 9 Keñe axta Eliseo apkeltamho kóltennássekxak ma'a wesse' apwányam nak Israel, apkeltamho memhagkehek ma'a yókxexma nak, hakte sirios axta peyk elmahagkok ma'a. 10 Tén axta wesse' apwányam Israel apkeláphasa sẽlpextétamo apagkok ma'a apcheysakxa axta emhagkok ma'a Dios appeywa aplegasso, cháxa ektémakxa axta apwagkásamákpo chá'a teyp ma'a.
11 Axta keñamak mey'ásegko aptáhakxa m'a wesse' apwányam nak Siria, apkeláneyáha axta sẽlpextétamo apkelwesse'e apagkok, keñe aptáha apkeláneya s'e:
—¡Héltennés hana! ¿Yaqsa enxama negko'o apwéhenayo chá'a m'a wesse' apwányam nak Israel?
12 Keñe axta xama aptáha apchátegmowágko:
—Wesse', méko neykhe. Eliseo eyke apkeltennasso chá'a wesse' apwányam nak Israel, apteme nak Dios appeywa aplegasso m'a Israel, cham'a ekyókxoho aptémakxa nak chá'a exchep apyexamakpoho appaqméteykha m'a apteyenmakxa nak.
13 Tén axta wesse' apwányam Siria aptáha s'e:
—Kóltegyaha sa' amya'a ekpayhókxa aphakxa, yaqwayam sa' aláphaksek ko'o nápakha énxet'ák yaqwayam emok.
Xama axta kéltennasa apha m'a Dotán, 14 apkeláphássek axta sẽlpextétamo apkelchánte nak yátnáxeg, keñe han yátnáxeg apkelyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma, tén han apxámokma apagko' sẽlpextétamo apkelxega nak náxop, axta'a axta apkelwokmok ma'a Dotán, apwakhegwokmek axta m'a tegma apwányam. 15 Axto'ók axta apxatakha'a Eliseo apkeláneykha, aptepók axta aqsa keñe apwet'a sẽlpextétamo apwakha'a m'a tegma apwányam nak, yetlo apkelchánte yátnáxeg tén han yátnáxeg apkelyenyawasso apkenchesso nak kempakhakma; keñe apkeltennássekxo m'a Eliseo:
—Sẽlxekmósso. ¿Háxko sa' antéhek kaxwo'?
16 Apchátegmowágkek axta Eliseo:
—Nágkatneykha aqsa apwáxok, apxámok eyke negko'o nélxegexma'a, kaxnók ma'a.
17 Keñe axta Eliseo apkelmaxneya Wesse' egegkok aptáha s'e: “Wesse' egegkok, éltamhók ko'o exekmósek xeyep yaqwayam étak se'e.” Yetlókok axta han apxekmósso Wesse' egegkok ma'a Eliseo apkeláneykha, apwet'ak axta apsawhékxoho yátnáxeg apkelchánte m'a egkexe nak, keñe han yátnáxeg apkelyenyawasso éláléweykha táxa nepyáwa m'a Eliseo.
18 Xama axta peya ektámegmak ma'a sirios, axta aptáhak Eliseo apkelmaxneya Wesse' egegkok: “Éltamhók ko'o etnéssesagkok meyke apaqta'ák se'e énxet'ák nak.”
Keñe axta Wesse' egegkok aptemessásegko meyke apaqta'ák, apkeltamhókxa exchek etnéssesek ma'a Eliseo. 19 Tén axta Eliseo aptáha apkeláneya s'e:
—Háwe ámay se'e, háwe han tegma apyawe kélchetama nak. Hélyetlógma sa', anaqlók sa' ma'a aphakxa nak énxet kélchetama nak.
Keñe axta apnaqlákxo m'a Samaria. 20 Xama axta apkelwokmo m'a, axta aptáhak apkelmaxneya Eliseo s'e: “Wesse' egegkok, elwetásekxa makham exma s'e énxet'ák nak, yaqwayam sa' elweta'.” Apkelwet'ak axta apkelwokmo m'a kañe' tegma apwányam Samaria. 21 Xama axta apkelwet'a m'a wesse' apwányam nak Israel, apkelmaxneyáha axta Eliseo:
—¿Alnápoya sa' ko'o xa?
22 Apchátegmowágkek axta Eliseo:
—Ma', ná elnáhap aqsa. ¿Keltámeyak enxeykel'a exchep apkelnapma élmésso nak chá'a m'a sókwenaqte apagkok tén han yágke apagkok? Elmésák aptéyak tén han apyenéyak, keñe sa' elmeyásekxak makham ma'a wesse' apagkok.
23 Kéllánessek axta ektámáxche ekyawe, aptókagkek axta aptéyak tén han apyenágko apyenéyak. Keñe axta wesse' apwányam apkeláphasa makham, apkelmeyákxeyk axta chá'a m'a aphakxa wesse' apagkok. Cháxa ekmassegwánxa axta han apkelántaxnegweykekxa chá'a sirios ma'a israelitas xapop apagkok.
Tegma apwányam Samaria kélwakhegwayam
24 Apchánchesákxeyk axta apyókxoho sẽlpextétamo apagkok ma'a Ben-hadad, wesse' apwányam axta Siria natámen xa, apxegkek axta keñe apwakhegwokmo m'a Samaria yaqwayam ektamagkok. 25 Teyepmeyk axta meyk segaqhe m'a Samaria, hakte apwakhamákpók apagko' axta, meyke nentepakxa', ochenta sawok selyaqye aktek ekmope axta han weykmok ekyánmaga xama m'a yámelyeheykok apqátek, keñe axta cinco sawok selyaqye aktek élmope m'a un cuarto litro wáx'ay apteyáseykha.
26 Xama ekhem axta apweynchámeyncha'a wesse' apwányam Israel ma'a néten tegma kélhaxtegkesso nak, keñe ekwónencha'a xama kelán'a:
—¡Wesse', hepásem ko'o!
27 Apchátegmowágkek axta wesse' apwányam:
—Agkok epasmak xeye' Wesse' egegkok, mowanchek ko'óxa apasmok, mowanchek han agkések hótáhap tén han vino. 28 ¿Yaqsa eyke ektáha exche'?
Chátegmowágkek axta m'a kelán'a:
—Keltamhók xeyk ko'o agkések hatte s'e kelán'a nak yaqwayam antók se'e sakhem nak, keñe ekxéna saka antók ma'a étche nak. 29 Neghanchek axta m'a hatte nak, keñe nentókagko. Keñe mók ekhem séltamho eykhe ko'o hegkések ma'a étche yaqwayam antók, póssek axta eyke.
30 Xama axta apleg'a wesse' apwányam ektáhakxa m'a kelán'a, apkelyepteyk axta aptaxno aplóko apagko'. Apkelwet'ak axta han énxet'ák aptaxnékxo m'a apáwa sẽlwáxaqxamól'a apya'asso kañe' aptaxno, hakte néten tegma axta apkenmáha. 31 Keñe axta aptáha wesse' apwányam se'e: “¡Heñássesagkohok sa' ekyentaxno agko' Dios se'e ekhem nak, mayaqténchesa enxoho apyespok ma'a Eliseo, apketche nak Safat!”
32 Apheyk axta apxagkok ma'a Eliseo yetlo m'a apkelámha apmonye'e nak. Apcháphássek axta eyke apkeláneykha m'a wesse' apwányam nak. Aptáhak axta han Eliseo apkeláneya m'a apkelámha apmonye'e, amonye' axta yaqwayam emmok ma'a wesse' apwányam apkeláneykha:
—Apcháphássek xama énxet apkeltamho eyaqtennek eyespok ma'a tekyawa yáp nak. Kólleyxmakha sa', apwa'ak sa' agkok ma'a apchápháseykha nak, kólápekxa sa' átog kólyennaqtések sa' kélméyak yaqwayam sa' metxehe', hakte étlógmohok sa' ma'a wesse' apagkok.
33 Neyseksa apkelpaqhetchesso axta apwa'a kélásenneykha m'a aphakxa nak Eliseo. Aptáhak axta apcháneya:
—Wesse' egegkok keñamak senteméssesso negko'o s'e aqsok ekmaso nak, ¡kaqhok ko'o aleyxek elának mók aqsok ma'a!
El milagro del hacha
1 Un día, algunos profetas le dijeron a Eliseo:
—Como puedes ver, el lugar donde vivimos contigo es demasiado estrecho para nosotros. 2 Permítenos ir al río Jordán y tomar cada uno de nosotros un tronco, para construir allí un lugar donde vivir.
—Vayan —respondió Eliseo.
3 —Por favor, acompáñanos —dijo uno de ellos.
—Muy bien, los acompañaré —contestó él.
4 Y Eliseo fue con ellos hasta el Jordán, y allí se pusieron a cortar árboles. 5 De pronto, al cortar un tronco, el hacha se les cayó al agua. Entonces uno gritó:
—¡Maestro! ¡Estoy en aprietos! ¡Esa hacha era prestada!
6 —¿Dónde cayó? —le preguntó el profeta.
Aquel señaló el lugar. Entonces Eliseo cortó un palo, lo arrojó en el lugar indicado, e hizo que el hacha saliera a flote.
7 —Recógela —ordenó Eliseo.
Y aquel extendió la mano y recogió el hacha.
Eliseo y los sirios
8 Cuando el rey de Siria se preparaba para luchar contra Israel, consultaba primero a sus oficiales, y les comunicaba en qué lugares planeaba acampar. 9 Pero Eliseo mandaba a decir al rey de Israel que procurara no pasar por aquellos lugares, porque los sirios se dirigían hacia allá. 10 Y así el rey de Israel enviaba mensajeros para advertir a la gente del lugar que se mantuviera alerta.
11 El rey de Siria no entendía lo que pasaba, así que llamó a sus oficiales y les dijo:
—¡Díganme quién de los nuestros está de parte del rey de Israel!
12 Uno de ellos contestó:
—Nadie, Majestad. Lo que pasa es que Eliseo, el profeta de Israel, le hace saber al rey de Israel todo lo que Su Majestad dice, incluso en la intimidad de su dormitorio.
13 Entonces el rey de Siria ordenó:
—Averigüen dónde está, y enviaré a unos hombres a que lo capturen.
Cuando le dijeron que estaba en Dotán, 14 envió un destacamento de caballería, y carros de combate, y mucha infantería, los cuales llegaron de noche a Dotán y rodearon la ciudad. 15 A la mañana siguiente, el criado de Eliseo se levantó y, al salir, vio que el ejército rodeaba la ciudad con caballería y carros de combate, así que fue a decirle a Eliseo:
—Y ahora, maestro, ¿qué vamos a hacer?
16 Eliseo le respondió:
—No tengas miedo, porque son más los que están con nosotros que los que están con ellos.
17 Y Eliseo oró al Señor, y dijo: «Te ruego, Señor, que abras sus ojos, para que vea.» El Señor abrió entonces los ojos del criado, y este vio que alrededor de Eliseo la montaña estaba llena de caballería y de carros de fuego.
18 Cuando ya los sirios iban a atacarlo, Eliseo rogó al Señor: «Te pido que dejes ciega a esta gente.»
Y conforme a la petición de Eliseo, el Señor los dejó ciegos. 19 Entonces Eliseo les dijo:
—Este no es el camino, ni es esta la ciudad que buscan. Síganme, y yo los llevaré hasta el hombre que buscan.
Y los llevó a Samaria. 20 Al llegar allí, Eliseo hizo esta oración: «Ahora, Señor, ábreles los ojos, para que puedan ver.» Entonces ellos vieron que estaban dentro de Samaria. 21 Y cuando el rey de Israel los vio, preguntó a Eliseo:
—¿Los mato, padre mío, los mato?
22 Pero Eliseo respondió:
—No, no los mates. ¿Acaso acostumbras matar a los prisioneros de guerra? Dales de comer y de beber, y luego devuélvelos a su señor.
23 Entonces se les hizo una gran fiesta, y ellos comieron y bebieron. Luego el rey los despidió, y ellos volvieron adonde estaba su rey. Desde entonces los sirios dejaron de hacer correrías en territorio israelita.
Eliseo y el sitio de Samaria
24 Después de esto, Ben Adad, rey de Siria, reunió a todo su ejército, y fue y rodeó Samaria para atacarla. 25 Hubo entonces gran hambre en Samaria, pues el cerco fue tan cerrado que una cabeza de burro llegó a costar ochenta monedas de plata, y un cuarto de litro de estiércol de paloma, cinco monedas de plata.
26 Un día, el rey de Israel pasaba sobre la muralla, y una mujer le gritó:
—¡Majestad, ayúdeme!
27 El rey respondió:
—Si el Señor no te ayuda, ¿cómo quieres que lo haga yo? ¿Acaso puedo darte trigo o vino? 28 ¿Qué es lo que te pasa?
Ella contestó:
—Esta mujer me dijo que entregara a mi hijo para que nos lo comiéramos hoy, y que mañana nos comeríamos el suyo. 29 Entonces guisamos a mi hijo, y nos lo comimos. Al día siguiente yo le dije que entregara a su hijo para que nos lo comiéramos, pero ella lo ha escondido.
30 Al escuchar el rey lo que esa mujer decía, se rasgó las ropas en señal de furor. Como estaba sobre la muralla, la gente vio que sobre la piel vestía ropas ásperas. 31 Y el rey exclamó: «¡Que Dios me castigue duramente si este mismo día no le corto la cabeza a Eliseo, el hijo de Safat!»
32 Mientras Eliseo estaba en su casa, sentado con los consejeros del país, el rey había enviado a uno de sus hombres. Pero antes de que el enviado del rey llegara, Eliseo dijo a los consejeros:
—Ese hijo de asesino manda a alguien a cortarme la cabeza, pero cuando llegue el mensajero, cierren la puerta y sosténganla contra él, pues detrás de él se oyen los pasos de su amo.
33 Aún estaba Eliseo hablando con ellos cuando llegó el mensajero y dijo:
—Ya que esta desgracia nos la ha enviado el Señor, ¿qué más puedo esperar de él?