Ezequías apteme wesse' apwányam Judá
(2 Cr 29.1-2)1 Apcheynamók axta apteme wesse' apwányam Ezequías, Ahaz axta apketche, wesse' apwányam axta Judá, ekweykmo axta apqántánxo apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, Elá axta apketche, wesse' apwányam axta Israel. 2 Veinticinco apyeyam apagkok axta Ezequías, veintinueve apyeyam axta apteme wesse' apwányam Jerusalén. Abí axta ekwesey egken, Zacarías axta apketche kelwána. 3 Leklamók axta apwáxok Wesse' egegkok ektémakxa aqsok apkelane m'a Ezequías, ekhawo ektémakxa axta ekyókxoho aqsok apkelane m'a David, apyáp nano' axta. 4 Axta apmassésseyam ma'a kélpeykessamókxa axta chá'a kéleykmássesso, nekha'a étkók axta aptemessáseykekxak ma'a meteymog kéláyókxa', apkelekkexeykekxeyk axta m'a kéleykmássesso nak Aserá, apkelpáxqátekxeyk axta m'a yéwa kéleykmássesso élánamáxche nak sawo ekyexwase, Moisés axta apkelane, apkelwatnamakxa nak makham aqsok ekmátsa nak ekpaqneyam éten agkok ma'a israelitas, keñe apteméssessama ekwesey Nehustán.
5 Axta ey'ásseykmok Wesse' egegkok ma'a Ezequías, Dios nak Israel. Méko axta aphawo m'a, axta exnémok ma'a apmonye'e apkelwesse'e apkelwányam axta Judá, tén han ma'a neptámen axta. 6 Axta eyenseykmok apyetleykha Wesse' egegkok, axta han eyámasmak xama enxoho, apkeláneyak axta ekyókxoho segánamakxa apagkok, apkeltémókxa axta etnehek Wesse' egegkok ma'a Moisés. 7 Axta keñamak appasmoma chá'a Wesse' egegkok, aptaqmelchessessegkek axta chá'a ekyókxoho aqsok apkelanakxa enxoho chá'a.
Apkenmexeykekxeyk axta Ezequías ma'a wesse' apwányam nak Asiria, apxénchek axta metnehek apkeláneykha. 8 Apmenxenmeyk axta han ma'a filisteos ekweykmoho m'a Gaza, tén han ma'a ektemegwánxa nak néxa xapop apagkok, eyeynmo m'a tegma netno', apchaqneykegkaxa nak apkelhaxneykha, ekweykekxoho m'a tegma apkelyawe apkelyennaqte nak.
Tegma apwányam Samaria apmomap
9 Apwakhegweykmek axta tegma apwányam Samaria m'a Salmanasar, wesse' apwányam axta Asiria yetlo sẽlpextétamo apagkok, apketámegkek axta, cham'a ekweykmo axta cuatro apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ezequías, ektéma axta han siete apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas, Elá axta apketche, wesse' apwányam axta Israel, 10 keñe axta ektéma apqántánxo apyeyam apmoma. Chaqhawók axta apmomakpo Samaria ekweykmo axta seis apyeyam apteme wesse' apwányam Ezequías, keñe nueve apyeyam apteme wesse' apwányam Oseas ma'a Israel. 11 Apkelántekkessek axta wesse' apwányam Asiria apheykegkaxa israelitas apnaqleykekxo m'a Asiria, keñe apkelhésseykmo m'a Halah, yókxexma nak Habor, wátsam nak ma'a Gozán, tén han tegma apkelyawe apagkok axta medos. 12 Temegkek axta xa ektáha nak, hakte axta elyeheykekxohok ma'a Dios Wesse' apagkok, aptawáseykha axta aqsa m'a ekhémo mók apkelpaqhetchásamákpoho, axta elyeheykekxohok ekyókxoho apkeltémókxa axta etnahagkok ma'a Moisés, apteme axta Wesse' egegkok apkeláneykha, axta han eláneykegkok.
Senaquerib aptaxnegwayam yókxexma Judá
(2 Cr 32.1-19Isa 36.1-22)13 Apketámeykegkek axta wesse' apwányam Senaquerib wesse' apwányam axta m'a Asiria apyókxoho tegma apkelyawe apkelyennaqte axta m'a Judá, cham'a ekweykmo axta catorce apyeyam apteme wesse' apwányam ma'a Ezequías. Apkelmomchek axta nahan. 14 Keñe axta Ezequías, wesse' apwányam nak Judá, apcháphássesa amya'a m'a wesse' apwányam Asiria, apha nak ma'a Laquis. Axta aptáhak appeywa apcháphássesso s'e: “Asagkek ko'o sektáhakxa'. Etyep sa' makham se'e seyókxa nak, ayánmagkasek sa' ko'o m'a ekwánxa enxoho apkeltamho ayánmagkasek.”
Tén axta wesse' apwányam Asiria apkeltamho eyánmagkasek chá'a Ezequías, wesse' apwányam nak Judá, nueve mil novecientos kilos sawo ekmope ekmomnáwa, keñe novecientos noventa kilos ma'a sawo ekyátekto ekmomnáwa. 15 Keñe axta Ezequías apkelmésa ekyókxoho sawo ekmope ekmomnáwa ekheykegko axta m'a Wesse' egegkok nak tegma appagkanamap apagkok, keñe han ma'a aqsok élmomnáwa ekheykegko axta m'a apxagkok nak wesse' apwányam. 16 Apkelhaxyawássek axta han Ezequías ma'a atña'ák nak Wesse' egegkok tegma appagkanamap apagkok, tén han ma'a nekhaw'ék nak, apkelyepetchesso apagko' axta m'a sawo ekyátekto ekmomnáwa, tén axta apkelmésa m'a wesse' apwányam Asiria.
17 Tén axta wesse' apwányam Asiria apcháphasa xama sẽlpextétamo ekyawe kéláyo aphakxa m'a wesse' apwányam Ezequías, cham'a apkeláneykha apcháyo axta chá'a, keñe han pók sẽlpextétamo apkemha apmonye', apnaqlo m'a sẽlpextétamo apxámokma, axta apkelmahágkok ma'a Jerusalén, apkeleñama Laquis yaqwayam ektamagkok. Xama axta apkelwokmo m'a Jerusalén, keñe apkelpakxenwokmo m'a nekha yegmen atamnek ekmeyeykekxa nak ma'a néten kélyátamakxa yegmen, cham'a ámay ekmahéyak nak Kélyexwássessamakxa Apáwa. 18 Tén axta apwónéncha'a m'a wesse' apwányam, tén han Eliaquim, Hilquías axta apketche, apteme axta apkemha apmonye' m'a tegma apyawe nak, keñe han ma'a Sebná, apteme axta weykcha'áhak aptáxésso, tén han Joah, Asaf axta apketche, apteme axta appasmeykha aptamheykha wesse' apwányam, apkelántekkek axta apkelanyexakmo. 19 Cha'a aptáhakxa axta han apkeláneya sẽlpextétamo apkemha apmonye' asirios:
—Kóltennés sa' Ezequías se'e wesse' apwányam appeywa nak, wesse' apwányam nak Asiria: ‘¿Yaqsa apcháyo exchep megkatnaheykencha'a chá'a apwáxok? 20 ¿Xeyenmeyk enxeykel'a exchep apwáxok nempeywa ektaqmela ekhawo m'a ektémakxa nak ektaqmalma nenláneykekxa nentáhakxa, tén han negyennaqte yaqwayam agmallánek ma'a kempakhakma? ¿Yaqsa apchásenneykekxo exchep apmáheyo nak hénmexek ko'o? 21 Ekweteyak ko'o exchep apchásenneykekxo m'a Egipto. Máxa eyke yámámok énté m'a Egipto, aptasqapáha agkok xama énxet, kalyetxa', kamallahanwomhok nahan apmek. Cháxa apteméssessamakxa apyókxoho ektáha nak chá'a apyepetchegwayam ma'a faraón, wesse' apwányam nak ma'a Egipto. 22 Kéltemék agkok séláneya kéxegke s'e: Akke negko'o negáyók ma'a Dios Wesse' egegkok, ¿háweya Ezequías apmassésseykmo nak ma'a kélpeykessamókxa nak chá'a Dios tén han ma'a kélwatnéssamakxa nak chá'a aqsok? ¿háweya apkeltémo elpeykeshok wánxa xama ekwatnamáxchexa aqsok ma'a énxet'ák Judá tén han ma'a Jerusalén, cham'a ekwatnamáxchexa nak aqsok ma'a Jerusalén? 23 Elpaqhetchesakpoho wesse' ahagkok, wesse' apwányam nak Asiria: almések sa' ko'o exchep dos mil yátnáxeg, apwet'a enxoho m'a yaqwayam elchántek. 24 Mopwanchek xép emenxenek sẽlpextétamo asirios mékcha'awo apagko' nak, ¿apkelhaxneyk enxeykel'a exchep elxawak yátnáxeg tén han yaqwayam nak elchántek apkeleñama m'a Egipto? 25 ¿Apkeneykeya nahan axñekmok ko'o meyke Wesse' egegkok yaqwayam aktámegma', tén han amasséssók se'e apchókxa nak? ¡Neykhe apkeltémo ko'o aktámegmak kéxegke m'a tén han amasséssók!’
26 Aptáhak axta Eliaquim, Sebná tén han Joah apchátegmowágkokxo sẽlpextétamo asirios se'e:
—Hẽlpaqhetches arameo appeywa, anleghok negko'o m'a. Náhẽlpaqhetches hebreo appeywa, hakte aphaxnawók apyókxoho énxet'ák apheykha nak ma'a néten meteymog kélhaxta nepyáwa tegma.
27 Tén axta sẽlpextétamo asirios aptáha s'e:
—Háwe wesse' apagkok, háwe nahan wánxa kéxegkáxa, apkeltémo altennaksek ko'o wesse' apwányam Asiria s'e aqsok nak. Apyókxoho énxet'ák apheykha nak ma'a néten meteymog kélhaxta nepyáwa tegma, hakte kélhawók kéxegke m'a, kóltewekxak sa' kélye', kólyenagkokxak sa' nahan ma'a yegmen kélagkok.
28 Tén axta apkempákxo néten ma'a sẽlpextétamo apwesse', apyennaqtéssek axta appeywa appaqmeta hebreo appeywa, aptáhak axta s'e:
—Kóleyxho aptáhakxa exchek appeywa apcháphássesso m'a wesse' apwányam, wesse' apwányam nak Asiria: 29 ‘Nágkólho elyexanchesha m'a Ezequías; mopwanchek elwagkasek teyp neyseksa sélmá kéxegke.’ 30 Apkeltamhók sa' agkok kóltéhek kéláyo Wesse' egegkok ma'a Ezequías, aptáha enxoho elának se'e: ‘Naqsók sa' hẽlwagkasek teyp ma'a Wesse' egegkok; megkéshek sa' yaqwayam emok wesse' apwányam Asiria s'e tegma apwányam nak’, 31 nágkólyahakxa aqsa. Eyáphássek xeyk ko'o wesse' apwányam Asiria altennássak kéxegke yaqwayam enxoho kólyepetchekxa', tén han kólmésaxche aqsa, keñe sa' kélxama kélwanchek chá'a kóltawagkok ma'a anmen yámet ekyexna eñama nak ma'a neyseksa anmen yámet kélcheneykekxa, tén han ma'a higo yámet, kólyenagkok sa' nahan yegmen ma'a yámelchet kélagkok kélagko' nak. 32 Keñe sa' enaqlakxak ma'a xama apchókxa ekhémo nak ma'a kélókxa nak kéxegke, xama apchókxa apkemhakxa nak ma'a hótáhap tén han ma'a anmen yámet, yaqwayam sa' kóllanagkok ma'a kelpasmaga tén han vino, ekyetnamakxa nak han pexmok égmenek agkok ma'a olivo yámet, tén han ma'a yányawhéna'. Keñe sa' tásek katnehek kélheykha megkóletsepek sa'. Eyke nágkólyahakxoho m'a Ezequías, hakte apkelyexancháseyha apkeltennasa peya elwagkasek teyp ma'a Wesse' kélagkok. 33 ¿Yetnéya chá'a xama aqsok kéláyókxa mók apchókxa ekmowána kawagkasek teyp eyókxa neyseksa apma m'a wesse' apwányam Asiria? 34 ¿Háxko élmaheykegkaxa m'a aqsok kéláyókxa axta Hamat tén han ma'a Arpad? ¿Háxko élmaheykegkaxa m'a aqsok kéláyókxa axta Sefarvaim, Hená tén han Ivá? ¿Awancha'aya kalwagkasek teyp énxet'ák Samaria neyseksa apkelma m'a wesse' apwányam Asiria? 35 ¿Yaqsa axta aqsok kéláyókxa ekmowána kawagkasek teyp eyókxa neyseksa apkelma m'a wesse' apwányam Asiria? ¿Yaqsa eyke ektéma ekxeyenma nak kélwáxok Wesse' egegkok apwanchek ewagkasek teyp ma'a Jerusalén?
36 Apkelwanmeyágkek axta m'a énxet'ák nak, axta yátegmowágkok xama enxoho, hakte apkeltamhók axta megyátegmowagkehek xama enxoho m'a wesse' apwányam. 37 Tén axta m'a Eliaquim, apkemha apmonye' axta m'a tegma apyawe; ekweykekxoho m'a Sebná aptáxésso axta chá'a weykcha'áhak, tén han ma'a Joah appasmeykha axta chá'a aptamheykha m'a wesse' apwányam, apkelyepta apkelnaqta apkellegágkoho ekyentaxno apkelwáxok, yetlókok axta han apkelmeyeykekxa aphakxa m'a Ezequías, apkeltennássekxo aptáhakxa apcháneya m'a sẽlpextétamo ekyawe kéláyo.
Reinado de Ezequías en Judá
(2~Cr 29.1-2)1 Ezequías hijo de Ajaz, rey de Judá, comenzó a reinar en el tercer año del reinado de Oseas hijo de Elá, rey de Israel. 2 Tenía entonces veinticinco años de edad, y reinó en Jerusalén durante veintinueve años. Su madre se llamaba Abí, y era hija de Zacarías. 3 Los hechos de Ezequías fueron rectos a los ojos del Señor, como todos los de su antepasado David. 4 Él fue quien quitó los santuarios paganos, hizo pedazos las piedras sagradas, rompió las representaciones de Asera y destrozó la serpiente de bronce que Moisés había hecho y a la que los israelitas llamaban Nejustán, y a la que hasta entonces quemaban incienso.
5 Ezequías puso su confianza en el Señor, el Dios de Israel. Entre todos los reyes de Judá que hubo antes o después de él, no hubo ninguno como él. 6 Permaneció fiel al Señor y nunca se apartó de él, sino que cumplió los mandamientos que el Señor había ordenado a Moisés. 7 Por eso el Señor lo favorecía y le hacía tener éxito en todo lo que emprendía.
Ezequías se rebeló contra el rey de Asiria y se negó a someterse a él. 8 Además, derrotó a los filisteos, desde las torres de vigilancia hasta las ciudades fortificadas, y llegó hasta Gaza y sus fronteras.
Caída de Samaria
9 Salmanasar, rey de Asiria, rodeó la ciudad de Samaria y la atacó en el cuarto año del reinado de Ezequías, que era el séptimo del reinado de Oseas hijo de Elá, rey de Israel. 10 Al cabo de tres años, la conquistó. Era el año seis del reinado de Ezequías y el nueve del reinado de Oseas en Israel, cuando Samaria fue tomada. 11 El rey de Asiria llevó desterrados a los israelitas a Asiria, y los estableció en Jalaj, en la región del Jabor, río de Gozán, y en las ciudades de los medos. 12 Esto sucedió porque no obedecieron al Señor su Dios, sino que violaron su alianza y no hicieron caso de todo lo que Moisés, siervo del Señor, les había mandado, ni lo pusieron en práctica.
Senaquerib invade Judá
(2~Cr 32.1-19Is 36.1-22)13 En el año catorce del reinado de Ezequías, Senaquerib, rey de Asiria, atacó y tomó todas las ciudades fortificadas de Judá. 14 Entonces Ezequías, rey de Judá, envió un mensaje al rey de Asiria, que estaba en Laquis. El mensaje decía: «He cometido un error. Retírate de mi país y te pagaré el tributo que me impongas.»
Por lo tanto, el rey de Asiria impuso a Ezequías, rey de Judá, un tributo de nueve mil novecientos kilos de plata y novecientos noventa kilos de oro. 15 Así que Ezequías le entregó toda la plata que encontró en el templo del Señor y en los tesoros del palacio real. 16 En aquella misma ocasión, Ezequías quitó del templo del Señor las puertas y sus marcos, que él mismo había cubierto de oro, y se las dio al rey de Asiria.
17 Sin embargo, el rey de Asiria envió contra el rey Ezequías un alto oficial, un funcionario de su confianza y otro alto oficial, que iban al frente de un poderoso ejército. Y estos salieron de Laquis para atacar Jerusalén. Cuando llegaron a Jerusalén, acamparon junto al canal del estanque de arriba, por el camino que va al campo del Lavador de Paños. 18 Luego llamaron al rey, pero quienes salieron a encontrarse con ellos y hablaron con ellos fueron Eliaquín hijo de Hilcías, que era el mayordomo de palacio, Sebna, el cronista, y Yoaj hijo de Asaf, que era el secretario del rey. 19 Allí el oficial asirio les dijo:
—Comuniquen a Ezequías este mensaje del gran rey, el rey de Asiria: “¿De qué te sientes tan seguro? 20 ¿Piensas acaso que las palabras bonitas valen lo mismo que la táctica y la fuerza para hacer la guerra? ¿En quién confías para rebelarte contra mí? 21 Veo que confías en el apoyo de Egipto. Pues bien, Egipto es una caña astillada. Si uno se apoya en ella, se le clava en la mano y la atraviesa. Eso es el faraón, rey de Egipto, para todos los que confían en él. 22 Y si me dicen ustedes que confían en el Señor su Dios, ¿acaso no suprimió Ezequías los lugares de culto y los altares de ese Dios, y ordenó que la gente de Judá y Jerusalén le rindiera culto solamente en el altar de Jerusalén? 23 Haz un trato con mi amo, el rey de Asiria: yo te doy dos mil caballos, si consigues jinetes para ellos. 24 Tú no eres capaz de hacer huir ni al más insignificante de los oficiales asirios, ¿y esperas conseguir jinetes y caballos en Egipto? 25 Además, ¿crees que yo he venido a atacar y destruir este país sin contar con el Señor? ¡Él fue quien me ordenó atacarlo y destruirlo!”
26 Eliaquín, Sebna y Yoaj respondieron al oficial asirio:
—Por favor, háblenos usted en arameo, pues nosotros lo entendemos. No nos hable usted en hebreo, pues toda la gente en la muralla está escuchando.
27 Pero el oficial asirio dijo:
—No fue a tu amo, ni a ustedes, a quienes el rey de Asiria me mandó que dijera esto; fue precisamente a la gente que está en la muralla, pues ellos, lo mismo que ustedes, tendrán que comerse su propio excremento y beberse sus propios orines.
28 Entonces el oficial, de pie, gritó bien fuerte en hebreo:
—Oigan lo que les dice el gran rey, el rey de Asiria: 29 “No se dejen engañar por Ezequías; él no puede salvarlos de mi mano.” 30 Si Ezequías quiere convencerlos de que confíen en el Señor, y les dice: “El Señor ciertamente nos salvará; jamás permitirá que esta ciudad caiga en poder del rey de Asiria”, 31 no le hagan caso. El rey de Asiria me manda a decirles que hagan las paces con él, y que se rindan, y así cada uno podrá comer del producto de su viñedo y de su higuera y beber el agua de su propia cisterna. 32 Después los llevará a un país parecido al de ustedes, un país donde abundan los trigales y los viñedos, el pan y el vino, el aceite de oliva y la miel. Allí podrán vivir bien, y no morirán. No le hagan caso a Ezequías, pues los engaña al decir que el Señor los va a librar. 33 ¿Acaso alguno de los dioses de los otros pueblos pudo salvar a su país del poder del rey de Asiria? 34 ¿Dónde están los dioses de Jamat y de Arfad? ¿Dónde están los dioses de Sefarvayin, Hena y Guivá? ¿Acaso pudieron salvar a Samaria del poder de Asiria? 35 ¿Cuál de todos los dioses de esos países pudo salvar a su nación del poder del rey de Asiria? ¿Por qué, entonces, piensan que el Señor podrá salvar a Jerusalén?
36 La gente se quedó callada y no le respondió ni una palabra, pues el rey había ordenado que no respondieran nada. 37 Entonces Eliaquín, mayordomo de palacio, Sebna, el cronista, y Yoaj, secretario del rey, se rasgaron la ropa y afligidos se fueron a ver a Ezequías para contarle lo que había dicho el alto oficial asirio.